Misja, wizja i cele strategiczne szkolnictwa wyższego w Polsce w perspektywie 2020 roku. Listopad 2009

Transkrypt

1 Organizacyjna i merytoryczna koordynacja procesu opracowania projektów sektorowej strategii rozwoju szkolnictwa wyższego do roku 2020, ze szczególnym uwzględnieniem okresu do 2015 roku Misja, wizja i cele strategiczne szkolnictwa wyższego w Polsce w perspektywie 2020 roku Raport cząstkowy przygotowany przez konsorcjum: Ernst & Young Business Advisory Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Listopad 2009

2 Spis treści 1. Misja szkolnictwa wyższego Wizja szkolnictwa wyższego w Polsce w 2020 roku Cele strategiczne... 7 I. Cel strategiczny Różnorodność... 7 II. Cel strategiczny Otwartość... 8 III. Cel strategiczny Mobilność... 9 IV.Cel strategiczny Konkurencja V. Cel strategiczny Efektywność VI.Cel strategiczny Rozliczalność i przejrzystość /11

3 1. Misja szkolnictwa wyższego Szkolnictwo wyższe (SW) ma ogromny wpływ na osiąganie narodowych celów społecznych i gospodarczych, na budowę kapitału intelektualnego i społecznego kraju. Jego dwie zasadnicze, powiązane ze sobą funkcje - kształcenie i prowadzenie badań naukowych - mają kluczowe znaczenie dla zdolności dostosowywania się jednostek i społeczności do zmian oraz dla kształtowania przyszłości. Misją SW jest przyczynianie się do podwyższania jakości życia Polaków przez tworzenie, poszerzanie i upowszechnianie wiedzy, kształcenie umiejętności wykorzystywania jej ku pożytkowi indywidualnemu i ogólnemu oraz wpływ na podwyższanie jakości usług publicznych. Misją SW jest także tworzenie powiązań krajowego środowiska akademickiego z globalną wspólnotą akademicką i intelektualną, a także krajowymi i zagranicznymi przedsiębiorstwami oraz instytucjami publicznymi. Osiągnięcia polskich uczonych powinny pozytywnie wpływać na wizerunek Polski na świecie. Uczelnie powinny służyć przełamywaniu barier i uprzedzeń etnicznych, budowaniu pozytywnych relacji między ludźmi różnych narodowości, religii i poglądów. Zadaniem polityki państwa w stosunku do SW jest tworzenie warunków i bodźców pobudzających uczelnie do osiągania wysokiego międzynarodowego poziomu w zakresie kształcenia i badań, do troski o studentów, a także do budowania wartościowych relacji z otoczeniem społecznym, gospodarczym i międzynarodowym. Swoją misję SW powinno wypełniać poprzez realizację następujących zadań: W zakresie kształcenia: rozwijanie osobowości studentów, wyrabianie umiejętności samodzielnego zdobywania i uzupełniania wiedzy przez całe życie oraz krytycznego myślenia, pobudzanie kreatywności, wyposażanie w wiedzę i umiejętności korzystania z nowoczesnych technik, pozwalających na świadome i sprawne funkcjonowanie w złożonym świecie; wyrabianie umiejętności współpracy opartej na wzajemnym zaufaniu oraz umiejętności kierowania pracą zespołową; wyrabianie umiejętności dostosowywania się do zmian zachodzących na rynku pracy; kształtowanie racjonalnych, etycznych i zaangażowanych postaw obywatelskich; wyrabianie otwartości na świat i wrażliwości na kulturę; wyrabianie wrażliwości na środowisko naturalne. 3/11

4 W zakresie badań naukowych: tworzenie nowej wiedzy przez prowadzenie badań naukowych zarówno motywowanych ciekawością poznawczą, jak i myślą o dobru wspólnym; przyswajanie wyników badań prowadzonych w świecie i przekazywanie ich do użytku społecznego; popularyzowanie nauki i upowszechnianie świadomości jej znaczenia dla społeczeństwa wiedzy; rozwijanie kontaktów z otoczeniem społecznym i gospodarczym w celu tworzenia i komercjalizacji innowacji. Do zadań SW należy także współdziałanie z otoczeniem społecznym, a w szczególności: wspomaganie wiedzą ekspercką władzy i administracji publicznej; wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz debaty i komunikacji społecznej; przyczynianie się do rozwoju regionów i modernizacji kraju; pielęgnowanie kultury i dziedzictwa narodowego oraz rozwijanie języka polskiego i kultury polskiej. 4/11

5 2. Wizja szkolnictwa wyższego w Polsce w 2020 roku Władza centralna motywuje SW do podwyższania jakości kształcenia i badań, wprowadzając regulacje ułatwiające uczelniom skuteczną realizację ich misji oraz odpowiadające wyzwaniom systemy finansowania. Premiowane są uczelnie realizujące cele strategiczne szkolnictwa wyższego, wpisane w cele rozwojowe kraju. Przedstawiciele Polski uczestniczą w kształtowaniu Europejskiego Obszaru Badań Naukowych oraz Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Władze samorządowe promują rozwijanie relacji uczelni z regionalnym otoczeniem społecznym i gospodarczym. Inicjują i wspierają współpracę uczelni ze środowiskami gospodarczymi oraz instytucjami publicznymi w celu skutecznego wykorzystywania atutów regionu. System SW składa się z uczelni publicznych i niepublicznych, mających zróżnicowane misje badawcze i edukacyjne. Działają silne instytucje akredytacji i ewaluacji jakości kształcenia oraz badań. Rozwinięta jest mobilność międzyuczelniana, międzysektorowa i międzynarodowa nauczycieli akademickich i studentów. SW kształci wysoko wykwalifikowane kadry dla gospodarki i instytucji publicznych. Uczelnie posiadają szeroką autonomię. Tworzone przez nie programy kształcenia i badań uwzględniają potrzeby rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego kraju. Współpracują z systemem szkolnym i instytucjami kształcenia ustawicznego. Uczelnie kierują się wieloletnimi strategiami rozwoju uwzględniającymi cele SSW2020. Rozwijają kadrę naukowo-dydaktyczną, tworzą warunki do jej mobilności geograficznej, instytucjonalnej i międzysektorowej. Najlepsze polskie uczelnie są rozpoznawane w świecie. Są ważnymi ośrodkami w Europejskich Obszarach: Szkolnictwa Wyższego i Badań Naukowych. Kadra akademicka jest wysoko wykwalifikowana, mobilna i otwarta na świat. Wielu nauczycieli akademickich ma doświadczenie badawcze i dydaktyczne zdobyte w innych niż macierzysta uczelniach. Pracownicy naukowo-dydaktyczni prowadzą w zrównoważonych proporcjach badania naukowe i działalność dydaktyczną; są rzetelnie oceniani i godnie wynagradzani. Ich dorobek jest zauważalny w świecie naukowym. W procesie dydaktycznym w programach o profilu zawodowym uczestniczą wybitni praktycy z kraju i zagranicy. 5/11

6 Studenci mają szerokie możliwości dostosowywania profilu studiów do swoich zdolności i zainteresowań oraz kształtującej się w trakcie studiów wizji kariery zawodowej. Podejmują świadome decyzje o wyborze programu, przedmiotów, uczelni itp. na podstawie szeroko dostępnej i wyczerpującej informacji o uczelniach i potrzebach rynku pracy. Odbywają praktyki zawodowe organizowane przez uczelnie we współpracy z pracodawcami. Studenci wykazujący się postępami w nauce, a potrzebujący wsparcia finansowego, otrzymują pomoc socjalną. Absolwenci uczelni są wyposażeni w wiedzę i umiejętności pozwalające im przystosowywać się do zmian gospodarczych i społecznych. Uczelnie i absolwenci podtrzymują obopólnie korzystne kontakty. Absolwenci pomagają uczelniom rozpoznawać potrzeby rynku pracy oraz przyciągać studentów, a uczelnie pomagają absolwentom podnosić kwalifikacje w ramach programów edukacji przez całe życie. Pracodawcy pomagają uczelniom w identyfikowaniu kwalifikacji i wiedzy potrzebnej na rynku pracy. Dyplom licencjata i inżyniera jest przez pracodawców uznawany za wiarygodny dyplom ukończenia studiów wyższych, potwierdzający przygotowanie do podjęcia pracy zawodowej. 6/11

7 3. Cele strategiczne Po okresie gwałtownego wzrostu liczby studentów oraz uczelni trwającym od 1990 roku, nadrzędnym celem strategicznym w perspektywie 2020 roku, a zarazem efektem realizacji strategii powinno być znaczące podniesienie jakości we wszystkich obszarach działania SW. W zakresie kształcenia niezbędne są reformy organizacji i programów studiów, ułatwiające absolwentom przystosowywanie się do szybko zmieniającego się rynku pracy. Zmiany w dziedzinie badań naukowych powinny prowadzić do poprawy pozycji polskich uczelni w międzynarodowym współzawodnictwie naukowym oraz do zwiększenia zakresu badań bezpośrednio społecznie i gospodarczo użytecznych. Ważnym zadaniem jest także pogłębienie i wzbogacenie relacji uczelni z ich otoczeniem społecznym i gospodarczym. Podwyższenie jakości działania SW może być osiągnięte dzięki realizacji następujących celów, określonych przy pomocy wartości stanowiących drogowskaz dla działań. I. Cel strategiczny Różnorodność Zwiększona dywersyfikacja instytucji szkolnictwa wyższego, w którym uczelnie będą miały różne misje edukacyjne i badawcze, jest niezbędnym warunkiem podwyższenia jakości zarówno nauczania, jak i badań naukowych. Realizacja celu Różnorodność w polega na: wyodrębnieniu grup uczelni lub/i jednostek uczelni, do których są stosowane odmienne kryteria akredytacji i ewaluacji, a realizowane programy kształcenia są dostosowane do ich zróżnicowanych misji: Uczelnie akademickie, w których działalność badawcza i dydaktyczna jest zrównoważona i w których kształcenie jest powiązane z prowadzonymi badaniami naukowymi oraz tworzeniem nowej wiedzy. Prowadzą studia I-III stopnia i nadają stopnie naukowe. Uczelnie zawodowe, przygotowujące do wykonywania ściśle określonych zawodów. Prowadza studia I i II stopnia. Uczelnie ogólnokształcące 1 wzorowane na modelu amerykańskich college's. Prowadzą studia I stopnia. Wśród uczelni akademickich wyróżnia się uczelnie badawcze o najwyższym potencjale badawczym i osiągnięciach naukowych, prowadzące jedynie studia stacjonarne, zatrudniające kadrę naukowo-dydaktyczną wyłącznie na podstawie kryteriów badawczych, rozwijające studia II i III stopnia. 1 Rozważane są także inne propozycje nazwy, takie jak kolegia akademickie bądź uczelnie licencjackie ogólne 7/11

8 Uczelnie posiadają pełne prawo do samodzielnego tworzenia programów studiów (programów dyplomowych). Komisje akredytacyjne ustalają kryteria akredytacji uczelni i programów dyplomowych, a także dokonują ewaluacji jakości kształcenia. Wysoka jakość kształcenia jest premiowana, a niska napiętnowana i ograniczana. Uczelnie prowadzą studia przeznaczone dla osób pracujących, zapewniając jednak uzyskanie tych samych efektów kształcenia, jeśli prowadzą one do uzyskania takich samych dyplomów, jak studia stacjonarne. Takie studia mogą trwać dłużej niż stacjonarne. II. Cel strategiczny Otwartość Uczelnie nie mogą być wieżami z kości słoniowej. Powinny otworzyć się na swoje otoczenie społeczne, utrzymywać z nim partnerską relację i odbierać sygnały przychodzące z tego otoczenia. Upowszechnienie wyższego wykształcenia było pierwszym krokiem w kierunku szerszego otwarcia szkół wyższych na otoczenie społeczne, lecz potrzebne są dalsze działania. Realizacja celu Otwartość polega na tym, że: 1. Uczelnie dostrzegają potrzeby otoczenia społecznego i gospodarczego. Wspomagają zaangażowanie zespołów naukowych w praktykę społeczną i gospodarczą, a także promują dwukierunkowy przepływ innowacji. Biorą udział w inicjatywach regionalnych, przyczyniają się do podniesienia konkurencyjności i atrakcyjności regionów. 2. Uczelnie wspomagają transfer wyników badań prowadzonych do praktyki społecznej i gospodarczej, w szczególności komercjalizację osiągnięć badawczych. Istnieje system zmniejszający bariery i ograniczający ryzyka współpracy biznesu i instytucji publicznych z uczelniami. Dzięki współpracy, przedsiębiorstwa i uczelnie odnoszą znaczące sukcesy. 3. Współpraca uczelni z pracodawcami zapewnia, że programy kształcenia zawodowego umożliwiają zdobycie kwalifikacji niezbędnych na istniejących stanowiskach pracy. Praktycy z przedsiębiorstw i z sektora publicznego uczestniczą w procesie dydaktycznym oraz w badaniach naukowych. Uczelnie realizują projekty badawcze wynikające z potrzeb gospodarki i sektora publicznego. 4. Uczelnie dbają o uzyskiwanie opinii studentów, absolwentów i pracodawców o programach nauczania, jakości prowadzonych zajęć, kompetencjach absolwentów. Opinie są brane pod uwagę przy modernizowaniu procesu dydaktycznego. 5. Uczelnie są otwarte na potrzeby edukacyjne różnych grup wiekowych oraz różnych środowisk społecznych. Wprowadzono sprawiedliwe zasady ponoszenia kosztów studiów, uzupełnione rozbudowanym system pomocy materialnej, skutecznie wspierającym zwiększanie liczby studentów ze środowisk defaworyzowanych. 8/11

9 III. Cel strategiczny Mobilność Przygotowanie studentów do funkcjonowania w globalnej społeczności i rozwój badań naukowych wymagają znaczącego zwiększenia mobilności kadry naukowo-dydaktycznej i studentów. Mobilność nie jest przy tym rozumiana wyłącznie w sensie geograficznym. Równie istotna jest mobilność instytucjonalna (zmiana instytucji, w której zatrudniona jest dana osoba), międzysektorowa (funkcjonowanie w wielu różnych środowiskach, w szczególności akademickim i biznesowym) oraz projektowa (udział w wielu różnych projektach i zespołach badawczych). Realizacja celu Mobilność polega na tym, że: 1. Nauczyciele akademiccy posiadają stopień naukowy lub doświadczenie badawcze i dydaktyczne z innej uczelni niż ta, którą ukończyli i w której są zatrudnieni. 2. Wśród nauczycieli akademickich uczelni badawczych znaczący jest udział osób posiadających doświadczenie badawcze i stopnie naukowe z silnych ośrodków zagranicznych. Prowadzona jest aktywna polityka zatrudniania w polskich uczelniach aktywnych zagranicznych badaczy, legitymujących się uznanym dorobkiem. 3. Studenci realizują część programu studiów w innej niż macierzysta uczelni krajowej lub zagranicznej oraz odbywają praktyki zawodowe podczas studiów. 4. Studenci z zagranicy realizują pełne programy studiów lub studiują wybrane przedmioty w polskich uczelniach, także z wykorzystaniem Internetu. 5. Nauczyciele akademiccy w uczelniach publicznych są zatrudniani na podstawie publicznych konkursów, których ogłoszenia są publikowane w portalu internetowym Ministerstwa. Konkursy na stanowiska w uczelniach badawczych mają zasięg międzynarodowy. 6. Cele Procesu Bolońskiego są realizowane. Kolejne cele strategiczne IV-VI, dotyczące mechanizmów i sposobów działania, mają umożliwić realizację podstawowych celów służących podniesieniu jakości. 9/11

10 IV. Cel strategiczny Konkurencja Konkurencja jest uniwersalnym czynnikiem stymulującym podnoszenie jakości, a także ograniczającym koszty. Realizacja celu Konkurencja polega na tym, że: 1. Publiczne finansowanie uczelni ma formę wieloletnich kontraktów, których odnawianie następuje na podstawie oceny realizacji zaplanowanych celów jakościowych i ilościowych oraz merytorycznej oceny realizacji wieloletnich planów strategicznych. 2. Badania naukowe są finansowane ze środków publicznych na podstawie ewaluacji dokonywanej według międzynarodowych standardów, z udziałem zagranicznych ekspertów. Badania cieszące się światowym uznaniem otrzymują wysokie wsparcie finansowe; badania na niskim poziomie, nie służące ważnym celom społecznym, nie są finansowane ze środków publicznych. 3. Wprowadzone są sprawiedliwe zasady finansowania kształcenia i badań w uczelniach, sprzyjające podnoszeniu jakości i efektywności, dostosowane do formy własności uczelni. 4. Promowana jest praktyka porównywania działalności uczelni w obszarze badań i kształcenia do podobnych instytucji w kraju i zagranicą. Polskie uczelnie są rozpoznawalne w światowych ewaluacjach i rankingach dotyczących badań naukowych i innych obszarów działalności uczelni. V. Cel strategiczny Efektywność Ograniczone środki finansowe i coraz bardziej konkurencyjne warunki działania SW wymagają zwiększenia efektywności zarządzania zasobami i lepszej organizacji uczelni. Ponieważ nadchodzące załamanie demograficzne może grozić upadłością wielu uczelni, poprawa efektywności powinna nastąpić przed jego nadejściem. Zarządzanie polskimi uczelniami publicznymi musi stać się efektywniejsze m. in. dzięki wykorzystaniu doświadczeń i najlepszych praktyk uczelni zagranicznych. Realizacja celu Efektywność polega na tym, że: 1. Wykorzystanie zasobów uczelni jest efektywne, a zarządzanie uczelniami profesjonalne. Dbając o wysoką jakość badań i kształcenia, uczelnie dostosowują ich zakres do posiadanych zasobów kadrowych, lokalowych i finansowych. 2. Organizacja uczelni elastycznie dostosowuje się do zmieniających się uwarunkowań ekonomicznych, technologicznych i postępu nauki. 3. W uzasadnionych przypadkach następuje konsolidacja uczelni, dzięki której zasoby są efektywniej wykorzystywane, a oferta dydaktyczna i badawcza bogatsza. 10/11

11 VI. Cel strategiczny Rozliczalność i przejrzystość Podstawowym wymaganiem w Europie wobec autonomicznych szkół wyższych jest ich rozliczalność z wydatkowania środków pochodzących od państwa, sponsorów i studentów, a także przejrzystość zarządzania i wszelkich innych działań uczelni. Rozliczalność ma zapewniać efektywne wykorzystanie środków, a przejrzystość dawać interesariuszom pełny wgląd w funkcjonowanie uczelni, którzy na tej podstawie podejmują decyzje (o podjęciu studiów, wsparciu finansowym itp.). Realizacja celu Rozliczalność i przejrzystość polega na tym, że: 1. Niezależny od uczelni organ nadzoru powołuje w drodze konkursu władze uczelni publicznej i corocznie ocenia realizację misji i strategii uczelni. 2. Sprawozdania uczelni - w przypadku uczelni akademickich w języku polskim i angielskim - wraz z ocenami i wynikami ewaluacji kształcenia i badań są ogłaszane w portalu internetowym Ministerstwa. 3. Ogłaszane są wskaźniki jakości i efektywności działania uczelni, umożliwiające interesariuszom ich porównywanie i podejmowanie świadomych decyzji o wyborze miejsca studiów, podjęcia współpracy naukowej itp. 4. Uczelnie niepubliczne posiadają obowiązki informacyjne i przywileje podatkowe właściwe dla organizacji pożytku publicznego oraz są wyposażone w ustalony prawem kapitał własny i inne zasoby, dostosowane do zakresu i charakteru prowadzonej działalności. 11/11