SUROWCE KRYTYCZNE DLA UNII EUROPEJSKIEJ Z PUNKTU WIDZENIA POTRZEB POLSKIEJ GOSPODARKI

Transkrypt

1 SUROWCE KRYTYCZNE DLA UNII EUROPEJSKIEJ Z PUNKTU WIDZENIA POTRZEB POLSKIEJ GOSPODARKI Krzysztof GALOS Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków Tadeusz SMAKOWSKI Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa

2 Działania na rzecz strategii surowcowej w Polsce Od 2013 r. prace nad Planem działań na rzecz bezpieczeństwa Polski w zakresie surowców nieenergetycznych (koordynacja: Ministerstwo Gospodarki, udział Ministerstw: Środowiska, Spraw Zagranicznych, Infrastruktury i Rozwoju) W marcu 2015 r. przedstawiono skorygowane Założenia do Planu działań na rzecz bezpieczeństwa Polski w zakresie surowców nieenergetycznych spodziewane ogłoszenie projektu Planu to IV kwartał 2015 r. W przyszłym Planie działań planuje się wyodrębnienie pięciu obszarów tematycznych: 1. Eksploracja i baza wiedzy, 2. Wydobycie, 3. Przetwórstwo i odzysk surowców z odpadów, 4. Substytucja, 5. Wymiar międzynarodowy Opracowanie Planu wynika z potrzeby uporządkowania działań w zakresie surowców nieenergetycznych oraz identyfikacji prac koniecznych do poprawy bezpieczeństwa polskiej gospodarki w zakresie surowców nieenergetycznych, w związku z ich zasadniczym i rosnącym znaczeniem dla gospodarki

3 Działania na rzecz strategii surowcowej w Polsce Program Rozwoju Przedsiębiorstw przyjęty w kwietniu 2014 r. przez Radę Ministrów wraz z załącznikiem "Krajowa inteligentna specjalizacja, zidentyfikowano 18 krajowych inteligentnych specjalizacji, m.in.: Nowoczesne technologie pozyskiwania i wykorzystania surowców naturalnych oraz wytwarzanie ich substytutów Wykorzystanie materiałowe i energetyczne odpadów (recykling i inne metody odzysku) Wysokosprawne, niskoemisyjne i zintegrowane układy wytwarzania, magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii Inteligentne i energooszczędne budownictwo Wielofunkcyjne materiały i kompozyty o zaawansowanych właściwościach Optoelektroniczne systemy i materiały Realne zidentyfikowanie popytu gospodarki krajowej na surowce mineralne nie tylko obecnie, ale i w perspektywie co najmniej do roku 2030, biorąc pod uwagę potrzeby i kierunki rozwoju nowoczesnych gałęzi krajowego przemysłu Jednym z podstawowych zadań jest opracowanie listy nieenergetycznych surowców kluczowych (lub krytycznych) dla polskiej gospodarki

4 Jak należy rozumieć termin surowce mineralne Potocznie używa się ogólnych określeń, np.: cynk, miedź, ołów, sól, wapienie, dolomity, kruszywa mineralne, etc. Jednak za każdym z tych określeń kryje się najczęściej złożona struktura surowcowa, z uwzględnieniem źródeł pozyskiwania surowców, poprzez wydobycie kopalin i ich przeróbkę, po ewentualne dalsze przetwarzanie (metalurgiczne, chemiczne, termiczne) Należy zatem dokładnie zdefiniować, co rozumie się pod pojęciem danego surowca/grupy surowcowej (surowce mineralne sensu largo), z uwzględnieniem: struktury pionowej takiej grupy surowcowej, źródeł ich pozyskiwania (pierwotne, wtórne, odpadowe), postaci, w jakiej surowce są użytkowane surowe, wzbogacone (koncentraty), przetworzone (np. metale, związki chemiczne) WORLD EXPORT EXPORT EXPORT EXPORT EU COUNTRIES ECONOMY DOMESTIC ECONOMY PRIMARY SOURCES MINING OUTPUT CONCENTRATES PRODUCTS CONSUMPTION DEMAND SECONDARY SOURCES DUMPS AND TAILINGS SCRAPS WORLD IMPORT IMPORT IMPORT IMPORT Struktura surowców mineralnych sensu largo (łańcuch podaży supply chain)

5 Surowce strategiczne, krytyczne, deficytowe i kluczowe Surowce strategiczne pojęcie funkcjonuje od niemal 100 lat (Program Surowców Strategicznych w USA), ważne w okresie II wojny światowej i zimnej wojny, są to zwykle surowce ważne dla gospodarki narodowej, w szczególności dla obronności i energetyki, przy braku możliwości ich substytucji i braku źródeł krajowych. Ich lista ulega zmianom, obecnie zalicza się do nich głównie: platynowce, surowce pierwiastków rozszczepialnych, pierwiastki ziem rzadkich, metale rzadkie oraz surowce fosforu Surowce krytyczne pojęcie stosowane od lat 1980-tych, różne definicje i różne listy (np. w USA dwie listy USGS i USDoE), w Unii Europejskiej od 2010 r. Obecnie lista 20 surowców w UE, podstawa wyróżnienia to z jednej strony ryzyko podaży określone na podstawie kilku wskaźników ryzyka, a z drugiej strony znaczenie gospodarcze surowca obecnie i w przyszłości (ale często bez sprecyzowania o jaki rodzaj surowca chodzi np. koncentraty rud, metal, związki!); w obrębie UE poszczególne kraje mogą sporządzać swoje listy surowców krytycznych dla ich gospodarek

6 Surowce nieenergetyczne krytyczne dla Unii Europejskiej wg raportu z 2014 r.

7 Surowce strategiczne, krytyczne, deficytowe i kluczowe Surowce deficytowe - surowce, dla których istnieją źródła pierwotne i wtórne (np. w obrębie UE), ale zapotrzebowanie na nie pokrywane jest obecnie w przeważającej części importem Surowce kluczowe znaczenie tego terminu może być dwojakie: Zaliczyć można do nich surowce warunkujące funkcjonowanie zaawansowanego przetwórstwa przemysłowego w danym kraju, np. listy surowców będących przedmiotem zainteresowania gospodarki w Niemczech oraz Wielkiej Brytanii (większość ma charakter surowców deficytowych, sprowadzanych w dużej części spoza UE) Zaliczyć można do nich także surowce, których produkcja jest możliwa w danym kraju (w szczególności ze źródeł pierwotnych - złóż kopalin), przykładami takiego podejścia są listy surowców ważnych dla gospodarki w Grecji, Portugalii, częściowo także Finlandii

8 Wstępna propozycja metodyki identyfikacji surowców kluczowych/krytycznych dla polskiej gospodarki W ramach prac nad Planem działań na rzecz bezpieczeństwa Polski w zakresie surowców nieenergetycznych przewiduje się wykonanie analizy pt. Identyfikacja surowców kluczowych (krytycznych) dla polskiej gospodarki Zidentyfikowanie surowców kluczowych dla polskiej gospodarki, wobec faktu, że Polska jest ważnym producentem, jak i użytkownikiem wielu surowców mineralnych, wymaga analizy w zakresie: Struktur pionowych wszystkich surowców określanych mianem ogólnym (surowców mineralnych sensu largo), np. surowce miedzi, surowce chromu, etc. Wskazanie surowców kluczowych dla Polski ze względu na ich znaczące źródła i podaż krajową Wskazania surowców kluczowych dla Polski ze względu na istotny poziom ich zużycia w krajowej gospodarce, często przy braku lub małym znaczeniu krajowych źródeł Punktem wyjścia do analizy powinny być: Rocznik Bilans gospodarki surowcami mineralnymi Polski i świata Rocznik Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce Dane źródłowe GUS dotyczące produkcji, eksportu i importu surowców mineralnych, oraz dotyczące wartości produkcji oraz zużycia pośredniego w głównych sekcjach przemysłu i budownictwa

9 Wartość produkcji i zużycia ważniejszych nieenergetycznych surowców mineralnych w Polsce (mln zł) Surowiec Produkcja Zużycie Miedź rafinowana Rudy i koncentraty żelaza Aluminium metaliczne Ołów metaliczny Cynk metaliczny Żelazostopy Kruszywa mineralne Klinkier cementowy Kamień wapienny Sole potasowe Wapno Fosforyty i apatyty Sól Iły ceramiczne i pokrewne Kamienie budowlane Siarka

10 Saldo obrotów głównymi nieenergetycznymi surowcami mineralnymi (mln zł) Surowiec Rudy i koncentraty żelaza Aluminium metaliczne Rudy i koncentraty miedzi Miedź hutnicza Rudy i koncentraty cynku Krzem Tlenki i wodorotlenki Al Surówka żelaza Sole potasowe Fosforyty i apatyty Sadza Magnezyty i magnezje Iły ceramiczne i pokrewne Kamienie budowlane Miedź rafinowana Srebro rafinowane Cynk metaliczny Ołów metaliczny Rudy i koncentraty ołowiu Siarka

11 Znaczenie najważniejszych nieenergetycznych surowców mineralnych w krajowej gospodarce Surowiec zużywany Udział surowca w zużyciu pośrednim w przemyśle i budownictwie - średnia (promile) Surowiec produkowany Udział surowca w łącznej wartości produkcji przemysłowej - średnia (promile) Miedź rafinowana 7,0 Miedź rafinowana 12,3 Rudy i koncentraty żelaza 2,1 Srebro rafinowane 3,8 Aluminium metaliczne 2,0 Cynk metaliczny 1,0 Ołów metaliczny 1,1 Ołów metaliczny 1,0 Cynk metaliczny 0,8 Kruszywa mineralne 3,5 Żelazostopy 0,7 Klinkier cementowy 1,5 Tlenki i wodorotlenki Al 0,3 Kamień wapienny 1,1 Kruszywa mineralne 4,6 Wapno 0,5 Klinkier cementowy 1,9 Sól 0,3 Kamień wapienny 1,4 Siarka 0,3 Sole potasowe 1,0 Wapno 0,6 Fosforyty i apatyty 0,5 Kamienie budowlane 0,5 Iły ceramiczne i pokrewne 0,5 Sól 0,4 Siarka 0,4

12 Lista proponowanych nieenergetycznych surowców kluczowych dla polskiej gospodarki Lp. Surowiec Lp. Surowiec Surowce ważne ze względu na zużycie krajowe Surowce kluczowe ze względu na podaż krajową 1 Miedzi surowce 1 Miedzi surowce 2 Żelaza rudy i koncentraty 2 Srebro 3 Aluminium metaliczne 3 Cynku surowce 4 Ołowiu surowce 4 Ołowiu surowce 5 Cynku surowce 5 Klinkier cementowy 6 Żelazostopy 6 Kamień wapienny 7 Tlenki i wodorotlenki Al 7 Wapno 8 Klinkier cementowy 8 Sól 9 Kamień wapienny 9 Siarka 10 Sole potasowe 11 Fosforyty i apatyty 12 Wapno 13 Sól 14 Siarka

13 Łączna lista proponowanych nieenergetycznych surowców kluczowych dla polskiej gospodarki Lp. Surowiec Charakter surowca 1 Miedzi surowce Krajowy 2 Srebro Krajowy 3 Żelaza rudy i koncentraty Deficytowy 4 Aluminium metaliczne Deficytowy 5 Ołowiu surowce* Krajowy 6 Cynku surowce* Krajowy, uzupełniający import 7 Żelazostopy Deficytowy, niewielka podaż krajowa 8 Tlenki i wodorotlenki Al Deficytowy 9 Klinkier cementowy Krajowy 10 Kamień wapienny Krajowy 11 Sole potasowe Deficytowy 12 Fosforyty i apatyty Deficytowy 13 Wapno Krajowy 14 Sól Krajowy 15 Siarka Krajowy * Po roku 2018 prawdopodobne zakończenie krajowej produkcji koncentratów Zn i Pb

14 Surowce krytyczne i potencjalnie krytyczne dla Unii Europejskiej wg raportu z 2014 r. Lp. Surowiec Lp. Surowiec Lp. Surowiec Surowce krytyczne: Surowce potencjalnie krytyczne (ryzyko podaży, mniejsze znaczenie ekonomiczne): 1 Antymonu surowce 11 Kobaltu surowce 1 Baryt 2 Berylu surowce 12 Krzem 2 Skand 3 Boru surowce 13 Magnez Surowce potencjalnie krytyczne (duże znaczenie ekonomiczne, mniejsze ryzyko podaży): 4 Chrom 14 Magnezyty 1 Cyny surowce 5 Fluoryt 15 Niob 2 Molibdenu surowce 6 Fosforyty 16 Pierwiastki ziem rzadkich lekkie (LREE) 3 Renu surowce 7 Gal 17 Pierwiastki ziem rzadkich ciężkie (HREE) 4 Wanadu surowce 8 German 18 Platynowce 9 Grafit naturalny 19 Węgiel koksowy* 10 Ind 20 Wolframu surowce * do produkcji koksu użytkowanego w procesach metalurgicznych

15 Surowce krytyczne i potencjalnie krytyczne dla UE (2014) z punktu widzenia obecnych potrzeb polskiej gospodarki Surowiec Zużycie pozorne średnia (t/r) Zużycie pozorne 2013 (t) Surowce z listy 20 surowców krytycznych niemetaliczne: Zużycie pozorne 2013 wartość szacunkowa (tys. zł) Charakter surowca Główne źródła surowca Węgiel koksowy Krajowy Polska, Rosja, Czechy, Australia Fosforyty Deficytowy Algieria, Maroko, Egipt, Syria Magnezyty Deficytowy Słowacja, Chiny, Brazylia, Holandia Grafit naturalny Deficytowy Chiny, Ukraina, Niemcy, Brazylia Fluoryt Deficytowy Niemcy, Meksyk, Czechy Boru surowce naturalne Deficytowy Turcja, Finlandia, Włochy Surowce potencjalnie krytyczne niemetaliczne: Baryt Deficytowy Słowacja, Turcja, Holandia, Chiny

16 Surowce krytyczne i potencjalnie krytyczne dla UE (2014) z punktu widzenia obecnych potrzeb polskiej gospodarki Surowiec Zużycie pozorne średnia (t/r) Zużycie pozorne 2013 (t) Zużycie pozorne 2013 szac. wartość (tys. zł) Charakter surowca Główne źródła surowca Surowce z listy 20 surowców krytycznych metaliczne: Krzem Deficytowy Brazylia, Holandia, Francja, Australia Magnez Deficytowy Chiny, Niemcy, Węgry, Holandia Antymon tlenek Deficytowy Belgia, Chiny, Boliwia, Słowacja metal Deficytowy Wielka Brytania, Chiny Kobalt metal Deficytowy Niemcy, USA, Holandia tlenki i wodorotlenki Deficytowy Finlandia, Belgia, Włochy Pierw. ziem rzadkich związki Deficytowy Chiny, Niemcy, Francja, Austria metale 8 26 Deficytowy Francja, Czechy, Chiny Platynowce ok. 0,120 0, Deficytowy Niemcy, USA, W. Brytania Wolfram metal 20* * Deficytowy Czechy, Niemcy, Włochy, Austria German - tlenki Deficytowy Chiny, Francja, W. Brytania, Holandia German metal 0,015 0, Deficytowy Belgia, USA, Niemcy Beryl metal i wyroby 0,342 0, Deficytowy USA, Kazachstan Chrom Deficytowy Rosja, Belgia, Włochy, Niemcy Ind 0,057 0, Deficytowy USA, Włochy, Japonia, Chiny Gal 0,032 0, Deficytowy Słowacja, USA, Niemcy, Francja Niob 0,040 0, Deficytowy Chiny, USA, Niemcy, W. Brytania * Średnio za lata

17 Surowce krytyczne i potencjalnie krytyczne dla UE (2014) z punktu widzenia obecnych potrzeb polskiej gospodarki Surowiec Zużycie pozorne średnia (t/r) Surowce potencjalnie krytyczne metaliczne: Zużycie pozorne 2013 (t) Zużycie pozorne 2013 szac. wartość (tys. zł) Charakter surowca Główne źródła surowca Cyna Deficytowy Holandia, Indonezja, Belgia, Niemcy Wanad żelazowanad Deficytowy RPA, Rosja, Czechy, Chiny Molibden tlenki Deficytowy rudy i koncentraty Deficytowy Wietnam, Tajlandia, Francja Ren metal i nadrenian amonu 0,2 s 0,2 s Krajowy KGHM Ecoren Holandia, Węgry, Czechy, Ukraina

18 Łączna lista proponowanych nieenergetycznych surowców obecnie krytycznych dla polskiej gospodarki Lp. Surowiec Grupa surowcowa Surowce krytyczne: 1 Fosforyty Surowce niemetaliczne 2 Krzem Surowce metaliczne 3 Magnezyty Surowce niemetaliczne 4 Magnez Surowce metaliczne 5 Antymonu surowce (metal i tlenki) Surowce metaliczne 6 Grafit naturalny Surowce niemetaliczne 7 Fluoryt Surowce niemetaliczne 8 Kobaltu surowce (metal i tlenki) Surowce metaliczne 9 Pierwiastki ziem rzadki (związki i metale) Surowce metaliczne Surowce potencjalnie krytyczne: 1 Cyna Surowce metaliczne 2 Wanad- żelazowanad Surowce metaliczne 3 Baryt Surowce niemetaliczne 4 Molibden (tlenki i koncentraty) Surowce metaliczne

19 Uwagi końcowe Na proponowanej liście surowców nieenergetycznych kluczowych dla polskiej gospodarki znalazło się 15 surowców, w tym 9 z podażą ze źródeł krajowych oraz 6 deficytowych; są to surowce zużywane w dużych ilościach, zwykle o małym stopniu przetworzenia Wśród kluczowych surowców deficytowych wyróżniono: rudy i koncentraty żelaza, aluminium, tlenki i wodorotlenki Al, żelazostopy, sole potasowe oraz fosforyty Na proponowanej liście surowców obecnie krytycznych dla polskiej gospodarki znalazło się 9 surowców (4 niemetaliczne i 5 metalicznych) w tym najważniejsze: fosforyty, krzem, magnezyty i magnez, a na liście surowców potencjalnie krytycznych kolejne 4 surowce; wszystkie te surowce mają charakter surowców deficytowych Liczne spośród surowców krytycznych wyróżnionych na liście UE w 2014 r. nie mają obecnie charakteru surowców krytycznych dla polskiej gospodarki,np. wolfram, german, beryl, chrom, ind, gal, niob, gdyż ich stosowanie w postaci nieprzetworzonej w krajowej gospodarce jest obecnie nikłe lub żadne Surowcami uznanymi obecnie zarówno za kluczowe, jak i krytyczne dla polskiej gospodarki, są fosforyty