Mechatronika w Edukacji. Temat: Ocena uciliwoci i ergonomicznoci stanowiska komputerowego w Zespole Szkół nr1 w Hrubieszowie

Transkrypt

1 INSTYTUT BADA EDUKACYJNYCH MENiS ISTYTUT PODSTAW BUDOWY MASZYN POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ CENTRUM ROZWOJU ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI Studia Podyplomowe Mechatronika w Edukacji Praca zaliczeniowa z BHP Temat: Ocena uciliwoci i ergonomicznoci stanowiska komputerowego w Zespole Szkół nr1 w Hrubieszowie Opracował: mgr in. Krzysztof Mazur mgr in. Leszek Kapczyski Warszawa, 2004

2 1. Charakterystyka wybranego stanowiska pracy 1.1 Lokalizacja Zespół Szkół nr1 w Hrubieszowie jest placówk dydaktyczn. Kształci młodzie na poziomie rednim. Posiada: pi pracowni komputerowych, jedn multimedialn oraz bibliotek. W kadym z wymienionych pomieszcze znajduj si stanowiska komputerowe (fot.1, fot.2, fot.3). fot.1 fot.2 fot Realizowane zadania Stanowiska w pracowniach komputerowych wykorzystywane s do realizacji programu kształcenia w wybranym zawodzie i liceum profilowanym. Wykorzystanie stanowiska komputerowego tygodniowo przedstawia si nastpujco: - pracownia komputerowa od 2h do 7h - pracownia multimedialna od 1h do 2h - biblioteka od 1h do 2h W bibliotece jak i pracowni multimedialnej ucze utrwala nabyt wiedz oraz pogłbia, korzystajc z dostpnego oprogramowania i Internetu. 1.3 Wykonywane czynnoci stanowiska komputerowych wykorzystuj uczniowie w procesie kształcenia. Ucze posługuje si komputerem PC, porusza i przyciska klawisze myszki, przyciska klawisze klawiatury, obserwuje monitor, wkłada i wyjmuje noniki pamici przenonej, siedzi przed stanowiskiem, słucha głosu wydobywajcego si z głoników lub słuchawek, nagrywa płyty CD, posługuje si skanerem, drukark. 1.4 Zastosowane rodki ochrony - kady komputer zasilany jest napiciem przemiennym 230V, zastosowano układ sieci TN-C-S z wyłcznikiem rónicowoprdowym i przecieniowym, oddzielnie dla kadej pracowni - przed wpływem promieniowania radiacyjnego pochodzcego od monitorów nie zastosowano adnej ochrony - przed szumem pochodzcym od wentylatorów nie zastosowano adnej ochrony - przed wpływem na niewłaciw pozycje siedzc nie zastosowano adnej ochrony - wymiana powietrza w pracowni zapewniona jest jedynie przez otwarcie okien 2

3 1.5 Niebezpieczne zdarzenia (zaistniałe wczeniej) We wczeniejszym czasie nie były prowadzone obserwacje pod ktem uciliwoci pracy z komputerem. Nie odnotowano niebezpiecznych zdarze. 2. Ocena ryzyka zawodowego 2.1 Wystpowanie czynników zagroe (rodzaje) Długi okres pracy (wielogodzinny, kilkumiesiczny, kilkuletni) z komputerem wraz z niekorzystnymi czynnikami moe powodowa dolegliwoci zdrowotne. Pojawienie si dolegliwoci zdrowotnych zaley przede wszystkim od czynników bdcych potencjalnymi zagroeniami, czasu pracy z komputerem, indywidualnych cech uytkownika (w tym podatnoci). Dolegliwoci zdrowotne mog wystpi m. in. w postaci: Ból (głowy, pleców, karku, rk, nadgarstków itd.), Zapalenie (cigien, stawów, itd.), Obrzk, opuchlizna (palców, dłoni, stawów), Mrowienie, drtwienie (ramion, nóg, itd.), Osłabienie koordynacji ruchów, Zmczenie, Osłabienie mini, Pieczenie oczu, rozmazywanie si obrazu, Rozdranienie, Itd. Wyniki bada Wyniki bada (rys.1) przeprowadzone wród 75 respondentów pracujcych na stanowiskach pracy z komputerem wykazały, e około 17% badanych nie stwierdziło adnych dolegliwoci zwizanych z prac za biurkiem. Natomiast u 83% respondentów stwierdzono wystpowanie szeregu dolegliwoci zdrowotnych. Ponad 35 respondentów (około 50% badanych) stwierdziło dolegliwoci dotyczce bólu: szyi, pleców; dolegliwoci oczu, niewygoda siedzenie. Ponad 27% cierpi na bóle głowy i nadmierne obcienia psychiczne. 3

4 Rys. 1. Dolegliwoci zdrowotne (ródło: " Dolegliwoci zdrowotne projektantów pracujcych na stanowiskach pracy wyposaonych w komputery", Zeszyty Naukowe Politechniki Poznaskiej, Seria: Organizacja i Zarzdzanie, nr 33/2001 s , Pozna 2001) Rys.2 Przyczyn dolegliwoci krgosłupa i całego układu mieniowo-szkieletowego wród osób pracujcych w pozycji siedzcej moe by nie tylko krzesło. Wane jest całe stanowisko komputerowe. Fakty 75% wszystkich uytkowników komputerów odczuwa dolegliwoci, wiele z nich to dolegliwoci miniowo-szkieletowe. Osoby pracujce przy komputerach 7 do 12 razy czciej ni reszta społeczestwa cierpi na dolegliwoci rk i ramion. W czasie 6 godzinnej sesji komputerowej, poziom aktywnoci lewego palca wskazujcego i zwizanych z ni obcie porównywalny jest z prac nóg podczas 40-kilometrowego marszu. Przedstawiamy modelowe stanowisko pracy. Im wicej Twoje róni si od niego, tym bardziej zagroone jest zdrowie Twojego krgosłupa. pochylenie szyi do 20, barki rozlunione, ramiona opuszczone, kt midzy ramieniem a przedramieniem: , połoenie przedramion i rk poziome lub lekko uniesione, tułów ustawiony pionowo z minimalna "kifoz" ldwiow, siedzcy wsparty na poladkach, a nie na udach, kat miedzy udem a podudziem;

5 2.2 Wystpujce obcienia Rys.3 Omawiajc wystpujce obcienia na stanowisku komputerowym naley to zrobi w połczeniu z urzdzeniami które je powoduj. Zostanie to wykazane w nastpnym punkcie. 2.3 Zagroenia wystpujce przy wykonywaniu poszczególnych czynnoci Stanowisko pracy Urzdzajc komputerowe stanowisko pracy naley pamita o trzech rzeczach: samym komputerze, rozmieszczeniu jego peryferii oraz o warunkach panujcych w naszej przyszłej pracowni (owietlenie, wilgotno powietrza itp.) Komputer i peryferia: analiza wpływu na zdrowie operatora Najwiksze zagroenie dla zdrowia stanowi monitor, ze wzgldu na promieniowanie, które wytwarza. Pozostałe elementy zestawu komputerowego take wytwarzaj pole magnetyczne i promieniowanie, ale w porównaniu do monitora s to naprawd niewielkie iloci. Dlatego monitory opisz dokładniej ni pozostałe elementy stanowiska komputerowego. Monitor Rozróniamy cztery rodzaje monitorów : 1. Monitor ekranowy katodowy (ME-K) zawierajcy lamp katodow, której cz przednia odpowiednio ukształtowana wymiarowo jest od wewntrz pokryta luminoforem (np. odmiany 5

6 fosforu, zwizki wapnia, cynku, kadmu, itru, wanadu) i stanowi ekran. W przeciwległej do ekranu wskiej rurze lampy jest katoda, bdca ródłem elektronów, które po wyjciu z niej s przypieszane przez dodatnie wysokie napicie kv. Wizka elektronów jest kontrolowana przez sygnały pochodzce z układów przetwarzania danych komputera. Na wskiej rurze lampy znajduj si ustawione prostopadle wzgldem siebie cewki, których pola magnetyczne odpowiedniej czstotliwoci przesuwaj wizk elektronów na ekranie pionowo i poziomo. Wizka elektronów przesuwa si w serii kolejnych linii poziomych od góry ekranu w dół na kształt zapełniania kartki papieru podczas pisania na maszynie. Taki ruch wizki elektronów nazywa si "skaningowaniem". 2. Monitor plazmowy (Plasma Display - PD) wyposaony jest w ekran, w którym wykorzystywana jest cienka warstwa gazu (na przykład neonu lub argonu) podatna na jonizowanie prdem. Prd o odpowiednim nateniu doprowadzany jest przewodami i na złczu dwóch przewodów wystpuje jonizacja, dajca widzialne wyładowanie na przykład o barwie pomaraczowej w przypadku neonu. 3. Monitor elektroluminescencyjny (Electroluminescent Display - ELD) zawiera cienk warstw fosforu na ekranie, który fluoryzuje pod wpływem dostatecznie silnego pola elektrycznego odpowiedniej czstotliwoci, na przykład 16 khz. Takie pola wystpuj na złczach poziomych i pionowych przewodników rozmieszczonych po przeciwnych stronach warstwy fosforu. 4. Monitor ciekłokrystaliczny (Liquid Crystal Display - LCD) jest wyposaony w ekran z ciekłych kryształów, w których wiatło ulega załamywaniu zalenie od parametrów pola elektrycznego. Jednak ekrany LCD nie emituj wiatła, ale reaguj na wiatło padajce (co wymusza ograniczenie owietlenia w pomieszczeniu). W poszczególnych elementach ekranu przepuszczanie wiatła jest zalene od pola elektrycznego, co decyduje o "ciemnym" lub "jasnym" wygldzie danego elementu ekranu. Monitory oddziałuj na nas w rónoraki sposób: a) wytwarzaj pola: - elektromagnetyczne, -elektrostatyczne, b) wytwarzaj promieniowanie: - nadfioletowe (UV), -podczerwone (IR), c) emituje ultradwiki (UDz) d) działaj na operatora czynnikami fizycznymi wystpujcymi porednio (kształt kineskopu, odblask itp.). 1. Pole elektrostatyczne (ES) - jonizuje powietrze wokół monitora co powoduje elektryzowanie twarzy oraz sprawia, e nasza skóra przyciga naładowane czsteczki kurzu w takim samym stopniu jak naładowany elektrycznie ekran. Cera schnie i staje si duo bardziej wraliwa na czynniki zewntrzne, a to moe prowadzi do chorób skóry. To samo pole wypycha z ogromn szybkoci drobinki kurzu wprost do oczu, powodujc ich podranienia. 2. Promieniowanie elektromagnetyczne - mona podzieli je na promieniowanie jonizujce i niejonizujce. Promieniowanie niejonizujce uwaa si obecnie za jedno z powaniejszych zagroe zwizanych z uytkowaniem monitorów. Jego szkodliwy wpływ na człowieka polega na wzbudzaniu atomów i czsteczek, które z kolei mog prowadzi do zmian yciowych i morfologicznych. Fala elektromagnetyczna przechodzc przez ciało oddaje cz energii, która 6

7 zostaje pochłonita i moe powodowa jonizacj tkanki. Najlepsz obron przed promieniowaniem elektromagnetycznym jest zwikszenie odległoci od ródła promieniowania, zasada jest prosta, im bliej przebywamy ródła promieniowania, tym jego oddziaływanie jest silniejsze. Dla monitorów natenie pola maleje z 2-g potg odległoci pomidzy monitorem a widzem. Jak twierdzi profesor Michaelis z Uniwersytetu w Moguncji, badania przeprowadzone na grupie 572 dzieci z Dolnej Saksonii potwierdzaj hipotez o istnieniu korelacji midzy oddziaływaniem pola elekromagnetycznego, a ryzykiem pojawienia si zmian nowotworowych. 3. Promieniowanie X - wszystkie uznane orodki naukowe w tym take Centralny Instytut Ochrony Pracy podaj, e emisja promieniowania przez monitor jest nie mierzalna tzn. mniejsza ni otaczajca nas na co dzie w naszym rodowisku naturalnym. 4. Promieniowanie nadfioletowe (UV) i podczerwone (IR) mog pochodzi od luminoforu ekranu, ale ich natenia s bardzo słabe (praktycznie na pograniczu czułoci aparatury pomiarowej). 5. Ultradwiki (UDz) - fale akustyczne o czstotliwoci wyszej ni 16 khz, towarzysz działaniu transformatora zwrotnego i mog osiga wzgldnie wysokie poziomy w pamie obejmujcym robocz czstotliwo podstawow monitora. 6. Czynniki fizyczne wystpujce porednio. Ładunki elektryczne na ekranie monitora sprzyjaj osadzaniu si pyłów na ekranie. Wraz z pyłem rozmaitego pochodzenia mog osadza si czsteczki chemiczne w tym i radioaktywne, np. 222Rn, jeli wystpuj w powietrzu danego pomieszczenia. Pole elektromagnetyczne zmienne emitowane przez monitor mona podzieli na dwa rodzaje: a) ELF ( kracowo małej czstotliwoci ) - s to fale w zakresie Hz. Pochodz od zasilacza i od układu odtwarzania obrazu w pionie. b) VLF ( bardzo małej czstotliwoci ) - fale w zakresie 5-45 khz pochodzce od transformatora i od cewek odchylania poziomego wizki elektronów. Obok czstotliwoci podstawowych w podanych zakresach wystpuj czstotliwoci nadharmoniczne. W polach tych składowa elektryczna w funkcji czasu przebiega w postaci prostopadłych regularnych impulsów. Składowa magnetyczna natenia pola przebiega w funkcji czasu w postaci impulsów przypominajcych kształtem zby piły stolarskiej (nachylenie skone). 7

8 Wyk. 1. Impulsy pola magnetycznego wynikajce z odchylania wizki elektronów pionowo dla podstawowej czstotliwoci odwieania f = 50 Hz Wyk. 2. Impulsy pola magnetycznego wynikajce z odchylania wizki elektronów poziomo dla czstotliwoci podstawowej f = 15,6 khz Wyk. 3. Impulsy pola elektrycznego wynikajce z szybkiej zmiany pola magnetycznego ( wykresy 1 i 2 ) Ekran monitora moe by płaski lub wypukły, co jest zwizane z typem kineskopu. Ekran o wypukłej powierzchni czciej powoduje powstawanie odblasków anieli ekran płaski. Budowa ekranu wypukłego jest prostsza, co pomaga utrzyma precyzj wizki elektronowej. Jedynym w wiecie producentem całkiem płaskich kineskopów jest firma Zenith Electronics Corp. Stosowane w wielu bardzo drogich monitorach kineskopy Trinitron japoskiej firmy Sony s płaskie 8

9 w kierunku pionowym, a zakrzywione w kierunku poziomym (walcowe). Inne kineskopy maj powierzchni, która jest w zasadzie wycinkiem powierzchni kulistej. Monitory kolorowe s duo bardziej szkodliwe dla zdrowia ni monitory monochromatyczne. Im wysze napicie w kineskopie przyspiesza elektrony, tym promieniowanie elektromagnetyczne ma krótsze długoci fal (a zatem wiksz energi). Poniewa monitory kolorowe z natury rzeczy pracuj na wyszych napiciach, dlatego ich promieniowanie bdzie groniejsze ni to, jakie ma miejsce w przypadku monitorów monochromatycznych. Obraz kolorowy niesie z sob wicej bodców ni monochromatyczny, i dlatego długotrwała, cigła praca przy monitorze kolorowym musi powodowa wiksze zmczenie. Nastpnym krokiem jest wybór midzy taszym monitorem kolorowym z przeplotem a droszym bez przeplotu (takie monitory oznaczane s symbolem NI). Przeplot jest prostym sposobem obejcia ogranicze sprztu. Polega on na tym, e w jednej klatce obrazu kreli si wyłcznie linie parzyste, a w nastpnej nieparzyste. Poniewa wszystko odbywa si dostatecznie szybko, wic jeli odpowiednie linie trafi pod siebie uzyskuje si podany efekt. Zjawisko przeplotu wykorzystywane jest równie w monitorach komputerowych, co nie jest dobrym rozwizaniem, poniewa wystarczy, e parzyste i nieparzyste nie trafi dokładnie pod siebie, to wówczas ostro obrazu gwałtownie spada. Opisane zjawisko wystpuje duo czciej w monitorach kolorowych, a to ze wzgldu na stosowane czstotliwoci. Nastpn cech rónic monitory drogie od tanich jest poziom promieniowania jakie si z nich wydobywa. Drosze modele maj tak skonstruowane ekrany, aby przechwytywa wikszo promieniowania oraz neutralizowa odblask, tasze tej opcji nie posiadaj. Odblask to odbijanie si od ekranu wiatła lub obrazu, które dociera do oczu i przeszkadza w skupieniu wzroku. ródłem odblasku mog by wiatła w pokoju, same urzdzenia owietlajce, nie zasłonite okna lub jasne przedmioty, takie jak na przykład biała koszula czy bluzka. Innym rodzajem odblasku jest wiatło, które promieniuje z samego ekranu monitora. Dzieje si tak wówczas, kiedy nadto rozjanimy ekran i czarne litery widzimy na bardzo jasnym tle. Odblask zmusza nas do (niewiadomego) odwracania głowy i pochylania ciała, by go unikn. Oczy musz włoy o wiele wicej wysiłku w odczytywanie informacji na ekranie (co prowadzi do przemczenia oczu, a take do napicia mini szyi, pleców, barków i rk). Bywa i tak, e odblask pojawia si na ekranie po włczeniu wiatła w pokoju, zanim jeszcze zostanie uruchomiony komputer. Jeli widzimy jakie obrazy lub odbicia wiatła na wyłczonym monitorze, to znaczy, e mamy problemy z odblaskiem. Jeeli posiadamy monitor niskiej klasy warto si zastanowi nad zakupem odpowiedniego filtru na monitor. Filtr dobrej jakoci powinien pełni funkcje: - eliminowa odblask filtru; - zmniejsza luminacj; - eliminowa odblaski od monitora; - zwiksza kontrast; - eliminowa pola elektrostatyczne i elektromagnetyczne; Istnieje wiele rodzajów filtrów: - filtry szklane - najlepsze filtry na rynku, stosowane s w nich specjalne rodzaje szkła optycznego - filtry akrylowe - róni si od szklanego tym, e w miejsce szklanego ekranu wstawiona jest warstwa ze specjalnego tworzywa akrylowego, która nieznacznie ustpuje właciwociami optycznymi (mniejsze tłumienie odbi zwierciadlanych), lecz jest za to znacznie tasza - filtry siatkowe - posiadaj takie same parametry tłumienia pól elektrostatycznych i elektromagnetycznych jak szklane, lecz ze wzgldu na sw konstrukcj powoduj pogorszenie ostroci znaków (dodatkowo mczy wzrok), nie eliminuj odbi od ekranu, ulegaj szybkiemu 9

10 zanieczyszczeniu (brud trudno usun), jest nietrwały, czyli jednym słowem ustpuj znacznie filtrom szklanym pod wzgldem parametrów optycznych, jak i eksploatacyjnych fot.4 Rónica jakoci obrazu przy zastosowaniu filtru Obecnie najlepszymi na rynku (i oczywicie najdroszymi) s filtry firmy Polaroid. Zostały one zalecone przez Centralny Instytut Ochrony Pracy do monitorów LOW RADIATION (monitorów spełniajcych wysokie wymagania odnonie promieniowania) ze wzgldu na wymogi dyrektywy EWG i zalecenia CIOP. Naley unika filtrów o niskiej jakoci, poniewa zmniejszaj one czytelno znaków na ekranie, wywołujc tym samym napicie gałek ocznych i zmczenie. Dostpne s take spreje antyodblaskowe, ale filtry s znacznie bardziej skuteczne. Klawiatura Klawiatura komputerowa jest urzdzeniem umoliwiajcym dialog operatora z systemem komputerowym. Dobrze zaprojektowana, przyjazna człowiekowi klawiatura powinna w jak najmniejszym stopniu obcia dłonie zmuszone do opierania si na nadgarstkach. Długotrwała praca na klawiaturze le zbudowanej lub dobranej moe spowodowa nadmierne zmczenie dłoni i powstawanie powanych chorób ( zobacz rozdział PRACA CIAŁA ). Gdy wybieramy klawiatur, do wyboru mamy dwa rodzaje: - klawiatur tradycyjn - najczciej uywan, najtasz, z prostym układem klawiszy przypominajcym układ klawiszy w maszynie do pisania: fot.5 Klawiatura tradycyjna 10

11 - nowe rodzaje klawiatur tzw. klawiatury ergonomiczne: fot.6 Klawiatura ergonomiczna Klawiatury ergonomiczne s lepsze ze wzgldu na naturalny układ dłoni uwzgldniony przez producentów - dłonie i przedramiona znajduj si w tej samej linii. Jak wynika z bada s to te klawiatury bardziej efektywne - osoby korzystajce z klawiatury dzielonej pisały dany tekst o 20% krócej i popełniały o 30% mniej błdów w stosunku do klawiatury klasycznej. Istnieje duy wybór klawiatur ergonomicznych zaczynajc od klawiatur które wygldaj jakby zostały po prostu wykrzywione (np. klawiatura Microsoftu Natural Keyboard), a koczc na modelach, których poszczególne czci mona rozłczy (np. klawiatura Lexmark Select - Ease). Klawiatura powinna by umieszczona dokładnie naprzeciw uytkownika, powinna by oddalona od brzegu stołu o 5 do 10 cm aby zapewni nadgarstkom oparcie. Doskonałym dodatkiem do klawiatury jest podkładka pod nadgarstki. Nachylenie klawiatury powinno si mieci w granicach od 5 do 15 od poziomu i posiada moliwo regulacji. Niedopuszczalne jest, aby klawiatura była zblokowana z monitorem lub trwale unieruchomiona na stole. Obowizkowy jest długi kabel stwarzajcy moliwo dowolnego ustawienia klawiatury. Powierzchnia klawiszy powinna by wklsła i kwadratowa o boku 12-15mm. Odległo midzy rodkami ssiednich klawiszy winna wynosi 18-20mm. Siła oporu klawiszy przy wprowadzaniu znaków jest przede wszystkim spraw indywidualnych upodoba uytkownika. Warto siły wyzwalajcej klawisze powinna by stała dla wszystkich klawiszy, a warto tej siły winna si mieci w przedziale 0,25 do 1,5 N. Znaki na klawiszach powinny by kontrastowe i niezbyt małe, nie mog by mniejsze ni 2,5mm. Powierzchnia klawiszy powinna by matowa o współczynniku odbicia wiatła od 0,4 do 0,6. W Polsce najczciej korzysta si z klawiatury typu Qwerty (od pierwszych liter w górnym rzdzie klawiatury) oraz typu Qwertz z polskimi znakami (uytkownicy komputerów Apple Macintosh). Do pisania po polsku na klawiaturze typu Qwerty stosuje si dwa rozwizania: ˇ rezerwuje si dla polskich liter, jak,,, ó,,, ł, klawisze majce inne znaczenie tak, e ich rozkład jest zgodny z polsk norm dotyczc maszyn do pisania. ˇ generuje si polskie litery przez nacinicie jakiego klawisza funkcyjnego (najczciej Alt i Shift) oraz odpowiedniej litery. Manipulatory Manipulatorami nazywamy urzdzenia, za pomoc których sterujemy kursorem. Preferowanym przez uytkowników komputerów manipulatorem jest mysz: 11

12 fot.7 Mysz komputerowa Wybierajc mysz naley kierowa si przede wszystkim własn wygod, najlepiej przed zakupem przetestowa mysz w sklepie, sprawdzi, czy dobrze ley w dłoni, czy operowanie ni nie wymaga zbyt duego wysiłku itp. Obsługujc komputer najczciej posługujemy si mysz, nie naley wic wybiera pochopnie. Innym rodzajem manipulatora jest trackball: fot.8 Trackball S one zdrowsze od myszy (przy pracy nadgarstek ma oparcie). Podobnie jak z klawiaturami, na rynku znajduje si cała gama modeli myszy i trackballi, od modeli łczonych z komputerem kablem przez myszy i trackballe radiowe do wersji optycznych. Standardem jest dzi posiadanie przez manipulator kółka (scrolla), które bardzo ułatwia obsług komputera. Posługujc si manipulatorem musimy pamita, aby rka obsługujca sprzt nie wisiała w powietrzu, poniewa powoduje to bardzo szybkie zmczenie mini, ich zesztywnienie, a to moe by pocztkiem powanych chorób. Manipulator powinien znajdowa si na wysokoci klawiatury, aby uytkownik nie musiał wykonywa zbdnych ruchów. Jeli nie mamy odpowiedniego biurka, naley zaopatrzy si w podkładk pod rk: fot.9 Podkładka pod rami Podkładka pomaga zachowa lini prost midzy przedramieniem a nadgarstkiem. 12

13 Drukarka Drukarka jest niezbdnym elementem stanowiska komputerowego. Ze wzgldu na konstrukcj i sposób drukowania znaków i grafiki drukarki mona podzieli na: - wierszowe - drukowanie odbywa si szybko, całymi wierszami, przy pomocy czcionek umieszczonych na wirujcym z bardzo du szybkoci bbnie lub łacuchu, które s uderzane młoteczkiem; - mozaikowe - drukowanie odbywa si z du szybkoci i o dobrej jakoci druku przy pomocy matrycy w kształcie znaku np. litery, w której odbijane s kropki poprzez tam barwic na papierze za porednictwem wałka z twardej gumy i głowicy wyposaonej w 9, 18, 24, wzgldnie wicej igieł sterowanych elektromagnesem; - rozetkowe - drukowanie odbywa si na zasadzie podobnej jak na maszynie do pisania, z t rónic, e wszystkie znaki s umieszczone na plastykowej tarczy; - atramentowe - drukowanie o dobrej jakoci druku odbywa si na zasadzie podobnej jak drukarki mozaikowej, z t rónic, e zamiast igieł zastosowane s dysze, z których tryskaj kropelki atramentu; - laserowe - drukowanie odbywa si od razu całymi stronicami, jak kopiowanie w kserografie, z wykorzystaniem zjawiska elektrostatycznego, z t rónic, e obraz nie jest nawietlany wiatłem odbitym od oryginału, lecz poprzez laser lub tzw. "linijk" zwykłych diod luminescencyjnych, sterowanych jednopłytowym komputerem wbudowanym w drukark; - termiczne - drukowanie odbywa si w podobny sposób jak w drukarce mozaikowej z t rónic, e zamiast igieł uderzajcych w tam barwic zastosowano elektrody igłowe, rozgrzewajce specjalny papier (podobny do papieru faksowego). Wybierajc drukark najczciej kierujemy si jakoci wydruku i cen. Oprócz tych cech naley zwróci uwag na głono pracy, rodzaj podajnika papieru, maksymaln ilo kartek, jak moemy w nim umieci. Kształtowanie przestrzenne stanowiska komputerowego Kształtowaniem stanowiska komputerowego nazywamy dostosowywanie go do potrzeb uytkownika (dobór odpowiedniego zestawu mebli, rozłoenie sprztu itp.). Przy planowaniu naszego stanowiska naley wzi pod uwag jaki rodzaj pracy przy komputerze bdziemy wykonywa. Pracownia komputerowa - podstawowe załoenia Pracownia komputerowa powinna spełnia nastpujce warunki: 1. W zwykłych pokojach biurowych mog by uywane jeden lub dwa monitory (powierzchnia przypadajca na jeden komputer powinna wynosi około 6m2. 2. Wystrój pomieszcze i otoczenia monitorów winien zapewnia barwy ochronne dla wzroku, tj. pastelowe zielone lub seledynowe kolory cian, wykładzin, obi, zasłon, pokry stołów. 3. Podane s wykładziny podłogowe z tworzyw niepodatnych na elektryzacj. 4. Podane jest duo zieleni w pomieszczeniu. 5. Pomieszczenie powinno mie klimatyzacje lub zapewniona temperatur C. wilgotno 13

14 wzgldn 60-80%. 6. Pomieszczenie takie, o ile nie ma klimatyzacji, powinno by czsto wietrzone. 7. Owietlenie naturalne lub sztuczne owietlenie ogólne winno mie natenie umoliwiajce odczytywanie znaków na ekranie bez wymuszania akomodacji wzroku. 8. W pomieszczeniach monitorów nie powinno by ródeł wibracji ani te wibracje (drgania mechaniczne) nie mog przenosi si z zewntrz, na przykład od urzdze działajcych w pobliu lub od drogowego ruchu kołowego. Poziom dwików hałasu nie powinien przekracza wartoci 45dB. Stolik Podstaw naszego stanowiska pracy jest stolik. Naley dobrze zastanowi si nad jego wyborem, zanim dokonamy zakupu, poniewa jest to element wyposaenia, który zmienia si bardzo rzadko i jeli nabdziemy niewłaciwy typ, prawdopodobnie przepracujemy przy nim długi czas nawet wiedzc o tym, e niszczy to nasze zdrowie. Przecitnie pracownik uywa jednego kompletu mebli przez 8 lat, jeeli jaki element w jakikolwiek sposób szkodzi naszemu zdrowiu, to po 8 latach szkody mog by nieodwracalne. Parametry stolika musz by dobrane do rozmiarów pomieszczenia, w którym bdzie stał. Niezalenie od iloci dostpnego miejsca stolik powinien mie ruchomy blat pod klawiatur. Majc niewiele miejsca dobrym rozwizaniem moe by stolik "słupek" - najlepiej z ruchomym blatem: fot.10 Stolik "słupek" z ruchomym blatem Zauwamy, e ten stolik ma regulacj wysokoci głównego blatu. Minusem jest oczywicie brak wolnego miejsca na stole. Dysponujc wiksz przestrzeni moemy pozwoli sobie na stolik z wikszym blatem, idealnym rozwizaniem jest komplet zapewniajcy nam du ilo wolnego miejsca, wygod oraz swobodny dostp do urzdze peryferyjnych komputera takich jak drukarka, skaner itp.: 14

15 fot.11 Zintegrowany zestaw biurowy. Trzeba pamita, aby stolik pozwalał na swobodne połoenie nóg, nie moe krpowa w jakikolwiek sposób ruchów. Powierzchnia stolika nie powinna odbija wiatła, najlepsze s wic powierzchnie matowe, niezbyt jasne. Ruchome ramie pod monitor Kady monitor powinien mie wbudowan ruchom podstaw pozwalajc na dostosowanie jego połoenia do potrzeb uytkownika. Czasami jednak do ograniczone moliwoci takiej podstawy nie wystarczaj. Wtedy idealnym rozwizaniem jest ruchome rami pod monitor: fot.12 Ruchome rami pod monitor Stosujc ruchome rami pod monitor zyskujemy praktycznie nieograniczone moliwoci jego ustawienia, moemy operowa ramieniem w trzech wymiarach. Jeeli oprócz ruchomego ramienia posiadamy take krzesło i biurko z regulacj wysokoci, powstaje wtedy zestaw umoliwiajcy wygodn prac w rónych pozycjach, a to pozwala miniom odpocz. Przez odpowiednie ustawienie ramienia moemy w pewnym stopniu wyeliminowa odblask, ustawiajc monitor tak, aby nie padało na niego wiatło, na które nie mamy wpływu (np. okna itp.). 15

16 Copy holdery Pracujc z komputerem czsto musimy wprowadza z klawiatury due iloci tekstu. Do tego rodzaju czynnoci niezbdny jest copy holder, podstawka utrzymujca przepisywany tekst w pozycji pionowej: fot.13 Copy holder Uycie copy holdera zwiksza szybko pracy, poniewa łatwiej jest przenosi wzrok z monitora na kartk umieszczon w tej samej płaszczynie obok ekranu ni szuka jej na biurku. Copy holder mona co jaki czas przestawi na drug stron monitora. Ruchy oczu od lewej do prawej i z ekranu na tekst pomagaj zmniejszy ich obcienie, poprawiajc sprawno widzenia. Copy holder zmniejsza napicie misni karku, i ułatwia prac oczu. Krzesło Nastpny element to krzesło. Aktualnie na rynku znajduje si wiele modeli pozwalajcych na zachowanie poprawnej sylwetki w trakcie pracy z komputerem. Najwaniejsze cechy, jakie posiada dobre krzesło to: stabilna podstawa (4 do 6 ramion podstawy), umieszczona na rolkach wykonanych z materiału dopasowanego do podłoa, moliwo regulowania wysokoci siedziska, kta nachylenia oparcia, wysokoci porczy. Proste modele wygldaj mniej wicej tak: 16

17 fot.14 Prosty model krzesła Bardziej skomplikowane maj bardziej futurystyczne kształty, jak np. ten model: fot.15 Złoony model krzesła Siedzisko powinno by długoci około 42 cm, jego minimalna szeroko to 40cm. Dobrze wymodelowane oparcie jest bardzo wane, powinno podpiera plecy w odcinku od 10 do 15cm nad poziomem siedziska. Nowoci na rynku s krzesła o nazwie klkosiadu. Rónica w ich rozwizaniu, w porównaniu z tradycyjnym krzesłem czy fotelem, polega na pochylonej ku przodowi płycie siedzeniowej (do 30 ), podparciu pod podudzia i kolana oraz wyeliminowaniu oparcia dla grzbietu: 17

18 fot.16 Klkosiad Jeeli nie dysponujemy stołem z regulowana wysokoci blatu, dodatkiem do krzesła powinien by podnóek, pozwalajcy na wygodne ułoenie stóp i zapewniajcy oparcie dla całej ich powierzchni: Modernizacja stanowiska pracy fot.17 Podnóek Trafi na odpowiednio skomponowane stanowisko komputerowe jest bardzo trudno Nie naley si tym za bardzo przejmowa, poniewa moemy dostosowa stanowisko pracy do swoich potrzeb. Najwaniejsze jest to, aby pamita, e dostosowujemy stanowisko do siebie, a nie odwrotnie. Na przykład, jeli nie mamy ruchomej podstawy monitora, to aby unikn przechylania głowy podczas patrzenia na ekran, dopasujmy wysoko krzesła albo podłómy ksik pod monitor, ustawiajc go pod odpowiednim ktem. A jeli nie mamy krzesła z regulowan wysokoci, mona usi na poduszce. Posługujc si takimi "domowymi sposobami" mona znacznie zwikszy komfort pracy bez zbdnych nakładów finansowych. Jednak sam sprzt to nie wszystko. Musimy zadba o odpowiednie jego rozmieszczenie. Naley ustawi komputer tak, eby mona było patrze poza ekranem na najdalszy punkt w pokoju. Moliwo patrzenia w dal jest najwaniejszym sposobem zapewnienia oczom wypoczynku w czasie pracy przy komputerze. Zapobiega to nadmiernemu obcieniu oczu. Jeli to moliwe, nie naley siada w kcie pokoju albo twarz do ciany lub okna. Padajce przez okno wiatło jest dodatkowym ródłem niepodanego stresu. Starajmy si natomiast zaj miejsce twarz do drzwi, tak eby po ich otwarciu mona było sign wzrokiem w głb 18

19 korytarza. Jeli nasz komputer mimo wszystko stoi w kcie albo jeli pracujemy w niewielkim pomieszczeniu, naley umieci niewielkie lusterko na monitorze lub na biurku. Dziki temu oczy maj moliwo patrzenia w dal i koncentrowania si na przedmiotach znajdujcych si za plecami. Czynniki rodowiska materialnego na stanowisku komputerowym Po etapie wyboru komputera i mebli naley przeanalizowa wpływ czynników rodowiska materialnego takich jak owietlenie, wilgotno itp. Owietlenie Przez owietlenie rozumiemy odpowiedni dobór lamp, zasłon i aluzji tak, aby nasze oczy były zmuszane do jak najmniejszego wysiłku przy pracy z komputerem. Zbyt dua rónica jasnoci midzy monitorem a naszym stanowiskiem pracy moe spowodowa wysiłek przekraczajcy zdolnoci przystosowawcze oczu, zbyt szybkie zmczenie i w rezultacie spadek ich sprawnoci. Według norm polskich wiatło na stanowisku pracy powinna zamyka si w przedziale lx, jednak wiele osób zajmujcych si profesjonalnie tym zagadnieniem obnia wartoci tego przedziału do lx. W pewnym stopniu chroni to przed odblaskiem. Stołu, czy te biurka z monitorem, nie naley ustawia bezporednio pod lampami, aby unika powstawania odbi od błyszczcego blatu stołu, klawiatury. Stanowisk pracy z komputerem nie naley w adnym przypadku ustawia w pobliu okien w ten sposób, aby pracownik był zwrócony twarz do okna. Monitory winny by ustawione bokiem do okien, aby unika odbi kierunkowych wiatła słonecznego lub fragmentów nieba. Równie niewskazane jest ustawianie stanowisk pracy z komputerem w ten sposób, aby pracownik był zwrócony tyłem do okna, gdy to powoduje odbicia okna o duej luminancji na powierzchni ekranu. W oknach winny by aluzje, uniemoliwiajce padanie wiatła dziennego bezporednio na ekran. Najlepszym połoeniem dla stanowiska komputerowego jest pomieszczenie owietlone jednostronnym wiatłem dziennym, najlepiej jeli okno połoone jest w północnej cianie pokoju, lub gdy znajdujce si na wprost okna budynki drzewa lub ukształtowanie terenu nie pozwalaj wiatłu słonecznemu na bezporedni dostp do pracowni. Jeli wybieramy pokój nie naley wybiera pomieszcze z oknami nie oddzielonymi od siebie. Jeeli w przyszłoci zamierzamy pracowa nad tekstami, trzeba zadba o to, aby były dobrze owietlone. Do tego celu najlepsza jest lampa biurowa z regulowanym ramieniem. Naley jedynie upewni si, e jej wiatło nas nie razi ani nie pada na ekran. Jeli mamy jaki wpływ na górne owietlenie, pamita trzeba, e na ogół najlepsze s lampy, które mona tak regulowa, eby nie kierowały wiatła bezporednio na dany obiekt. Najlepsze wiatło daj lampy stojce, skierowane ku sufitowi. Jeli w kontakcie nie ma wygaszacza, warto zainstalowa przełcznik z trzema poziomami intensywnoci wiatła, poniewa mona wówczas dostosowa natenie owietlenia do własnych potrzeb. Jeeli nie mamy wygaszacza, rozwizaniem problemu braku regulacji wiatła s ciemne okulary. Jeli ekran ma bursztynowe tło, najlepsze s szkła jasnoniebieskie lub niebieskoszare. Jeli ekran jest szary, to szkła powinny by róowe lub jasnoróowe. Czasami komfort pracy znacznie si zwiksza dziki osłonie chronicej przed ultrafioletem; niekiedy te jasnoszare lub brzowe przyciemnienie pomaga zredukowa skutki nadmiernego owietlenia. Klimatyzacja Klimatyzacja jest bardzo wan cech stanowiska komputerowego. Pomaga utrzyma optymalne dla operatora warunki na stanowisku pracy. Temperatura pracowni komputerowej powinna zawiera si midzy 21 a 23 stopniami Celsjusza, zalecana wilgotno to 60-80%. Im wysza temperatura, tym nisza powinna by wilgotno, aby w pomieszczeniu, w którym pracuje si przy komputerze nie było parno. Wilgotno powietrza powyej 50% zapobiega równie 19

20 powstawaniu nadmiernego pola elektrostatycznego w pobliu komputera. Prdko ruchu powietrza nie powinna przekracza 0,15 m/s, gdy w przeciwnym razie dopływ wieego powietrza bdzie odczuwany jako przecig. Praca ciała przy komputerze W tym dziale omówiona zostanie praca jak wykonuje ciało podczas korzystania z komputera, wysiłek i napicia, jakim poddawane s nasze minie, cigna i krgosłup podczas - jakby mogło si wydawa - tej lekkiej pracy. 1. Postawa Rys.4 Prawidłowa postawa przed komputerem Nie istnieje co takiego jak idealna postawa przy stanowisku komputerowym. Praca z komputerem jest prac bardzo precyzyjn, w zwizku z czym wymaga unieruchomienia postawy przez wzmoone napicie miniowe (skurcz statyczny). Wymusza to na uytkowniku spdzanie kilku (czasem kilkunastu) godzin w prawie nie zmieniajcej si pozycji. To nie jest zdrowe dla ciała. Jednak stosujc si do rad i wskazówek ergonomii mona zminimalizowa zagroenia jakie przynosi z sob praca z komputerem. Na prawidłow postaw przy komputerze składa si wiele rzeczy - pozycja, w jakiej siedzimy przy komputerze, układ ramion przy ciele, połoenie dłonie na klawiaturze, ustawienie nóg na podłodze. Prawidłowa pozycja pozwoli nam unikn szybkiego zmczenia, bólu i powanych schorze. 1.1 Pozycja na krzele. Wyprostowana pozycja odcia nasz krgosłup, naraony na due obcienia podczas wielogodzinnej pracy przy komputerze, siedzc powinnimy cały czas opiera si cał powierzchni pleców o oparcie fotela, aby nie powodowa zmczenia krgosłupa w odcinku plecowym. Dobrze jest zastosowa specjaln podpórk pod plecy. Niestety jedynie drogie fotele s wyposaone w dobrze skonstruowan podpórk ldwiow, która zapobiega przemieszczaniu si miednicy 20

21 w niekorzystne tylne połoenie. Takie połoenie miednicy jest przyczyn garbienia i kulenia si przy pracy, co w na-stpstwie powoduje, e tarcze midzykrgowe s obcione nierównomiernie, a mianowicie wyłcznie w ich przedniej czci. Jednostronne ciskanie (zgniatanie) dysków sprawia, e ich galaretowate jdro wypychane jest do tyłu i moe uciska korzonki nerwowe, wywołujc bolesn rw kulszow (tzw. ischias). Głow naley trzyma wzgldnie prosto, tak by kt midzy osi ciała a szyj nie przekraczał 15. Zmniejszy to szans na powstanie zniekształce i zwyrodnie w odcinku szyjno-barkowym krgosłupa. 1.2 Połoenie ramion, łokci. Ramiona powinny znajdowa si blisko ciała, łokcie naley oprze o porcze fotela, aby nie obcia barków i w rezultacie pleców. Łokcie nie powinny znajdowa si poniej poziomu nadgarstków, zapewni to lepsze ukrwienie dłoni. 1.3 Połoenie dłoni na klawiaturze. Przy wielogodzinnej pracy polegajcej na pisaniu na klawiaturze komputera czy te maszyny do pisania niezmiernie wane jest odpowiednie połoenie dłoni. Nadgarstki nie powinny wisie w powietrzu, idealnym połoeniem jest linia prosta utworzona przez dło i przedrami z prostym nadgarstkiem. Rys.5 Prawidłowy układ dłoni na klawiaturze W utrzymaniu tej pozycji bardzo pomocna jest przystawka do klawiatury. Nieprawidłowe ustawienie dłoni przy pisaniu moe by przyczyn wielu schorze, z których najczciej spotykanym jest zespół kanału nadgarstka. Jest to schorzenie, którego natur najlepiej zrozumie mona poznajc budow dłoni. 21

22 Rys.6 Budowa dłoni Kanał nadgarstka jest zbudowany z trzech półokrgłych koci kanałowych po trzech stronach, a z czwartej strony zmyka go wizadło. Wizadło te nie moe si rozciga. Kanał nadgarstka to cile okrelona przestrze, która nie moe si zwiksza. W kanale znajduje si nerw rodkowy, dziewi cigien i gbczaste pochwy cigien. Kiedy si rodzimy w kanale nadgarstka jest pewna ilo wolnego miejsca. Podczas pracy przy komputerze cigna palców s cały czas uywane, a niewłaciwa pozycja dłonie jeszcze bardziej zwiksza napicia jakim je poddajemy. Wynikiem tego jest puchnicie gbczastych pochew cigien. Poniewa kanał nadgarstka nie powiksza si, po zapełnieniu całej wolnej przestrzeni zaczyna si ucisk na nerw rodkowy. Powoduje to bóle dłoni, utrat koordynacji, zmniejszenie siły palców itp. 2. Praca oczu. Panuje powszechne przekonanie, e wyrane widzenie odległych przedmiotów bez okularów jest wskanikiem doskonałego wzroku. I cho z pewnoci jest ono bardzo podane, to decyduje o tym równie wiele innych czynników, takich m.in. jak zdolno wyranego widzenia podczas wielogodzinnej pracy przy komputerze. Aby mona było przez dłuszy czas koncentrowa bez wysiłku wzrok przy komputerze, oczy musz posiada zdolno utrzymywania odpowiedniej ogniskowej i wykonywa precyzyjne, powtarzajce si i skoordynowane ruchy. Istnieje sze 22

23 istotnych cech, koniecznych, eby wzrok funkcjonował skutecznie i wydajnie przy komputerze. Nazywamy je podstawowymi zdolnociami widzenia. S to: akomodacja, konwergencja, mimowolne ruchy wahadłowe, i ruchy nastawcze, widzenie obwodowe i wiadomo kognitywna (poznawcza). Sprawna praca wzroku przy komputerze to co wicej, ni tylko ostro widzenia. W rzeczywistoci skuteczne posługiwanie si wzrokiem zaley od tych wszystkich szeciu podstawowych zdolnoci. Oto ich opis: 2.1 Akomodacja Jest to zdolno oczu do zmiany ogniskowej. Czuwa nad ni grupa mini wewntrz oka - ciało rzskowe. Kiedy patrzymy na ekran, ciało rzskowe musi utrzymywa stał ogniskow. Wystarczy, e troch si rozluni, a ogniskowa natychmiast si zmienia a ekran zamazuje si. Kiedy "złapie je kurcz", obraz przy patrzeniu w dal zamazuje si albo utrudniona jest zmiana ostroci przy przenoszeniu wzroku z przedmiotów i bliskich na dalekie. Rys.7 Budowa oka - przekrój 2.2 Konwergencja Jest to zdolno do posługiwania si obojgiem oczu na raz. Wymaga ona serii skoordynowanych ruchów mini obojga oczu. Sze mini wokół kadego oka - minie zewntrzgałkowe - jest odpowiedzialnych za ukierunkowywanie i ruchy oczu. Jednym z zada tej grupy mini jest kierowanie obojga oczu w to samo miejsce na ekranie, w tym samym czasie. 2.3 Mimowolne Ruchy wahadłowe. Minie zewntrzgałkowe wykonuj take serie precyzyjnych, powtarzajcych si ruchów wtedy, kiedy odczytujemy co z ekranu lub wprowadzamy tekst do komputera. 2.4 Ruch nastawczy. Zdolno oczu do płynnego ledzenia poruszajcego si obiektu. 23

24 Rys.8 Sze mini zewntrz gałkowych zarzdzajcych ukierunkowaniem i ruchami oczu Minie zewntrz gałkowe nie podtrzymuj oka, lecz nim kieruj, co nie wymaga wielkiej siły. Mimo to minie te s kilkaset razy silniejsze w stosunku do funkcji, jak spełniaj. Niekontrolowane ruchy gałki ocznej i zwizane z tym problemy z widzeniem nie s wynikiem słaboci tych mini, lecz braku wyuczonej kontroli. Poniewa oczy znajduj si w cigłym ruchu, minie te nie kurcz si tak, jak si to moe zdarzy w przypadku ciała rzskowego. Napicie w miniach zewntrz gałkowych moe jednak powodowa sztywno i brak płynnoci ruchów oka, a take uczucie zmczenia. Zmczenie i napicie w tych miniach mog przybiera róne formy: przemczenie oczu, ból głowy, brak koncentracji, nieostre lub podwójne widzenie bd skłonno do irytacji. Ostatecznym celem widzenia jest dostarczanie informacji do mózgu. Wymaga to wysokiego stopnia koordynacji pomidzy oczami a mózgiem. Dlatego aktywne zaangaowanie mózgu w patrzenie na ekran komputera jest równie istotne, jak aktywne zaangaowanie mini, które s odpowiedzialne za ostro wzroku i ruchy oczu. W tym samym czasie, kiedy oczy koncentruj si na jakim obszarze ekranu, docieraj do nich obrazy z obwodowego pola widzenia - równie rejestrowane na siatkówce. Mózg musi zachowa równowag pomidzy przetwarzaniem wizualnych informacji z centralnego i z obwodowego pola widzenia. 2.5 Widzenie obwodowe. Zdolno do zauwaania obszaru poza zakresem koncentracji wzroku. Koncentrowanie si na małej powierzchni ekranu (a co za tym idzie wyłczanie wiadomoci widzenia obwodowego) moe prowadzi do zmczenia umysłu i obnienia zarówno zdolnoci do koncentracji, jak i sprawnoci w wykonywaniu zada. 24

25 2.6 wiadomo kognitywna (poznawcza) Jest to zdolno tak podstawowa, e czsto si jej nie zauwaa. Mózg musi przetworzy, scali i zrozumie wszystkie informacje wizualne, które otrzymuje. Oczy "widz" tylko litery K - O - T. Obraz kota w umyle powstaje dziki procesowi przetwarzania otrzymanych danych. Im bardziej abstrakcyjna informacja, tym wicej pracy musi wykona mózg. Wydłuajce si okresy koncentracji i wysiłku umysłowego - a tego wymaga praca przy komputerze - mog ujawni braki w systemie przetwarzania danych wizualnych, objawiajce si podwójnym lub nieostrym widzeniem, ograniczon sprawnoci w wykonywaniu zada lub zmczeniem fizycznym i napiciem. 3. Ocena stopnia spełnienia wymogów BHP i ergonomii fot. 18 fot.19 Ocen stopnia spełnienia wymogów BHP i ergonomii rozpoczn od przytoczenia obowizujcych przepisów, a nastpnie powołam si na dany punkt i opisz co jest zachowane a co nie jest w pracowni komputerowej. Główn i po prawdzie jedyn ustaw regulujc warunki pracy przy komputerze jest Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy na stanowiskach wyposaonych w monitory ekranowe. (Dz. U. z dnia 10 grudnia 1998 r.). Oto ona: Prawo Na podstawie art Kodeksu pracy zarzdza si, co nastpuje: 1. Rozporzdzenie okrela: 1. wymagania bezpieczestwa i higieny pracy oraz ergonomii dla stanowisk pracy wyposaonych w monitory ekranowe, 2. wymagania dotyczce organizacji pracy na stanowiskach wyposaonych w monitory ekranowe. 2. Ilekro w rozporzdzeniu jest mowa o: 1. monitorze ekranowym - naley przez to rozumie urzdzenie do wywietlania informacji w trybie alfanumerycznym lub graficznym, niezalenie od metody uzyskiwania obrazu, 25

26 2. stanowisku pracy - naley przez to rozumie przestrze pracy, wraz z wyposaeniem w rodki i przedmioty pracy, obejmujcym: a. wyposaenie podstawowe, w tym monitor ekranowy, klawiatur lub inne urzdzenia wejciowe, jednostk centraln lub stacj dyskietek, b. wyposaenie dodatkowe, w tym drukark, skaner, mysz, trackball, c. wyposaenie pomocnicze, w tym stół, krzesło, uchwyt na dokument, podnóek, 3. systemie komputerowym - naley przez to rozumie urzdzenia wchodzce w skład wyposaenia podstawowego i dodatkowego stanowiska pracy wraz z oprogramowaniem, 4. pracowniku - naley przez to rozumie kad osob zatrudnion przez pracodawc, w tym praktykanta i stayst, uytkujc w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połow dobowego wymiaru czasu pracy. 3. Przepisów rozporzdzenia nie stosuje si do: 1. kabin kierowców oraz kabin sterowniczych maszyn i pojazdów, 2. systemów komputerowych na pokładach rodków transportu, 3. systemów komputerowych przeznaczonych głównie do uytku publicznego, 4. systemów przenonych nie przeznaczonych do uytkowania na danym stanowisku pracy, 5. kalkulatorów, kas rejestrujcych i innych urzdze z małymi ekranami do prezentacji danych lub wyników pomiarów, 6. maszyn do pisania z wywietlaczem ekranowym. 4. Pracodawca jest obowizany organizowa stanowiska pracy z monitorami ekranowymi w taki sposób, aby spełniały one minimalne wymagania bezpieczestwa i higieny pracy oraz ergonomii, okrelone w załczniku do niniejszego rozporzdzenia Pracodawca jest obowizany do przeprowadzania na stanowiskach pracy, wyposaonych w monitory ekranowe, oceny warunków pracy w aspekcie: 1. organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposaenia, w sposób zapewniajcy spełnienie wymaga bezpieczestwa i higieny pracy, 2. stanu elementów wyposaenia stanowisk pracy, zapewniajcego bezpieczestwo pracy, w tym ochron przed poraeniem prdem elektrycznym, 3. obcienia narzdu wzroku oraz układu miniowo-szkieletowego pracowników, 4. obcienia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim owietleniem, 5. obcienia psychicznego pracowników, wynikajcego ze sposobu organizacji pracy. 2. Ocena, o której mowa w ust. 1, powinna by przeprowadzana w szczególnoci dla nowo tworzonych stanowisk oraz po kadej zmianie organizacji i wyposaenia stanowisk pracy. Na podstawie oceny pracodawca jest obowizany podejmowa działania majce na celu usunicie stwierdzonych zagroe i uciliwoci. 6. Pracodawca jest obowizany: 1. informowa pracowników o wszystkich aspektach ochrony zdrowia i bezpieczestwa pracy na stanowiskach pracy, w tym o wynikach przeprowadzonej oceny, o której mowa w 5, oraz wszelkich rodkach bezpieczestwa i ochrony zdrowia, 2. przeszkoli pracowników w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy w trybie okrelonym w odrbnych przepisach. 7. Pracodawca jest obowizany zapewni pracownikom: 1. łczenie przemienne pracy zwizanej z obsług monitora ekranowego z innymi rodzajami prac nie obciajcymi narzdu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego lub 26

27 2. co najmniej 5-minutow przerw, wliczan do czasu pracy, po kadej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego Pracodawca jest obowizany zapewni pracownikom zatrudnionym na stanowiskach z monitorami ekranowymi profilaktyczn opiek zdrowotn, w zakresie i na zasadach okrelonych w odrbnych przepisach. 2. Pracodawca jest obowizany zapewni pracownikom okulary korygujce wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeeli wyniki bada okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w ust. 1, wyka potrzeb ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego Rozporzdzenie wchodzi w ycie po upływie 3 miesicy od dnia ogłoszenia, z zastrzeeniem ust Istniejce w dniu wejcia w ycie rozporzdzenia stanowiska pracy wyposaone w monitory ekranowe powinny by dostosowane do wymaga okrelonych w rozporzdzeniu nie póniej ni w cigu 2 lat od dnia jego wejcia w ycie, z wyjtkiem pkt 5.1 lit. f) i g) załcznika do rozporzdzenia, które dotycz nowo tworzonych stanowisk pracy. ZAŁCZNIK Minimalne wymagania bezpieczestwa i higieny pracy oraz ergonomii, jakie powinny spełnia stanowiska pracy wyposaone w monitory ekranowe 1. Wyposaenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposaenia nie moe powodowa podczas pracy nadmiernego obcienia układu miniowo-szkieletowego i (lub) wzroku oraz by ródłem zagroe dla pracownika Monitor ekranowy powinien spełnia nastpujce wymagania: a. znaki na ekranie powinny by wyrane i czytelne, b. obraz na ekranie powinien by stabilny, bez ttnienia lub innych form niestabilnoci, c. jaskrawo i kontrast znaku na ekranie powinny by łatwe do regulowania w zalenoci od warunków owietlenia stanowiska pracy, d. regulacje ustawienia monitora powinny umoliwia pochylenie ekranu co najmniej 20 do tyłu i 5 do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o po 60 w obu kierunkach, e. ekran monitora powinien by pokryty warstw antyodbiciow lub wyposaony w odpowiedni filtr W razie potrzeby wynikajcej z indywidualnych cech antropometrycznych pracownika, powinna by uyta oddzielna podstawa monitora lub regulowany stół Ustawienie ekranu monitora wzgldem ródeł wiatła powinno ogranicza olnienie i odbicia wiatła Klawiatura powinna stanowi osobny element wyposaenia podstawowego stanowiska pracy Konstrukcja klawiatury powinna umoliwia uytkownikowi przyjcie pozycji, która nie powodowałaby zmczenia mini koczyn górnych podczas pracy. Klawiatura powinna posiada w szczególnoci: a. moliwo regulacji kta nachylenia w zakresie 0 15, b. odpowiedni wysoko - przy spełnieniu warunku, aby wysoko rodkowego rzdu klawiszy alfanumerycznych z literami A, S..., liczc od płaszczyzny stołu, nie przekraczała 30 mm dla przynajmniej jednej pozycji pochylenia klawiatury. 27

28 3. 3. Powierzchnia klawiatury powinna by matowa, a znaki na klawiaturze powinny by kontrastowe i czytelne Konstrukcja stołu powinna umoliwia dogodne ustawienie elementów wyposaenia stanowiska pracy, w tym zrónicowan wysoko ustawienia monitora ekranowego i klawiatury Szeroko i głboko stołu powinna zapewnia: a. wystarczajc powierzchni do łatwego posługiwania si elementami wyposaenia stanowiska i wykonywania czynnoci zwizanych z rodzajem pracy, b. ustawienie klawiatury z zachowaniem odległoci nie mniejszej ni 100 mm midzy klawiatur a przedni krawdzi stołu, c. ustawienie elementów wyposaenia w odpowiedniej odległoci od pracownika, to jest w zasigu jego koczyn górnych, bez koniecznoci przyjmowania wymuszonych pozycji Wysoko stołu oraz siedziska krzesła powinna by taka, aby zapewniała: a. naturalne połoenie koczyn górnych przy obsłudze klawiatury, z zachowaniem co najmniej kta prostego midzy ramieniem i przedramieniem, b. odpowiedni kt obserwacji ekranu monitora w zakresie w dół (liczc od linii poziomej na wysokoci oczu pracownika do linii poprowadzonej od jego oczu do rodka ekranu), przy czym górna krawd ekranu monitora nie powinna znajdowa si powyej oczu pracownika, c. odpowiedni przestrze do umieszczenia nóg pod blatem stołu Powierzchnia blatu stołu powinna by matowa, najlepiej barwy jasnej Krzesło stanowice wyposaenie stanowiska pracy powinno posiada: a. dostateczn stabilno, przez wyposaenie go w podstaw co najmniej piciopodporow z kółkami jezdnymi, b. wymiary oparcia i siedziska, zapewniajce wygodn pozycj ciała i swobod ruchów, c. regulacj wysokoci siedziska w zakresie mm, liczc od podłogi, d. regulacj wysokoci oparcia oraz regulacj pochylenia oparcia w zakresie: 5 do przodu i 30 do tyłu, e. wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygicia krgosłupa i odcinka udowego koczyn dolnych, f. moliwo obrotu wokół osi pionowej o 360, g. podłokietniki Mechanizmy regulacji wysokoci siedziska i pochylenia oparcia powinny by łatwo dostpne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulacj mona było wykonywa w pozycji siedzcej Jeli przy pracy istnieje konieczno korzystania z dokumentów, stanowisko pracy naley wyposay w uchwyt na dokument, posiadajcy regulacj ustawienia wysokoci, pochylenia oraz odległoci od pracownika Uchwyt na dokument powinien znajdowa si przed pracownikiem - midzy ekranem monitora i klawiatur - lub w innym miejscu - w pozycji minimalizujcej uciliwe ruchy głowy i oczu Na yczenie pracownika, a take gdy wysoko krzesła uniemoliwia pracownikowi płaskie, spoczynkowe ustawienie stóp na podłodze, stanowisko pracy naley wyposay w podnóek Podnóek powinien mie kt pochylenia w zakresie 0 15, a jego wysoko powinna by dostosowana do potrzeb wynikajcych z cech antropometrycznych pracownika. 28