Nowotwór złośliwy gruczołu krokowego

Transkrypt

1 Parlamentarny Zespół ds. Praw Pacjentów Nowotwór złośliwy gruczołu krokowego Rekomendacje w zakresie kompleksowej opieki nad pacjentem polskie towarzystwo urologiczne Raport opracowany przez: Polskie Towarzystwo Urologiczne Konsultanta Krajowego w dziedzinie urologii Konsultanta Krajowego w dziedzinie rehabilitacji medycznej Fundację Eksperci dla Zdrowia Warszawa, 18 grudnia 2018

2

3 Autorzy Raportu: Prezes Polskiego Towarzystwa Urologicznego prof. dr. hab. n. med. Piotr Chłosta Przedstawiciele Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Urologicznego prof. dr. hab. n. med. Tomasz Drewa wiceprezes ZG PTU dr hab. n. med. Anna Kołodziej sekretarz ZG PTU dr hab. n. med. Marek Lipiński, prof. nadzw. skarbnik ZG PTU prof. dr hab. n. med. Tomasz Szydełko członek ZG PTU prof. dr. hab. n med. Marcin Słojewski członek ZG PTU dr. hab. n. med. Jakub Dobruch przewodniczący Sekcji Urologii Onkologicznej PTU Konsultant Krajowy w dziedzinie urologii dr. hab. n. med. Artur A. Antoniewicz Konsultant Krajowy w dziedzinie rehabilitacji medycznej dr hab. n. med. Piotr Majcher, prof. nadzw. Fundacja Eksperci dla Zdrowia Marzena Domańska-Sadynica ekspert ochrony zdrowia, prezes Fundacji Eksperci dla Zdrowia Magdalena Wiciak-Obrębska doradca prawny, Fundacja Eksperci dla Zdrowia Jerzy Gryglewicz ekspert ochrony zdrowia, Fundacja Eksperci dla Zdrowia, Uczelnia Łazarskiego Tłumaczenie i opracowanie fragmentów EAU Guidelines 2018 wykorzystanych w 4. Rozdziale dr n. med. Mikołaj Przydacz (Klinika Urologii CM UJ w Krakowie) NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 1

4 Spis treści 1. Wstęp Mapy potrzeb zdrowotnych najważniejsze wnioski związane z nowotworem złośliwym gruczołu krokowego Epidemiologia nowotworu złośliwego wybrane zagadnienia Liczba pacjentów z rozpoznaniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego Liczba pacjentów z rozpoznaniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego, diagnozowanych i leczonych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) Liczba pacjentów z rozpoznaniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego, diagnozowanych i leczonych w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS) Liczba pacjentów z rozpoznaniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego, diagnozowanych i leczonych w ramach lecznictwa szpitalnego Wskaźnik zapadalności rejestrowanej na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego (C61) w poszczególnych województwach w 2016 roku Wskaźnik zapadalności rejestrowanej na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego (C61) w poszczególnych województwach w 2016 na 100 tys. ludności Wskaźnik chorobowości rejestrowanej na dzień wg miejsca zamieszkania pacjenta C61 (ogółem) Wskaźnik chorobowości rejestrowanej na dzień wg miejsca zamieszkania pacjenta C61 (na 100 tys. ludności) Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Urologicznego w zakresie diagnostyki i leczenia nowotworu złośliwego gruczołu krokowego Diagnostyka Leczenie Zalecenia dotyczące obserwacji chorych po przeprowadzonym leczeniu chirurgicznym oraz w trakcie terapii hormonalnej Rehabilitacja pacjenta chorego na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego w ramach kompleksowej opieki specjalistycznej Program pilotażowy Kompleksowej Opieki Specjalistycznej nad Pacjentem Chorym na Nowotwór Złośliwy Gruczołu Krokowego (KOS NZGK) wymogi formalne Krajowy Rejestr Nowotworu Złośliwego Gruczołu Krokowego projekt NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

5 1. Spis treści 8. Rekomendacje końcowe Projekt Zarządzenia Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) Realizacja procedur związanych z leczeniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego - analiza map potrzeb zdrowotnych z 2018 roku (wybrane aspekty) Hospitalizacje pacjentów z rozpoznaniem nowotwór złośliwy gruczołu krokowego Hospitalizacje z procedurą prostatektomii radykalnej Hospitalizacje z procedurą przezcewkowego zabiegu stercza Hospitalizacje z procedurą otwartego zabiegu stercza Spis tabel, wykresów i rycin NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 3

6 1 Wstęp Raport Nowotwór złośliwy gruczołu krokowego rekomendacje w zakresie kompleksowej opieki nad pacjentem to kolejna publikacja opracowana przez Polskie Towarzystwo Urologiczne, Konsultanta Krajowego w dziedzinie urologii oraz Fundację Eksperci dla Zdrowia, prezentująca model opieki koordynowanej nad pacjentami dotkniętymi nowotworami układu moczowo-płciowego. Pierwsze opracowanie pod tytułem Nowotwór pęcherza moczowego rekomendacje w zakresie kompleksowej opieki nad pacjentem zostało zaprezentowane przez środowisko lekarzy urologów i ekspertów z zakresu ochrony zdrowia w trakcie posiedzenia Parlamentarnego Zespołu ds. Praw Pacjentów w lipcu 2018 r. Przedstawione w nim rozwiązania, w szczególności model kompleksowej opieki specjalistycznej nad pacjentem chorym na nowotwór pęcherza moczowego, zostały pozytywnie ocenione przez parlamentarzystów, prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia, przedstawicieli Ministerstwa Zdrowia oraz organizacje skupiające pacjentów. Na 2019 rok planowane jest wdrożenie (w kilku ośrodkach urologicznych w kraju) programu pilotażowego, finansowanego ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia, w zakresie leczenia chorych na nowotwór złośliwy pęcherza moczowego. Wówczas w praktyce będą testowane zaproponowane przez nas rozwiązania. Niniejszy raport Nowotwór złośliwy gruczołu krokowego rekomendacje w zakresie kompleksowej opieki nad pacjentem zawiera analizy i propozycje rozwiązań systemowych podobne do przedstawionych w poprzednim opracowaniu. Należy zaznaczyć, że nowotwór złośliwy gruczołu krokowego, według analiz Ministerstwa Zdrowia opublikowanych w mapie potrzeb zdrowotnych w zakresie onkologii, będzie nowotworem o największej dynamice wzrostu zapadalności w perspektywie najbliższych 15 lat spośród wszystkich nowotworów w Polsce. Szacuje się, że w 2029 roku, w porównaniu do roku 2016, nastąpi blisko 30-procentowy wzrost zapadalności na ten typ nowotworu w Polsce, co jest istotną przesłanką wskazującą na konieczność podjęcia intensywnych działań zmierzających do poprawy organizacji systemu opieki zdrowotnej w ramach urologii onkologicznej, a w rezultacie zapewnienia pacjentom dostępności do adekwatnego leczenia. Poprawa skuteczności leczenia chorób nowotworowych to obecnie jeden z najważniejszych wymogów, jak podkreśla Najwyższa Izba Kontroli (NIK) w dokumencie z marca 2018 roku pt.: Dostępność i efekty leczenia nowotworów. Wśród wielu zaleceń NIK wymienia między innymi zapewnienie dostępu do kompleksowego leczenia onkologicznego wysokiej jakości. Może to nastąpić poprzez zmianę organizacji opieki zdrowotnej, której kluczowym elementem jest tworzenie w zakresie leczenia chirurgicznego specjalistycznych ośrodków (dla określonych typów nowotworów) wraz z towarzyszącymi im placówkami chemio- i radioterapii. 4 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

7 1. Wstęp Poprawie koordynacji i skuteczności leczenia nowotworu złośliwego gruczołu krokowego służą niewątpliwie zapisy obecnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego. W warunkach szczegółowych określających udzielanie świadczeń ustawodawca wymienia specjalistę urologii jako mającego uprawnienia do stosowania chemioterapii. Warto też nadmienić, że coraz więcej oddziałów urologii realizuje program lekowy pod nazwą: Leczenie opornego na kastrację raka gruczołu krokowego octanem abirateronu przed stosowaniem chemioterapii, co potwierdza kompetencje lekarzy urologów także w zakresie stosowania nowoczesnej farmakoterapii w leczeniu nowotworu złośliwego gruczołu krokowego. Raport, który obecnie przedstawiamy, zawiera między innymi omówienie zaleceń Europejskiego Towarzystwa Urologicznego (EAU) w zakresie diagnostyki i leczenia raka gruczołu krokowego oraz opis modelu Kompleksowej Opieki Specjalistycznej nad Pacjentem Chorym na Nowotwór Złośliwy Gruczołu Krokowego (KOS NZGK). Wykorzystano tu rozwiązania wdrażane obecnie przez NFZ i Ministerstwo Zdrowia, w ramach których realizowana i finansowana jest opieka nad pacjentem, skoordynowana przez jeden ośrodek podmiot koordynujący, obejmująca postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne, leczenie szpitalne, specjalistyczne świadczenia ambulatoryjne oraz w zależności od wskazań medycznych różne formy rehabilitacji. W przypadku kompleksowej opieki specjalistycznej nad chorym cierpiącym na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego ośrodkiem koordynującym powinien być oddział urologii z poradnią przyszpitalną, odznaczający się dużym doświadczeniem w wykonywaniu procedur zabiegowych i farmakologicznych związanych z leczeniem tego nowotworu. Przedstawiamy również wybrane zagadnienia dotyczące rehabilitacji pacjentów chorych na raka gruczołu krokowego opracowane przez dr. hab. med. Piotra Majchera prof. nadzw. Konsultanta Krajowego w dziedzinie rehabilitacji medycznej. W przypadku tej grupy pacjentów rehabilitacja lecznicza istotnie wpływa na poprawę efektów leczenia zabiegowego, a także prowadzi do szybszego osiągniecia ogólnej sprawności przez chorego. W końcowej części raportu prezentujemy, opracowane na podstawie map potrzeb zdrowotnych opublikowanych w bieżącym roku, dane dotyczące oddziałów urologii realizujących świadczenia związane z leczeniem chorych dotkniętych rakiem gruczołu krokowego. NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 5

8 2 Mapy potrzeb zdrowotnych najważniejsze wnioski dotyczące nowotworu złośliwego gruczołu krokowego Ministerstwo Zdrowia opublikowało 31 grudnia 2015 r. mapy potrzeb zdrowotnych w zakresie onkologii ( w tym mapę ogólnopolską oraz szesnaście map regionalnych (dla poszczególnych województw). Każda z nich składa się z trzech części: pierwsza zawiera dane demograficzne oraz epidemiologiczne, druga dotyczy stanu i wykorzystania istniejących zasobów, zaś ostatnia (trzecia) prognoz w zakresie potrzeb zdrowotnych. W pierwszej części mapy ogólnopolskiej, dotyczącej aspektów demograficznych i epidemiologicznych, nowotwór złośliwy gruczołu krokowego został sklasyfikowany na trzecim miejscu pod względem częstości rozpoznawania pośród wszystkich nowotworów w Polsce: Najczęściej rozpoznawanymi nowotworami były nowotwory złośliwe płuc (25,5 tys. przypadków), nowotwory piersi (19,5 tys.), gruczołu krokowego (14,6 tys.), jelita grubego (13,9 tys.) i nowotwory pęcherza moczowego (8,2 tys.). Łącznie stanowiły one ok. 50% nowotworów zdiagnozowanych w 2012 roku. W omawianym opracowaniu zwrócono uwagę na znaczące różnice, jakie występują pomiędzy różnymi regionami Polski (województwami) w odniesieniu do stadium zaawansowania choroby w momencie ustalenia rozpoznania klinicznego: W 2012 r. nowotwór złośliwy gruczołu krokowego najczęściej rozpoznawany był w II stadium. Największy udział wczesnych rozpoznań widoczny był w woj. pomorskim (77% nowotworów w stadium I lub II) i opolskim (76%). Z kolei najpóźniej nowotwór ten diagnozowano w woj. lubuskim (34% w IV stadium) oraz świętokrzyskim (33%). Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono ponadto, że: Nowotwór gruczołu krokowego odpowiadał za 8% zgonów spowodowanych nowotworami złośliwymi wśród mężczyzn. Najwyższe wartości współczynnika SMR [ang. standardized mortality ratio, standaryzowany współczynnik śmiertelności przyp. autorów] występowały w województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim i podlaskim. Z kolei najniższe wartości współczynnika dla nowotworu prostaty występowały województwie łódzkim i mazowieckim. 6 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

9 2. Mapy potrzeb zdrowotnych najważniejsze wnioski dotyczące nowotworu złośliwego gruczołu krokowego Zachorowalność na raka gruczołu krokowego od końca ubiegłego wieku systematycznie wzrasta. Ten wzrostowy trend znajduje potwierdzenie także w opublikowanych mapach potrzeb zdrowotnych. W okresie następnej dekady przewiduje się znaczący wzrost zachorowalności na ten typ nowotworu: Nowych przypadków nowotworów gruczołu krokowego będzie w Polsce ponad 16,4 tys. w roku 2016, z czego najwięcej w województwach mazowieckim (2 267) i śląskim (2 074), a najmniej w województwie lubuskim (424). Do roku 2029 najbardziej zmieni się sytuacja w województwie warmińsko-mazurskim, lubuskim oraz podkarpackim - liczba nowych przypadków wzrośnie w tych województwach odpowiednio o: 37%, 36% oraz 36%. Powyższe dane jednoznacznie wskazują na konieczność pilnego wprowadzania zmian organizacyjno-finansowych, których oczekiwanym rezultatem będzie zapewnienie chorym szerokiej dostępności zarówno do diagnostyki chorób nowotworowych, jak i do leczenia wysokiej jakości. NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 7

10 3 Epidemiologia nowotworu złośliwego wybrane zagadnienia W niniejszym rozdziale prezentujemy wybrane dane dotyczące epidemiologii i organizacji udzielania świadczeń zdrowotnych, opracowane przez Departament Analiz i Strategii Ministerstwa Zdrowia (DAiS MZ) na prośbę konsultanta krajowego w dziedzinie urologii Liczba pacjentów z rozpoznaniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego Z opracowania Departamentu Analiz i Strategii MZ, sporządzonego na podstawie danych Narodowego Funduszu Zdrowia wynika, że w latach odnotowano dynamiczny wzrost liczby pacjentów, u których rozpoznano nowotwór złośliwy gruczołu krokowego (C61). Ogółem w analizowanym okresie liczba tych pacjentów, sprawozdanych przez świadczeniodawców do systemu sprawozdawczego NFZ, wzrosła z nieco ponad 74 tys. do ponad 118 tys. Szczegółowe dane przedstawia poniższy wykres (wykres 1) Wykres 1. Liczba pacjentów z rozpoznaniem C61 (ogółem) Źródło: opracowanie DAiS MZ na podstawie danych NFZ 8 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

11 3. Epidemiologia nowotworu złośliwego wybrane zagadnienia 3.2. Liczba pacjentów z rozpoznaniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego, diagnozowanych i leczonych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) W okresie poddanym analizie zaobserwowano również duży wzrost liczby pacjentów z rozpoznaniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego (C61), u których zrealizowano porady w ramach umów na udzielanie świadczeń w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Ogólna liczba pacjentów, sprawozdanych przez świadczeniodawców podstawowej opieki zdrowotnej do systemu sprawozdawczego NFZ, wzrosła z ponad 21 tys. w 2010 roku do prawie 40 tys. w 2017 roku, czyli o osób. Największy wzrost nastąpił (podobnie jak w poprzednim przypadku) w roku Najprawdopodobniej był to rezultat wejścia w życie pakietu onkologicznego. Szczegółowe dane zawarte są na poniższym wykresie (wykres 2) Wykres 2. Liczba pacjentów z rozpoznaniem C61 (POZ) Źródło: opracowanie DAiS MZ na podstawie danych NFZ 3.3. Liczba pacjentów z rozpoznaniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego, diagnozowanych i leczonych w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS) Największy wzrost liczby pacjentów, u których rozpoznano nowotwór złośliwy gruczołu krokowego, nastąpił w zakresie świadczeń realizowanych w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS), głównie w poradniach urologicznych posiadających umowy z NFZ. Ogólna liczba chorych, sprawozdanych przez świadczeniodawców ambulatoryjnej opieki specjalistycznej do systemu sprawozdawczego NFZ, wzrosła z osób w 2010 r. do osób w 2017 r. Szczegółowe dane przedstawia wykres 3 (na kolejnej stronie). NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 9

12 3. Epidemiologia nowotworu złośliwego wybrane zagadnienia Wykres 3. Liczba pacjentów z rozpoznaniem C61 (AOS) Źródło: opracowanie DAiS MZ na podstawie danych NFZ 3.4. Liczba pacjentów z rozpoznaniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego, diagnozowanych i leczonych w ramach lecznictwa szpitalnego Najmniejszy wzrost liczby pacjentów z analizowanej grupy odnotowano w przypadku chorych, u których wykonywano świadczenia w ramach hospitalizacji. Prawdopodobnie ma to związek z obniżeniem wyceny świadczeń z zakresu chemioterapii i radioterapii udzielanych w warunkach szpitalnych na rzecz tych samych świadczeń realizowanych w warunkach ambulatoryjnych. Ogólna liczba pacjentów, sprawozdanych przez świadczeniodawców podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) do systemu sprawozdawczego NFZ, wzrosła z chorych w roku 2010 do osób w 2017 r. (wzrost o 9594). Także w tym przypadku wprowadzenie w życie pakietu onkologicznego zaowocowało największym wzrostem liczby chorych w 2015 r. Szczegółowe dane zawiera wykres Wykres 4. Liczba pacjentów z rozpoznaniem C61 (szpital) Źródło: opracowanie DAiS MZ na podstawie danych NFZ 10 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

13 3. Epidemiologia nowotworu złośliwego wybrane zagadnienia 3.5. Wskaźnik zapadalności rejestrowanej na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego (C61) w poszczególnych województwach w 2016 roku Największą zapadalność rejestrowaną na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego w 2016 r. odnotowano w województwach mazowieckim 3724 nowych pacjentów oraz śląskim 2817 pacjentów. Z kolei najmniejszą zapadalność rejestrowaną wykazano w województwie opolskim i lubuskim: odpowiednio 544 i 632 pacjentów. Szczegółowe dane obrazuje poniższa rycina (rycina 1) Rycina 1. Wskaźnik zapadalności rejestrowanej na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego (C61) w poszczególnych województwach w 2016 ogółem Liczba pacjentów < > Źródło: opracowanie DAiS MZ na podstawie danych NFZ i GUS 3.6. Wskaźnik zapadalności rejestrowanej na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego (C61) w poszczególnych województwach w 2016 na 100 tys. ludności Największą zapadalność na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego w przeliczeniu na 100 tys. ludności w roku 2016 zaobserwowano w województwach zachodniopomorskim blisko 71/100 tys. i mazowieckim 69 /100 tys. Najniższy wskaźnik zapadalności wystąpił w województwach wielkopolskim 51/100 tys. oraz dolnośląskim 53 /100 tys. Szczegółowe dane przedstawia rycina nr 2 (na kolejnej stronie). NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 11

14 3. Epidemiologia nowotworu złośliwego wybrane zagadnienia 70,7 67,1 55,8 Rycina 2. Wskaźnik zapadalności rejestrowanej na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego (C61) w poszczególnych województwach w 2016 na 100 tys. ludności 61,2 57,8 62,1 51,2 69,4 Liczba pacjentów na 100 tys. ludności 52,9 64,3 54,8 61,8 65,0 53,1 < 55,8 55,8 61,2 61,2 65,0 > 65,0 56,1 56,2 Źródło: opracowanie DAiS MZ na podstawie danych NFZ i GUS 3.7. Wskaźnik chorobowości rejestrowanej na dzień wg miejsca zamieszkania pacjenta C61 (ogółem) W 2016 roku najwyższy wskaźnik chorobowości na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego był w województwie mazowieckim niemal 26 tys. nowych pacjentów oraz w województwie śląskim ponad 19 tys. pacjentów. Najniższe wartości wskaźnik ten osiągnął w województwie lubuskim (3,5 tys.) oraz opolskim 3 tys. pacjentów. Szczegółowe dane zostały przedstawione na rycinie Rycina 3. Wskaźnik chorobowości rejestrowanej na dzień wg miejsca zamieszkania pacjenta C61 (ogółem) Liczba pacjentów < > Źródło: opracowanie DAiS MZ na podstawie danych NFZ i GUS 12 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

15 3. Epidemiologia nowotworu złośliwego wybrane zagadnienia 3.8. Wskaźnik chorobowości rejestrowanej na dzień wg miejsca zamieszkania pacjenta C61 (na 100 tys. ludności) W 2016 roku największą zapadalność na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego w przeliczeniu na 100 tys. ludności odnotowano w województwach pomorskim i mazowieckim: odpowiednio 121,3/100 tys. oraz 121,1/100 tys. ludności. Z kolei najniższy wskaźnik chorobowości wystąpił w województwach lubelskim - 78,5 /100 tys. i opolskim - 76/100 tys. Rycina 4 przedstawia szczegółowe dane. 101,0 121,0 79,2 Rycina 4. Wskaźnik chorobowości rejestrowanej na dzień wg miejsca zamieszkania pacjenta C61 (na 100 tys. ludności) 85,2 97,6 87,6 86,9 121,3 Liczba pacjentów na 100 tys. ludności < 79,9 97,7 79,9 85,2 78,7 78,5 85,3 97,7 75,7 104,5 84,0 > 97,7 81,3 79,9 Źródło: opracowanie DAiS MZ na podstawie danych NFZ i GUS NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 13

16 4Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Urologicznego w zakresie diagnostyki i leczenia nowotworu złośliwego gruczołu krokowego (na podstawie EAU Guidelines 2018) Nowotwór złośliwy gruczołu krokowego (prostaty) jest najczęściej występującym nowotworem u mężczyzn w Europie. Częstość jego występowania, zwłaszcza w krajach rozwiniętych, wiąże się istotnie ze starzeniem się społeczeństwa. Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Urologicznego (EAU), rak prostaty, poza klasyfikacją TNM, może być również klasyfikowany jako: rak niskiego ryzyka (PSA < 10 ng/ml oraz Gleason score < 7 oraz stadium zaawansowania klinicznego ct1-2a), rak pośredniego ryzyka (PSA ng/ml lub Gleason score 7 lub stadium zaawansowania klinicznego ct2b), rak wysokiego ryzyka (PSA > 20 ng/ml lub Gleason score > 7 lub stadium zaawansowania klinicznego co najmniej ct2c) Diagnostyka Rak stercza we wczesnych stadiach rozwoju na ogół nie wywołuje charakterystycznych klinicznych objawów. Najczęściej jest on podejrzewany na podstawie badania per rectum i/lub oznaczenia stężenia PSA w surowicy. Ostateczne rozpoznanie można postawić jedynie na podstawie analizy histopatologicznej wycinków pobranych podczas biopsji stercza lub fragmentów tkankowych wyciętych w trakcie zabiegu przezcewkowej resekcji gruczołu krokowego z powodu łagodnego przerostu prostaty. Multiparametryczny rezonans gruczołu krokowego może pomóc w diagnostyce, zwłaszcza u pacjentów kwalifikowanych do kolejnych biopsji, ale nie może zastąpić badania histopatologicznego. Decyzje dotyczące kolejnych etapów diagnostyki (przede wszystkim w odniesieniu do rezonansu magnetycznego oraz scyntygrafii kośćca) uzależnione są od stanu pacjenta, spodziewanej długości życia oraz indywidulanych kwalifikacji do konkretnych metod leczenia. 14 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

17 4. Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Urologicznego w zakresie diagnostyki i leczenia nowotworu złośliwego gruczołu krokowego (na podstawie EAU Guidelines 2018) 4.2. Leczenie Leczenie chorych na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego zależy głównie od oszacowanej grupy ryzyka. Chorzy na raka gruczołu krokowego niskiego ryzyka Rak gruczołu krokowego niskiego ryzyka Aktywny nadzór Radykalna prostatektomia Inne metody leczenia zależne od indywidualnych wskazań Pacjenci z małym ryzykiem progresji choroby nowotworowej, z oczekiwaną długością życia >10 lat, stadium zaawansowania klinicznego ct1/2, stężeniem PSA Ł 10 ng/ml, Gleason score Ł 6, Ł 2 dodatnimi wycinkami biopsji, małym zajęciem wycinków biopsji (Ł 50% raka w wycinku) Metoda leczenia z wyboru u wszystkich pacjentów chorych na raka gruczołu krokowego niskiego ryzyka, z przewidywaną długością życia powyżej 10 lat oraz kwalifikujących się do leczenia zabiegowego Radioterapia Baczna obserwacja Okresowe badania per rectum, oznaczenia stężenia PSA oraz biopsje gruczołu krokowego Rycina 5. Algorytm postępowania terapeutycznego w przypadku chorych na raka gruczołu krokowego niskiego ryzyka Chorzy na raka gruczołu krokowego pośredniego ryzyka Rak gruczołu krokowego pośredniego ryzyka Radykalna prostatektomia Inne metody leczenia zależne od indywidualnych wskazań Metoda leczenia z wyboru u wszystkich pacjentów chorych na raka gruczołu krokowego pośredniego ryzyka, z przewidywaną długością życia powyżej 10 lat oraz kwalifikujących się do leczenia zabiegowego Radioterapia Baczna obserwacja U pacjentów z ryzykiem zajęcia węzłów chłonnych powyżej 5%, jednoczasowo z zabiegiem prostatektomii powinna zostać wykonana rozszerzona limfadenektomia miedniczna Rycina 6. Algorytm postępowania terapeutycznego w przypadku chorych na raka gruczołu krokowego pośredniego ryzyka NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 15

18 4. Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Urologicznego w zakresie diagnostyki i leczenia nowotworu złośliwego gruczołu krokowego (na podstawie EAU Guidelines 2018) Chorzy na raka gruczołu krokowego wysokiego ryzyka Rak gruczołu krokowego wysokiego ryzyka Radykalna prostatektomia z rozszerzoną limfadenektomią miedniczną Radioterapia Inne metody leczenia zależne od indywidualnych wskazań Metoda leczenia u pacjentów chorych na raka gruczołu krokowego miejscowo zaawansowanego (ct3a, ct3b, ct4, N0, N1), z przewidywaną długością życia powyżej 10 lat oraz kwalifikujących się do leczenia zabiegowego jako najistotniejszy element terapii wielokierunkowej) Metoda leczenia u pacjentów chorych na raka gruczołu krokowego miejscowo zaawawnsowanego (ct3a, ct3b, ct4, N0, N1), z przewidywaną długością życia powyżej 10 lat oraz kwalifikujących się do leczenia zabiegowego jako element terapii wielokierunkowej (po zabiegu rozszerzonej radykalnej prostatektomii) Terapia hormonalna (głównie u pacjentów niekwalifikujących się do żadnej metody leczenia miejscowego) Baczna obserwacja Rycina 7. Algorytm postępowania terapeutycznego w przypadku chorych na raka gruczołu krokowego wysokiego ryzyka Chorzy na raka gruczołu krokowego z przerzutami w węzłach chłonnych (N+) Chorzy na przerzutowego raka gruczołu krokowego (M+) Obecność przerzutów w węzłach chłonnych (N+) Obecność przerzutów (M+) Hormonoterapia ordynowana przez lekarza urologa (w wybranych przypadkach wraz z leczeniem radioterapeutycznym) Rycina 8. Algorytm postępowania terapeutycznego w przypadku chorych na raka gruczołu krokowego, u których stwierdzono przerzuty w węzłach chłonnych Hormonoterapia ordynowana przez lekarza urologa (w wybranych przypadkach wraz z leczeniem chemioterapeutycznym) Rycina 9. Algorytm postępowania terapeutycznego w przypadku chorych na przerzutowego raka gruczołu krokowego 4.3. Zalecenia dotyczące obserwacji chorych po przeprowadzonym leczeniu chirurgicznym oraz w trakcie terapii hormonalnej Monitorowanie chorych na raka gruczołu krokowego po przeprowadzonym leczeniu chirurgicznym z intencją wyleczenia opiera się na wywiadzie, badaniu fizykalnym (badanie per rectum) oraz kontrolowaniu stężenia PSA przez lekarza urologa. W większości przypadków obserwacja odbywa się według zalecanej częstotliwości po 3, 6 i 12 miesiącach w pierwszym roku od zabiegu, następnie co 6 miesięcy przez 3 lata, a później raz w roku. 16 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

19 4. Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Urologicznego w zakresie diagnostyki i leczenia nowotworu złośliwego gruczołu krokowego (na podstawie EAU Guidelines 2018) Chorych w trakcie terapii hormonalnej należy poddać badaniom kontrolnym co 3-6 miesięcy zależenie od stadium zaawansowania, towarzyszących objawów, czynników prognostycznych oraz zastosowanego leczenia. Wizyta kontrolna u lekarza urologa obejmuje: zebranie wywiadu, badanie fizykalne (badanie per rectum), monitorowanie stężenia PSA i testosteronu. Konieczność wykonywania dodatkowych badań w trakcie hormonoterapii uzależniona jest przede wszystkim od stadium zaawansowania choroby i pozostaje w kompetencjach prowadzącego lekarza urologa. NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 17

20 5Rehabilitacja pacjenta chorego na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego w ramach kompleksowej opieki specjalistycznej Rak gruczołu krokowego jest na trzecim miejscu pod względem występowania nowotworów złośliwych u mężczyzn w Polsce. Dotyczy on przede wszystkim mężczyzn w 6. i 7. dekadzie życia, chociaż obecnie daje się zaobserwować obniżenie progu zachorowań do dekady życia. Metoda leczenia zależy od stadium zaawansowania nowotworu, wieku pacjenta i kategorii ryzyka progresji. Nieodzownym elementem leczenia jest rehabilitacja medyczna, której program w przypadku pacjenta dotkniętego nowotworem złośliwym gruczołu krokowego polega na zapobieganiu powstawania zaburzeń czynnościowych i przywracaniu prawidłowego funkcjonowania w zakresie: dbania o ranę pooperacyjną i higienę skóry, wyuczenia wykonywania czynności samoobsługi i czynności dnia codziennego, wyuczenia czynności związanych z używaniem urologicznych środków pomocniczych, wystąpienia powikłań po zastosowanym leczeniu chirurgicznym i skojarzonym, profilaktyce przeciwzakrzepowej, łagodzenia dolegliwości bólowych, profilaktyki i leczenia nietrzymania moczu, szybkiej aktywizacji i poprawy wydolności fizycznej, poprawy wydolności układu oddechowego i krążenia, profilaktyki i zmniejszenia występowania obrzęku limfatycznego tkanek przyległych i kończyn dolnych, odpowiedniego odżywiania (w tym ilości przyjmowanych płynów), wsparcia psychologicznego i duchowego, poprawy jakości życia. Aby zapewnić kompleksowy i dostosowany do potrzeb pacjenta dotkniętego rakiem gruczołu krokowego program rehabilitacji, zaproponowano zorganizowanie procesu rehabilitacji w formie następujących modułów: 18 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

21 5. Rehabilitacja pacjenta chorego na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego w ramach kompleksowej opieki specjalistycznej Moduł I - rehabilitacja przedoperacyjna Pierwszym etapem postępowania przedoperacyjnego jest dokonanie obszernej ewaluacji stanu zdrowia pacjenta, która zawiera informacje dotyczące: stanu psychofizycznego, czynników ryzyka powikłań pooperacyjnych, narażenia na konsekwencje w postaci objawów nietrzymania moczu, zidentyfikowania utrudnień w pooperacyjnym uruchamianiu pacjenta, obecności chorób współistniejących, zażywanych leków. Dokonanie takiej oceny jest konieczne do stworzenia zindywidualizowanego, dopasowanego do potrzeb pacjenta, planu długofalowej opieki w zakresie rehabilitacji. Kolejnym, istotnym elementem postępowania przed zabiegiem jest rozpoczęcie rehabilitacji pacjenta, co zdecydowanie przyczynia się do polepszenia wyników leczenia operacyjnego i ograniczenia ewentualnych powikłań. Indywidualna praca fizjoterapeuty z pacjentem ma na celu: wypracowanie właściwego nastawienia pacjenta do choroby, leczenia i procesu rekonwalescencji, poinformowanie go o możliwym wystąpieniu powikłań i sposobie przeciwdziałania im, a także osiągnięcie właściwej motywacji do aktywnego uczestniczenia w procesie rekonwalescencji. Na tym etapie prowadzona jest nauka wykonywania ćwiczeń oddechowych torem piersiowym z ewentualną asekuracją okolicy rany pooperacyjnej (w zależności od techniki operacyjnej), nauka ćwiczeń przeciwzakrzepowych kończyn dolnych, nauka samodzielnej zmiany pozycji i czynności dnia codziennego w łóżku z zachowaniem ochrony rany pooperacyjnej oraz nauka efektywnego kaszlu i kichania. Korzystne jest wprowadzanie elementów treningu mięśni dna miednicy, tj. nauka lokalizowania mięśni krocza (ewentualnie z użyciem biofeedbacku). Wpływa to pozytywnie na przygotowanie struktur mięśniowych do zabiegu operacyjnego oraz sprzyja lepszemu opanowaniu techniki ćwiczeń wykonywanych po zabiegu. O ile u pacjenta stwierdza się współistnienie innych chorób, program rehabilitacji należy skorygować w taki sposób, aby uwzględniał on problemy związane z wielochorobowością. Najkorzystniej byłoby wykonać zadania tego modułu przed planowanym leczeniem w trybie ambulatoryjnym, ale dopuszcza się również wykonanie go w okresie hospitalizacji przed planowanym zabiegiem. Moduł II - wczesna rehabilitacja szpitalna Głównym celem działań w programie rehabilitacji tego okresu jest jak najszybsze zmobilizowanie pacjenta do uruchomienia i wczesnej pionizacji. W ramach prowadzonej przyłóżkowo fizjoterapii pacjent wykonuje ćwiczenia przeciwzakrzepowe i oddechowe w celu wyeliminowania powikłań krążeniowo-oddechowych lub wyeliminowania zalegania wydzieliny w drzewie oskrzelowym, co może być podłożem stanów zapalnych oskrzeli lub płuc. Do zminimalizowania następstw związanych z długotrwałym przebywaniem w pozycji leżącej przyczynia się również szybka pionizacja. W zależności od stanu funkcjonalnego i samopoczucia pacjenta rozpoczynamy wdrażanie ćwiczeń ogólnokondycyjnych, które zapobiegają pogorszeniu wydolności ogólnej organizmu oraz obniżeniu stopnia samoobsługi. Dodatkowo polecamy pacjentowi przyjmowanie pozycji łagodzących dolegliwości bólowe, a także rozpoczynamy działania nakierowane na zapobieganie obrzękom bądź ich minimalizowanie poprzez wdrażanie elementów terapii przeciwobrzękowej. Ważnym elementem tego okresu jest nauczenie pacjenta obycia z urologicznymi środkami pomocniczymi. Końcowym etapem rehabilitacji szpitalnej jest przygotowanie pacjenta do wyjścia do domu (in- NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 19

22 5. Rehabilitacja pacjenta chorego na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego w ramach kompleksowej opieki specjalistycznej formacje dotyczące bezpiecznego powrotu do aktywności fizycznej, samoobserwacja w kierunku wystąpienia niepożądanych objawów i powikłań, nietrzymania moczu, zaburzeń funkcji seksualnej, zaparć, obrzęków, a także edukacja w zakresie właściwej diety). Moduł III późna rehabilitacja (ambulatoryjna / dzienna / uzdrowiskowa) Po usunięciu cewnika moczowego rozpoczyna się trening mięśni dna miednicy, mający na celu zapobieganie wystąpieniu objawów nietrzymania moczu lub odzyskanie kontroli nad trzymaniem moczu. Pacjent powinien zostać poinformowany o możliwości skorzystania z terapii indywidualnej pod okiem wykwalifikowanego fizjoterapeuty urologicznego. Właściwy trening mięśni dna miednicy (o ile nie wykonywano go przed operacją) powinien rozpoczynać się od nauki lokalizacji i aktywacji mięśni dna miednicy i może być połączony z technikami biofeedbacku, które pozwalają na lepsze rozpoznanie pracy właściwych mięśni. Wskazane jest, aby na tym etapie pacjent ściśle współpracował z fizjoterapeutą. Dopiero po opanowaniu właściwej techniki aktywacji mięśni dna miednicy można wprowadzić właściwy trening ze stopniowaniem jego intensywności i trudności. W ostatnim czasie pojawia się coraz więcej doniesień o skuteczności stymulacji elektrycznej i magnetycznej u pacjentów z nietrzymaniem moczu. Metodologia zabiegu polega na uzyskaniu aktywacji mięśni dna miednicy poprzez stymulację nerwu sromowego. Od niedawna aparat generujący impulsowe pole elektromagnetyczne jest stosowany z dobrym skutkiem u tych pacjentów. Techniki operacyjne uległy znaczącej poprawie, ale nadal nietrzymanie moczu, obok wznowy procesu nowotworowego i konieczności leczenia uzupełniającego, są znaczącym czynnikiem obniżającym jakość życia chorych. W wielu przypadkach nietrzymanie moczu ustępuje lub zostaje znacząco ograniczone do roku od zabiegu operacyjnego. Ważnym aspektem długoterminowego programu rehabilitacji jest łagodzenie objawów towarzyszących leczeniu onkologicznemu, których przedłużająca się obecność wiąże się ze spadkiem jakości i komfortu życia pacjenta. Elementem leczenia onkologicznego i opieki paliatywnej jest leczenie wspomagające, którego zadaniem jest właściwe rozpoznanie potrzeb pacjenta oraz skuteczne zapobieganie i zwalczanie dokuczliwych objawów choroby nowotworowej w postaci: bólu, zmęczenia, nudności, wymiotów, zaparć oraz zaburzeń psychoneurologicznych (depresja, lęk). Szeroki zakres potrzeb chorych onkologicznych sprawia, że właściwa pomoc może być zapewniona jedynie przy zaangażowaniu w program rehabilitacji wielospecjalistycznego zespołu, w skład którego wchodzą: lekarz, pielęgniarka, fizjoterapeuta, psycholog, seksuolog. Do możliwych powikłań późnych, związanych zarówno z samym zabiegiem operacyjnym, jak i będących konsekwencją leczenia onkologicznego, należą obrzęki limfatyczne kończyn dolnych i tkanek przyległych. Terapia przeciwobrzękowa obejmuje: specjalnie dobrane ćwiczenia fizyczne, drenaż limfatyczny, jak również różne formy kompresjoterapii. Niezmiernie istotnym czynnikiem determinującym postęp leczenia jest edukacja pacjenta oraz jego najbliższych w zasadzie na każdym etapie leczenia i rehabilitacji. Zwiększenie świadomości pacjenta i jego rodziny pozwala na większe zaangażowanie w proces usprawniania i aktywne włączenie się w poprawę stylu życia. Informacje udzielane pacjentowi przez wykwalifikowanych człon- 20 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

23 5. Rehabilitacja pacjenta chorego na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego w ramach kompleksowej opieki specjalistycznej ków zespołu medycznego powinny dotyczyć przede wszystkim: znaczenia aktywności fizycznej oraz utrzymania na jak najwyższym poziomie sprawności fizycznej, stosowania właściwej diety w celu zapobiegania otyłości, zaburzeń sfery seksualnej, eliminacji używek. Na tym etapie pacjent po kontroli u lekarza prowadzącego może lub nawet powinien uzyskać skierowanie na dalsze leczenie do uzdrowiska. Początkowo może to być leczenie w szpitalu uzdrowiskowym, a w późniejszym terminie - po odzyskaniu pełnej sprawności - leczenie sanatoryjne w celu dalszej rekonwalescencji. Kontynuacja rehabilitacji w warunkach uzdrowiskowych przyczynia się do szybszego powrotu do pełnej sprawności i poprawy jakości życia pacjenta. Nowe rekomendacje dotyczące leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej po leczeniu nowotworu złośliwego cedują decyzję o leczeniu w uzdrowisku na lekarza chirurga onkologa/onkologa klinicznego. Program rehabilitacji powinien być ustalony przez lekarza specjalistę rehabilitacji medycznej, przeszkolonego w zakresie rehabilitacji onkologicznej, we współpracy z lekarzem specjalności medycyny fizykalnej i balneologii. NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 21

24 6Program pilotażowy Kompleksowej Opieki Specjalistycznej nad Pacjentem Chorym na Nowotwór Złośliwy Gruczołu Krokowego (KOS NZGK) wymogi formalne Zgodnie z art. 48e ustawy o świadczeniach program pilotażowy opracowuje, ustala, nadzoruje i kontroluje Minister Zdrowia, a wdraża, finansuje, monitoruje i ewaluuje Narodowy Fundusz Zdrowia. Program pilotażowy może być finansowany z budżetu państwa z części, której dysponentem jest Minister Zdrowia. W programie pilotażowym powinien zostać określony między innymi: 1. Cel programu pilotażowego Celem programu jest poprawa jakości i efektywności leczenia pacjentów, u których rozpoznano nowotwór złośliwy gruczołu krokowego (C-61). 2. Okres realizacji programu pilotażowego Program powinien byc realizowany przez 3 lata. 3. Zakres i rodzaj świadczeń opieki zdrowotnej, których dotyczy program pilotażowy Program będzie realizowany w następujących rodzajach i zakresach: rodzaj lecznictwo szpitalne zakres urologia, rodzaj ambulatoryjna opieka specjalistyczna zakres urologia, rodzaj rehabilitacja lecznicza. 4. W przypadkach wynikających z celu programu pilotażowego populację zamieszkującą określony obszar terytorialny objętą programem pilotażowym Obszarem terytorialnym objętym programem jest cały kraj. 5. Warunki organizacji świadczeń opieki zdrowotnej oraz warunki ich realizacji, z uwzględnieniem kwalifikacji personelu medycznego oraz wyposażenia w sprzęt i aparaturę medyczną Świadczeniodawca realizujący świadczenia w ramach KOS NZGK, spełniający rolę ośrodka koordynującego, zapewnia w strukturze organizacyjnej oddział szpitalny o profilu urologia wraz z poradnią przyszpitalną oraz dostęp do: pracowni medycyny nuklearnej (możliwość obligatoryjnego wykonania scyntygrafii kości), badań urodynamicznych w lokalizacji, 22 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

25 6. Program pilotażowy Kompleksowej Opieki Specjalistycznej nad Pacjentem Chorym na Nowotwór Złośliwy Gruczołu Krokowego (KOS NZGK) wymogi formalne Ponadto: badań histopatologicznych śródoperacyjnych, pracownię radiologii, pracownię rezonansu magnetycznego. zapewnia personel medyczny, w tym: co najmniej 5 lekarzy specjalistów w dziedzinie urologii, 1 lekarza specjalistę w dziedzinie rehabilitacji leczniczej, psychologa oraz dietetyka, wykonał w ciągu roku poprzedzającego włączenie do programu co najmniej 50 zabiegów prostatektomii radykalnej rozliczonej w ramach grupy JGP L Sposób rozliczania świadczeń opieki zdrowotnej, w tym wysokość kapitacyjnej stawki rocznej, ceny jednostkowej jednostki rozliczeniowej lub ryczałtu, w tym ryczałtu na populację objętą programem pilotażowym Ryczałt roczny, wyliczony na podstawie aktualnych wycen świadczeń zdrowotnych określonych przez NFZ w katalogach świadczeń z rodzaju: leczenie szpitalne, ambulatoryjna opieka specjalistyczna, rehabilitacja lecznicza. 7. Sposób wyboru świadczeniodawcy przez świadczeniobiorcę, z uwzględnieniem zasad realizacji świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie skierowania i prowadzenia listy oczekujących na udzielenie świadczenia, lub sposób objęcia przez świadczeniodawcę danej populacji świadczeniami opieki zdrowotnej Wybór świadczeniodawcy przez świadczeniobiorcę jest dokonywany na podstawie skierowania z poradni urologicznej lub poradni podstawowej opieki zdrowotnej z wymaganym rozpoznaniem wstępnym C61 nowotwór złośliwy gruczołu krokowego, w stadium zaawansowania ct 1-3a N 0 M 0, potwierdzonym badaniem histopatologicznym. 8. Realizator programu pilotażowego albo tryb jego wyboru Realizator programu wybierany jest na podstawie stosownych procedur Narodowego Funduszu Zdrowia. 9. Wskaźniki realizacji programu pilotażowego Realizator programu obligatoryjnie sprawozdaje do Krajowego Rejestru Nowotworu Złośliwego Gruczołu Krokowego dane dotyczące wyjściowej hospitalizacji, po 12 miesiącach realizacji KOS-NZGK, a także dane umożliwiające określenie następujących wskaźników: śmiertelność w ciągu 30 dni od dnia hospitalizacji [%], śmiertelność w ciągu 360 dni od dnia hospitalizacji [%], odsetek pacjentów, u których wystąpiło zakażenie wewnątrzszpitalne [%], odsetek pacjentów, u których wykonano reoperację z powodu powikłań [%], odsetek pacjentów leczonych chemioterapią [%], odsetek pacjentów leczonych radioterapią [%], NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 23

26 6. Program pilotażowy Kompleksowej Opieki Specjalistycznej nad Pacjentem Chorym na Nowotwór Złośliwy Gruczołu Krokowego (KOS NZGK) wymogi formalne odsetek pacjentów leczonych w ramach programu lekowego Leczenie opornego na kastrację raka gruczołu krokowego [%], odsetek pacjentów, którzy ukończyli rehabilitację [%], powody rezygnacji z rehabilitacji [%]. 10. Sposób pomiaru wskaźników realizacji programu pilotażowego Pomiar dokonywany jest na podstawie danych sprawozdawczo-rozliczeniowych, przekazywanych przez realizatorów programu do oddziału wojewódzkiego NFZ lub na podstawie danych zawartych w Krajowym Rejestrze Nowotworu Złośliwego Gruczołu Krokowego. 11. Sposób oceny wyników programu pilotażowego Ocena wyników programu dokonywana jest wspólnie przez NFZ i Polskie Towarzystwo Urologiczne. 12. Podmiot zobowiązany do finansowania programu pilotażowego Środki na realizację programu zapewnia Narodowy Fundusz Zdrowia. 24 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

27 7 Krajowy Rejestr Nowotworu Złośliwego Gruczołu Krokowego projekt Zagadnienia dotyczące tworzenia rejestrów medycznych zostały szczegółowo uregulowane w ustawie z dnia 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie rejestr medyczny to tworzony zgodnie z prawem rejestr, ewidencja, lista, spis albo inny uporządkowany zbiór danych osobowych, jednostkowych danych medycznych lub danych niebędących danymi osobowymi, służący do realizacji zadań publicznych, prowadzony przez podmiot funkcjonujący w systemie ochrony zdrowia. Minister właściwy do spraw zdrowia w celu: monitorowania zapotrzebowania na świadczenia opieki zdrowotnej, monitorowania stanu zdrowia usługobiorców, prowadzenia profilaktyki zdrowotnej lub realizacji programów zdrowotnych albo programów polityki zdrowotnej, monitorowania i oceny bezpieczeństwa, skuteczności, jakości i efektywności kosztowej badań diagnostycznych lub procedur medycznych może tworzyć i prowadzić albo tworzyć i zlecać prowadzenie rejestrów medycznych, stanowiących uporządkowany zbiór danych osobowych, w tym jednostkowych danych medycznych. Utworzenie rejestru medycznego może nastąpić na wniosek podmiotów wykonujących działalność leczniczą, Narodowego Funduszu Zdrowia albo innych jednostek podległych lub nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia. Utworzenie rejestru medycznego powinno być poprzedzone analizą potrzeb w omawianym zakresie i obejmuje między innymi: zdefiniowanie problemu i weryfikację potrzeby utworzenia rejestru, spodziewane efekty i korzyści wynikające z wdrożenia rejestru, uzasadnienie konieczności sfinansowania lub dofinansowania rejestru przez ministra właściwego do spraw zdrowia, ocenę przydatności rejestru i możliwości jego wykorzystania w przyszłości oraz dalszego prowadzenia tego rejestru, a także wskaźniki monitorowania oczekiwanych efektów wdrożenia rejestru. Tworzenie rejestrów medycznych następuje w drodze rozporządzenia. W rozporządzeniu minister właściwy do spraw zdrowia określa: podmiot prowadzący rejestr, okres, na jaki utworzono rejestr w przypadku rejestru tworzonego na czas oznaczony, NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 25

28 7. Krajowy Rejestr Nowotworu Złośliwego Gruczołu Krokowego projekt usługodawców lub podmioty prowadzące rejestry publiczne i rejestry medyczne oraz sposób i terminy przekazywania przez nich danych, sposób prowadzenia rejestru, zakres i rodzaj danych przetwarzanych w rejestrze. 19 czerwca 2017 r. Minister Zdrowia przedstawił do konsultacji społecznych projekt rozporządzenia w sprawie Krajowego Rejestru Raka Płuc. W projekcie założono, że podmiotem prowadzącym rejestr będzie Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, który otrzyma z Ministerstwa Zdrowia środki na zarządzanie rejestrem. Wysokość nakładów na ten cel wyniesie złotych. Projekt wspomnianego rozporządzenia określa: 1. Podmiot prowadzący rejestr oraz sposób jego prowadzenia, 2. Okres, na jaki utworzono rejestr, 3. Zakres danych przetwarzanych, 4. Rodzaje identyfikatorów w rejestrze, 5. Sposób zabezpieczenia danych zawartych w rejestrze przed nieuprawnionym dostępem. Ad 1. W przypadku Krajowego Rejestru Nowotworu Złośliwego Gruczołu Krokowego potencjalnym podmiotem prowadzącym go powinien być ośrodek urologii posiadający wieloletnie doświadczenie w zabiegowym leczeniu pacjentów dotkniętych tym nowotworem oraz doświadczenie w realizacji programów zdrowotnych. Rejestr powinien być prowadzony z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego i doświadczeń odnoszących się do funkcjonujących już rejestrów innych nowotworów układu moczowo-płciowego. Ad 2. Okres prowadzenia rejestru powinna określać umowa zawarta z Ministerstwem Zdrowia, które powinno zapewnić jego finansowanie. Wydaje się, że optymalny okres prowadzenia rejestru wynosi co najmniej 5 lat. Ad 3. W rejestrze powinno się przetwarzać następujące dane: 1. Zakres danych dotyczących usługobiorcy: a. imię i nazwisko, b. płeć, c. obywatelstwo, d. wykształcenie, e. numer PESEL, f. data urodzenia, g. adres zamieszkania, h. miejsce pobytu, i. zgon. 2. Jednostkowe dane medyczne dotyczące usługobiorcy (pacjenta chorego na nowotwór złośliwy gruczołu krokowego moczowego) powinny być podobne jak w przypadku pacjenta z nowotworem płuca, czyli: 26 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO

29 7. Krajowy Rejestr Nowotworu Złośliwego Gruczołu Krokowego projekt a. czynniki ryzyka: narażenia środowiskowe, takie jak życie w mieście przemysłowym, palenie papierosów, kontakt z azbestem, promieniowanie jonizujące, przetwórstwo ropy naftowej, nowotwory występujące w rodzinie, inne czynniki (cukrzyca, niewydolność nerek, inne przebyte nowotwory). b. przeprowadzone badania diagnostyczne (molekularne, cystoskopia, usg, hist-pat, stopień zaawansowania nowotworu), c. opis leczenia operacyjnego, d. opis leczenia okołooperacyjnego (przebieg, data wypisu, data zgonu, liczba dni hospitalizacji). 3. Leczenie onkologiczne pooperacyjne: a. rodzaj chemioterapii lub radioterapii, b. immunoterapia, c. leczenie celowane, d. data rozpoczęcia i zakończenia chemioterapii, e. masa ciała, f. wzrost, g. określenie stopnia zaawansowania nowotworu TNM, h. ocena wielkości guza, i. wynik badania EKG, j. ciśnienie krwi. Należy zaznaczyć, że Minister Zdrowia przedstawił także analogiczne projekty rozporządzeń dotyczących innych rejestrów medycznych. Należą do ich: projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie Rejestru Nowotworów Niezłośliwych Dużych Gruczołów Ślinowych z dnia 1 marca 2018 r., projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie Polskiego Rejestru Wrodzonych Wad Rozwojowych z dnia 26 marca 2018 r., projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie Rejestru Endoprotez z 26 października 2018 r. oraz Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie Rejestru Hipercholesterolemii Rodzinnej z dnia 8 listopada 2018 r., a także Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie Krajowego Rejestru Operacji Naczyniowych z dnia 9 listopada 2018 r. NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO 27

30 8 Rekomendacje końcowe 1. Polskie Towarzystwo Urologiczne powinno opracować kryteria wymagane dla specjalistycznych ośrodków leczenia nowotworu złośliwego gruczołu krokowego, przy których powinny być zorganizowane ośrodki chemio- i radioterapii leczące ten typ nowotworu. 2. Tworzenie specjalistycznych ośrodków leczenia nowotworu złośliwego gruczołu krokowego powinno zostać wpisane przez Wojewódzkie Rady ds. Potrzeb Zdrowotnych jako regionalny priorytet dla polityki zdrowotnej. 3. Należy opracować i wdrożyć program pilotażowy, realizowany przez kilka ośrodków w Polsce i finansowany ze środków NFZ, oparty na modelu Kompleksowej Opieki Specjalistycznej nad Pacjentem Chorym na Nowotwór Złośliwy Gruczołu Krokowego (KOS NZGK). 4. Należy opracować projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie utworzenia Krajowego Rejestru Nowotworu Złośliwego Gruczołu Krokowego. 5. Należy opracować, we współpracy z Polskim Towarzystwem Urologicznym, program ustawicznego szkolenia z zakresu chemioterapii nowotworów układu moczowego oparty na aktualizowanych co roku schematach postępowania. 6. Należy opracować wzór Programu Polityki Zdrowotnej finansowanego ze środków NFZ lub środków samorządów terytorialnych w zakresie wczesnego wykrywania raka gruczołu krokowego. 7. Należy zaproponować Narodowemu Funduszowi Zdrowia podział obecnej procedury JGP L31 Radykalna prostatektomia na dwie oddzielne: L31A Radykalna prostatektomia z dostępu załonowego i L31B Radykalna prostatektomia laparoskopowa, różniące się wyceną punktową. 8. Należy dokonać wyceny prostatektomii radykalnej przy użyciu robota medycznego oraz ustalić wskazania kliniczne do stosowania tej procedury. 9. Należy wprowadzić jako nowe świadczenie gwarantowane, procedurę: biopsja fuzyjna gruczołu krokowego pod kontrolą obrazu TRUS i MRI. 10. Należy dokonać zmiany w warunkach udzielania świadczeń określonych dla programu lekowego Leczenie opornego na kastrację raka gruczołu krokowego, polegającej na wprowadzeniu możliwości jego realizacji w poradni urologicznej. 28 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY GRUCZOŁU KROKOWEGO