Profilaktyka Badania, które umożliwiają wczesne wykrycie oraz dokładne zlokalizowanie a także ocenę rozwoju nowotworu to:

Transkrypt

1 Informacje ogólne o nowotworze Komórki organizmu wiodą spokojne uporządkowane życie według planu spisanego w DNA. Bez zachęty z zewnątrz nie próbują się dzielić, ani przemieszczać. Ale wraz z docierającymi czynnikami rakotwórczymi takimi, jak choćby składniki dymu tytoniowego, sytuacja w organizmie się zmienia. Im więcej czynników rakotwórczych, tym więcej wolnych rodników. To one wchodząc w reakcję z DNA przyczyniają się do zmian w jego budowie zwanych mutacjami genetycznymi. Mutacja może spowodować nieprawidłowe dzielenie się komórek zwane nowotworem. Komórki nowotworowe są niezwykle inteligentne - potrafią być "niewidzialne" i oszukać system immunologiczny. Poprzez tworzenie naczyń włosowatych umiejętnie potrafią zadbać o własne odżywienie. Proces ten nazywa się angiogenezą. Guz nie wykazujący tendencji do rozprzestrzeniania się w otaczające tkanki lub do innych narządów jest niezłośliwy. Histolodzy określają taki nowotwór jako łagodny. Natomiast komórki, z których zbudowany jest nowotwór złośliwy przedostają się do naczyń chłonnych lub krwionośnych, krążą po organizmie tworząc przerzuty i zajmując coraz większy obszar. Nowotwór złośliwy powoduje zniszczenie organów, które zaatakował. Nowotwór złośliwy złożony z około miliarda komórek, które nie przekraczają błony podstawowej jest w stadium przedinwazyjnym. Histolodzy określają to stadium łacińska nazwą in situ. W tym okresie choroby usunięcie zmienionej tkanki gwarantuje pełne wyleczenie. Aby wykryć takie zmiany konieczne jest wykonywanie badań profilaktycznych. Profilaktyka Badania, które umożliwiają wczesne wykrycie oraz dokładne zlokalizowanie a także ocenę rozwoju nowotworu to: TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA - Skany uzyskiwane podczas tomografii komputerowej pozwalają na utworzenie trójwymiarowego obrazu wewnątrz ciała. Oprócz informacji o lokalizacji guza w płucu tomografia często dostarcza danych o zakresie rozprzestrzeniania się nowotworu, a także o ewentualnych przerzutach do innych części ciała. BIOPSJA - Badanie to wykonuje się przy zastosowaniu tomografu komputerowego. Biopsja z użyciem tomografu komputerowego może być przeprowadzana w celu dokonania pobrania wycinka masy guza zlokalizowanego w płucu lub z błony opłucnej pokrywającej płuco, jeśli jest ona pogrubiała i zachodzi podejrzenie wytworzenia się tam guza nowotworowego. BRONCHOSKOPIA - Badanie z użyciem bronchoskopii polega na wprowadzeniu instrumentu stanowiącego rodzaj cienkiego, giętkiego teleskopu przez jamę nosową lub jamę ustną do tchawicy i dalej do płuc. Pozwala to lekarzowi na obserwację wewnętrznej struktury oskrzelików oraz pobranie próbek w celu poddania ich analizie laboratoryjnej. Bronchoskopia jest zazwyczaj procedurą jednodniową. PET - Obrazowanie metodą PET jest stosowane w celu określenia stopnia rozprzestrzenienia się nowotworu. Wszystkie komórki i tkanki organizmu zużywają w cyklu przemian metabolicznych i procesów energetycznych glukozę pozyskiwaną ze spożywanych pokarmów. Obrazowanie metodą PET wykorzystuje fakt, że różne tkanki zużywają glukozę w różnym tempie. Komórki nowotworowe, z których zbudowany jest guz, często zużywają ją szybciej niż sąsiadujące z nim tkanki, dlatego w badaniu ukazują się jako obszar wzmożonej aktywności, czyli tzw. gorące pola. USG - Technika ultrasonografii wykorzystuje fale dźwiękowe w celu obserwacji tkanek wewnątrz ciała. MRI - Badanie metodą MRI można wykorzystać do obrazowania różnych części ciała,

2 jednak w przypadku pacjentów chorych na raka płuc najczęściej zachodzi potrzeba uzyskania skanów mózgu, rdzenia kręgowego i niekiedy również kości. Obrazowanie metodą MRI polega na zastosowaniu stałego pola magnetycznego o wysokiej energii oraz jednoczesnej emisji przez aparaturę fal radiowych w celu uzyskania obrazu ludzkiego ciała. Nie mamy tu do czynienia z jakimkolwiek promieniowaniem. Z opisu można wnioskować, że badania te są niebolesne, ewentualnie można je odczuwać jako nieprzyjemne. Informacje o nowotworach Siedem plag to najczęściej występujące nowotwory: Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym u kobiet. Roczna zachorowalność w Polsce wynosi ponad Zagrożenie rośnie wraz z wiekiem, szczególnie po menopauzie. Bardziej narażone są kobiety, u których występował rak piersi u krewnych pierwszego stopnia (matka, siostra), szczególnie gdy zachorowanie wystąpiło w okresie przed przekwitaniem. Rak szyjki macicy zajmuje drugie miejsce na liście najczęstszych nowotworów złośliwych u kobiet. Wśród czynników mających znaczny wpływ na jego powstawanie wymienia się m.in. wczesne rozpoczęcie życia płciowego, niedostateczny poziom higieny osobistej kobiet i ich partnerów seksualnych, znaczną płodność i porody we wczesnym wieku. Badanie cytologiczne pobranego rozmazu pozwala wstępnie ocenić rodzaj procesu chorobowego. Wcześniejsze wykrycie raka stwarza większe możliwości wyleczenia go. Ogólne zalecienia są takie, że kobiety 50. roku życia życia powinny zgłaszać się na badania cytologiczne raz w roku, a młodsze co 2 3 lata. Rak jelita to nowotwór złośliwy rozwijający się w okrężnicy, wyrostku robaczkowym lub odbytnicy. Jest przyczyną zgonów w ciągu roku na świecie. Najwyższe wskaźniki zapadalności notuje się w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej, a najniższe w rozwijających się krajach Afryki i Azji. W Polsce 2 miejsce wśród przyczyn zgonów na nowotwory złośliwe. Rzadko występuje u osób poniżej 40. roku życia. Najwięcej zachorowań przypada na 8. dekadę życia. Rak okrężnicy jest nieco częstszy niż rak odbytnicy. Nowotwory gruczołu krokowego należą do częstych nowotworów występujących u mężczyzn. Rak tego narządu stanowi ponad 5% wszystkich nowotworów złośliwych u mężczyzn. Występuje zwykle po 60. roku życia. Objawami tej choroby są przede wszystkim zaburzenia oddawania moczu, aż do jego zatrzymania włącznie, oraz silne bóle. W późniejszych okresach nawet krwiomocz i objawy typowe dla przerzutów. Stopień zaawansowania choroby pozwala ocenić m.in. badanie antygenu sterczowego. Jeśli nie ma przerzutów, notuje się nawet do 60% wyleczeń. Rak jądra to najczęstszy nowotwór w grupie młodych mężczyzn pomiędzy 20 a 35 rokiem życia. Nowotwory złośliwe jądra stanowią ok. 1% wszystkich nowotworów złośliwych. W Polsce w 2005 roku stwierdzono 860 nowych zachorowań i 128 zgonów, co daje odsetek zgonów poziomie ok. 14,9. Występują dwa szczyty zachorowań. Pierwszy dotyczy mężczyzn w wieku lat. Drugi szczyt dotyczy mężczyzn w wieku lat. Liczba nowych zachorowań na świecie stale rośnie, jest obecnie dwukrotnie wyższa niż przed 40 laty. Chłoniaki to niejednolita grupa chorób nowotworowych wywodzących się z układu chłonnego. Chłoniaki to choroba nowotworowa białych ciałek krwi - limfocytów, które są elementem systemu odpornościowego. Istotą choroby nowotworowej układu chłonnego jest patologia tzw. białych krwinek - limfocytów, które dzielą się i wzrastają bez zachowania jakiegokolwiek porządku. Zmienione nowotworowo inicjują chorobę w węzłach chłonnych, które mają za zadanie chronić nas przed chorobami, w tym jak na ironię, nowotworami. Nieleczony chłoniak doprowadza zawsze do śmierci pacjenta.

3 Informacje o raku płuc Najczęstszym nowotworem u mężczyzn jest rak płuca, którego przyczyną jest częste palenie. Rak płuc jest guzem złośliwym, który co prawda powstaje w obrębie płuc i często początkowo ogranicza się do jednego płuca, to ostatecznie jednak rozprzestrzenia się na inne części ciała. Przyczyny raka płuc: Wiek - ryzyko rozwoju raka płuc wzrasta wraz z wiekiem. Rak płuc występuje rzadko u osób w wieku poniżej 50 lat trzy czwarte zachorowań dotyczy osób w wieku powyżej 63 lat. Palenie papierosów - wiadomo, że palenie tytoniu stanowi przyczynę ogromnej liczby przypadków zachorowań na raka płuc. Około dziewięć na dziesięć osób, u których doszło do rozwoju tego nowotworu, jest palaczami lub było nimi w przeszłości. Ryzyko, że u danej osoby dojdzie do rozwoju raka płuc, jest związane z liczbą wypalanych papierosów oraz tym, od jak dawna jest ona palaczem. Palenie bierne - w ciągu ostatnich kilku lat wiele uwagi poświęca się zjawisku ryzyka związanego z biernym paleniem, czyli wdychania dymu z papierosa wypalonego przez inną osobę. Obecnie stwierdzono już, że bierne palenie może powodować raka płuc. Jeżeli osoba niepaląca jest małżonkiem/małżonką osoby palącej papierosy, to ryzyko powstania u niej tego nowotworu jest do 30% większe niż w przypadku osoby pozostającej w związku małżeńskim z kimś niepalącym. Azbest - ekspozycja na azbest stanowi czynnik ryzyka rozwoju raka płuc oraz innych chorób płuc związanych z oddziaływaniem azbestu. Osoby narażone na działanie tej substancji umierają na raka płuc 7 razy częściej niż pozostała część populacji. Jednak jeżeli osoby, które w przeszłości podlegały ekspozycji na działanie azbestu, palą również papierosy, to ryzyko powstania u nich raka płuc jest wielokrotnie większe niektórzy badacze szacują, że nawet 50 razy większe niż w ogólnej populacji. Ekspozycja na związki chemiczne - panuje przekonanie, że ekspozycja na związki chemiczne zawierając karcynogeny, takie jak uran, nikiel, arsen, cynk, węglowodory policykliczne i chrom, może powodować powstanie raka płuc. Ryzyko to wydaje się nie zależeć od palenia papierosów. Zanieczyszczenie powietrza i spaliny z silników Uważa się, że nadmierna ekspozycja na spaliny pochodzące z silników diesla i zanieczyszczenie powietrza w obszarach zabudowanych również przyczynia się do powstawania tego schorzenia. Jednak stopień ryzyka ocenia się w tym przypadku na bardzo niewielki. W dodatku jest on trudny do zbadania oraz oddzielenia od ryzyka powodowanego przez inne czynniki, takie jak palenie papierosów. Historia zachorowań na raka płuc w rodzinie - jeżeli w przeszłości wystąpił w rodzinie rak płuc, to jej członkowie znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka rozwoju kolejnego nowotworu. Są też dowody na to, że u braci, sióstr i dzieci osób cierpiących na raka płuc występuje nieznacznie podwyższone ryzyko rozwoju tej choroby, zwłaszcza jeżeli dodatkowo palą one tytoń. Aktualnie prowadzi się wiele badań naukowych mających na celu szczegółowe przyjrzenie się tym zależnościom i określenie, czy ryzyko raka płuc jest dziedziczne. Jednak do chwili obecnej nie udało się wyodrębnić żadnego specyficznego genu, który byłby skojarzony z rakiem płuc. Zbliznowacenia powstałe na skutek naświetleń obszaru klatki piersiowej - uważa się, że u osób, u których na skutek naświetleń klatki piersiowej doszło do zbliznowaceń w obrębie płuc, ryzyko wystąpienia raka płuc może być zwiększone. Niektóre złośliwe nowotwory płuc prawdopodobnie biorą swój początek z obszarów starych blizn obecnych w obrębie płuc. Pacjenci cierpiący na,zwłóknienie płuc wydają się szczególnie podatni na rozwój raka płuc, zwłaszcza jeżeli są dodatkowo obciążeni ryzykiem wynikającym z palenia tytoniu.

4 Leczenie raka płuc: Dzięki nowym odkryciom naukowym i rozwojowi medycyny opieka nad chorymi wciąż się poprawia. Zmiany może nie są radykalne, ale pozwalają na sukcesywne zwiększanie skuteczności metod terapii oraz uzyskanie lepszej kontroli nad chorobą. METODA CHIRURGICZNA -chirurgiczne usunięcie raka płuc stwarza największe szanse wyleczenia tej choroby. Doświadczenia z przeszłości wykazały, że u pacjentów, u których stwierdzono pierwszy lub drugi stopień zaawansowania niedrobnokomórkowego raka płuc, największą szansę wyleczenia daje właśnie zabieg operacyjny. Bardzo ważne jest usunięcie całego guza nowotworowego wraz z tymi węzłami chłonnymi, które są dotknięte przerzutami. Jeżeli doszło do przerzutów raka płuc do węzłów chłonnych zlokalizowanych we wnęce płuca, to zazwyczaj możliwe jest ich usunięcie wraz z masą guza nowotworowego. Jeżeli jednak doszło do przerzutów do centralnego obszaru klatki piersiowej (śródpiersia) lub też rak nacieka na inne struktury w obrębie klatki piersiowej, takie jak serce czy też duże naczynia krwionośne, to prawdopodobieństwo wyleczenia operacyjnego nie istnieje. RADIOTERAPIA - radioterapia (terapia z użyciem napromieniowania) jest metodą leczenia szeroko stosowaną w przypadku nowotworów, w tym raka płuc. Radioterapia polega na zastosowaniu promieniowania jonizującego, zazwyczaj rentgenowskiego o dużej energii, tak aby można było dokonać destrukcji komórek tworzących guz nowotworowy. Radioterapia jest zazwyczaj terapią zewnętrzną, co oznacza, że promieniowanie jest nakierowane na guz w urządzenia nazywanego akceleratorem liniowym. CHEMIOTERAPIA - chemioterapia stanowi formę leczenia systemowego, czyli leczenia całego organizmu, stosowanego w przypadku choroby nowotworowej, w tym raka płuc. Istnieje wiele różnych postaci chemioterapii, w których stosuje się leki cytotoksyczne, jednak we wszystkich przypadkach sposób zwalczania komórek nowotworowych jest zbliżony. Komórki nowotworowe wzrastają i ulegają podziałom w szybszym tempie niż większość komórek prawidłowych, lecz po uszkodzeniu przez leki cytotoksyczne nie są w stanie naprawić się tak szybko, jak czynią to zdrowe komórki. Dotyczy to również komórek szpiku kostnego, które same wytwarzają komórki wpływające na krzepliwość krwi, przenoszące tlen i zwalczające infekcje. Do komórek, które w naturalny sposób szybko się odnawiają, należą komórki mieszka włosowego i komórki nabłonka wyścielającego wnętrze jelit. Dlatego też właśnie pewne leki cytotoksyczne mogą powodować utratę włosów i problemy jelitowe. Większość prawidłowych tkanek jest w stanie samodzielnie przeprowadzić procesy naprawcze i w pełni odnowić się po zakończeniu chemioterapii. Istnieje ponad 50 rodzajów leków cytotoksycznych i wiele z nich stosowanych jest w leczeniu raka płuc. Większość z nich podaje się drogą dożylną, umieszczając specjalną kaniulę w żyle kończyny górnej; niektóre z tych leków mogą być podawane w formie tabletek doustnych. Czasem łączy się kilka leków według schematów chemioterapii stosowanych w leczeniu specyficznych postaci nowotworów złośliwych, w tym raka płuc. Chemioterapię zwykle powtarza się co 3 4 tygodnie schemat taki nosi nazwę cyklu chemioterapeutycznego. Na pełną chemioterapię składa się kilka cykli, zwykle 3-6, zależnie od przyczyny uzasadniającej zastosowanie tego typu postępowania leczniczego. INHIBITORY CZYNNIKA WZROSTOWEGO KOMÓREK - inhibitory czynnika wzrostowego stanowią nowy typ leku stosowanego w terapii nowotworów. Czynniki wzrostowe są cząsteczkami obecnymi w organizmie, powodującymi wzrost i podział komórek. Komórki nowotworowe, podobnie jak komórki prawidłowe, reagują na czynniki wzrostowe i ulegają podziałowi. Jednak komórki nowotworowe często rosną szybciej niż zdrowe komórki i w sposób nieuporządkowany. Czynniki wzrostowe pobudzają komórki, przyłączając się do specjalnych receptorów zlokalizowanych na ich powierzchni i kierując

5 sygnały dotyczące ich wzrostu do jądra komórkowego. Inhibitory czynnika wzrostowego blokują te receptory, blokując zarazem proces przekazywania sygnałów wzrostu. Obecnie naukowcy pracują nad lekami, które blokowałyby sygnał wzrostu. Jednym z rodzajów takich leków są przeciwciała monoklonalne, które przyłączają się do receptorów czynnika wzrostowego na komórkach nowotworowych i powodują zablokowanie ich czynności. Inna grupa opracowywanych leków ma za zadanie blokowanie sygnałów przekazywanych przez enzymy, przenoszące z kolei sygnały z receptorów czynnika wzrostowego do jądra komórkowego. Obecnie kilka leków z obu tych grup przechodzi badania kliniczne. Jeden z tych leków, noszący nazwę inhibitora receptora czynnika wzrostowego naskórka, już okazał się przydatny w terapii raka płuc i został wprowadzony do praktyki klinicznej Skutki palenia papierosów Spalanie w wysokiej temperaturze tytoniu w papierowej koszulce jest procesem chemicznym. W jego wyniku powstaje wiele groźnych trucizn. Wszystkie są wprowadzane do najgłębszych zakamarków organizmu palacza; ale także do organizmu wszystkich, którzy przebywają w środowisku zanieczyszczonym dymem tytoniowym. Także płód w łonie matki, pali wraz z nią. Palenie papierosów jest przyczyną nie tylko raka płuc ale też: raka języka, wargi, jamy ustnej, krtani, gardła przełyku, nosa jak również nowotworów w odległych organach, niestykających się bezpośrednio z dymem tytoniowym, którymi np. pęcherz moczowy, a u kobiet trzon macicy. Oto przykłady tylko niektórych substancji występujących w dymie tytoniowym: Arsen - stosowany także jako popularna trutka na szczury i inne gryzonie Chlorek winylu - związek używany na przykład: do produkcji plastiku Ciała smołowate - są odpowiedzialne za powstawanie nowotworów złośliwych u człowieka Cyjanowodór -gaz używany przez hitlerowców w komorach gazowych do masowego ludobójstwa Nikotyna - działa obkurczająco na ściany naczyń krwionośnych (w tym także naczyń wieńcowych zaopatrujących serce ), zwiększa ciśnienie krwi, jest odpowiedzialna za niefizjologiczne przyśpieszenie akcji serca oraz zaburzenia rytmu serca, a także wpływa negatywnie na gen, który powstrzymuje niekontrolowany rozwój komórek, czyli powstrzymywanie nowotworów. Polon - radioaktywny pierwiastek, odkryty przez naszą rodaczkę Marię Skłodowską-Curie Tlenek węgla (czad CO) - zmniejsza zawartość tlenu we krwi, w znaczny sposób utrudnia pracę serca i dotarcie tlenu do różnych części i narządów organizmu człowieka. W Polsce około 10 milionów Polaków pali regularnie sztuk papierosów dziennie. Wypalają oni ponad 100 milionów papierosów rocznie. Prawie 5 milionów z tych osób pali dłużej niż 20 lat. Z powodu raka płuc w Polsce umiera rocznie 18 tysięcy osób. Palenie papierosów jest przyczyną co drugiego zgonu mężczyzny w wieku lat. Jesteśmy niestety pod tym względem światowym liderem. W Polsce codziennie zaczyna palić 500 nieletnich chłopców i dziewcząt, a rocznie próbuje palenia około 180 tysięcy dzieci... Jeśli chodzi o umieralność na raka płuc młodzi mężczyźni i mężczyźni w średnim wieku trend spadkowy, starsi mężczyźni wzrost umieralności, kobiety we wszystkich grupach wiekowych wzrost umieralności. Stosunek zachorowań i zgonów mężczyźni do kobiet 4:1 BIERNE PALENIE Największymi i zupełnie niewinnymi ofiarami biernego palenia są dzieci nałogowych

6 palaczy. Dzieci zmuszane do wdychania dymu tytoniowego częściej zapadają nie tylko na choroby infekcyjne układu oddechowego (zapalenie płuc, oskrzeli, górnych dróg oddechowych ), ale są też narażone na rozwój miażdżycy tętnic i choroby serca. Palenie tytoniu przez rodziców jest więc czynnikiem obniżającym odporność biologiczną, rozwój fizyczny i umysłowy u dzieci. Zwiększa też ryzyko wystąpienia zespołu nagłej śmierci niemowląt. Poza tym palenie tytoniu przez rodziców przyczynia się w istotny sposób do występowania astmy oskrzelowej u dziecka, a także przewlekłego zapalenia zatok oraz zapalenia ucha środkowego, które jest główną przyczyną głuchoty w wieku dziecięcym. Istnieją także dowody na związek palenia tytoniu z innymi poważnymi chorobami na przykład: białaczką. Zatruwanie dziecka zaczyna się już w łonie palącej matki. Noworodki takich kobiet rosną zdecydowanie wolniej niż dzieci niepalących rodziców, są bardziej niedotlenione i rodzą się lżejsze. Po urodzeniu częściej mają kłopoty z układem oddechowym i poważne zaburzenia metaboliczne wymagające długotrwałego leczenia szpitalnego. Prawie 1400 niemowląt umiera każdego roku, dlatego, że ich matki paliły w czasie ciąży. Kobieta która pali musi mieć świadomość, że jej dziecko otrzymuje 25% tlenu mniej. Dodatkowo jest ono zmuszone do palenia biernego, a więc kontaktu z wieloma substancjami chemicznymi - również rakotwórczymi. KODEKS WALKI Z RAKIEM 1. Nie pal; jeśli już palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać, nie pal przy niepalących. 2. Wystrzegaj się otyłości. 3. Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia fizyczne. 4. Spożywaj więcej różnych warzyw i owoców: jedz co najmniej 5 porcji dziennie. 5. Jeśli pijesz alkohol - piwo, wino lub napoje wysokoprocentowe - ogranicz jego spożycie. 6. Należy unikać nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne. 7. Przestrzegaj ściśle przepisów dotyczących ochrony przed narażeniem na znane substancje rakotwórcze. 8. Kobiety po 25. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy. 9. Kobiety po 50. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi. 10. Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia powinni uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego. 11. Bierz udział w programach szczepień ochronnych przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.