Kluczowe i deficytowe surowce mineralne dla gospodarki UE

Transkrypt

1 Kluczowe i deficytowe surowce mineralne dla gospodarki UE Tadeusz J. Smakowski PIG-PIB Warszawa Międzynarodowa Konferencja ZrównowaŜona produkcja i konsumpcja surowców w Europie Integracja aspektów społecznych i racjonalnego zuŝycia zasobów Wrocław, października 2011r.

2 Surowce krytyczne?

3 Pojęcia podstawowe Za surowce krytyczne dla gospodarki uwaŝa się takie dla których brak źródeł pierwotnych (złóŝ) i wtórnych oraz moŝliwości podjęcia produkcji na róŝnych etapach. Wynika to ze struktury surowców mineralnych sensu largo lub łańcucha podaŝy (supply chain). Natomiast jeŝeli istnieją wspomniane źródła oraz moŝliwości podjęcia produkcji surowców to odpowiednim dla nich jest termin deficytowe

4 WORLD EU COUNTRIES ECONOMY DOMESTIC ECONOMY WORLD PRIMARY SOURCES SECONDARY SOURCES EXPORT MINING OUTPUT DUMPS AND TAILINGS SCRAPS IMPORT EXPORT CONCENTRATES IMPORT EXPORT PRODUCTS IMPORT EXPORT IMPORT CONSUMPTION DEMAND

5 Pojęcia podstawowe Terminy krytyczne czy deficytowe lub bezpieczne zaleŝą przede wszystkim od interdyscyplinarnej wiedzy o surowcach mineralnych, czasu i warunków ekonomiczno-gospodarczych. Czynnik czasowy ma duŝe znaczenie, bowiem wszystkie wielkości w gospodarce surowcami zmieniają się dynamicznie, a w przypadku źródeł pierwotnych są wielkościami skończonymi i nieodnawialnymi.

6 Krytyczne i deficytowe Uwzględniając pojęcia podstawowe oraz wiedzę o surowcach mineralnych sensu largo moŝna stwierdzić, ze tylko 3 spośród 14 wymienionych surowców krytycznych zasługują na to miano dla gospodarki krajów UE Niob Tantal Pierwiastki ziem rzadkich

7 Krytyczne i deficytowe Brak jest bowiem w krajach UE istotnych źródeł pierwotnych tych surowców poza niewielkimi złoŝami tantalitu w Portugalii i Hiszpanii, a źródła wtórne wykorzystywane są jak dotąd w niewielkim zakresie. Pozostałe 11 surowców moŝna uznać za deficytowe, bowiem istnieją w krajach UE ich źródła pierwotne oraz wtórne bądź prowadzona jest ich produkcja na wyŝszych poziomach przetwarzania lub znane i szeroko stosowana jest substytucja.

8 Krytyczne i deficytowe Na pograniczu krytycznych i deficytowych znajduje się beryl, bowiem brak większych złóŝ berylu w krajach UE, podobnie jak nie rozpoznano dotąd innych typów jego rud. Natomiast wyŝej przetworzone surowce berylu produkowane są w kilku krajach Europy zachodniej. Podobną pozycję w gospodarce UE zajmuje kobalt, ale jest raczej deficytowy, bowiem złoŝa rud Conośnych występują i są eksploatowane w Finlandii, a kilka krajów, m.in. Belgia, Anglia, Francja prowadzi produkcję surowców kobaltu.

9 Deficytowe Cztery metale gal, german, ind i ren rzadko tworzą własne fazy mineralne i wskutek tego nie tworzą własnych złóŝ. Występują jako metale towarzyszące w złoŝach rud innych metali i pozyskiwane są dopiero na etapie przetwórstwa hutniczego koncentratów rud Cu, Zn, Zn-Pb german, gal i ind, rud Mo i Cu ren lub przerobu odpadowych szlamów Bayer a z przetwarzania boksytów na aluminę. Szereg krajów UE prowadzi odzysk tych metali w hutach na bazie importowanych koncentratów lub własnych.

10 Deficytowe Koncentraty rud europejskich pozbawione są istotnych domieszek indu umoŝliwiających jego odzysk. Natomiast z odpadowych wód kwaśnych uruchomiono pozyskiwanie nadrenianu amonu, a następnie produkcję renu metalicznego przez Ecoren Sp. z o.o., spółkę córkę KGHM Polska Miedź SA. Na podobne rozwiązanie wciąŝ czeka pozyskiwanie kobaltu oraz galu i germanu w hutnictwie cynku.

11 Deficytowe Antymon jest pozyskiwany z samodzielnych złóŝ rud Sb lub jako koprodukt ze złóŝ rud Zn-Pb, Cu-Ag, w postaci koncentratów antymonitu. WaŜną rolę odgrywają równieŝ źródła wtórne, głównie złom akumulatorów ołowiowych. Kraje UE, m.in. Francja, Niemcy, Szwecja posiadają złoŝa rud Sb lub złoŝa innych rud w których antymonit występuje jako kopalina towarzysząca. W przeszłości złoŝa te były eksploatowane. A zatem kwestie organizacyjno-finansowe są rozwiązaniem tego problemu dla UE

12 Deficytowe Magnez pozyskiwany jest z róŝnych źródeł, ale jego produkcja jest bardzo energochłonnym i drogim procesem. Spowodowało to, Ŝe jego produkcja w Europie praktycznie zanikła przy konkurencji taniego magnezu z Chin i innych krajów. A zatem problem braku europejskiej podaŝy magnezu nie wynika z braku źródeł i technologii, ale z wysokich cen energii i kosztów produkcji, które wymagają nowego podejścia. Podobnie kwestia ta wygląda w Polsce, a technologia produkcji magnezu z dolomitów znana była w skali półtechnicznej w ZM Trzebinia.

13 Deficytowe Wolfram jest bardzo złym przykładem surowca krytycznego dla UE, bowiem w wielu krajach członkowskich znane są i to niemałe złoŝa rud wolframu, m.in. w Austrii, Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji. Ponadto zuŝycie surowców wolframu po znacznym spadku wskutek utrzymującego się od dłuŝszego czasu rozbrojenia, a takŝe wycofywania drutu wolframowego ze sprzętu oświetleniowego ustabilizowało się w krajach UE na poziomie 5-7 tys. t W/rok.

14 Deficytowe Problem rozwiązania podaŝy surowców wolframu pierwotnych i wstępnie przetworzonych na odpowiednim poziomie w krajach UE leŝy w zagadnieniach prawno-formalnych, kosztowych i organizacyjnych. W Polsce surowce wolframu są deficytowe i pozostaną takowe przez najbliŝsze lata pomimo rozpoznania w okolicach Myszkowa złoŝa typu porfirowego z ubogimi rudami Cu-Mo-W.

15 Deficytowe Platynowce pozyskiwane są w wielu krajach UE w hutach miedzi oraz niklu, przetwarzających własne koncentraty lub importowane, a takŝe ze złomów katalizatorów lub jubilerskich. Podobnie rzecz się ma w Polsce, gdzie Wydział Metali Szlachetnych huty Głogów KGHM Polska Miedź SA produkuje pierwotne platynowce ze szlamów po rafinacji miedzi, srebra, selenu oraz złota. Innym producentem platynowców jest Mennica Państwowa, bazująca w duŝej części na złomach.

16 Deficytowe Wykazywana produkcja platynowców w krajach UE (prócz Polski Finlandia i Niemcy), głównie pierwotnych nie zaspakaja prawdopodobnie zapotrzebowania na nie krajów UE. Stąd surowce te są deficytowe a nie krytyczne dla gospodarki UE, a ponadto trudne do ustalenia statystycznego jest ich pozyskiwanie ze złomów jubilerskich oraz katalizatorów, odgrywających obecnie istotną rolę w podaŝy.

17 Deficytowe Wśród 14 surowców deficytowych znajdują się dwa niemetaliczne fluoryt i grafit. Pierwszy od dłuŝszego czasu traci na znaczeniu ze względu na ujemne oddziaływanie na warstwę ozonową oraz zagroŝenie zdrowia i Ŝycia ludzi. W Polsce zuŝywany jest w niewielkich ilościach, zwłaszcza po zamknięciu elektrolizy aluminium w hucie Konin. W złoŝach fluoryt współwystępuje z barytem w nieczynnej kopalni w Stanisławowie koło Jawora.

18 Deficytowe Słabo wykorzystywanym źródłem fluoru w Polsce są importowane fosforyty przerabiane na kwas fosforowy i nawozy fosforowe. Pozyskuje się z nich kryolit syntetyczny i inne związki fluoru na niewielka skalę, m.in. w ZCh Tarnobrzeg. W skali UE znanych jest wiele złóŝ fluorytu, m.in. we Francji, Hiszpanii, Niemczech, Wielkiej Brytanii i innych, niemniej zapotrzebowanie na ten surowiec stale maleje z przyczyn wspomnianych wcześniej. Wskutek tego surowiec ten nie jest krytyczny dla krajów UE, takŝe w dalszej przyszłości.

19 Deficytowe Z kolei grafit jest jedną z dwu odmian polimorficznych pierwiastka węgla (drugą jest diament). Jako dobry przewodnik ciepła i elektryczności, odporny chemicznie i termicznie, stosowany jest głównie w przemyśle materiałów ogniotrwałych i produkcji okładzin hamulcowych i smarów oraz w odlewnictwie. Ma znane substytuty syntetyczne produkowane z węgla, m.in. w zakładach w Nowym Sączu i Raciborzu naleŝących do SGL Karbon, które w znacznej mierze zastępują grafit naturalny stosowany m.in. w produkcji elektrod grafitowych, odlewnictwie i produkcji tygli.

20 Deficytowe Ale istnieją dziedziny uŝytkowania, m.in. elektronika, gdzie stosowany jest grafit naturalny płatkowy od wielu lat importowany do Polski. W krajach UE znanych jest i było eksploatowanych wiele złóŝ grafitu, głównie amorficznego m.in. w Austrii, Czechach, Niemczech, Francji, Grecji, Hiszpanii i innych. Kraje UE, a takŝe Europy poza Ukrainą pozbawione są złóŝ grafitu krystalicznego. A zatem tylko w tym zakresie jest to surowiec krytyczny dla gospodarki krajów UE.

21 A jakie są jeszcze krytyczne Około 110 surowców mineralnych funkcjonuje w gospodarce światowej, a mowa była tylko o 14. Z pozostałych surowców mineralnych istotne znaczenie dla gospodarki krajów UE mają surowce hutnictwa Ŝelaza i stalownictwa, działów bardzo rozwiniętych w tych krajach. Pomimo duŝego udziału złomów w produkcji stali i wyrobów stalowych, nadal połowa pochodzi z produkcji pierwotnej z rud Ŝelaza, których złoŝa w krajach UE występują i są eksploatowane tylko w Szwecji i Finlandii.

22 A jakie są jeszcze krytyczne Podobnie rzecz się ma z wieloma surowcami metalicznymi, uŝytkowanymi w stalownictwie, jak: chrom, mangan, molibden, wanad. ZłoŜa tych rud sporadycznie występują w krajach UE, np. niewielkie złoŝa rud Mn w Rumunii, Grecji i na Węgrzech, ubogie złoŝa porfirowe rud Cu z domieszka Mo w Rumunii, Bułgarii, Węgrzech i w Polsce, złoŝa rud Cr praktycznie znane są tylko w Finlandii, złoŝa rud Ni w Hiszpanii, Grecji, Finlandii czy pozyskiwany ubocznie siarczan niklu przy przetwarzaniu rud Cu w Polsce.

23 A jakie są jeszcze krytyczne A zatem wszystkie te surowce pierwotne (rudy, koncentraty) moŝna uznać za krytyczne dla UE. Inaczej ma się rzecz z ich surowcami przetworzonymi, produkowanymi w krajach UE, jednak tendencja do lokowania zakładów produkcji Ŝelazostopów w pobliŝu kopalni ze względów energetycznych, środowiskowych i transportowych powoduje, Ŝe Ŝelazostopy w najbliŝszej przyszłości staną się surowcami w pełni deficytowymi i krytycznymi dla większości krajów UE.

24 A jakie są jeszcze krytyczne Wyspecjalizowane zakłady produkcji manganu metalicznego, tlenków manganu, molibdenu, wanadu i innych będą nadal funkcjonowały na bazie importowanych surowców pierwotnych, których ilościowo nie potrzebują zbyt wiele. Podobna sytuacja panuje na rynku surowców pierwotnych tytanu, których złoŝa występują tylko w Finlandii i Norwegii, a nieeksploatowane złoŝa rutylu w skałach metamorficznych we Włoszech i Austrii. Surowce tytanu w około 90% wykorzystywane są do produkcji bieli tytanowej, której wytwórnie zlokalizowane niemal we wszystkich krajach UE.

25 A jakie są jeszcze krytyczne Do krytycznych naleŝy zaliczyć surowce litu (jedynie małe złoŝa w Portugalii i Hiszpanii, pirofyllit, wermikulit i wollastonit, a przede wszystkim fosforyty i apatyty (jedynie złoŝa w Finlandii) newralgiczne dla rolnictwa europejskiego.

26 Podsumowanie Przeprowadzona na bazie wiedzy o surowców mineralnych sensu largo analiza wykazała, Ŝe spośród wyróŝnionych 14 surowców krytycznych tylko trzy z nich zasługują na to miano, a mianowicie metale i związki ziem rzadkich oraz niob i tantal, a częściowo beryl. Wstępna analiza pozostałych surowców mineralnych wskazała, Ŝe krytycznymi dla krajów UE są przede wszystkim takie surowce jak rudy Ŝelaza, manganu, chromu, wanadu, molibdenu, nikiel oraz fosforyty i apatyty, wermikulit, wollastonit, pirofyllit i surowce litu.

27 Dziękuję za uwagę