MINISTERSTWO GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPO ECZNEJ PRZEMYS U

Transkrypt

1 POLSKA 2003 RAPORT O STANIE PRZEMYS U WARSZAWA 2003

2 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U Opracowanie Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych we wspó³udziale departamentów: Bezpieczeñstwa Energetycznego, Innowacyjnoœci, Polityki Przemys³owej, Polityki Regionalnej, Spraw Obronnych pod kierunkiem: Jerzego Hausnera Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej Agnieszki Ch³oñ-Domiñczak Dyrektora Departamentu Analiz i Prognoz Ekonomicznych Macieja Bukowskiego p.o. Zastêpcy Dyrektora Departamentu Analiz i Prognoz Ekonomicznych Autorzy opracowañ cz¹stkowych: Jerzy Broda, Maria Celmer-Hansdorfer, Marian Culepa, Edward Dobrzyñski, Aleksandra Dyka, Miros³awa Fircha³-GoŸdziewska, Andrzej G³owacki, Miros³aw Gogol, Andrzej Goreñ, Andrzej Grabarczyk, Joanna Gradowska, Jerzy Iwicki, Karina Katzer, Ireneusz K³os, Anna Kowalczyk, Jerzy Kubista, Igor Lange, Kazimierz Miszczyk, Jacek Mizak, Helena Mroczkowska, Aneta Pi¹tkowska, Marek Popko, Helena Raczyñska, Agnieszka Radomska, Irena Sameryt, Krystyna Sender, Jolanta S³awomirska, Wies³aw Stempkowicz, Piotr Stronkowski, Stanis³awa Sza³ucha, El bieta Szczawiñska, Jacek Szpotañski, Jan Talik, Stanis³aw Up³awa, Julianna Wasilewska, Pawe³ Wieczorek, Ewelina W³ostowska, Krzysztof Zarêba, Hanna Zmorczyñska, Renata Znamirowska-Orzechowska, Rafa³ Zwoliñski, Lech Zygnerski ISSN Opracowanie wydawnicze, druk i oprawa: Wydawnictwo i Zak³ad Poligrafii Instytutu Technologii Eksploatacji Radom, ul. K. Pu³askiego 6/10, tel. centr , fax instytut@itee.radom.pl 2

3 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U SZANOWNI PAÑSTWO! Rok 2003 przyniós³ istotne zmiany nie tylko w sferze organizacyjnej by³ych ministerstw: gospodarki oraz pracy i polityki spo³ecznej, polegaj¹ce na utworzeniu nowego Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej, z istotnym przeobra eniem jego funkcji, ale tak e potwierdzi³ wy³aniaj¹ce siê ju w II pó³roczu 2002 zwiastuny o ywienia gospodarczego. Dziœ, w koñcówce roku 2003, mamy pewnoœæ, e wzrost gospodarczy w Polsce uleg³ wyraÿnemu przyspieszeniu, a zadaniem ekipy rz¹dz¹cej jest stworzenie odpowiednich warunków i instrumentów, by wzrost ten mia³ charakter trwa³y i by³ jeszcze wy szy w latach nastêpnych. Nale y tak e podkreœliæ, e rok ten jest ostatnim przed akcesj¹ do Unii Europejskiej, która przed przedsiêbiorcami postawi nowe wyzwania. By sprostaæ tym wyzwaniom, niezbêdna jest poprawa konkurencyjnoœci podmiotów gospodarczych, rozwijanie nowoczesnych struktur opartych na wiedzy i innowacyjnoœci, zwiêkszenie przedsiêbiorczoœci. Ze strony rz¹du podjête zosta³y ró norodne dzia³ania u³atwiaj¹ce funkcjonowanie podmiotów oraz poprawiaj¹ce ich kondycjê finansow¹. Wymieniê tu chocia by obni enie w 2004 r. stawek podatku dochodowego oraz przekazany do Sejmu projekt ustawy o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej, wprowadzaj¹cy liczne u³atwienia w zak³adaniu i prowadzeniu firm. Mamy w Polsce bardzo powa ny problem wysokiego bezrobocia. Skutecznym œrodkiem na jego obni enie jest wysoki wzrost gospodarczy, a taki zak³ada siê w ci¹gu najbli szych dwóch lat, wsparty w³aœciw¹ polityk¹ strukturaln¹. Mam nadziejê, e za³o enia te zostan¹ zrealizowane, co prze³o y siê na zwiêkszenie zapotrzebowania na pracê, a w konsekwencji zmniejszenie bezrobocia. Zaprezentowane Raporty pozwol¹ Pañstwu na bli sze zapoznanie siê z problematyk¹ gospodarcz¹ i spo³eczn¹ w Polsce w dwóch ostatnich latach. Jerzy Hausner Wiceprezes Rady Ministrów Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej Warszawa, paÿdziernik 2003 r. 3

4 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U 4

5 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U Spis treœci Synteza... 9 Uwagi metodologiczne DYNAMIKA I STRUKTURA PRODUKCJI SPRZEDANEJ PRZEMYS U Przemys³ i jego wp³yw na tworzenie produktu krajowego brutto (PKB) Dynamika produkcji sprzedanej przemys³u Struktura produkcji sprzedanej przemys³u ZATRUDNIENIE I WYNAGRODZENIA Zatrudnienie w przemyœle na tle ogólnej liczby zatrudnionych Dynamika i struktura zatrudnienia Wydajnoœæ pracy i jej wp³yw na dynamikê produkcji Przeciêtne wynagrodzenia brutto oraz ich dynamika Dynamika przeciêtnych wynagrodzeñ realnych STRUKTURA ORGANIZACYJNO-W ASNOŒCIOWA PRZEMYS U Struktura organizacyjna przemys³u Przekszta³cenia w³asnoœciowe Komercjalizacja i prywatyzacja kapita³owa Komercjalizacja Prywatyzacja kapita³owa Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych Prywatyzacja bezpoœrednia Sektor prywatny sektor publiczny SYTUACJA FINANSOWA SEKTORA PRZEDSIÊBIORSTW PRZEMYS OWYCH Sytuacja finansowa i czynniki j¹ determinuj¹ce Przychody i koszty, ich wielkoœæ, struktura i dynamika Koszty rodzajowe, ich struktura i dynamika Wynik finansowy brutto Wynik finansowy netto Nadwy ka finansowa jako Ÿród³o finansowania inwestycji

6 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U WskaŸniki cen produkcji sprzedanej przemys³u WskaŸniki rentownoœci Produktywnoœæ aktywów obrotowych Sytuacja finansowa w poszczególnych kwarta³ach 2002 roku Sytuacja finansowa w pierwszym pó³roczu Zad³u enie sektora przedsiêbiorstw przemys³owych Wielkoœæ zad³u enia Dynamika zad³u enia Dynamika zad³u enia z tytu³u kredytów i po yczek Dynamika zobowi¹zañ Struktura zad³u enia Zad³u enie w I pó³roczu 2003 r Relacje zwi¹zane z zad³u eniem Relacja zad³u enia do przychodów Relacja zad³u enia krótkoterminowego do aktywów obrotowych Cykl regulacji zobowi¹zañ Mo liwoœci sp³aty zad³u enia œrodkami w³asnymi przedsiêbiorstw P³ynnoœæ finansowa INWESTYCJE I NAP YW KAPITA U ZAGRANICZNEGO Nak³ady inwestycyjne Nap³yw kapita³u zagranicznego w przemyœle OBROTY WYROBAMI PRZEMYS OWYMI W HANDLU ZAGRANICZNYM Struktura przedmiotowa obrotów wyrobami przemys³owymi Struktura geograficzna obrotów wyrobami przemys³owymi KONKURENCYJNOŒÆ I INNOWACYJNOŒÆ POLSKIEGO PRZEMYS U Konkurencyjnoœæ polskiego przemys³u oraz program promocji jakoœci Innowacyjnoœæ polskiego przemys³u OCHRONA ŒRODOWISKA NATURALNEGO Stan zanieczyszczenia œrodowiska naturalnego Oddzia³ywanie przemys³u na œrodowisko naturalne

7 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U 8.3. Dotychczasowe dzia³ania na rzecz poprawy œrodowiska i efekty tych dzia³añ Inwestycje proekologiczne Pozainwestycyjne formy dzia³ania proekologicznego Inne dzia³ania PRZEMYS W PRZEKROJU WOJEWÓDZKIM SEKTORY PRZEMYS U Sektor wêgla kamiennego Sektor wêgla brunatnego Sektor naftowy Przemys³ lekki Sektor celulozowo-papierniczy Sektor przemys³u drzewnego Sektor przemys³u chemicznego (bez farmaceutycznego) Sektor farmaceutyczny Sektor surowców mineralnych i materia³ów budowlanych Sektor hutnictwa elaza i stali Sektor metali nie elaznych Sektor produkcji maszyn dla rolnictwa i leœnictwa Sektor maszyn dla przemys³u spo ywczego Sektor przemys³u obrabiarkowego Sektor elektroniczny Sektor przemys³u elektrotechnicznego Sektor przemys³u precyzyjnego Sektor przemys³u motoryzacyjnego Sektor przemys³u okrêtowego Sektor taboru szynowego Sektor elektroenergetyczny Sektor gazowniczy Przemys³owy potencja³ obronny Definicje wybranych pojêæ Spis tablic Spis wykresów

8 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U 8

9 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U SYNTEZA Produkcja sprzedana. Wyniki przemys³u uzyskane w 2002 r. by³y tylko nieznacznie korzystniejsze (wzrost o 1,4%) ni w roku poprzednim (0,6%) 1. Wa niejszym przy tym by³o zarejestrowanie trendu wzrostowego produkcji sprzedanej w drugiej po³owie roku po wystêpuj¹cym spadku produkcji w pierwszej jego po³owie, a nastêpnie dalsze zwiêkszanie tempa wzrostu w kolejnych kwarta³ach 2003 r. Wykres 1. Tempo wzrostu produkcji sprzedanej w latach 2000 I pó³r ród³o: GUS. Ocenia siê, i w ca³ym 2003 r. produkcja sprzedana powinna byæ wy sza, w porównaniu z poprzednim o ok. 7%, co œwiadczy³oby, i min¹³ okres najni szego wzrostu produkcji sprzedanej, jaki przemys³ odnotowa³ w r. w ostatnich dziesiêciu latach, a faza wzrostowa rozpoczê³a siê ju w drugiej po³owie 2002 r. Nale y podkreœliæ, i dekoniunktura b¹dÿ te nawet recesja w przemyœle nie by³a wy³¹cznie domen¹ polskiej gospodarki. Podobne zjawiska wyst¹pi³y w krajach Unii Europejskiej, w której jako ca³oœci po roku 2001 (wzrost 0), w roku 2002 nast¹pi³ jej spadek o 1%, szczególnie w takich krajach, jak Wlk. Brytania (o 2,5%) Niderlandy (o 2,1%), W³ochy (o 1,3%), Niemcy (1,1%), Francja (1%). W porównaniu z krajami UE 1 W raporcie o stanie przemys³u. Polska 2002 podano za GUS, i w 2001 r. nast¹pi³ spadek produkcji sprzedanej ( 0,1%), który nastêpnie zosta³ przez GUS skorygowany na wzrost (0,6%). 2 Dane miesiêczne i kwartalne dotycz¹ podmiotów powy ej 9 osób pracuj¹cych. 9

10 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U wzrost produkcji przemys³owej w Polsce mo na okreœliæ jako nieco wy szy, natomiast gorzej wypada konfrontacja z krajami kandyduj¹cymi do UE, z których tylko Cypr odnotowa³ spadek produkcji, a w pozosta³ych krajach jej dynamika by³a wy- sza ni w Polsce. Powy sze dane wskazuj¹ na wiêksz¹ korelacjê wyników polskiego przemys³u z krajami UE. Na kszta³towanie siê produkcji przemys³owej decyduj¹cy wp³yw ma popyt wewnêtrzny. W 2002 r. by³ on wprawdzie wy szy ni w 2001 (o 0,9% przy spadku w 2001 r. o 1,7%), ale nast¹pi³o to wy³¹cznie poprzez wzrost spo ycia indywidualnego przy nadal obni aj¹cym siê popycie inwestycyjnym, co uzewnêtrzni³o siê w zmniejszonej (o ok.1%) produkcji sprzedanej dóbr inwestycyjnych. Wytworzona w przemyœle wartoœæ dodana brutto w 2002 r. by³a wy sza w stosunku do roku poprzedniego o 1% (wobec spadku o 0,3% w 2001 r.). Dalszemu obni eniu uleg³ udzia³ wartoœci dodanej przemys³u w strukturze PKB z 21,1% w 2001 r. do 20,8% w 2002 r. przy wzroœcie udzia³u us³ug rynkowych odpowiednio z 42,7% do 44,0%. Przemys³ pozosta³ nadal drugim co do wielkoœci sektorem pod wzglêdem udzia³u w tworzeniu PKB. Spoœród sekcji przemys³u wzrost produkcji sprzedanej w 2002 r. wyst¹pi³ jedynie w sekcji przetwórstwa przemys³owego (o 1,9%), pozosta³e dwie sekcje odnotowa³y spadek produkcji, w tym najwiêkszy sekcja górnictwa i kopalnictwa (3,4%), co by³o zwi¹zane z restrukturyzacj¹ górnictwa wêgla kamiennego. Najwy sze przyrosty produkcji osi¹gnê³y takie dzia³y, jak: produkcja maszyn biurowych i komputerów (12,9%), produkcja mebli, pozosta³a dzia³alnoœæ produkcyjna (10,5%), produkcja masy w³óknistej i papieru (11,4%), produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (10,5%). Najbardziej skutki dekoniunktury b¹dÿ wewnêtrznych trudnoœci odczu³y nastêpuj¹ce dzia³y produkcji: pozosta³ego sprzêtu transportowego (spadek o 15,8%), produkcja koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (15,7%), produkcja metali (4,3%), produkcja odzie y i wyrobów skórzanych (ok. 2%). W okresie I pó³rocza 2003 r. nast¹pi³o dalsze przyspieszenie tempa wzrostu produkcji w przetwórstwie przemys³owym (8,1%), w tym szczególnie w takich dzia³ach, jak: produkcja mebli, pozosta³a dzia³alnoœæ produkcyjna (wzrost o 31,2%), produkcja maszyn i aparatury elektrycznej (24,3%), produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (19,9%), produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep (18,8%). W pozosta³ych dwóch sekcjach: górnictwie i kopalnictwie oraz zaopatrywaniu w energiê elektryczna, gaz i wodê podobnie jak w 2002 r. wystêpuje spadek produkcji. Zmiany w dynamice produkcji spowodowa³y zmiany w strukturze produkcji. W zakresie sekcji nast¹pi³o dalsze zmniejszenie udzia³u górnictwa i kopalnictwa z 5,4% w 2001 r. do 5,0% w 2002 r., zaœ wzrós³ udzia³ przetwórstwa przemys³owego odpo- 10

11 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U wiednio z 82,8% do 83,1% oraz nieznacznie sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energiê elektryczn¹, gaz i wodê odpowiednio z 11,8% do 11,9%. Spoœród dzia³ów przemys³owych stosunkowo wysoki wzrost udzia³u uzyska³ dzia³ produkcji artyku³ów spo- ywczych i napojów o 0,6% ( z 19,4% do 20,0%). WskaŸnik cen produkcji sprzedanej przemys³u (1,0%) ukszta³towa³ siê poni ej wskaÿnika œredniorocznej inflacji (1,9%) oraz wskaÿnika wzrostu cen w 2001 r. (1,6%), co nie pozosta³o bez negatywnego wp³ywu na wyniki finansowe przemys³u. Wystêpuj¹cy nadal spadek przeciêtnego zatrudnienia w przemyœle (w 2002 r. o 3%) przyczyni³ siê g³ównie do wzrostu wydajnoœci pracy o ok. 4,5% (pe³na zbiorowoœæ podmiotów). Zatrudnienie. Od 1995 r. nastêpuje w przemyœle systematyczny spadek zarówno przeciêtnego zatrudnienia, jak i liczby pracuj¹cych. Mo na nawet stwierdziæ, i proces ten w roku 2001 uleg³ przyspieszeniu (spadek przeciêtnego zatrudnienia o 4,5%), by w 2002 r. zwolniæ i wróciæ do stanu przeciêtnego spadku zatrudnienia w latach , tj. ca 3%. Przeciêtne zatrudnienie w przemyœle w 2002 r. wynios³o 2 735,9 tys. osób i by³o o 84,7 tys. (tj. o 3%) ni sze ni w 2001 r., stanowi¹c 30,7% stanu zatrudnienia w gospodarce narodowej. Ni sza ni przed rokiem by³a równie liczba pracuj¹cych w przemyœle na koniec 2002 r. (o 108,1 tys., tj. o 3,65%). Dalszy spadek przeciêtnego zatrudnienia o 3,2% w podmiotach o liczbie pracuj¹cych powy ej 9 osób odnotowano w okresie I pó³rocza 2003 r. Najwiêkszy spadek zatrudnienia w 2002 r. wyst¹pi³ w sekcji przetwórstwa przemys³owego (73,2 tys.), nastêpnie w sekcji górnictwa i kopalnictwa (10,3 tys.) i stosunkowo niewielki w sekcji zaopatrywania w energiê elektryczn¹, gaz i wodê (1,2 tys.). Procentowo najwiêkszy spadek zatrudnienia mia³ miejsce w górnictwie wêgla kamiennego (o 4,66%) z uwagi na trwaj¹cy w tym sektorze proces restrukturyzacji. Struktura organizacyjno-w³asnoœciowa. Na koniec 2002 r. funkcjonowa³o ³¹cznie podmiotów gospodarczych, deklaruj¹cych swoj¹ dzia³alnoœæ jako przemys³ow¹, w tym zdecydowan¹ wiêkszoœæ ( , tj. 77,15%) stanowi³y zak³ady osób fizycznych, liczba podmiotów o innych formach organizacyjnych (spó³ki, przedsiêbiorstwa pañstwowe) wynosi³a i zwiêkszy³a siê w stosunku do roku 2001 o 1,8%. Nastêpn¹ co do wielkoœci grup¹ w strukturze podmiotów by³y spó³ki (21,9%). Ogó³em liczba podmiotów wzros³a, w stosunku do stanu sprzed roku o 2% i wzrost ten by³ nieco wy szy ni w 2001 r. (1,4%). Na koniec czerwca 2003 liczba podmiotów przemys³owych, w porównaniu z koñcem grudnia 2002 r., uleg³a dalszemu, niewielkiemu wzrostowi (o 0,35%). 11

12 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U Na tak ukszta³towana strukturê wp³yn¹³ proces transformacji polskiej gospodarki, szczególnie przekszta³ceñ organizacyjno-w³asnoœciowych sektora pañstwowego, którym w latach zosta³o objêtych pañstwowych przedsiêbiorstw przemys³owych. Z liczby tej najwiêcej przedsiêbiorstw poddano komercjalizacji (1 227) oraz w zbli onych liczbach likwidacji (696) oraz prywatyzacji bezpoœredniej (765). Podobnie jak w innych sektorach gospodarki (handel, transport, budownictwo) równie w przemyœle roœnie i umacnia siê rola sektora prywatnego, którego udzia³ w 2002 r. w przeciêtnym zatrudnieniu oraz produkcji sprzedanej ogó³em przekracza³ 75%, a w 2003 r. niew¹tpliwie udzia³ ten ulegnie dalszemu zwiêkszeniu. Najbardziej sprywatyzowan¹ sekcj¹ przemys³u jest przetwórstwo przemys³owe (udzia³ w wartoœci dodanej 92,5%). W pozosta³ych dwóch sekcjach udzia³ sektora prywatnego w tworzeniu wartoœci dodanej odbiega od tej wielkoœci i kszta³tuje siê w przedziale 9 13%. Sytuacja finansowa. Sytuacja finansowa jednostek przemys³owych 3 w 2002 r. uleg³a w 2002 r., w stosunku do roku poprzedniego, wyraÿnej poprawie. Wynik finansowy netto z ujemnego w 2001 r. (minus mln z³) zmieni³ siê na dodatni i wyniós³ 976 mln z³; rentownoœæ netto wzros³a z minus 0,3% do plus 0,2%. Przyczyn¹ poprawy wyników finansowych by³o uzyskanie wy szego wyniku na sprzeda y produktów, towarów i materia³ów oraz zmniejszenie straty na dzia³alnoœci finansowej. W przekroju sekcji przemys³owych najwiêksz¹ poprawê wyniku finansowego uzyskali przedsiêbiorcy przetwórstwa finansowego o mln z³ (z minus mln z³ w 2001 r. na mln z³ w 2002 r.) oraz podmioty zaliczone do sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energiê elektryczn¹, gaz i wodê o 184 mln z³. Pogorszeniu uleg³ wynik finansowy w sekcji górnictwa wêgla i kopalnictwa o 443 mln z³. W przekroju w³asnoœciowym podmiotów poprawa wyniku finansowego netto nast¹pi³a wy³¹cznie w sektorze prywatnym (o mln z³), w sektorze publicznym nast¹pi³o pog³êbienie ujemnego wyniku finansowego (o 98 mln z³). Dalszej znacz¹cej poprawie uleg³y wyniki finansowe w 2003 r. Wynik finansowy netto sektora przedsiêbiorstw w I pó³roczu 2003 r. w porównaniu do analogicznego okresu 2002 r. zwiêkszy³ siê ponad trzykrotnie, a wskaÿnik rentownoœci obrotu netto wzrós³ z 0,8% do 2,4%. Mimo tej poprawy wskaÿniki rentownoœci nale y oceniæ ogólnie jako niskie i nie zaspokajaj¹ce potrzeb rozwojowych przedsiêbiorstw. Zad³u enie sektora przedsiêbiorstw przemys³owych. W koñcu 2002 r. zad³u- enie przedsiêbiorstw przemys³owych 4 wynios³o 216,7 mld z³ i by³o wy sze ni przed 3 W podmiotach o liczbie pracuj¹cych powy ej 49 osób. 4 Jak wy ej. 12

13 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U rokiem o 5,4%. Nast¹pi³o niewielkie przyspieszenie tempa wzrostu zad³u enia w stosunku do 2001 r. (0,3 pkt proc.). Zad³u enie przemys³u stanowi³o ponad po³owê (53,3%) ca³ego zad³u enia przedsiêbiorstw w skali kraju. Stosunkowo wysoki wzrost zad³u enia wykaza³y podmioty sekcji przetwórstwa przemys³owego (6,7% przed rokiem 1,0%). Spadek tempa wzrostu zad³u enia mia³ miejsce w pozosta³ych dwóch sekcjach: w górnictwie i kopalnictwie ( z 14,6% w 2001 r. do 4,3% w 2002 r.) oraz w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energiê elektryczn¹, gaz i wodê (z 15,9% do 1,6%). W strukturze zad³u enia poza znacz¹cym wzrostem udzia³u zobowi¹zañ z tytu³u podatków, ce³ i ubezpieczeñ (o 5,5 pkt proc.) nie zasz³y istotne zmiany w stosunku do 2001 r. Nak³ady inwestycyjne i nap³yw bezpoœrednich inwestycji zagranicznych. Rok 2002 by³ kolejnym okresem, w którym nast¹pi³ znaczny spadek nak³adów inwestycyjnych zarówno w ca³ej gospodarce, jak i w przemyœle, przy czym w tym ostatnim spadek nak³adów inwestycyjnych notuje siê ju od 1999 r. Nale y tak e dodaæ, i tempo spadku nak³adów inwestycyjnych w przemyœle w latach by³o znacznie s³absze ni w ca³ej gospodarce ( w 2001 r.: spadek w przemyœle 4,2%, gospodarka spadek 9,5%; w 2002 r. odpowiednio 5 0,8% i 16,6%). Realizacja nak³adów inwestycyjnych w przemyœle w 2002 r. prawie na poziomie roku 2001 wskazywa³aby na prze³amanie spadkowej tendencji w tym zakresie. Przyczyn¹ zapaœci inwestycyjnej by³y przede wszystkim: dekoniunktura, brak œrodków na rozwój, niepewnoœæ co do przysz³ej koniunktury, zaœ w IV kwartale 2002 pojawi³y siê wyraÿne sygna³y o ywienia gospodarczego, potwierdzone wynikami wzrostu produkcji przemys³owej w I po³owie 2003 r. Wartoœæ nak³adów inwestycyjnych w przemyœle stanowi ok. 30% wartoœci nak³adów w gospodarce w pe³nej zbiorowoœci podmiotów i ok. 52% ogó³u w podmiotach o liczbie pracuj¹cych powy ej 49 osób. Spoœród sekcji przemys³u kilkuprocentowy wzrost nak³adów wyst¹pi³ jedynie w górnictwie i kopalnictwie, gdzie nak³ady s¹ w du ym stopniu wymuszane wzglêdami bezpieczeñstwa pracy i dostêpnoœci do pok³adów wydobywczych. W pozosta³ych dwóch sekcjach odnotowano spadek nak³adów inwestycyjnych. Niewielkiemu zwiêkszeniu, na tle ogólnego obni enia wielkoœci nap³ywu bezpoœrednich inwestycji zagranicznych do Polski w 2002 r., uleg³y inwestycje lokowane w przetwórstwie przemys³owym ( ,9 mln USD, ,0 mln USD). Najwiêksze œrodki zainwestowano w produkcjê sprzêtu transportowego (725,2 mln USD), artyku³ów spo ywczych, napojów i tytoniu (600 mln USD), wyrobów z pozosta³ych surowców niemetalicznych (296 mln USD), produkcjê chemikaliów (246 mln USD). 5 Podmioty o liczbie pracuj¹cych pow. 49 osób. 13

14 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U I pó³rocze 2003 r. przynios³o zasadnicz¹ zmianê w zakresie kszta³towania siê nak³adów inwestycyjnych w przemyœle, przejawiaj¹c¹ siê wzrostem nak³adów, w cenach bie ¹cych, o 6,2% (przed rokiem spadek blisko 4%), przy czym szczególnie wzros³y nak³ady inwestycyjne w przetwórstwie przemys³owym, o 15,7%, a spad³y w pozosta- ³ych dwóch sekcjach. Tak e w I pó³roczu 2003 r. nast¹pi³a poprawa w zakresie nap³ywu bezpoœrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do przemys³u, które wynios³y 1 587,2 mln USD 6 i by³y o 273,4 mln USD wiêksze ni przed rokiem. Obroty wyrobami przemys³owymi w handlu zagranicznym. Wyroby przemys³owe w ca³ym wolumenie obrotów handlu zagranicznego stanowi¹ ok. 93%, a zatem s¹ dominuj¹ce w obrotach. Wartoœæ eksportu tych wyrobów 7 w 2002 r. wynios³a 37,7 mld USD i wzros³a, w porównaniu z 2001 r., o 14,1%, zaœ wartoœæ importu wynios³a 51,5 mld USD i wzros³a o 10%. Na obrotach handlu zagranicznego od wielu lat wystêpuje deficyt, który w 2002 r. zamkn¹³ siê kwot¹ w wysokoœci 13,8 mld USD, pozostaj¹c na poziomie 2001 r. W okresie ostatnich kilku lat nast¹pi³a znacz¹ca zmiana struktury eksportu na rzecz wzrostu wyrobów wy ej przetworzonych, co œwiadczy o stopniowym unowoczeœnianiu polskiej oferty eksportowej, szczególnie w zakresie przemys³u elektromaszynowego, w tym silników spalinowych zajmuj¹cych pierwsz¹ pozycjê pod wzglêdem wartoœci eksportu (1,5 mld USD), spychaj¹c tradycyjny polski towar eksportowy, jakim by³ wêgiel na 10 pozycjê. Mimo tego sytuacjê w handlu zagranicznym wyrobami przemys³owymi wobec tak wysokiej nierównowagi miêdzy eksportem a importem nadal trudno uznaæ za zadowalaj¹c¹, jest ona wysoce niepokoj¹ca. Konkurencyjnoœæ przemys³u. Konkurencyjnoœæ przemys³u oceniana pod katem ogólnego jego rozwoju na tle rozwoju ca³ej gospodarki, zmian strukturalnych i w³asnoœciowych oraz kondycji ekonomicznej uleg³a w 2002 r. nieznacznej poprawie. Wyrazem tego by³ w 2002 r. niewielki wzrost produkcji sprzedanej przemys³u (o 1,4%) uzyskany wy³¹cznie dziêki wy szemu wzrostowi produkcji w przetwórstwie przemys³owym (o 1,9%). W pozosta³ych sekcjach nast¹pi³ spadek produkcji. Wartoœæ dodana w przemyœle (w cenach sta³ych) wzros³a o 1% wobec jej spadku w roku 2001 o 0,3%. Wzrost ten by³ ni szy od wzrostu wartoœci dodanej w ca³ej gospodarce, a szczególnie w us³ugach rynkowych (3,4%). Niski wzrost produkcji sprzedanej w Polsce nie by³ 6 Dane Pañstwowej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych SA. 7 Zgrupowane w sekcjach V XXI taryfy celnej. 14

15 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U zjawiskiem odosobnionym. W krajach UE w 2002 r. nast¹pi³o obni enie produkcji sprzedanej przeciêtnie o 1%, spadek produkcji nast¹pi³ w 8 krajach UE. Ocena konkurencyjnoœci przemys³u przez pryzmat zmian strukturalnych i efektywnoœciowych pozwala odnotowaæ zjawiska zarówno dodatnie, jak i mniej korzystne dla gospodarki. W 2002 r. nast¹pi³o dalsze umocnienie sektora prywatnego w przemyœle udzia³ w produkcji sprzedanej wzrós³ z 74,0% w 2001 r. do 75,3% w 2002 r., co bior¹c pod uwagê wy sze tempo wzrostu produkcji, wy sz¹ wydajnoœæ i rentownoœæ ni w sektorze publicznym, jest z punktu widzenia poprawy efektywnoœci i konkurencyjnoœci przemys³u, zjawiskiem korzystnym. W ca³ym przemyœle wydajnoœæ pracy wzros³a przeciêtnie o 4,5%, w tym w jednostkach sektora prywatnego o 4,8%, zaœ w sektorze publicznym o 2,2%. Zmniejszy³ siê udzia³ w produkcji przemys³owej produktów górnictwa i kopalnictwa przy równoczesnym wzroœcie udzia³u produktów przemys³u przetwórczego, ale tak e co jest in minus nieznacznie obni y³ siê odsetek produkcji sprzedanej dzia³ów wytwarzaj¹cych wyroby bêd¹ce noœnikami postêpu technicznego. Na plus nale y odnotowaæ poprawê w 2002 r. kondycji finansowej przedsiêbiorstw przemys³owych oraz zmiany w strukturze eksportu na rzecz wzrostu wyrobów bêd¹cych noœnikami postêpu technicznego. Ochrona œrodowiska przed zanieczyszczeniami przemys³u. Podobnie jak w latach poprzednich w 2002 r. w polskim przemyœle realizowane by³y zadania zmierzaj¹ce do ograniczenia negatywnego oddzia³ywania przemys³u na œrodowisko. W wyniku tych dzia³añ uzyskano zmniejszenie emisji py³ów, dwutlenku siarki, tlenków azotu i dwutlenku wêgla oraz ograniczenie emisji ha³asów. Przyrost produkcji sprzedanej przemys³u uzyskano przy zmniejszeniu zu ycia wêgla kamiennego i brunatnego, nieznacznym zwiêkszeniu jednostkowego zu ycia wody na cele produkcyjne i zbli onym do roku 2001 (95,5%) udziale œcieków oczyszczonych. Programy rz¹dowe, nak³ady inwestycyjne ponoszone przez zak³ady przemys³owe oraz œrodki narodowego i wojewódzkich funduszy ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej przyczynia³y siê do ograniczenia zu ycia energii, paliw i surowców, wprowadzania w przemyœle nowych rozwi¹zañ w dziedzinie ochrony œrodowiska, zagospodarowania odpadów przemys³owych i racjonalizacji ich sk³adowania, zwiêkszenia stopnia oczyszczania spalin i ograniczenia innych niekorzystnych dla œrodowiska skutków dzia³alnoœci przemys³owej. Sektory przemys³owe. Stan i tendencje w przekroju sektorów i dzia³ów przemys³u w 2002 r. nie uleg³y w porównaniu z 2001 r. istotnym zmianom, chocia w ramach analizowanego roku mo na wyró niæ dwa okresy: pogorszenia sytuacji w pierwszej 15

16 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U po³owie roku i stopniowej poprawy w drugiej. Sytuacja w poszczególnych sektorach by³a zró nicowana. Pogorszeniu uleg³y przede wszystkim wyniki finansowe w restrukturyzowanym górnictwie wêgla kamiennego. Nadal g³êboka nierentownoœæ wystêpuje w hutnictwie elaza i stali i przemyœle zbrojeniowym. S³absze wyniki odnotowa³ sektor elektroenergetyczny i przemys³ lekki. Poprawê osi¹gn¹³ m.in. sektor przemys³u chemicznego, sektor motoryzacyjny, dzia³ w³ókiennictwa i produkcji skór oraz wyrobów z nich, dzia³ produkcji wyrobów z metali. W górnictwie wêgla kamiennego nast¹pi³ dalszy spadek iloœci i wartoœci sprzedanego wêgla, co jest kierunkowo zgodne z za³o eniami restrukturyzacji, jednak e towarzyszy³ temu spadek œredniej ceny zbytu 1 tony wêgla, w porównaniu z 2001 r., g³ównie za spraw¹ spadku cen zbytu w eksporcie wêgla. Jednoczeœnie nast¹pi³ wzrost jednostkowego kosztu, co w sumie spowodowa³o obni enie œredniej akumulacji z 7,04 z³/t w 2001 r. do 4,33 z³/t w 2002 r. W konsekwencji, po doliczeniu strat na pozosta³ej dzia- ³alnoœci operacyjnej i dzia³alnoœci finansowej wyst¹pi³ ujemny wynik finansowy w wys. 608,7 mln z³, podczas gdy w 2001 r. wynik finansowy by³ dodatni i wynosi³ 715,8 mln z³. Nale y jednak nadmieniæ, i na wynik finansowy netto z ca³okszta³tu dzia- ³alnoœci zarówno w 2002 r., jak i w 2001 r. du y wp³yw mia³y umorzenia zobowi¹zañ, bez tych umorzeñ w obu latach wynik finansowy by³by ujemny w wys. ok. 1,2 mld z³ w ka dym roku. W omawianym sektorze w 2003 r. od 1 lutego zasz³y istotne zmiany organizacyjne polegaj¹ce na utworzeniu 8 Kompanii Wêglowej SA i zgrupowaniu w niej 23 kopalñ przejêtych z 5 spó³ek wêglowych. Sektor hutnictwa elaza i stali, mimo niewielkiej poprawy wyników w 2002 r. w porównaniu do stanu sprzed roku, nale a³ do najbardziej deficytowych bran przemys³owych. Ujemny wynik finansowy netto wyniós³ prawie 1,5 mld z³. Przemys³ ten, podobnie jak górnictwo wêgla kamiennego, jest od wielu lat restrukturyzowany. Ostateczna wersja programu Restrukturyzacja i Rozwój Hutnictwa elaza i Stali w Polsce do 2006 r. zosta³a przekazana w dniu 25 marca br. do Komisji Europejskiej i uzyska³a akceptacjê. Nowym elementem w strukturze organizacyjnej by³o utworzenie w dniu 6 czerwca 2002 r. holdingu z 4 hut (Katowice, Sendzimira, Florian, Cedler) przekszta³conego w dniu 31 grudnia 2002 r. w spó³kê Polskie Huty Stali SA celem konsolidacji i u³atwienia prywatyzacji, co nast¹pi³o w paÿdzierniku 2003 r. po podpisaniu umowy sprzeda y spó³ki na rzecz grupy LNM, bêd¹cej drugim co do wielkoœci produkcji stali koncernem hutniczym w œwiecie. 8 Podstawa prawna: Program restrukturyzacji górnictwa wêgla kamiennego w Polsce w latach przyjêty przez Radê Ministrów 28 stycznia 2003 r. 16

17 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U Tablica 1. Podstawowe dane ekonomiczno-finansowe przemys³u w latach i I pó³r r. Lp. Wyszczególnienie Jedn. miary % 2001 = 100 (dla wskaÿników zmiana + pkt proc.) I VI 2003 % I VI.02 =100 (dla wskaÿn. zmiana + pkt proc.) 1 Przychody z ca³okszta³tu dzia³alnoœci 518,0 520,5 100,5 272,4 111,2 2 Koszty uzyskania przychodów z ca³okszta³tu dzia³alnoœci 514,8 514, 6 100,0 261,7 108,9 3 Przychody ze sprzeda y produktów 401,6 413,7 103,0 218,3 112,0 4 Koszt w³asny sprzedanych produktów 397,7 405,8 102,1 210,1 109,6 5 Wynik na sprzeda y produktów 3,9 7,8 203,0 8,2 256,0 6 Wynik finansowy brutto 3,2 6,1 188,9 10,6 231,5 7 Obowi¹zkowe obci¹ enia wyniku finansowego mld z³ 4,8 5,1 107,1 4,0 149,1 8 Wynik finansowy netto -1,5 1,0 6,7 345,9 9 Maj¹tek obrotowy 159,5 164, 0 102,8 171,6 109,6 10 Zobowi¹zania ogó³em, w tym 205,6 216,7 105,4 207,5 100, Kredyty bankowe 64,8 70,2 108,3 69,5 96, Zobowi¹zania pozosta³e 140,1 146,5 104,1 138,0 102,7 11 Nak³ady inwestycyjne 29,8 29,3 99,2 12,5 106,2 12 Amortyzacja 26,3 26,7 101,5 13,6 102,6 13 Wynagrodzenia brutto 59,3 57,9 97,8 27,7 100,5 14 Ubezpieczenia i œwiadczenia na rzecz pracowników 15,0 14,4 96,2 7,5 100,8 15 Przeciêtne zatrudnienie tys. osób 2,8 2,7 97,0 2,4 96,8 cd. 17

18 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U Lp. 16 Wyszczególnienie Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenia brutto Jedn. miary % 2001 = 100 (dla wskaÿników zmiana + pkt proc.) I VI 2003 % I VI.02 =100 (dla wskaÿników zmiana + pkt. proc) z³ 2 074, ,2 105, ,5 102,4 17 WskaŸnik rentownoœci obrotu brutto 0,6 1,2 0,5 3,9 2, WskaŸnik rentownoœci obrotu netto -0,3 WskaŸnik p³ynnoœci w % I stopnia 14,4 0,2 0,5 2,4 1,7 14,7 0,3 18,2 3,3 20 WskaŸnik p³ynnoœci II stopnia 70,5 66,9-3,5 78,3 6,8 21 WskaŸnik p³ynnoœci III stopnia 108,0 100,7-7,3 114,1 6, Cykl realizacji nale noœci z tytu³u dostaw Okres realizacji zobowi¹zañ z tyt. dostaw dni Relacja nale noœci z tytu³u dostaw do przyhodów ze sprzeda y 14,3 14,4 0,1 29,0-0,9 25 Relacja zobowi¹zañ krótkoterminowych do przychodów ogó³em w % 28,5 31,3 2,8 55,2-4,4 26 Relacja zobowi¹zañ ogó³em do przychodów ogó³em 39,7 41,6 1,9 76,2-8 Wyniki finansowe oraz dane dotycz¹ce nak³adów inwestycyjnych dotycz¹ przedsiêbiorstw o liczbie pracuj¹cych powy ej 49 osób. Dane dotycz¹ce zatrudnienia i wynagrodzeñ w latach dotycz¹ pe³nej zbiorowoœci podmiotów, a w I pó³r jednostek sektora przedsiêbiorstw zatrudniaj¹cych pow. 9 pracowników. Uwaga: Dwukrotnie wy sze wskaÿniki w I pó³roczu 2003 ni w 2002 r. w wierszach wynikaj¹ z faktu utrzymywania siê nale noœci i zobowi¹zañ w podobnej wysokoœci przez okres ca³ego roku, natomiast podstawa wyliczenia wskaÿnika, przychody ze sprzeda y i z ca³okszta³tu dzia³alnoœci, wzrasta wraz z up³ywem czasu i za okres pó³rocza jest oko³o dwukrotnie ni sza ni za okres roku. ród³o: GUS. 18

19 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U UWAGI METODOLOGICZNE Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej przedstawia piêæ opracowañ ukazuj¹cych stan gospodarki w roku 2002, a mianowicie: 1. Polska Raport o stanie gospodarki, 2. Polska Raport o stanie przemys³u, 3. Polska Raport o stanie handlu zagranicznego, 4. Polska Raport o stanie handlu wewnêtrznego, 5. Polska Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu spo³ecznym. W przypadku opracowañ wymienionych w pkt 1 do 4 jest to ju siódma edycja raportów, bêd¹ca kontynuacj¹ dzia³añ podjêtych w by³ym Ministerstwie Gospodarki. W raportach, w miarê dostêpnych danych statystycznych, przedstawiono tak e informacje dotycz¹ce roku 2003 (pierwszego pó³rocza lub pierwszego kwarta³u), st¹d te w tytule raportów Polska Ministrowi Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej niezbêdna jest szczegó³owa diagnoza stanu gospodarki, a edycja raportów jest jedn¹ z jej form. Ka dy z ww. raportów funkcjonuje niezale nie od pozosta³ych. Raporty wydawane s¹ w dwóch wersjach jêzykowych: polskiej i angielskiej. Na jêzyk angielski t³umaczone s¹ wybrane, obszerne czêœci raportów wymienionych w pkt 1, 2 i 5 oraz syntezy raportów wymienionych w pkt 3 i 4. Raport o stanie handlu wewnêtrznego zosta³ opracowany przez Instytut Rynku Wewnêtrznego i Konsumpcji w konsultacji z Ministerstwem Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej. Pozosta³e cztery raporty zosta³y opracowane przez merytoryczne departamenty Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej. Materia³y Ÿród³owe wykorzystane w raportach pochodz¹ z GUS, Centrum Informatyki Handlu Zagranicznego, NBP, Pañstwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych, Gie³dy Papierów Wartoœciowych oraz z innych Ÿróde³. Informacje w zakresie wyników ekonomiczno-finansowych w gospodarce i przemyœle dotycz¹ podmiotów, w których liczba pracuj¹cych przekracza 49 osób. Niektóre inne informacje (np. produkcja sprzedana przemys³u) dotycz¹ wiêkszych zbiorowoœci statystycznych (podmioty o liczbie pracuj¹cych powy ej 9 osób lub pe³nej zbiorowoœci statystycznej), co ka dorazowo zaznaczono w tekœcie raportów. Prezentowane w raportach dane ekonomiczno-finansowe pochodz¹ ze sprawozdañ GUS F-01. Nie maj¹ one charakteru ostatecznego, poniewa dane bilansowe (osta- 19

20 POLSKA RAPORT O STANIE PRZEMYS U teczne) przedstawiane s¹ w sprawozdaniach GUS F-02, publikowanych ju po opracowaniu raportów. W rozdziale 10 raportu o stanie przemys³u scharakteryzowano 25 sektorów przemys³owych, przedstawionych w nieco innym uk³adzie, jak w raportach za lata wczeœniejsze. Mianowicie trzy sektory prezentowane dotychczas odrêbnie: w³ókienniczy, odzie owy i skórzany zosta³y potraktowane ³¹cznie, jako przemys³ lekki. Informacje o przemyœle przedstawiono w uk³adzie obowi¹zuj¹cej Polskiej Klasyfikacji Dzia³alnoœci (PKD), która ca³y przemys³ dzieli na trzy sekcje: sekcjê C Górnictwo i kopalnictwo, sekcjê D Przetwórstwo przemys³owe, sekcjê E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz i wodê. W sk³ad tych sekcji wchodzi: 29 dzia³ów (w ca³ej gospodarce narodowej 60), 119 grup (w ca³ej gospodarce narodowej 222), 267 klas (w ca³ej gospodarce narodowej 492). U ywane w raporcie pojêcie sektora przemys³u nie we wszystkich przypadkach pokrywa siê z dzia³em wg klasyfikacji PKD. Zdarza siê, e na sektor przemys³u sk³ada siê kilka grup lub klas jednego lub kilku dzia³ów PKD. W opisie wstêpnym ka dego sektora przytaczany jest numer PKD. Przy omawianiu dzia³ów PKD u ywano niejednokrotnie, stosowanych przez GUS, skrótów ich nazw lub te nazw bliskoznacznych, powszechnie u ywanych (np. przemys³ hutniczy zamiast produkcja metali). Znaki umowne: ( ) zjawisko nie wyst¹pi³o, (. ) brak informacji, ( x ) wype³nienie jest niemo liwe lub niecelowe. 20