Doc. dr hab. M i c h a ł G r o m i s z - Kierownik Zespołu Badawczego IV. BILANS WOSKOWY W PLASTRACH ODCIĄGNIĘTYCH NA WĘZIE

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXII 1978 BADANIA NAD MIĘDZYLINIOWYMI MIESZAŃCAMI PSZCZOŁY MIODNEJ Doc. dr hab. M i c h a ł G r o m i s z - Kierownik Zespołu Badawczego IV. BILANS WOSKOWY W PLASTRACH ODCIĄGNIĘTYCH NA WĘZIE W. SkoW!I'onek, L. Bornus, J. Bobrzecki, L. Cieśla, M. Gromisz, J. Nowakowski, J. Zaremba WPROWADZENIE Zgodnie z opinią pszczelarzy twierdzi się, że pszczoły dodają do budowanych plastrów tyle samo wosku ile poddaje się im w węzie. Pogląd ten nie znajduje potwierdzenia w opracowaniach naukowych. Według K e t t n e r a (1959) do budowanych na węzie plastrów pszczoły dodają 2,6 g wosku na decymetr kwadratowy. Przy średniej zawartości wosku w węzie w granicach 6,0-6,3 g/dm" daje to udział wosku dołożonego do plastra zaledwie w granicach 3(}o/(). Udział wosku dobudowanego do plastrów w stosunku do poddanego w węzie zależy zgodnie z badaniami G r o m i s z a i Z a l e w s k i e g o (1964) od grubości poddanej pszczołom węzy a także od warunków pożytkowych w jakich budowane są plastry i od siły rodzin. W zależności od tych czynników udział wosku dodanego wahał się od 19,0 do 41,4~/(l. W innym doświadczeniu krajowym (S k o w r o n e k 1976) plastry budowane przez małe rodzinki pszczele, którym stworzono optymalne warunki do produkcji wosku zawierały średnio 11,45 g/dm", a udział wosku dodanego przez pszczoły <wynosił 43,7%. W obydwu cytowanych wyżej pracach stwierdzono występowanie różnic rasowych w ilości dobudowywanego do plastrów wosku. Produkcja wosku 'w rodzinach pszczelich określana jest zwykle ne podstawie liczby odbudowanych arkuszy węzy. Z tego względu potrzebne są dokładniejsze dane o ilości wosku dodawanego przez pszczoły do plastrów. Podejmując ten temat autorzy postanowili odpowiedzieć na 41

2 to pytanie. Zbadano gospodarkę woskiem w plastrach budowanych przez pszczoły różnych krajowych linii, przebywających w różnych warunkach pożytkowych. MATERIAŁ I METODA Doświadczenia pasieczne objęte programem badań wykonano w latach w czterech pasiekach wchodzących w skład Zespołu Badawczego. Były to pasieki Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie zlokalizowanej w Zajączkach, WOPR w Szepietowie, Stacji Umasieniania i Hodowli Zwierząt w Kluczborku i Akademii Rolniczej we Wrocławiu. W każdej z nich oceniano miejscową linię pszczół i porównywano ją z inną krajową linią pszczół oraz obustronnymi krzyżówkami tych dwóch linii. Zgodnie z przyjętą metodyką badań do wszystkich rodzin doświad-. czalnych poddano po dwie ramki ze zważoną i zmierzoną węzą. Po odbudowaniu przez pszczoły plastrów i wychowaniu w nich jednego pokolenia pszczół wycofywano je z uli. Po osuszeniu z miodu wycinano z nich fragmenty i wysyłano do badań do Oddziału Pszczelnictwa IS. \V każdym roku obserwacji otrzymano do analiz plastry z trzech pasiek. Nie wszystkie nadesłane fragmenty plastrów odpowiadały ustalonym wymaganiom, ponadto pewna ich część uległa uszkodzeniu przez motylicę woskową podczas przesyłki oraz przechowywania. W rezultacie do badań wzięto następujące ilości plastrów z poszczególnych pasiek: Zajączki Kluczbork Szepietowo Wrocław rok rok Z otrzymanych próbek plastrów wycinano pionowo pas szerokości 13 cm z całej wysokości plastra. Z części środkowej, w której wychowywany był czerw wycinano odcinek długości 11 cm, pozostałą górną i dolną część paska analizowano oddzielnie. Otrzymane w ten sposób próbki plastra ważono i przygotowywano do ekstrakcji. Wosk z próbek ekstrahowano benzyną ekstrakcyjną jako rozpuszczalnikiem najbardziej się do tego celu nadającym (C u rył o 1957). Zawartość wosku obliczano z różnicy ciężaru próbek przed ekstrakcją i po ekstrakcji. Ilość wosku znajdującą się w plastrze obliczano na podstawie zawartości wosku w analizowanym pasku przyjmując, że cały plaster jest jednakowo odbudowany a powier-zchnia plastra równa jest powierzchni poddanej węzy. Udział wosku dodanego przez pszczoły obliczano z porównania jednostkowej zawartości wosku w węzie z taką samą zawartością w plastrze. Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej, Dla porównania 42

3 średnich wartości grup przeprowadzono analizę wariancji Fishera. W przypadku oceny wpływu dwóch badanych czynników, pasiek i lat obserwacji porównanie ze względu na nierówną liczebność podgrup przeprowadzono przybliżoną metodą średnich nieważonych. Różnice między średnimi oceniano za pomocą nowego wielokrotnego testu rozstępu Duncana, przy poziomie istotności 0,01. Wartości średnie różniące się między sobą istotnie zaznaczono w tabelach różnymi literami alfabetu. Dla oceny zależności między badanymi cechami obliczano współczynniki korelacji. W obliczeniach posługiwano się wzorami z podręcznika R u s z c z Y: c a (1970). WYNIKI Wszystkie oceniane plastry budowane były przez pszczoły na węzie. Zawartość wosku w jednostce powierzchni węzy w zależności od jej grubości może podlegać dużym wahaniom. Średnia ilość wosku w gramach na decymetr kwadratowy w węzie używanej w pasiekach Zespołu przedstawiała się następująco: Zajączki Szepietowo Kluczbork Wrocław ,61a 6,34b 6,63c ,90a 6,18b 6,51c Różnice w grubości stosowanej węzy były bardzo duże, i w obu latach obserwacji wysoko istotne. Wyliczona z krajowej normy na węzę (BN-62/ ) zawartość wosku w 1 dm- powinna mieścić się w granicach 5,36-6,51 g/dm". Węza poddawana rodzinom w Kluczborku wyraźnie przekraczała górną dopuszczalną zawartość wosku, podobnie wiele arkuszy węzy poddanej we Wrocławiu nie mieściło się w granicach określonych dla normy. Pszczoły w pierwszej fazie budowy plastrów korzystają jak wiadomo z wosku znajdującego się w węzie. Bardzo prawdopodobne, że przy stosowaniu grubszej węzy w większym stopniu wykorzystują ten wosk. Wpłynąć to mogło na bezwzględną ilość wosku dokładanego podczas budowy a napewno wpłynęło na stosunek wosku dołożonego przez pszczoły podczas budowy do wosku znajdującego się \V węzie. Procentowy udział w plastrach wosku dodanego przez pszczoły podczas budowy do wosku znajdującego się w węzie był zróżnicowany (tab. 1). Szczególnie duże różnice wystąpiły między latami obserwacji. W roku 1974 średni udział w plastrach wosku dodanego wynosił tylko 33,00/fI, w roku 1975 natomiast 45,4%. Różnice te przypisać należy lepszym pożytkom w drugim roku badań. Średni zbiór miodu w pasiekach, z których pochodzą wyniki wynosił w roku ,3 kg a w roku 43

4 Tabela l Procentowy udział wosku dodawanego do plastrów przez pszczoły różnych linii i ich mieszańców Linia Linia a X a a X b b X a b x b średnio w Pasieki miejscowa obca pasiece a b Zajączki Mazurka Beskidka 31,9 41,2 28,1 45,8 32,4 43,0 30,9 44,9 31,Oa 43,7a Szepietowo Pokrowka Sudetka 34,8 44,3 33,2 44,9 38,9 47,6 35,3 48,4 35,Oa 46,la Kluczbork Krainka Pokrowka 31,9 34,1 31,9 35,0 33,la Wrocław Luboszanka Mazurka 45,2 45,4 48,8 47,5 46,5a 32,9 43,6 31,8 45,4 34,4 46,5 33,7 46,9 33,0 45, ,3 kg. Różnice między pasiekami były niewielkie i w obydwu latach przy poziomie istotności 0,01 nieistotne. W roku 1974 różnice oceniane przy poziomie 0,05 wykazały, że w Zajączkach udział wosku dodanego był istotnie mniejszy. jak w pozostałych dwóch pasiekach. W objętych obserwacjami czterech pasiekach Zespołu Badawczego porównywanych było sześć różnych linii pszczół, tylko linia Mazurka i Pokrowka występowała w dwóch pasiekach. Uzyskane wyniki nie wskazują na istnienie jakichkolwiek różnic międzyliniowych w gospodarce woskiem podczas budowy plastrów. Udział wosku dobudowywanego w poszczególnych latach obserwacji był u wszystkich linii zbliżony. Nie widać również aby inaczej gospodarowały woskiem pszczoły w swoim środowisku, w którym zostały wyhodowane czy też po przeniesieniu ich do środowiska obcego. Omawiany wyżej udział wosku dodanego przez pszczoły odnosił się do całych plastrów a więc i takich ich części, w których gromadzony jest zapas i które są bardzo często pogrubiane oraz części dolnych, na ogół słabiej odbudowanych. Zrozumiałe tu jest więc duże zróżnicowanie w zależności od czynników zewnętrznych. Części środkowe plastrów, w których wychowywany jest czerw pszczoły odbudowują zawsze do pewnej określonej wysokości. Wpływ Wskaźniki odbudowy plastrów Tabela 2 Pasieka Grubość plastra Wosku w l dm" plastra g Procent wosku dodanego mr. : 1974 I I I 1975 Zajączki 9,91a 10,61a 43,43 43,9a 23,Oa 22,8 Szepietowo 10,48b 11,48b 39,2b 45,8ab 23,la 23,5a Kluczbork 10,17ab 33,8c 22,8a Wrocław 12,48c 47,4b 22,9a 10,19 U,52 38,8 45,7 23,0 23,1 44

5 czynników zewnętrznych ma tu prawdopodobnie mniejsze znaczenie. Wskaźniki odbudowy tej części plastrów podane są w tabeli 2. Średnia grubość plastrów zgodnie z oczekiwaniem była zbliżona i wahała się w granicach 23 mm. Różnice w grubościach plastrów między pasiekami były mieistotne, także średnie wartości dla lat obserwacji były bardzo podobne, a więc czyrmiki zewnętrzne a przede wszystkim jakość pożytków nie mają większego wpływu na grubość budowanych plastrów. Bezwzględna zawartość wosku w środkowych częściach plastrów wahała się w roku 1974 od 9,91 do 10,48 g/dm! a w 1975 roku 10,61-12,48 g/dm 2 Zmienność w roku 1974 była niewielka aczkolwiek okazała się istotna. Gdyby wnioskować tylko na podstawie roku 1974 możnaby sądzić, że pszczoły budując plastry wyrównują w nich zawartością wosku do pewnej stałej wielkości, niezależnie od tego ile wosku otrzymują w węzie. W roku 1975 różnice w zawartości wosku w plastrach były znaczne, tylko w Zajączkach w 1 dm! plastra ilość wosku była zbliżona do wartości uzyskanych w roku W Szepietowie było średnio około 1 g wosku więcej w każdym dm- a we Wrocławiu 2 g. Różnice między poszczególnymi pasiekami były wysoko istotne. Z danych tych wynika, że pszczoły dodawały podczas budowy plastra tym więcej wosku im więcej znajdowało się go w poddanej im węzie, utrzymując na zbliżonym poziomie stosunek wosku w węzie do wosku dołożonego. Jest to więc zupełnie przeciwna zależność niż w pierwszym roku obserwacji. Wyniki z tego roku są obarczone jednak pewnym błędem. Plastry, które nadeszły do 'badań z pasiek w Szepietowie i we Wrocławiu nie były dokładnie osuszone z miodu. Podczas ekstrakcji część tego miodu wydostawała się z ładunków zwiększając tym samym różnice ciężaru ładunku, a to liczone było jako wosk. Słuszniejszy więc wydaje się być wniosek wyciągnięty na podstawie danych z 1974 i z Zajączek w TOku Analiza statystyczna danych z pasiek w Zajączkach i Szepietowie w obydwu latach obserwacji przeprowadzona przybliżoną metodą średnich nieważonych wykazała wysoką istotną zmienność zarówno między pasiekami jak i między latami obserwacji, Współdziałanie czynników: pasieki i lata obserwacji było nieistotne. Udział wosku dobudowanego przez pszczoły w stosunku do wosku poddanego w węzie kształtował się w środkowej części plastra (tab. 2) nieco inaczej niż w całym plastrze (tab. 1). NLe obserwowano tak dużej różnicy między latami obserwacji a natomiast większa zmienność wystąpiła między pasiekami. Plastry odbudowywane w pasiece w Zajączkach zarówno w roku 1974 o gorszych warunkach poźytkowych jak i w roku 1975 zdecydowanie lepszym pod tym względem miały średnio prawie taki sam udział wosku dodanego przez pszczoły. Można by więc sądzić, że przy poddawaniu pszczołom podobnej ilości wosku w węzie przy budowie plastrów przeznaczonych do wychowu czerwiu pszczoły niezależnie od warunków zewnętrznych dodadzą tyle samo wosku. Niepotwierdzają tego wyniki uzyskane w Szepietowie, gdzie udział wosku doda- 45

6 nego przez pszczoły 'był w roku 1975 zdecydowanie większy. Być może zadecydowała o tym omawiana wyżej obecność miodu w plastrach. Różnice w udziale wosku dobudowanego do plastrów między pasiekami w roku 1974 były wysoko istotne, w roku 1975 różniły się istotnie pod tym względem tylko plastry z Zajączek i Wrocławia. Analiza danych z Zajączek i Szepietowa z obydwu lat obserwacji wykazał istotność współdziałania czynników: pasieki i lata obserwacji. Współczynnik korelacji między niektórymi z badanych cech Tabela 3 Cechy Udział wosku dołożonego w całym plastrze Udział wosku dolożonego w środkowej części plastra Zawartość wosku w środkowej części plastra Produkcja miodu w rodzinie 0,198 0,361 Produkcja wosku w rodzinie 0,648 Grubość plastra 0,238 Zawartość wosku w poddanej węzie -3,357 0,161 Zależność między niektórymi z badanych cech przedstawione zostały w tabeli 3. Współczynnik korelacji wyższy od 0,5 upoważniający do wnioskowania o istnieniu zależności prostoliniowej wystąpił tylko między udziałem wosku dodanego przez pszczoły podczas budowy plastrów, a całkowitą produkcją wosku w rodzinie, r = 0,648. Oznacza on, że wysokość produkcji wosku w rodzinie zależy przede wszystkim od wysokości udziału w plastrach wosku dobudowanego przez pszczoły, wosk pochodzący z innych źródeł (odsklepmy, dzika budowa) nie wpływa zasadniczo na ogólny zbiór. Pozostałe współczynniki korelacji, aczkolwiek istote, są niskie i nie wskazują na istnienie zależości liniowej. Szczególnie niski jest współczynnik dla zależności między zawartością wosku w środkowej części plastra a zawartością wosku w podanej węzie. Potwierdza to jeszcze raz, że grubość węzy nie wpływa na zawartość wosku 'N odbudowanym na tej węzie plastrze. Zaskakująco niskie współczynniki korelacji wystąpiły między produkcją miodu w rodzinie a udziałem wosku dodanego w plastrach. Porównanie udziału wosku w plastrach odbudowanych w roku 1974 i 1975 (tab. 1) wskazuje na istnienie takiej zależności. Ujemny współczynnik korelacji między zawartością wosku w węzie a udziałem dodanego podczas budowy wosku świadczy, że pszczoły dokładają do plastrów tym mniej wosku, im grubsza jest węza. Jednak i ta zależność nie jest wysoka. Można się natomiast spodziewać, że gdyby grubość stosowanej węzy była bardziej zróżnicowana wtedy ta zależność stała by się bardziej widoczna.

7 WNIOSKI W gospodarce woskowej trzeba stosować cieńsze arkusze węzy, bo takie zmuszają pszczoły do wyższej produkcji wosku. Z tego punktu widzenia wskaźniki naszej normy na węzę należy zaostrzyć. W okresie odbudowy węzy trzeba organizować pszczołom dobry wziątek nektarowo-pyłkowy (ewentualnie przez wywożenie), gdyż w takich warunkach odbudowa arkuszy węzy przebiega szybciej i w większej liczbie a to rzutuje bezpośrednio na produkcyjność pasieki. LITERATURA c u ry ł o J. (1957) - Ekstrakcyjna metoda przerobu ciemnych, gatunków suszu na wosk, przydatny do wyrobu węzy. Pszczelno Zesz. Nauk. 1(1):24-38 G r o m i s z M., Z a l e w s kiw. (1964) - Bilans woskowy w plastrach..odciąganych na węzie różnej grubości. Pszczelno Zesz. Nauk. 8(2):81-91 K e t t n e r H. (1959) - Die Berecbnung des Wachsertrages eines Bienenvolkes. Leipz. Bienenztg. 73(6): R u s z c z y c Z. (1970) - Metodyka doświadczeń zootechnicznych. Warszawa, PWRiL S k o w r o n e k W. (1976) - Możliwości produkcyjne wosku i budowa plastrów przez pszczoły trzech ras. Pszczelno Zesz. Nauk. 20:85~7 BOCKOBOJ7[ BAJIAHC B COTAX OTBO,ll;J1MbIX HA BOI1.I;J1HE IT'IEJIAMJ1 P A3HbIX JIMHMJ7[ B. C K o B P o H e K, JI. M. r p o M 11W, B o P H Y c, E. B o 6 1Ke 1:\K 11, JI. U;e c b JI H,.H. H o B a K o B C K H,.H. 3 a p e M 6 a Pe310Me B 4 nacexax HaxO~Hll\I1XCH B paansrx KJIl1MaTl1qeCKI1X ycjiobi1hx 11 pa3rbix ycjiobi1hxb3htkob, I1C(,JIe~OBaHOHa OCHOBe~ByXJIeTHI1X Ha6JIIO~eHl1iiI, BOCKOBOfl6<1-.HaRCB COTax crpoenstx nqenamh paaasrx JIHHHfI. "yqactl1e BOCKa ~06aBJIHeMOrO rr-renasr B BOll\HHbl BO BpeMH CTpOeHI1H COTOB, nsnne rorna, xorna crpoeane npoacxozorr B 60JIee nojie3hbix ycjiobi1hx B3HTKOB, 3aBI1CI1TTaK1Ke OT TOJIll\I1HbI BO~Hbl IIO~CTaBJIHeMOflnQeJIaMH. llio~ctabjiflel1e 11'1e-.'laM 60JIee TOHKOfl BOll\l1HbT, BbI3bIBaeT nobbiwehl1e Y'IaCTI1H BOCKa ~OCTpaI1BaeMOI'O nqejiamh. 3aTo TOJIll\I1Ha BOll\HHa He BJII1HeT Ha a6cojiiothoe CO~ep1KaHl1e BOCKa B corax, COTbI crpoeasr Ha BOll\HHe c paaaorr TOJIll\I1HOfl, CO~ep1KaT nonoóasre KOJII1- 'WCTBa BOCKa. 47

8 THE BALANCE OF WAX IN COMBS OBTAlNED IN DIFFERENT CONDITION BY HONEYBEES OF DIFFERENT STRAINS w. S k o w r o n e k, L. M. Gromisz, Bornus, J. Bobrzeckj, L. Cieśla, J. Nowakowski, J. Zarembił Summ ary In four apiares located in different climate regions of the country the balance ol wax in combs obtained by different strains of honeybees wax investigated. The experiments were clionein the years of The share of wax added by workers for drawing bee foundation is higher, when the building take place during good honey f10w period and depend also!ram the thic1mess of bee foundation. Using of thiner bee foundation we increase Ule Pl'oduclion of wax by bees. Thiclmess of bee foundation have srnau effect on the cootent ol wax in oombs bacouse combs have similar content cd wax in each combination.