Tytuł ksiąŝki Kształtuj charakter i buduj osobowość dziecka

Transkrypt

1 Tytuł ksiąŝki Kształtuj charakter i buduj osobowość dziecka Spis treści Wprowadzenie Siła atutów rozwojowych Definicje atutów BUDOWANIE ATUTÓW ROZWOJOWYCH Wsparcie Wsparcie rodziny Pozytywna komunikacja w rodzinie Relacje z innymi dorosłymi osobami Troska otoczenia Troskliwy klimat poza domem ZaangaŜowanie rodziców w sytuacje poza domem Dodatkowe pomysły dotyczące budowania atutów wsparcia Wzmocnienie Szacunek społeczności UŜyteczne role dla dzieci SłuŜba innym osobom Bezpieczeństwo Dodatkowe pomysły dotyczące budowania atutów wzmocnienia Granice i oczekiwania Ograniczenia w domu Ograniczenia poza domem Ograniczenia w okolicy Dawanie przykładu przez dorosłych Pozytywne relacje z innymi dziećmi i wpływ grupy rówieśniczej Odpowiednie oczekiwania dotyczące rozwoju Dodatkowe pomysły dotyczące granic i oczekiwań Konstruktywne wykorzystywanie czasu Kreatywne zajęcia Zajęcia poza domem Wspólnota religijna Pozytywna zabawa w domu pod nadzorem rodziców Dodatkowe pomysły dotyczące konstruktywnego wykorzystywania czasu Przykładanie się do nauki Oczekiwania i motywacja ZaangaŜowanie dzieci w naukę Pobudzanie do aktywności i pracy w domu. Przyjemność płynąca z nauki i przywiązanie do szkoły Czytanie dla przyjemności Dodatkowe pomysły dotyczące przykładania się do nauki

2 Pozytywne wartości Troskliwość Równość i sprawiedliwość społeczna Wierność zasadom Uczciwość Odpowiedzialność Zdrowy tryb Ŝycia Dodatkowe pomysły dotyczące pozytywnych wartości Zdolności społeczne Planowanie i podejmowanie decyzji Zdolności interpersonalne Znajomość róŝnych kultur Umiejętność odmawiania Pokojowe rozwiązywanie konfliktów Dodatkowe pomysły dotyczące zdolności społecznych Pozytywna samoocena Osobista siła Pewność siebie Poczucie celowości Pozytywne postrzeganie własnej przyszłości Dodatkowe pomysły dotyczące budowania pozytywnej samooceny Budowanie atutów rozwojowych w codziennym Ŝyciu Wprowadzenie Wszyscy słyszeliśmy o dzieciach, które opiekują się swoimi starymi rodzicami, oddają swoje ulubione zabawki malcom, którzy stracili wszystko w poŝarze, kierują się pozytywnymi wartościami, znakomicie dogadują się z innymi dziećmi i dorosłymi oraz potrafią się oprzeć negatywnym wpływom. Podziwiamy te dzieci i chcielibyśmy, aby nasze pociechy były takie same. Ale jak to osiągnąć? Search Institute szuka odpowiedzi na to pytanie od 1989 roku, a jego pracownicy przebadali prawie sto tysięcy dzieci, aby odkryć, co pomaga malcom wyrastać na zdrowych, troskliwych i produktywnych ludzi. Po przeanalizowaniu wyników naukowcy rozpoznali 40 kluczowych czynników mających pozytywny wpływ na Ŝycie dzieci. Czynniki te nazwano atutami rozwojowymi. Zalicza się do nich m.in. wsparcie rodziny, odpowiednie miejsce zamieszkania, wysoką samoocenę, umiejętność odmawiania itp. Im więcej takich atutów dziecko posiada, tym większą ma szansę na wyrośnięcie na wartościowego człowieka i uniknięcie Ŝyciowego zagubienia. Większość specjalistów jest zgodna, Ŝe pracę nad właściwym rozwojem naleŝy zacząć jak najwcześniej, praktycznie od dnia narodzin dziecka. Dobry początek i solidne podstawy pomogą malcom w pełni rozwinąć swój potencjał. Osoby mające wiele atutów w dzieciństwie zapewne postarają się ich nie stracić w późniejszym Ŝyciu. Troskliwi opiekunowie są w stanie zaoferować takie atuty nawet najmłodszym dzieciom. O tej ksiąŝce

3 Czego potrzebują małe dzieci? to źródło ponad 1000 kreatywnych i praktycznych pomysłów dotyczących zapewniania dzieciom wszystkich 40 najwaŝniejszych atutów rozwojowych, od urodzenia do 11 roku Ŝycia. MoŜe to uczynić kaŝdy, np. rodzice, pedagodzy lub inni opiekunowie dziecka i nie jest do tego potrzebne specjalne przeszkolenie. Atuty pogrupowano w ośmiu kategoriach: Wsparcie Wzmacnianie Granice i oczekiwania Konstruktywne wykorzystywanie czasu Przykładanie się do nauki Pozytywne wartości Zdolności społeczne Pozytywna samoocena Opis kaŝdej kategorii składa się z jej definicji, listy atutów, które ona zawiera, oraz informacji na temat tego, jakie atuty stwierdzono u badanej grupy dzieci uczęszczających do szóstej klasy szkoły podstawowej. Po co załączamy informacje dotyczące uczniów szóstych klas, podczas gdy ksiąŝka traktuje o małych dzieciach? PoniewaŜ dzięki temu moŝemy zobaczyć, czego te dwunastolatki zdołały się nauczyć, a czego nie przyswoiły. W ten sposób zyskujemy wgląd w sfery wymagające szczególnej uwagi. Przykładowo, zaledwie 20 procent badanych uczniów uwaŝa, Ŝe dorośli w ich otoczeniu cenią młodych ludzi. To nam mówi, Ŝe nie moŝemy zaniedbać pracy nad Atutem 7: Szacunek społeczności. KaŜdemu atutowi rozwojowemu poświęciłyśmy jeden rozdział. Rozdziały zaczynają się od ogólnej definicji danego atutu, po czym koncentrują się na konkretnych definicjach dotyczących czterech grup wiekowych: niemowlaków (od przyjścia na świat do dwunastego miesiąca Ŝycia), starszych niemowlaków (od trzynastego do trzydziestego piątego miesiąca Ŝycia), przedszkolaków (od trzeciego do piątego roku Ŝycia) i uczniów szkoły podstawowej (od szóstego do jedenastego roku Ŝycia). Czasem definicja dla poszczególnych grup wiekowych jest taka sama. Kolejną część kaŝdego rozdziału stanowią propozycje dotyczące budowania danych atutów w Ŝyciu dzieci najpierw w ujęciu ogólnym, a następnie w rozpisaniu na ustalone cztery grupy wiekowe. W naszej ksiąŝce przeczytasz takŝe o tym, w jaki sposób róŝne grupy dorosłych mogą zapewniać dzieciom atuty rozwojowe. Zamieszczamy pomysły dla rodziców, opiekunów, pedagogów, pracowników słuŝby zdrowia, przywódców wspólnot religijnych, pracodawców, bibliotekarzy oraz przywódców lokalnych społeczności. Niektóre z tych osób (rodzice, opiekunowie i pedagodzy) mają szczególną relację z dziećmi. Wskazówki zawarte w niniejszej ksiąŝce pomogą im jak najlepiej wykorzystywać czas spędzany z podopiecznymi. Inni (pracownicy słuŝby zdrowia, przywódcy wspólnot religijnych, pracodawcy, bibliotekarze i przywódcy lokalnych społeczności) mają silny wpływ na Ŝycie dzieci, a dzięki naszym wskazówkom mogą skuteczniej podejmować właściwe decyzje dotyczące najmłodszych. Zamieściłyśmy takŝe porady skierowane do samych malców, pisane prostym językiem. Zachęcamy do przepisania i udostępnienia ich treści dziecku. Sekcje podpisane Czy wiesz, Ŝe...? zawierają ciekawe fakty dotyczące zapewniania dzieciom atutów rozwojowych. Z kolei Atuty w akcji to opisy doświadczeń osób, które skutecznie prowadzą taką działalność w domu lub w swojej społeczności. Język uŝywany w ksiąŝce

4 UŜywamy słowa rodzice w odniesieniu do opiekunów dziecka. Oczywiście zdajemy sobie sprawę z tego, Ŝe nie wszyscy malcy są wychowywani przez swoich biologicznych rodziców, ale zamiast uŝywać długiej listy moŝliwych zwrotów (przybrani rodzice, rodzice zastępczy, dziadkowie itp.) w celu uproszczenia zdecydowałyśmy się na stosowanie w kaŝdym przypadku sformułowania rodzice. Jeśli jesteś dorosłą osobą opiekującą się dzieckiem, to według naszej ksiąŝki jesteś rodzicem. Definicje atutów są podawane za pomocą precyzyjnego, czasem bardzo oficjalnego lub akademickiego języka. Zostały one oparte na wynikach konkretnych badań naukowych i dlatego postanowiłyśmy w ich przypadku zachować język nauki. Jeśli nie potrafisz zrozumieć którejś definicji, zajrzyj do wskazówek. Zapewniamy, Ŝe samą istotę poszczególnych atutów rozwojowych bardzo łatwo pojąć. Na pewno zauwaŝysz, Ŝe język definicji róŝni się w zaleŝności od wieku opisywanych dzieci. Przykładowo, niemowlaki tylko obserwują otaczający je świat, podczas gdy starsze niemowlaki często go dotykają. Niemowlaki raczej nie zmieniają miejsca pobytu; starsze niemowlaki badają otoczenie. Niemowlaki wchodzą w interakcje ze swoimi opiekunami; starsze niemowlaki samodzielnie wchodzą, gdzie tylko są w stanie. Umiejętność przemieszczania się otwiera przed nimi świat nowych doświadczeń. Przedszkolaki zaczynają odgrywać bardziej aktywną rolę w świecie. Dzieci w wieku 3-5 lat uczą się, Ŝe ich zachowanie wpływa na innych ludzi. Zaczynają dokonywać prostych wyborów i z przyjemnością oddają się czynnościom stanowiącym wyzwania intelektualne bądź fizyczne. Ich gwałtownie rozszerzające się zdolności językowe pomagają im się rozwijać na nowe sposoby. Uczniowie szkół podstawowych spędzają mniej czasu w domu i podlegają większym wpływom osób spoza rodziny. Uczniowie dysponują coraz większymi zdolnościami werbalnymi i intelektualnymi. Zaczynają samodzielnie dąŝyć do zdobywania niektórych atutów rozwojowych, jeśli tylko dorośli w ich otoczeniu dają im właściwy przykład. Wszystkie 40 atutów opisanych w niniejszej ksiąŝce to atuty zewnętrzne, czyli zapewniane przez opiekunów. Dzieci w tym wieku jeszcze nie potrafią samemu zapewniać sobie odpowiednich warunków do rozwoju. Jak korzystać z tej ksiąŝki Wskazówki i pomysły zawarte w niniejszej ksiąŝce przydadzą się kaŝdemu, kto ma jakąkolwiek styczność z dziećmi. Dzieci potrzebują, aby kaŝda dorosła osoba w ich otoczeniu pomagała im budować atuty rozwojowe. Malcy rozwijają się w róŝnym tempie, więc traktuj zaproponowane przez nas zakresy wiekowe (niemowlaki, starsze niemowlaki, przedszkolaki, uczniowie szkół podstawowych) jako ogólną wskazówkę, a nie sztywne ramy. Niektóre części ksiąŝki są skierowane do konkretnych grup czytelników. Przykładowo, Atut 1: Wsparcie rodziny oraz Atut 2: Pozytywna komunikacja w rodzinie skupiają się głównie na tym, co mogą zrobić rodzice i inni krewni dziecka. Oczywiście nie oznacza to, Ŝe jeśli nie jesteś rodzicem, to ten punkt ciebie nie dotyczy. MoŜesz przecieŝ wspierać innych rodziców. Wiele definicji atutów rozwojowych dotyczących młodszych dzieci skupia się na tym, co mogą zrobić najbliŝsi opiekunowie malców. Jednak kaŝda osoba dorosła moŝe znaleźć sposób na udzielenie im pomocy. Jest to szczególnie waŝne w przypadku rodzin wielodzietnych, w których rodzice mogą nie mieć wystarczająco duŝo czasu, aby skutecznie wspierać wszystkie swoje pociechy. Czytając ksiąŝkę wykorzystuj pomysły, które najbardziej ci się podobają te, które najlepiej pasują do twojego stylu i sytuacji Ŝyciowej. Jeśli nie masz zbyt duŝego doświadczenia z dziećmi, zacznij od realizacji najprostszych wskazówek, np. witaj się z

5 dzieckiem sąsiadów, wyślij kartkę z Ŝyczeniami do dawno nie widzianego siostrzeńca itp. KaŜdy drobiazg na dłuŝszą metę moŝe się okazać niezwykle waŝny. Aby działać jeszcze skuteczniej, zacznij współpracować z innymi ludźmi w swoim otoczeniu. Odkryjesz, Ŝe poszczególne atuty rozwojowe są ze sobą powiązane. Gdy zaczniesz pracować nad jednym, jednocześnie wspomoŝesz budowanie innych. Przykładowo, troszcząc się o niemowlaka budujesz Atut 1: Wsparcie rodziny oraz Atut 7: Społeczność szanuje dzieci. Prowadzenie druŝyny koszykarskiej umoŝliwia budowanie Atutu 3: Inne relacje z dorosłymi, Atutu 18: Zajęcia poza domem, Atutu 21: Oczekiwania i motywacja i wielu innych. Pracując z dziećmi staraj się pamiętać o następujących kwestiach: Budowanie atutów rozwojowych powinno dotyczyć wszystkich dzieci, a wszystkie dzieci potrzebują takich atutów. Budowanie atutów rozwojowych jest niezwykle waŝne w przypadku dzieci doświadczających róŝnorakich kryzysów i mających specjalne potrzeby, ale powinno dotyczyć wszystkich malców bez wyjątku, takŝe tych przeciętnych i szczególnie uzdolnionych dzieci lubiących sport i ksiąŝki, dzieci towarzyskich i samotników, dzieci pochodzących ze wszystkich grup społecznych i ekonomicznych. NajwaŜniejsze są właściwe relacje. Nie musisz być druŝynowym w harcerstwie, aby zapewniać dzieciom atuty rozwojowe (choć to dobra okazja do takiej działalności). NajwaŜniejsze, abyś nawiązywał z dziećmi właściwe relacje, nieformalne (np. z własnymi małymi kuzynami) lub formalne (np. zostając asystentem trenera druŝyny piłkarskiej lub czytając dzieciom bajki podczas spotkań w bibliotece). Co zrobić, jeśli w swoim Ŝyciu nie masz kontaktu z dziećmi? Postaraj się wspierać swoich znajomych, którzy mają potomstwo. KaŜdy moŝe budować atuty rozwojowe. Dotyczy to takŝe ciebie! Dotyczy to nas wszystkich, nawet tych, którzy nie wiedzą zbyt wiele o dzieciach i jak dotąd nie spędzali z nimi czasu. Doświadczenie nie jest wymagane. Jeśli nie czujesz się pewnie, zacznij od drobnych czynności, np. ofiaruj kilka ksiąŝek pobliskiemu domowi dziecka lub przygotuj kostiumy na szkolne przedstawienie w swojej osiedlowej placówce edukacyjnej. Rób, co tylko moŝesz, aby pomóc dzieciom poczuć się waŝną częścią społeczności. Budowanie atutów rozwojowych to stały proces. Jeszcze zanim dziecko przyjdzie na świat, jego rodzice mogą poznać podstawy budowania atutów rozwojowych, aby uczynić swój dom jak najbardziej przyjaznym miejscem. Specjaliści od dziecięcego rozwoju są zgodni, Ŝe podczas pierwszych trzech lat Ŝycia dziecko potrzebuje silnego fundamentu, na którym potem zostanie zbudowany jego dalszy rozwój poprzez dzieciństwo, okres dojrzewania, aŝ do dorosłości. Budowanie atutów rozwojowych wymaga konsekwencji. Rodziny, szkoły i lokalne społeczności muszą ze sobą współpracować w celu skutecznego budowania atutów rozwojowych. KaŜdy moŝe dać dzieciom odczuć, Ŝe są kimś waŝnym i szczególnym. Kiedy malcy otrzymują wsparcie od wszystkich dorosłych osób w swoim otoczeniu, pozytywne sygnały mają silniejsze działanie. Powielanie i powtarzanie jest bardzo waŝne. W społeczeństwie, które ceni skuteczność działania, niełatwo jest znaleźć na to czas. Dzieci potrzebują doświadczeń budujących atuty rozwojowe kaŝdego dnia i w róŝnych kontekstach. Powtórzenia pozwalają malcom na stałe przyswoić daną informację. Siła atutów rozwojowych KaŜde dziecko jest inne. ZauwaŜysz to od razu, gdy tylko wejdziesz do pokoju pełnego malców lub pooglądasz mecz koszykówki rozgrywany na szkolnym boisku. Niektóre dzieci

6 są bardzo skupione; inne wydają się przebywać we własnym świecie. Niektóre przytulają swoich przyjaciół; inne ich biją. Jednak choć wszyscy malcy miewają dobre i złe dni, niektórzy się wyróŝniają. Nie zawsze są to najmądrzejsze lub najweselsze dzieci, ale te, które zachowują się w pozytywny sposób. UwaŜamy, Ŝe dzieci te mają coś, czego brakuje ich rówieśnikom. Mają wsparcie swoich rodziców, innych osób dorosłych oraz kolegów i koleŝanek. Są świadome zasad kierujących ich zachowaniem i oczekiwań, które zachęcają ich do rozwijania nowych umiejętności. Dobrze się czują we własnej skórze. Potrafią produktywnie spędzać wolny czas i wykorzystywać okazje do poszerzania wiedzy. Kierują się pozytywnymi wartościami, silnie rozwiniętymi zdolnościami społecznymi i wysoką samooceną. Innymi słowy, dzieci te wykorzystują atuty rozwojowe, które w ich Ŝyciu budują troskliwi dorośli. Atuty rozwojowe to potęŝne narzędzie. Badania potwierdziły m.in., Ŝe im więcej takich atutów jest obecnych w Ŝyciu dziecka, tym mniejsze prawdopodobieństwo, Ŝe sięgnie ono po papierosy lub alkohol (do picia alkoholu przyznało się 65 procent nastolatków kierujących się 10 lub mniej atutami rozwojowymi i zaledwie 7 procent tych, u których liczba atutów wynosiła 31-40).