PROFESJONALIZACJA USŁUG ASYSTENCKICH I OPIEKUŃCZYCH DLA OSÓB NIESAMODZIELNYCH NOWE STANDARDY KSZTAŁCENIA I OPIEKI

Transkrypt

1 Standardy usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych Zespół realizatorów Warszawa

2 Spis treści Wprowadzenie... 3 CZĘŚĆ I: Koncepcja i zasady pomocy osobom niesamodzielnym Osoba niesamodzielna jako podmiot opieki i jej potrzeby jako przedmiot opieki Zasady oceny poziomu niesamodzielności Model opieki i wprowadzenie do koncepcji wsparcia Standaryzacja usług asystenckich i opiekuńczych Kompetencje zawodowe i etyczne opiekuna osoby niesamodzielnej CZĘŚĆ II. Standardy usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych Standard usług dla osób z pierwszym stopniem niesamodzielności (usługi asystenckie) Standardy organizacyjne Usług Teleopieki i Telepomocy Standard usług dla osób z drugim stopniem niesamodzielności (pomoc) Standard usług opiekuńczych dla osób z trzecim stopniem niesamodzielności (opieka) Standard dokumentowania procesu wsparcia

3 Wprowadzenie Celem niniejszego opracowania jest prezentacja propozycji dotyczących standardów usług asystenckich i opiekuńczych na rzecz osób niesamodzielnych. Opracowanie tych standardów jest elementem realizacji projektu pt. Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych nowe standardy kształcenia i opieki. W Projekcie przyjęto założenie, że profesjonalizacja takich usług poprzez opracowanie ich standardów stanowić będzie podstawę skuteczniejszej interwencji, większej efektywności wsparcia na rzecz osób niesamodzielnych o różnym stopniu niesamodzielności w ich miejscu zamieszkania. koordynację. Standard jest tu rozumiany jako przeciętny wzorzec wykonania zdania zawodowego przez opiekuna wspierającego osobę niesamodzielną. Jest to najprostsza, podstawowa wersja produktu, który w Ustawie o pomocy społecznej nazywany jest usługami opiekuńczymi. Usługi opiekuńcze nie są zdefiniowane (w ustawie) a jedynie bardzo ogólnie opisane poprzez odbiorcę usługi i zakres wsparcia. Standaryzacja jakości usług asystenckich i opiekuńczych pozwoli na wprowadzenie jednolitego systemu wsparcia i zwiększy możliwość koordynacji działań w tym zakresie. Dostosowanie oferty tych usług do zróżnicowanych potrzeb osób niesamodzielnych przyczyni się do podniesienia jakości ich życia i zwiększy poziom spójności społecznej. Standaryzacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych jest podstawą opracowania standardów kształcenia, co przyczyni się do zwiększenia wiedzy i umiejętności potencjalnych opiekunów i osób niesamodzielnych. Pozwoli to na wdrożenie wypracowanych standardów i metod kształcenia do praktyki przez podmioty świadczące usługi opiekuńcze i asystenckie. 3

4 Potrzeby podnoszenia jakości usług opiekuńczych dla osób niesamodzielnych poprzez ich standaryzację wynikają ze zmieniającej się sytuacji demograficznej, przede wszystkim procesu starzenia się ludności czyli zwiększania się odsetka osób w starszym wieku w populacji. Wywołały one ożywioną dyskusję, która dotyczy niezwykle trudnych wyzwań związanych z zabezpieczeniem osób niesamodzielnych. Ani niepełnosprawność, ani ryzyko niepełnosprawności nie zostały zdefiniowane w niniejszym opracowaniu gdyż zgodnie z założeniami projektu realizatorzy skoncentrowali się na niesamodzielności, która uzależnia osobę niepełnosprawną od opieki innych osób. Używając pojęcia niepełnosprawność realizatorzy mają na myśli osoby niepełnosprawne w sensie biologicznym. Zagrożenie tym ryzykiem podobnie jak zagrożenie niesamodzielnością jest tak częste, że można mówić o ich powszechności. Niepełnosprawność i niesamodzielność mogą stać się skutkiem choroby przewlekłej lub urazu powodującego upośledzenie funkcji ciała,, a osobą niepełnosprawną i w następstwie niesamodzielną może stać się każdy niezależnie od wieku, wykształcenia, sytuacji materialnej czy miejsca zamieszkania. Zagrażające zdrowiu, życiu, zdolności do pracy, zdolności do samodzielnej egzystencji zdarzenia losowe powodują często nieodwracalne straty, których człowiek nie jest w stanie wyrównać we własnym zakresie (A. Wilmowska- Pietruszyńska 1 ) Zapewnienie tym osobom wsparcia dobrej jakości, poprzez usługi asystenckie, usługi o charakterze pomocowym i opiekuńcze, stanowi warunek poprawy jakości ich życia, ale też może ograniczyć skutki deficytów w samodzielnym funkcjonowaniu. Opracowanie składa się z dwóch części. W pierwszej przedstawiono podmiot wsparcia jakim jest osoba niesamodzielna, przedstawiając definicję osoby niesamodzielnej wypracowaną w ramach Projektu. O skuteczności usług decyduje ich dostosowanie do rzeczywistych potrzeb 1 Ubezpieczenie ryzyka niesamodzielności Propozycje Zespołu do spraw opracowania projektu ustawy o społecznym ubezpieczeniu pielęgnacyjnym (organ pomocniczy Ministra Zdrowia powołany w drodze zarządzenia (Dz. Urz. Min. Zdrow. Nr 3, poz. 7, z późn. zm.) Przewodnicząca Zespołu: prof. Anna Wilmowska- Pietruszyńska. 4

5 osoby niesamodzielnej, a zwłaszcza jej stanu i sytuacji. W ramach prac Projektu wypracowano zatem kryteria oceny stopni niesamodzielności, stanowiących podstawę zakresu usług objętych standaryzacją. Została przedstawiona propozycji modelu opieki nad osobami niesamodzielnymi oraz główne założenia opracowanych standardów usług. Część druga zawiera szczegółowe propozycje standardów usług: asystenckich dla osób z pierwszym stopniem niesamodzielności, usług o charakterze pomocowym dla osób z drugim stopniem niesamodzielności i usług opiekuńczych dla osób z trzecim stopniem niesamodzielności. Zostały w niej przedstawione również standardy organizacyjne usług Teleopieki i Telepomocy oraz standard dokumentowania procesu wsparcia. 5

6 CZĘŚĆ I: Koncepcja i zasady pomocy osobom niesamodzielnym 1. Osoba niesamodzielna jako podmiot opieki i jej potrzeby jako przedmiot opieki W ramach realizacji projektu Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych nowe standardy kształcenia i opieki została opracowana następująca definicja osoby niesamodzielnej oraz słowniczek pojęć stanowiących jej elementy składowe: Osoba niesamodzielna osoba, u której z powodu naruszenia funkcji organizmu stwierdza się ograniczenia aktywności powodujące konieczność długotrwałego albo stałego wsparcia innej osoby w celu zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Słowniczek pojęć stanowiących elementy składowe definicji Naruszenie (upośledzenie) zmiana funkcji lub struktury ciała, taka jak utrata lub istotne odchylenie od stanu prawidłowego, które nastąpiły na skutek choroby lub urazu. Funkcje ciała ludzkiego procesy fizjologiczne poszczególnych układów. Rodzaje funkcji ciała zostały przyjęte zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) 2 : Funkcje psychiczne (w tym: intelektualne, poznawcze i emocjonalne) Funkcje narządów zmysłów i ból Funkcje głosu i mowy Funkcje układu krążenia, krwiotwórczego, odpornościowego i oddechowego Funkcje układu trawiennego, wewnątrzwydzielniczego i funkcje związane z metabolizmem 2 Międzynarodowa klasyfikacja funkcjonowania niepełnosprawności i zdrowia (ICF) zatwierdzona na Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w maju

7 Funkcje układu moczowo-płciowego i funkcje rozrodcze Funkcje nerwowo-mięśniowo-szkieletowe i funkcje związane z ruchem Funkcje skóry i przydatków skóry Aktywność wykonanie przez daną osobę zadania lub podjęcie działania. Ograniczenia aktywności trudności jakie dana osoba może mieć w wykonaniu zadań lub podejmowaniu działań. Wsparcie czynności mające na celu poprawę funkcjonowania i redukcję ograniczeń aktywności wynikających z czynników kontekstowych. Podstawowe potrzeby życiowe obiektywne warunki życia; które muszą być optymalnie wypełnione dla uniknięcia choroby i subiektywnego złego samopoczucia. Usługi opiekuńcze odnosić się będą do potrzeb podstawowych 3 ujętych w trzy kategorie:, mobilność (poruszanie, precyzyjne używanie rąk, zmienianie i utrzymywanie pozycji ciała, chodzenie, i przemieszczanie się) samoobsługa (mycie się, kontrola wydalania, ubieranie się, jedzenie, picie, przygotowanie posiłków, wykonywanie prac domowych) kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych (rozwiązywanie problemów funkcjonalnych, podejmowanie decyzji i zadań związanych z utrzymaniem 3 Problematyka potrzeb ludzkich jest szeroko dyskutowana od długiego okresu czasu, nie tylko w gronie naukowców ale także praktyków, jest przedmiotem zainteresowania badaczy w wielu dyscyplinach naukowych, a kategoryzacja potrzeb jest kwestią umowną. Istotny jest fakt, że podstawę teorii potrzeb stanowi przekonanie, że niezaspokojona potrzeba jest źródłem napięcia i nierównowagi (braku homeostazy) w organizmie. Przy definiowaniu osoby niesamodzielnej niezdolność do zaspokajania potrzeb analizowaliśmy w oparciu o systemową koncepcję potrzeb Abrahama Maslowa, jednego z najbardziej uznanych autorytetów w tej dziedzinie oraz Tadeusza Kocowskiego, znanego polskiego teoretyka potrzeb ludzkich, który kategoryzując potrzeby ludzkie także zwrócił uwagę na podstawowe znaczenie potrzeb egzystencjalnych i funkcjonalnych. Maslow AH: W stronę psychologii istnienia, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2004, str. 7, 30-95, Kocowski T: Potrzeby człowieka. Koncepcja systemowa. Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1978, str ;

8 mieszkania i prowadzeniem domu, inicjowanie i utrzymanie podstawowych kontaktów międzyludzkich, dbanie o swoje bezpieczeństwo, ochrona przed krzywdą fizyczną i emocjonalną, dbanie o zdrowie). 2. Zasady oceny poziomu niesamodzielności W ramach Projektu przyjęto, że do oceny niesamodzielności i jej stopni niezbędne jest łączne stosowanie klasyfikacji WHO: Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) oraz Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD10) 4, gdyż samo określenie choroby daje wyobrażenie o deficycie zdrowotnym ale nic nie mówi o deficytach funkcjonalnych człowieka, który tej choroby doświadcza. Żeby opieka była efektywna konieczna jest łączna ocena stanu zdrowia i sprawności funkcjonalnej w kontekście zdolności do zaspokojania podstawowych potrzeb życiowych. Dotychczas niepełnosprawność i niesamodzielność, jako następstwo choroby lub urazu, rozpatrywano z medycznego punktu widzenia, traktując ją jako problem jednostkowy osoby wymagającej odpowiedniej opieki medycznej, mającej na celu poprawę stanu zdrowia i funkcjonowania organizmu. Od rezolucji XXIX Światowego Zgromadzenie Zdrowia (1976 r.) trwały prace zakończone w 2001 r. przyjęciem ostatecznej wersji nowej Klasyfikacji pod nazwą: Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF ang. International Classification of Functioning, Disability and Health). Jest ona składnikiem komplementarnych względem siebie klasyfikacji dotyczących zdrowia i czynników z nim związanych, zaakceptowanych przez WHO i polecanych do stosowania we wszystkich krajach świata. ICF nie jest klasyfikacją ludzi, natomiast jest klasyfikacją cech charakterystycznych 4 Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia ICF, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, Warszawa 2009; International classification of functioning, disability and health (ICF), World Health Organization (WHO), Geneva Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems), Genewa

9 stanu zdrowia człowieka w kontekście jego indywidualnej sytuacji życiowej oraz wpływów otaczającego środowiska. ICF ocenia funkcjonowanie i niepełnosprawność w skali jakościowej i ilościowej, umożliwia zapis w języku międzynarodowym w formie elektronicznej (kodów), pozwala na porównanie wyników w skali jednostkowej i makro, ale także w różnych okresach. Może być narzędziem nie tylko statystycznym, ale również klinicznym, badawczym (zwłaszcza w działaniach wielodyscyplinarnych zespołów diagnostyczno-terapeutycznych), edukacyjnym, ekonomicznym, a także narzędziem przydatnym dla celów polityki społecznej. Podsumowując, ICF została przyjęta w 2001 r. przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia (rezolucja WHA54.21) i jest następcą ICIDH (International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps) z 1980 r. Do stwierdzenia niesamodzilnosci i oceny jej stopni służy: rozpoznanie choroby wraz z oceną stopnia uszkodzenia struktur i upośledzenia funkcji ciała; rozpoznanie aktywności i uczestnictwa w powiązaniu z czynnikami środowiskowymi, poziom wykonania danej czynności przez daną osobę. Podstawę oceny stopnia niesamodzielności stanowią następujące, zdefiniowane aktywności i uczestnictwo, wyróżnione w następujących obszarach: 1. mobilność ocenie podlega: Zmienianie podstawowej pozycji ciała Utrzymywanie pozycji ciała Przemieszczanie się Precyzyjne używanie ręki Używanie rąk i ramion Chodzenie 9

10 2. samoobsługa ocenie podlega: Mycie się Korzystanie z toalety Ubieranie się Jedzenie Picie Przygotowanie posiłków Wykonywanie prac domowych 3. kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych ocenie podlega: Skupianie uwagi Rozwiązywanie problemów Podejmowanie decyzji Podejmowanie pojedynczego zadania Realizowanie dziennego rozkładu zajęć Rozmowa Podstawowe kontakty międzyludzkie W każdym ze wskazanych wyżej trzech obszarów określone zostały kryteria, które podlegają ocenie z zastosowaniem odpowiednich wartości punktowych tzw. punktów ważonych: - obszar punktowy 0: brak ograniczeń w aktywności - obszar punktowy 1: niewielkie ograniczenia w aktywności - obszar punktowy 2: umiarkowane ograniczenia w aktywności 10

11 - obszar punktowy 3: znaczne ograniczenia w aktywności - obszar punktowy 4: całkowite ograniczenia w aktywności W obliczaniu poziomu niesamodzielności zostało także uwzględnione znaczenie (waga) każdego obszaru aktywności dla codziennego funkcjonowania osoby niesamodzielnej określone w ujęciu procentowym: mobilność waga 30% samoobsługa waga 50% kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych waga 20% i Sposób obliczenia punktów Moduł 1: Punkty w obszarze mobilności Moduł składa się z sześciu kryteriów, ich cechy są oceniane w poniższych kategoriach z zastosowaniem następujących punktów: Mobilność waga 30% ; maksymalna liczba punktów 24 oznacza całkowity brak mobilności Obliczanie poziomu niesamodzielności Liczba otrzymanych punktów pomnożona przez 30 (waga) i podzielona przez 24 ( maksymalna liczba punktów) Np. 12 pkt x 30 : 24 pkt = 15 pkt (liczba uzyskanych punktów) Lp. Kryteria brak ograniczeń w aktywności niewielkie ograniczenia w aktywności umiarkowane ograniczenia w aktywności znaczne ograniczenia w aktywności całkowite ograniczenia w aktywności 1.1 Zmienianie podstawowej pozycji ciała 1.2 Utrzymywani e pozycji ciała 1.3 Przemieszcza nie się

12 1.4 Precyzyjne używanie ręki 1.5 Używanie rąk i ramion Chodzenie Moduł 2: Punkty w obszarze samoobsługa Moduł składa się z siedmiu kryteriów, ich cechy są oceniane w poniższych kategoriach z zastosowaniem następujących punktów: Samoobsługa waga 50% samoobsługi maksymalna liczba punktów 28 oznacza całkowity brak zdolności do Obliczanie poziomu niesamodzielności Liczba otrzymanych punktów pomnożona przez 50 (waga) i podzielona przez 28 (maksymalna liczba punktów) Np. 12 pkt x 50 : 28 pkt = 21 pkt (liczba uzyskanych pkt) Punkt Kryteria brak ograniczeń w aktywności niewielkie ograniczenia w aktywności umiarkowane ograniczenia w aktywności znaczne ograniczenia w aktywności całkowite ograniczenia w aktywności 2.1 Mycie się Korzystanie z toalety Ubieranie się Jedzenie Picie Przygotowanie posiłków 2.7 Wykonywanie prac domowych

13 Moduł 3: Punkty w obszarze kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych Moduł składa się z siedmiu kryteriów, ich cechy są oceniane w poniższych kategoriach z zastosowaniem następujących punktów: Kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych waga 20% ; maksymalna liczba punktów 28 oznacza całkowity brak zdolności do kształtowania codzienngo życia Obliczanie poziomu niesamodzielności Liczba otrzymanych punktów pomnożona przez 20 ( waga) i podzielona przez 28 (maksymalna liczba punktów) Np. 12 pkt x 20 : 28 pkt = 8,6 pkt (liczba uzyskanych pkt) Lp Kryteria brak ograniczeń w aktywności niewielkie ograniczenia w aktywności umiarkowane ograniczenia w aktywności znaczne ograniczenia w aktywności całkowite ograniczenia w aktywności 3.1 Skupianie uwagi 3.2 Rozwiązywanie problemów 3.3 Podejmowanie decyzji 3.4 Podejmowanie pojedynczego zadania 3.5 Realizowanie dziennego rozkładu zajęć Rozmowa Podstawowe kontakty międzyludzkie Na podstawie oceny dokonanej we wskazany wyżej sposób ustalany jest stopień niesamodzielności: 1. I stopień niesamodzielności od 35 do mniej niż 55 punktów, 13

14 2. II stopień niesamodzielności od 55 do mniej niż 75 punktów, 3. III stopień niesamodzielności od 75 do 100 punktów, Zróżnicowania trzech stopni niesamodzielności poprzez przypisanie im powyższych punktów zostało dokonane w oparciu o wieloletnie doświadczenie praktyczne w świadczeniu usług opiekuńczych i symulację obliczeń na podstawie wielu opisów przypadków. Sporządzenie profilu kategorialnego na podstawie ICF i zaznaczenie w standaryzowanym formularzu wsparcia niezbędnych zakresów usług asystenckich i opiekuńczych, opisanych także przez średni czas ich trwania, pozwoli osobie orzekającej o stopniu niesamodzielności jednocześnie uzyskać obiektywną ocenę funkcjonalną i zalecić adekwatne wsparcie (wcześniejsze doświadczenia niemieckie). Kryterium czasu w udzielaniu wsparcia Zdefiniowane wyżej aktywności i uczestnictwo, skategoryzowane w trzy obszary: mobilność, samoobsługę oraz kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych odnoszą się do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych czyli do codziennej aktywności życiowej każdego człowieka. Na codzienne funkcjonowanie składają się cyklicznie powtarzane czynności na które trzeba przeznaczyć określoną ilość czasu. W konsekwencji im większy jest stopień niesamodzielności tym więcej czasu trzeba przeznaczyć na wsparcie osoby niesamodzielnej. Podstawą ustalenia wymiaru czasu opieki były średnie czasy trwania poszczególnych czynności opiekuńczych wyliczone na podstawie odnotowywanego czasu ich trwania oraz częstotliwości w okresie doby, tygodnia i miesiąca, poczynione w trakcie wieloletnich obserwacji pracy opiekunów 5. Tak powstał wykaz czynności niezbędnych w 5 Wskaźnik ten jest wyliczony na podstawie średnich czasów trwania czynności opiekuńczych mierzonych w długim okresie czasu (5 lat) i w różnych sytuacjach. Szwałkiewicz E., Kompleksowy model pielęgniarskiej opieki długoterminowej. (Rozprawa doktorska), Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Poznań Z przeprowadzonej analizy porównawczej z wskaźnikami czasu stosowanymi na potrzeby ubezpieczenia pielęgnacyjnego w Niemczech wynika, że średnie czasy wyliczone w Polsce są nieco dłuższe, ale nie są to istotne różnice. 14

15 codziennym funkcjonowaniu człowieka z przypisanym im średnim czasem wykonania i częstotliwością. Zaznaczenie w tym wykazie czynności, których dana osoba nie może wykonać samodzielnie i zsumowanie średniego czasu ich trwania, pozwala organizatorowi opieki na ustalenie zarówno niezbędnego zakresu wsparcia jak i czasu jego trwania. A czas trwania niezbędnego wsparcia wskazuje wprost na poziom niesamodzielności, i tak: 1 stopień niesamodzielności do 2 godzin dziennie w tzw. dni robocze (tu czas opieki może być sumowany na konkretny dzień lub dni w tygodniu) 2 stopień niesamodzielności do 4 godzin dziennie ( we wszystkie dni tygodnia) 3 stopień niesamodzielności do 6 godzin dziennie ( we wszystkie dni tygodnia) Ocenianie poziomu niesamodzielności poprzez czas niezbędny na udzielanie wsparcia adekwatnego do potrzeb jest pragmatycznym dla praktyki opiekuńczej kryterium organizacji opieki i postępowania adekwatnego do orzeczonego stopnia niesamodzielności według ICF. Wskaźnik czasu ma bezpośrednie przełożenie na organizację wsparcia w praktyce czas i normy zatrudnienia opiekunów i z tego względu dla potrzeb praktyki rekomenduje się by trzem stopniom niesamodzielności (ocena wg ICF), odpowiadały wyżej wymienione trzy przedziały czasowe.. 15

16 3. Model opieki i wprowadzenie do koncepcji wsparcia W teorii i praktyce wyróżnia się pięć modeli opisujących zależności i sprzężenia pomiędzy pomocą nieformalną świadczoną w ramach sieci krewniaczej i nierodzinnych sieci wsparcia oraz pomocą formalną to: hierarchiczny model kompensacyjny (ang. hierarchical compensatory model), model substytucji (ang. substitutional model), model szczególności (ang. specificity model), model uzupełnienia (ang. supplementation model), model komplementarności (ang. complementarity model) Pierwszy model został opisany przez H.M. Cantora. Jego podstawą jest założenie, że to interakcje wpływają na formę pomocy, jaką preferuje osoba niesamodzielna. Ten model najbardziej z pośród wyżej wymienionych przypomina polskie podejście do opieki nad osobami niesamodzielnymi, szczególnie osobami w sędziwym wieku. Głównym założeniem tego modelu jest przejmowanie kompetencji w zakresie opieki nad seniorem, ale istotne jest, aby nie zostały pominięte poszczególne ogniwa łańcucha pomocy (jeśli oczywiście istnieją i mogą sprawować opiekę nad osobą starszą). W modelu tym założono, że istnieje hierarchia podmiotów udzielających wsparcia i pierwszym podmiotem są rodzinne sieci wsparcia ( współmałżonkowie, dzieci, inni członkowie rodziny), w dalszej kolejności nierodzinne nieformalne sieci wsparcia, a dopiero w sytuacji niemożności uzyskania wystarczającej pomocy ze strony tych podmiotów rolę podmiotu wspierającego przejmuje samorząd terytorialny lub państwo. Podstawą do utrwalenia takiego modelu opieki w naszym kraju jest zapisana w Preambule do Konstytucji RP zasada pomocniczości (subsydiarności) państwa, poprzez którą należy interpretować wszystkie pozostałe postanowienia Konstytucji jak również pochodne od Niej inne przepisy prawa. Zasada ta stanowi, że władza powinna mieć znaczenie pomocnicze, 16

17 wspierające w stosunku do działań jednostek, które ją ustanowiły i jest jednym z najważniejszych założeń do pomocy społecznej. Oznacza to, że nie można ingerować w sprawy, z którymi poszczególne osoby są w stanie poradzić sobie same lecz jedynie w sytuacji gdy pomoc jest niezbędna. Analizując system opieki nad osobami starszymi w Polsce, można stwierdzić, że władze publiczne dążą do utrzymania hierarchicznego modelu kompensacyjnego, który wydaje się być zarówno najskuteczniejszym, jak i najefektywniejszym w implementacji. To kiedy powinna być udzielona pomoc osobie starszej i jej ewentualnym opiekunom zależy od podstawowych cech seniora oraz sieci jego wsparcia, takich jak: wiek, stan zdrowia, istnienie i wielkość sieci krewniaczej oraz nieformalnych, nierodzinnych sieci wsparcia, dochodów, zasobów kulturowych. Obecnie największy ciężar opieki nad osobą niesamodzielną spoczywa głównie na rodzinie, która nie otrzymuje wystarczającego wsparcia w wypełnianiu funkcji opiekuńczych. Na niedostatki w zakresie opieki nieformalnej i instytucjonalnej wskazują wyniki prowadzonych badań społecznych: zmniejszająca się wydolność opiekuńcza rodziny, bardzo mały odsetek seniorów korzystających z instytucjonalnych form pomocy oraz czas oczekiwania na miejsce w domu pomocy społecznej wynoszący w niektórych regionach Polski do trzech lat. Zbyt mała liczba miejsc w instytucjonalnych dziennych formach pomocy sprawia, że część osób starszych nie otrzymuje dostatecznego wsparcia. Dotyczy to szczególnie osób samotnych lub osób, które z powodu braku dostatecznych więzów rodzinnych nie mogą liczyć na pomoc dzieci, wnuków, czy innych członków rodziny. W ramach Projektu proponuje się utrzymanie hierarchicznego modelu kompensacyjnego (ang. hierarchical compensatory model) z jednoczesnym podkreśleniem konieczności zwiększenia zakresu wsparcia opiekunów rodzinnych (lub innych opiekunów faktycznych) oraz środowiskowych sieci wsparcia. 17

18 Kompetencje do rozpoznawania środowiskowych sieci wsparcia ma pracownik socjalny właściwy dla miejsca zamieszkania osoby niesamodzielnej. Tutaj trzeba uwzględnić pełną dobrowolność i incydentalność wsparcia, która powoduje, że jest to tylko uzupełnienie do opieki sprawowanej przez członków najbliższej rodziny. Pomoc formalna jest formą pomocy świadczoną, gdy osoba niesamodzielna nie może być objęta opieką w obrębie sieci wsparcia rodzinnego i sąsiedzkiego. Istotne jest, aby przy świadczeniu pomocy formalnej nie zostały pominięte poszczególne ogniwa łańcucha pomocy, jeśli oczywiście istnieją i mogą sprawować opiekę nad osobą starszą, nawet w niewielkim zakresie 6. Jest to niezwykle istotne w zapobieganiu wykluczeniu społecznemu osób niesamodzielnych. W powyższym modelu zabezpieczenia osób niesamodzielnych, realizatorzy proponują koncepcję wsparcia opartą na elementach teorii deficytu samoopieki autorstwa Dorothy Orem. Opiera się ona na założeniu, że człowiek posiada naturalną, instynktowną skłonność do zapewnienia sobie opieki. Samoopieka jest tu rozumiana jako wyuczona aktywność, którą człowiek podejmuje i kontynuuje w celu utrzymania życia, zdrowia i dobrego samopoczucia. W prawidłowych warunkach człowiek podejmuje samoopiekę aktywność jest prawidłowo realizowana człowiek rozwija się. z własnej woli. Gdy ta Indywidualna zdolność do samoopieki, podobnie jak zapotrzebowanie na opiekę zmienia się i zależy od wielu czynników, takich jak: wiek, płeć, etap rozwojowy, stan zdrowia, orientacja socjokulturowa, sytuacja rodzinna, styl życia, czynniki środowiskowe i dostępność do źródeł pomocy. Samopieka wg. D. Orem jest realizowana w 3 kategoriach potrzeb: 6 Każdy system wsparcia społecznego na świecie byłby niewydolny bez opieki nieformalnej rodzinnej i sąsiedzkiej, dlatego w standardzie należy uwzględnić współpracę między opieką formalną i nieformalną oraz różne formy wsparcia opiekunów nieformalnych. 18

19 1)uniwersalnych, takich jak oddychanie, spożywanie pokarmów i napojów, wydalanie, mobilność, aktywność i wypoczynek, kontakty społeczne, bezpieczeństwo fizyczne i zdrowotne, dobre samopoczucie, 2)rozwojowych, np. specyficzne potrzeby występujące w sytuacjach niekorzystnych dla rozwoju jednostki, np. niewystarczająca edukacja, problemy adaptacji społecznej, utrata krewnych, przyjaciół, utrata własności, problemy związane z pełnieniem ról społecznych, choroba lub niepełnosprawność 3) w zaburzeniach zdrowia np. poszukiwanie i zabezpieczanie pomocy medycznej, konieczność przestrzegania zaleceń związanych z leczeniem i rehabilitacją; uczenie się życia z następstwami choroby, konieczność zmiany stylu życia. Ograniczenie lub niezdolność do zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych skutkuje deficytem samoopieki co wywołuje zwiększone zapotrzebowanie na wsparcie innych osób np. opiekunki lub pielęgniarki. Deficyt w samoopiece to niesamodzielność. W zależności od poziomu niesamodzielności wsparcie może przyjąć formę: 1. wspierająco-edukacyjną zalecaną u osób, które mają potencjalną zdolność do samoopieki, jednak wykazują braki wiedzy, umiejętności lub motywacji do jej realizowania. Dominuje tu uczenie podopiecznego i wspierająca, aktywizująca asysta. 2. częściowo kompensacyjną zalecaną u osób z mniejszymi deficytami samoopieki, u których zachowana jest częściowa zdolność do zaspakajania potrzeb. Polega na pomaganiu i częściowym wykonywaniu czynności, których pacjent nie potrafi w pełni samodzielnie wykonać. 3. całkowicie kompensacyjną- zalecana w opiece nad osobami z bardzo dużymi deficytami samoopieki, które nie są zdolne samodzielnie zaspakajać podstawowych potrzeb z powodu dużych ograniczeń fizycznych lub intelektualnych (np. stan wegetatywny, zaawansowane 19

20 otępienie, porażenie czterokończynowe itp.). W praktyce oznacza wykonywanie czynności za podopiecznego. 7 Zważywszy na przydatność elementów teorii deficytu samoopieki d. Orem w konstruowaniu strategii opieki nad osobami niesamodzielnymi, na potrzeby projektu, realizatorzy proponują by rekomendowany przez nich model wsparcia osób niesamodzielnych nazywać opieką kompensacyjną. Przyjęcie w standardach usług asystenckich i opiekuńczych koncepcji opieki kompensacyjnej, rozumianej jako kompensowanie obiektywnych ograniczeń funkcjonalnych i wspieranie samoopieki, przełoży się na świadomą współpracę z pielęgniarkami 8, które w swej pracy opierają się na podstawach teoretycznych pielęgniarstwa w których teoria pielęgnowania D. Orem ma wiodącą rolę. 9 Powyższe pozwoli na wyeliminowanie istniejącego obecnie podziału resortowego w opiece nad osobami niesamodzielnymi i wprowadzenie kompleksowej i koordynowanej opieki opartej na wspólnej koncepcji wsparcia tych osób. 4. Standaryzacja usług asystenckich i opiekuńczych Wymiar społeczny, przyczyny oraz koszty społeczne i indywidualne związane z zabezpieczeniem skutków niesamodzielności wywołują potrzebę standaryzowanego i monitorowanego działania. Najpoważniejszą przyczyną niesamodzielności w Polsce poza urazami i chorobami przewlekłymi jest brak systemu kompensowania utraconej sprawności. 7 Filozofia i teorie pielęgniarstwa, pod redakcją J. Górajek-Jóźwik, Czelej, Lublin Współpraca ta jest nieodzownym warunkiem by pielęgniarki i opiekunowie mogli wykonać z należytą starannością swoją pracę na rzecz niesamodzielnych osób. Podopieczny będzie miał zagwarantowane bezpieczeństwo jeżeli w każdej trudnej sytuacji opiekuńczej opiekun będzie miał możliwość skonsultowania z pielęgniarką stanu pacjenta lub interwencji opiekuńczej co do której ma wątpliwości a pielęgniarka będzie mogła zlecić czynności pielęgnacyjne profesjonalnemu opiekunowi. 9 Na teoriach potrzeb człowieka opartych jest wiele pielęgniarskich koncepcji pielęgnowania osób chorych np. Nancy Roper, Dorota Orem, Virginia Henderson, Monika Krohwinkel. 20

21 Zespół realizatorów Projektu, rekomenduje udzielanie wsparcia osobom niesamodzielnym na bazie koncepcji opieki kompensacyjnej w formie usług asystenckich, usług o charakterze pomocowym i usług opiekuńczych.. Opieka kompensacyjna wytycza cel wsparcia a w efekcie cel większości interwencji opiekuńczych jest nim zastąpienie lub uzupełnienie ograniczeń jakich doświadcza osoba niesamodzielna przy zaspakajaniu swoich potrzeb życiowych i motywowanie do samoopieki. Można zidentyfikować trzy główne typy interwencji wspierających osobę niesamodzielną: asystowanie, pomaganie i objęcie jej opieką czyli zastąpienie (wyręczenie) w samoopiece. Podejmowane działania powinny być dobierane z uwzględnieniem indywidualności fizjologicznej, psychologicznej i społecznej osoby niesamodzielnej. Niesamodzielność odnosi się tutaj do ograniczenia aktywności z powodu naruszenia funkcji organizmu w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych 10 ujętych w trzech kategoriach: mobilność, samoobsługa, kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych.. Ograniczenia te stwierdza się w formie orzeczenia o stopniu niesamodzielności na podstawie klasyfikacji ICF. Niesamodzielność tworzy potrzebę wsparcia. Wsparcie jest pojęciem ogólnym, a tu oznacza czynności wykonane przez inną osobę, mające na celu poprawę funkcjonowania i redukcję ograniczeń aktywności osoby niesamodzielnej wynikających z czynników kontekstowych (osobowych i środowiskowych). Czynniki kontekstowe (w ICF) reprezentują całość otoczenia, w jakim żyje człowiek. Zalicza się do nich dwa składniki: czynniki środowiskowe i czynniki osobowe, które mogą wywierać wpływ na osobę z określonym stanem chorobowym, oraz na jej stan zdrowia i na stany związane ze zdrowiem. Czynniki środowiskowe tworzą fizyczne i społeczne środowisko oraz system postaw, w którym żyją ludzie. Czynniki te są zewnętrzne w stosunku do jednostki i mogą wywierać 10 Zgodnie z definicją wypracowaną przez Zespół realizatorów projektu. 21

22 dodatni lub ujemny wpływ na podejmowanie działań przez człowieka jako członka społeczeństwa, na zdolność do wykonywania czynności lub zadań przez tę osobę lub na funkcje albo struktury jego ciała. Czynniki środowiskowe na poziomie: - indywidualnym to bezpośrednie otoczenie osobiste człowieka, jego fizyczne i materialne cechy oraz bezpośredni kontakt osobisty z innymi osobami takimi jak: rodzina, znajomi, rówieśnicy i osoby obce. - społecznym formalne i nieformalne struktury społeczne, usługi i najważniejsze systemy w społeczności lokalnej i społeczeństwie, które wywierają wpływ na życie jednostki. Czynniki osobowe stanowią indywidualne tło życia jednostki, złożone z cech jednostki, które nie są częścią stanu chorobowego lub stanu zdrowia. Można do nich zaliczyć: płeć, rasę, wiek, inne warunki zdrowotne, sprawność fizyczną, styl życia, nawyki, wychowanie, sposoby radzenia sobie z trudnościami, środowisko społeczne, wykształcenie, zawód, przeszłe i obecne doświadczenia, ogólne wzorce zachowań, style charakteru, cechy psychologiczne i inne cechy charakterystyczne, z których wszystkie lub każda oddzielnie mogą odegrać rolę w niepełnosprawności na dowolnym poziomie. Czynniki te mogą wpływać na wynik udzielonego wsparcia. Konieczność długotrwałego albo stałego wsparcia przez inną osobę dotyczy zarówno czasu trwania opieki oraz poziomu zaangażowania opiekuna w opiekę, w tym: Asystowanie (A); towarzyszenie osobie niesamodzielnej, obecność opiekuna w trudnych dla niej chwilach i zadaniach, z reguły poza miejscem zamieszkania, np. zakupy, urzędy, wizyta u lekarza Pomaganie (P) współdziałanie z osobą niesamodzielną w codziennej aktywności, częściowe wykonywanie przez opiekuna szczególnie trudnych dla niej czynności, usługi pomocowe świadczone cyklicznie przez firmy zewnętrzne 22

23 Opieka (0) wykonywanie (wyręczenie, zastąpienie w samoopiece) za osobę niesamodzielną niezbędnych zadań i czynności, których ona sama wykonać nie może z powodu naruszenia funkcji ciała Standaryzacja usług asystenckich i opiekuńczych (oparta na hierarchicznym modelu kompensacyjnym 11 oraz koncepcji opieki kompensacyjnej) jest zgodna z założeniami Projektu i polega na zróżnicowaniu standardów opieki ze względu na stopień niesamodzielności z jednoczesnym zastosowaniem do każdego z nich zasady indywidualizacji wsparcia (w skrócie zasada APO). Zasada APO oznacza, że każda osoba objęta wsparciem może w poszczególnych czynnościach wymagać innego poziomu zaangażowania opiekuna niż wskazywałaby na to orzeczony stopień niesamodzielności. W praktyce oznacza to, że w pierwszym stopniu niesamodzielności przeważają usługi asystenckie, w drugim usługi o charakterze pomocowym a w trzecim usługi opiekuńcze. Standardy wsparcia obejmują: Standard usług dla osób z pierwszym stopieniem niesamodzielności wsparcie w formie usług asystenckich; kod wsparcia A asysta; usługi realizowane w dni robocze w wymiarze 2 godziny dziennie, oraz usługi teleopieki kod wsparcia AT) Standard usług dla osób z drugim stopniem niesamodzielności wsparcie w formie różnych usług pomocowych; kod wsparcia P pomoc; usługi realizowane w wymiarze 4 godziny dziennie Standard usług dla osób z trzecim stopniem niesamodzielności wsparcie w formie usług opiekuńczych; kod wsparcia O opieka; usługi realizowane w wymiarze 6 godzin dziennie 11 W standardach opieki uwzględnia się znaczącą rolę rodziny. Opieka formalna jest tylko uzupełnieniem opieki rodzinnej i współdziała z lokalną siecią wsparcia. 23

24 Standardy opieki zostały przedstawione z zastosowaniem następujących kryteriów: struktura, proces opieki i założony efekt wdrożonego standardu (oświadczenie standardowe)., które stanowią jednoczenie kryteria oceny jakości opieki nad osobą niesamodzielną. Schemat standardu usług asystenckich i opiekuńczych Koncepcja usług opieka kompensacyjna według zasady APO Kryteria oceny Struktura Proces Wynik Zasoby i warunki Techniki pracy Uzyskany efekt Metoda pracy Organizacja pracy Elementy składowe standardu: oświadczenie standardowe (założony efekt stosowania standardu w praktyce), koncepcja (teoretyczna podbudowa dla wybranych celów działania i zasad jego osiągania, tu koncepcja opieki kompensacyjnej wg zasady APO), metoda pracy (proces opieki składający się z diagnozy potrzeb, ustalenia planu opieki, realizacji planu i oceny postępowania, nie tylko w kontekście prawidłowości wykonania procedury ale przede wszystkim w kontekście osiągnięcia założonego, w oświadczeniu standardowym, efektu) organizacja pracy (czas opieki, dni, liczba i pory wizyt) Niniejsze standardy są zbiorem profesjonalnych zaleceń dotyczących postępowania opiekuńczego wobec osób niesamodzielnych. Są one zbieżne z praktyką pielęgniarską w 24

25 zakresie pielęgnowania oraz opieki nad osobami, które stały się niesamodzielne w związku z urazem, chorobą przewlekłą lub sędziwym wiekiem. Uwzględnia się tu także akceptowany społecznie niezbędny zakres wsparcia osoby niesamodzielnej w prowadzeniu gospodarstwa domowego i funkcjonowaniu w społeczeństwie. Standardy opieki stanowią narzędzie źródłowe przy diagnozowaniu potrzeb i podejmowaniu decyzji opiekuńczych, odpowiednio do potrzeb oraz oczekiwań osoby niesamodzielnej i/lub jej osoby bliskiej, która pełni rolę opiekuna faktycznego. Stanowią one wzorce dla interwencji opiekuńczych i zwracają także uwagę na niezbędne dla jakości opieki kompensacyjnej odpowiednie zasoby takie jak kwalifikacje kadry (znajomość technik pracy), sprzęt wspomagający i wyroby medyczne. Standardy opieki powinny być stosowane na tyle elastycznie, by móc pogodzić oczekiwania osoby niesamodzielnej i jej rodziny co do zakresu wsparcia odpowiednio do stopnia niesamodzielności i oczekiwania opiekuna co do warunków lokalowych w kontekście obowiązujących przepisów prawa. W standardowym postępowaniu opiekuńczym muszą być uwzględnione dwa aspekty: poziom niesamodzielności osoby objętej opieką i specyfika przyczyny niesamodzielności, która często determinuje sposób udzielania pomocy. Kierując się standardami opieki, opiekun efektywnie kompensuje utraconą sprawność, wspiera i aktywizuje osobę niesamodzielną oraz jej rodzinę w dążeniu do wspólnego celu, którym jest możliwie duża samodzielność, a tym samym poprawa jakości ich życia. Standardy opieki nie ustanawiają odpowiedzialności prawnej ani też z niej nie zwalniają 12, jednak ich zastosowanie w praktyce jest dowodem na dołożenie należytej staranności i 12 W standardach nie ma zapisanej odpowiedzialności prawnej za skutki działania lub zaniechania opiekuna, to reguluje prawo cywilne, prawo karne, czy prawo pracy. Natomiast standardy stanowią kryterium oceny, czy opiekun dochował należytej staranności. 25

26 sprawowanie opieki opartej na aktualnej wiedzy o najlepszych praktykach opiekuńczych, które mają na celu poprawę jakości życia osoby niesamodzielnej. Standardy opieki powinny być uwzględniane przy opracowywaniu przez zarządzających 13 oraz personel opiekuńczy zasad postępowania, procedur, programów edukacyjnych, ocen jakości opieki oraz zakresu dokumentowania, w tym dokumentacji elektronicznej. Zakres niezbędnego wsparcia (ustalony przez Zespół realizatorów): 1. Zmienianie podstawowej pozycji ciała 2. Utrzymywanie pozycji ciała 3. Przemieszczanie się 4. Precyzyjne używanie ręki 5. Używanie rąk i ramion 6. Chodzenie 7. Mycie się 8. Korzystanie z toalety 9. Ubieranie się 10. Jedzenie 11. Picie 12. Przygotowanie posiłków 13. Wykonywanie prac domowych 14. Skupianie uwagi na ważnych dla podopiecznego sprawach 13 Ośrodki pomocy społecznej i różne inne podmioty, które organizują, zarządzają i nadzorują świadczenie usług. 26

27 15. Rozwiązywanie problemów 16. Podejmowanie decyzji 17. Podejmowanie pojedynczego zadania 18. Realizowanie dziennego rozkładu zajęć 19. Rozmowa 20. Podstawowe kontakty międzyludzkie, w tym działania nakierowane bezpośrednio na zapobieganie lub zwalczanie wykluczenia społecznego Logika wsparcia wymaga założenia, że w wielu przypadkach osoba niesamodzielna będzie sobie różnie radzić z różnymi czynnościami z zakresu samoobsługi jedne będzie wykonywać samodzielnie, inne przy pomocy a jeszcze innych nie będzie mogła wykonać i opiekun będzie musiał ją wyręczyć. Tak więc bez względu na orzeczony stopień niesamodzielności w praktyce opiekuńczej do poszczególnych działań będzie musiała być stosowana zasada indywidualizacji wsparcia odpowiednio do potrzeb, stanu zdrowia i sprawności osoby niesamodzielnej, które cechuje dynamiczność. By ułatwić opiekunowi planowanie czynności oraz dokumentowanie procesu opieki, w planie opieki, przy czynności zaleconej do wykonania będzie umieszczony kod wsparcia A, P, O, który będzie wskazywał na poziom sprawności podopiecznego i adekwatny do tego poziom osobistego zaangażowania opiekuna taki sposób postępowania realizatorzy nazywają zasadą APO. Zasada ta ma swoje odbicie w Planie opieki, który uwzględnia dynamikę stanu zdrowia i sprawności osoby objętej opieką. Pracownik socjalny sporządzając plan opieki może wyznaczać, w zależności od sytuacji, cele krótko, średnio i długoterminowe. Niezbędna jest tu konsultacja z pielęgniarką (najczęściej środowiskową) gdyż plan opieki powinien uwzględniać zaordynowane leki i pielęgnację. W dokumentacji osoby objętej opieką powinny być zawarte informacje mające znaczenie dla funkcjonowania, zdrowia i bezpieczeństwa osoby objętej opieką. 27

28 Ocena bieżąca i ewaluacja Ocena bieżąca powinna koncentrować się na tym, do jakiego stopnia zostały osiągnięte cele ustalone przez osobę niesamodzielną i jej opiekuna do wykonania w określonym czasie. Ewaluacja polega na zbadaniu czy otrzymane wsparcie wpłynęło na poprawę funkcjonowania osoby niesamodzielnej i czy uzyskała ona umiejętność samodzielnego zaspokajania potrzeb w jakimś zakresie. Tak więc końcowa ocena powinna określić, w jakim stopniu i w jakim zakresie osoba objęta wsparciem zwiększyła swą samodzielność. Istotne zmiany mogą stanowić podstawę do ponownego orzekania o stopniu niesamodzielności. 5. Kompetencje zawodowe i etyczne opiekuna osoby niesamodzielnej Misją opiekuna jest pomoc osobie niesamodzielnej w zaspakajaniu podstawowych potrzeb życiowych i wykonywanie tych czynności, które wykonywałaby ona samodzielnie, gdyby miała potrzebną siłę, wolę lub wiedzę, w taki sposób, żeby pomóc jej odzyskać samodzielność życiową w możliwie największym zakresie. Kompetencje zawodowe opiekuna wspierającego osobę niesamodzielną dotyczą opieki domowej i są zbliżone do kompetencji dyplomowanych opiekunów realizujących podstawowe usługi opiekuńcze, szczególnie do kompetencji opiekunki środowiskowej 14 gdyż obejmują rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów funkcjonalnych osoby niesamodzielnej w różnym stopniu niesamodzielności w jej środowisku domowym. Zgodnie z proponowanymi standardami wsparcie ma tu formę asystowania, pomagania oraz opieki czyli zastępowania osoby niesamodzielnej w ważnych czynnościach życiowych. Kompetencje te opiekun 14 Przez analogię z podstawami programowymi kształcenia w zawodach opiekuńczych o numerach: 51302; ; ; ; (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 07 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach Dz.U. Nr 34 poz. 184 z 2012 r.). 28

29 wspierający osobę niesamodzielną nabywa w toku kształcenia (100 godzin) poza systemem oświaty jest to tzw. kwalifikacja rynkowa. Rekomendowana metoda pracy to powtarzający się schemat wykonywania zadań opiekuńczych obejmujący: rozpoznanie potrzeby, ustalenie sposobu jej zaspokojenia, wykonanie czynności opiekuńczej i ocenę sytuacji 15. Logiczny ciąg działań opiekuńczych układa się w proces opieki. Kompetencje etyczne opiekuna wspierającego osobę niesamodzielną Opiekun przestrzega zasad etycznego postępowania w opiece nad osobą niesamodzielną, szczególnie prawa do tajemnicy zawodowej oraz dobrej jakości opieki, w tym bezpieczeństwa i intymności podczas wykonywania czynności opiekuńczych i pielęgnacyjnych. Etyka zawodu opiekuna osoby niesamodzielnej wyjaśnienie pojęć 16 Każda etyka zawodu opiera się na normach i przepisach prawa. W szerszym sensie etykę zawodu można rozumieć też jako zbiór opinii, obyczajów, przepisów i przyzwyczajeń danej grupy zawodowej. Najważniejsze w etyce zawodu jest określenie powinności, czyli tego, co powinno się czynić, aby dobrze wykonywać swój zawód. Etyka zawodu nie mówi wprost, co jest dobrem i wartością moralną, natomiast na plan pierwszy wysuwa obowiązek i odpowiedzialność związane z danym zawodem. 15 Taki schemat działania został precyzyjnie opisany przez teoretyków pielęgniarstwa i nazwany procesem pielęgnowania. 16 Szwałkiewicz E.: Opiekun Medyczny w Praktyce, Rozdz Agnieszka Smrokowska-Reichmann Etyka zawodu opiekuna medycznego, PZWL, Warszawa

30 Zawód opiekuna zalicza się do tzw. zawodów służebnych, gdyż jest nakierowany na pomoc człowiekowi potrzebującemu (z dysfunkcjami zdrowia, sprawności i samodzielności), powierzonemu pieczy opiekuna, a podejmowane decyzje zawodowe dotyczą bezpośrednio jego najważniejszych spraw życiowych, co wiąże się ze szczególną odpowiedzialnością opiekuna. Do wzięcia świadomej odpowiedzialności za podopiecznego, nie wystarczy tylko fachowa wiedza, która jest niezbędna do podejmowania decyzji poprawnych merytorycznie. Istotą zawodu jest podejmowanie decyzji właściwych, tj. poprawnych merytorycznie i moralnie a to musi być budowane na fundamencie refleksji etycznej. Każdy człowiek jest wystarczająco kompetentny, aby zastanawiać się nad zagadnieniami etycznymi. W podejmowaniu decyzji poprawnych moralnie pomogą opiekunowi zasady etyczne, które wskażą jakie działanie powinno zostać wykonane, a jakie zaniechane, i dlaczego. Do zasad tych zalicza się: opiekuńczość, sprawiedliwość, poszanowanie autonomii podopiecznego, uczciwość, lojalność. Jest to tematyka obowiązkowa w kształceniu każdego opiekuna. Zasady etyki zawodowej opiekuna osoby niesamodzielnej Opiekuńczość nadrzędne zadanie opiekuna, można je określić jako czynienie dobra i zmniejszanie zła. W praktyce oznacza to zobowiązanie się przez opiekuna do takiej opieki nad powierzonymi mu osobami niesamodzielnymi, dzięki której: ich potrzeby będą zaspokajane, ich stabilizacja i zadowolenie promowane, ich cierpienie unikane, likwidowane lub przynajmniej redukowane. 17 Przez analogię do: Fry S.T., Johnstone M.J.: Etyka w praktyce pielęgniarskiej. Zasady podejmowania decyzji etycznych, Makmed, Lublin

31 2. Sprawiedliwość opiekun powinien traktować wszystkich swoich podopiecznych jednakowo, nie faworyzując żadnego z nich, nie dając żadnemu z nich pozycji uprzywilejowanej. W praktyce oznacza to: podobny sposób rozwiązywania podobnych problemów z którymi konfrontowany jest opiekun w swojej pracy u różnych podopiecznych, rozwiązywanie różnych problemów w sposób odpowiedni do ich specyfiki i unikanie stronniczości. 3. Poszanowanie autonomii podopieczny jest zależny od opiekuna, przy czym zakres owej zależności wyznaczony jest przez stopień niesamodzielności podopiecznego. Mimo to a raczej zwłaszcza z tego powodu opiekun powinien przyznać swojemu podopiecznemu prawo do niezależności rozumianej w sensie autonomii i wolności. W praktyce to oznacza to, że opiekun: respektuje podopiecznego jako niezależną jednostkę, uznaje prawo podopiecznego do podejmowania decyzji. 4. Uczciwość obowiązkiem opiekuna jest mówienie prawdy. Opiekun nie może oszukiwać swoich podopiecznych, okłamywać ich ani przemilczać im prawdy. W praktyce oznacza to, że opiekun stara się działać tak, by między nim a podopiecznym wytworzyła się relacja zaufania. 5. Lojalność. Opiekun powinien być wierny zobowiązaniom, których się podjął. W praktyce oznacza to: dotrzymywanie obietnic złożonych podopiecznemu, zachowanie dyskrecji, o którą podopieczny prosił. 31

32 CZĘŚĆ II. Standardy usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych 1. Standard usług dla osób z pierwszym stopniem niesamodzielności (usługi asystenckie) Podmiot wsparcia osoba z pierwszym stopniem niesamodzielności Zgodnie z ustaleniami przyjętymi w ramach Projektu za osobę z pierwszym stopniem niesamodzielności uznaje się osobę, u której zdolność do wykonania czynności w obszarach: mobilność, samoobsługa oraz kształtowanie codziennego życia i kontakty społeczne została oceniona w skali od 35 do mniej niż 55 punktów. Osobie tej gwarantuje się 2 godziny wsparcia w ciągu dnia (roboczego) łącznie 10 godzin w ciągu tygodnia. Czas ten może być regulowany adekwatnie do potrzeb osoby niesamodzielnej i wykorzystany łącznie we wskazanym przez nią dniu/ dniach. Osobie tej gwarantuje się także usługi teleopieki Osoba z pierwszym stopniem niesamodzielności to osoba, która nie wymaga bezpośredniego, fizycznego angażowania się opiekuna w wykonanie czynności związanych z jej codziennym funkcjonowaniem, jednak jej aktywność życiowa i szeroko pojęte bezpieczeństwo są warunkowane wspierającą asystą opiekuna 18. Wspierająca asysta opiekuna to rodzaj towarzyszenia osobie niesamodzielnej w sytuacjach życiowych, zarówno normalnych, typowych, jak i zawierających jakiś problem czy trudność, które dodaje sił poprzez określone działania, jak i sam fakt jego dostępności (np. towarzyszenie w urzędzie czy teleopieka). W wyniku wsparcia osoba niesamodzielna podnosi swoje zdolności 18 Do charakterystyki asysty / usług asystenckich wykorzystano fragmenty analizy zawartej w zbiorowym opracowaniu Sektorowej Rady ds. Kompetencji Opieka Zdrowotna i Pomoc Społeczna, pt. Mapy kompetencji dla zawodów w obszarze pomocy społecznej, Warszawa 2018 Projekt realizowany jest w ramach Programu Operacyjnego Wiedza i Rozwój, oś priorytetowa II., działanie 2.12 Zwiększenie wiedzy o potrzebach kwalifikacyjno-zawodowych. 32

33 adaptacyjne na skutek uzyskania lepszej orientacji w swoim położeniu, zmiany zachowania na bardziej efektywne oraz obniżenia napięcia emocjonalnego. Wsparcie w formie asysty może pełnić funkcję profilaktyczną, eliminuje zagrożenia na wczesnym etapie i zapobiega pogłębieniu się niekorzystnych stanów 19. Cel i zasady wsparcia osoby niesamodzielnej z pierwszym stopniem niesamodzielności Celem wsparcia osoby niesamodzielnej z I stopniem niesamodzielności jest rozwiązanie problemów związanych z codziennym funkcjonowaniem, opanowanie kryzysów, poprawa jakości życia i wzmocnienie psychospołeczne poprzez m.in. przekazywanie informacji (wsparcie informacyjne), uczuć (wsparcie emocjonalne), uznania (wsparcie wartościujące), a także utrzymywanie więzi społecznych i wspólne działanie. Wsparcie dla osób z pierwszym stopniem niesamodzielności zostało określone jako usługi asystenckie Usługi asystenckie wiążą się ze słowem asysta, które oznacza towarzyszenie komuś, współobecność, pomaganie, wspieranie, bycie w pogotowiu. Asystowanie (asystentura) w kontekście pomocy społecznej należy rozumieć jako działanie polegające na towarzyszeniu z zachowaniem profesjonalnych relacji 20. Towarzyszenie to opiera się na indywidualnym podejściu do sytuacji osoby wspieranej w czasie, jakiego ona potrzebuje przy rozwiązywaniu konkretnych problemów życiowych funkcjonalnych i bytowych, aby dokonać zmian w swoim życiu, na nowo odzyskać wiarę we własne siły, znaleźć zasoby i włączyć się aktywnie w życie społeczne 21. Istotą asystowania jest współdziałanie, tzw. wspólne wędrowanie opiekuna / 19 Przez analogię: T. Biernat, J. Przeperski, Zintegrowane wsparcie rodziny w środowisku lokalnym: Centrum dla Rodzin, Wyd. Edukacyjne Akapit, Toruń 2015, s A. Dunajska, D. Dunajska, B. Klein, Asystentura w pomocy społecznej, Wyd. VerlagDashofer, Warszawa 2011, s Przez analogię do: M. Jacków, Budowanie skutecznej relacji pomagania w oparciu o metodę towarzyszenia, [w:] A. Wiktorska-Święcka (red.), Wyprowadzić na prostą. Innowacyjne metody aktywizacji społecznej i 33

34 asystenta i osoby wspieranej, oparte na wymianie myśli i budowaniu wzajemnego zaufania 22. Zaufanie zaś to przekonanie, że można na kimś polegać, budowane poprzez okazywanie zainteresowania, inwestowanie w zrozumienie, mówienie prawdy, im trudniejszej, tym z większą życzliwością i troską. Osoba czy rodzina mierząca się z problemami, czasem zraniona i żyjąca na marginesie życia społecznego nie jest w stanie przyjąć pomocy bez nawiązania relacji, w której poczuje się bezpiecznie. Każda osoba, która będzie próbowała się do niej zbliżyć lub ingerować w jej życie, nie budując zaufania będzie postrzegana jako kolejne zagrożenie i traktowana wrogo i nieufnie 23. Efektem usług asystenckich jest poczucie bezpieczeństwa wywodzące się z przekonania, że kryzys w jakim znalazła się osoba potrzebująca jest do pokonania, gdyż jest ktoś kto pomoże poszukać zasobów niezbędnych do pokonania trudności, w niej samej i w jej otoczeniu. Ponadto zademonstruje, jak przechodzić przez zawiły labirynt różnego rodzaju procedur, instytucji czy nowych sposobów reagowania na codzienne sytuacje, pomoże odbudować więzi społeczne oraz pokaże jak korzystać z dostępnych dóbr 24. Spotkanie z opiekunem asystentem, daje możliwość podzielenia się swoimi doświadczeniami życiowymi, wyrażenia swoich problemów, niepokojów, sprawdzenia realności pomysłów na zmiany we własnym życiu. Asystowanie to strategia wszechstronnego wsparcia skoncentrowana na osobie, gdzie tempo procesu doradczego dostosowane jest do możliwości aktywowania mechanizmów radzenia sobie i wykorzystywania zasobów poznawczych jednostki. To także pomoc o charakterze zawodowej na przykładzie wdrażania modelu lokalnej sieci wsparcia osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością, Oficyna Wyd. ATUT, Wrocław 2008, s Przez analogię do: S. Słowik, Duchowy wymiar metody towarzyszenia (etyczno-moralne aspekty pracy z beneficjentem), [w:] A. Wiktorska-Święcka (red.), Wyprowadzić na prostą. Innowacyjne metody aktywizacji społecznej i zawodowej na przykładzie wdrażania modelu lokalnej sieci wsparcia osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością, Oficyna Wyd. ATUT, Wrocław 2008, s Przez analogię do: A. Karasowska, A. Szulirz, Ocalić więzi. Praca socjoterapeutyczna z rodziną zagrożoną, Fundacja Etoh i Wyd. Edukacyjne Remedium, Warszawa 2015, s Przez analogię: S. Słowik, Duchowy wymiar metody towarzyszenia (etyczno-moralne aspekty pracy z beneficjentem), dz. cyt., s

35 wartościującym poprzez zapewnienie drugiej osobie poczucia akceptacji i bezpieczeństwa, przywrócenie wiary we własne możliwości, udzielenie informacji zwrotnych. Ma charakter podmiotowy poprzez nastawienie na indywidualne potrzeby i oczekiwania podopiecznego 25. O efektywności wsparcia udzielanego w formie usług asystenckich zadecyduje znajomość dostępnych innych form wsparcia i kooperacja między wsparciem formalnym i nieformalnym (wewnątrz rodziny i w środowisku lokalnym). Wspierające asystowanie osobie niesamodzielnej odnosi się do wzmacniania jej w pełnieniu ról społecznych, podnoszenia umiejętności radzenia sobie z różnymi problemami funkcjonalnymi i bytowymi, w tym związanymi z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Celem nadrzędnym wspierającego asystowania jest umożliwienie osobie niesamodzielnej, w oparciu o jej wewnętrzne i zewnętrzne zasoby, możliwie największej kontroli nad własnym życiem. Cechą charakterystyczną wsparcia jest jego osadzenie w sieci społecznej, np. rodzinnej, przyjacielskiej, koleżeńskiej, sąsiedzkiej, zawodowej, a więc w sieciach zakorzenionych przeważnie w naturalnych środowiskach życia i aktywności osoby lub rodziny. Stąd też relacje wsparcia są często przesycone naturalnością i spontanicznością. Opiekun w swej aktywności zawodowej nie może pominąć znaczenia i niezbędności wsparcia rodziny i lokalnego wsparcia społecznego, często musi się do niego dostroić i współgrać 26. Wsparcie społeczne zorientowane na osobę niesamodzielną może mieć dwojaki charakter: wewnętrzny wsparcie rodzinne występuje w samej rodzinie lub kręgu rodzinnym (np. dorosłe dzieci odrębnie funkcjonujące lub dalsi krewni). 25 Przez analogię: J. Kot, Kompleksowy system wsparcia na podłożu metody towarzyszenia, [w:] A. Wiktorska- Święcka (red.), Wyprowadzić na prostą. Innowacyjne metody aktywizacji społecznej i zawodowej na przykładzie wdrażania modelu lokalnej sieci wsparcia osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością, Oficyna Wyd. ATUT, Wrocław 2008, s patrz Część I 3. Model opieki i wprowadzenie do koncepcji wsparcia - Hierarchiczny model kompensacyjny 35

36 zewnętrzny wsparcie w przestrzeni sąsiedzkiej i lokalnej oraz wsparcie rodziny przez podmioty funkcjonujące w przestrzeni lokalnej i ponadlokalnej 27. Wsparcie zewnętrzne rodzinie mogą udzielać inne rodziny doświadczone w zakresie radzenia sobie z określonym problemem, wspólnoty sąsiedzkie, religijne, charytatywne, zawodowe, stowarzyszenia, grupy wolontariuszy, również instytucje 28. Zasady świadczenia usług asystenckich realizowanych na rzecz osoby niesamodzielnej Asystując osobom niesamodzielnym opiekun wzmacnia u nich poczucie bezpieczeństwa, wpływu na własne życie, poprawia ich samoocenę i jakość życia. Opiekun asystując, towarzysząc osobie niesamodzielnej, z reguły udziela jej wsparcia w sprawach bytowych w miejscu przebywania, także poza miejscem zamieszkania, np. w urzędach. Wsparcie opiekuna osoby niesamodzielnej w formie usług asystenckich służy rozwojowi kompetencji społecznych i motywowaniu osoby niesamodzielnej do podejmowania działań poprawiających jej sytuację życiową, np. do nawiązania kontaktów z osobami kompetentnymi do rozwiązania problemów zdrowotnych, mieszkaniowych, rynku usług czy pomocy społecznej. Opiekun udzielając wsparcia w sprawach bytowych ma jednocześnie baczenie na sytuację życiową tej osoby, szczególnie w kontekście jej bezpieczeństwa i konieczności udzielania niezbędnej pomocy w czynnościach związanych z zaspokajaniem podstawowych potrzeb życiowych oraz utrzymaniem gospodarstwa domowego Przez analogię M. Winiarski, Dylemat relacji pojęć wsparcie i pomoc w przestrzeni działań prorodzinnych wewnętrznych i zewnętrznych, [w:] E. Kantowicz, M. Ciczkowska-Giedziun, L. Willan-Horla (red.), Wielowymiarowość wsparcia współczesnej rodziny polskiej. Tom 1, Wyd. UW-M, Olsztyn T. Biernat, J. Przeperski, Zintegrowane wsparcie rodziny w środowisku lokalnym: Centrum dla Rodzin, dz. cyt. 29 W asystowaniu podstawowe znaczenie mają kompetencje komunikacyjne Patrz Część III. Załączniki: Opieka nad osobą z zaburzeniami w komunikowaniu się oraz opieka nad osobą z otępieniem. 36

37 Realizacja usług asystenckich na rzecz osób niesamodzielnej powinna opierać się na następujących zasadach: Indywidualizacja pracy wsparcie celowe, ukierunkowane na konkretne problemy funkcjonalne i bytowe, sposób i czas pracy dostosowany do potrzeb osoby niesamodzielnej, jej specyficznej sytuacji i realnych potrzeb oraz celów, które chce osiągnąć, towarzyszenie osobie niesamodzielnej w konkretnych różnych działaniach pozwalających jej wyjść z trudnej sytuacji życiowej oraz w rozwiązywaniu codziennych problemów funkcjonalnych, oddziaływanie na kilku płaszczyznach: zaspakajanie podstawowych potrzeb życiowych, prowadzenie gospodarstwa domowego, utrzymanie ról społecznych, współdziałanie w odkrywaniu i uwalnianiu zasobów fizycznych i psychicznych tkwiących w osobie niesamodzielnej, praca z osobą współudział osoby wspieranej we wszystkich etapach metodycznego działania, skoncentrowanie na osobie niesamodzielnej poprzez budowanie relacji i współpracy w oparciu o więź i zaufanie, danie osobie wspieranej oparcia psychicznego, wsparcie w różnym zakresie: emocjonalnym, instrumentalnym, informacyjnym, wartościującym, umożliwienie osobie niesamodzielnej nabrania szacunku do samej siebie i znalezienia sposobu na swą życiową niezależność, odzyskania kontroli nad własnym życiem, pozytywne niwelowanie stresu i aktywizowanie u osoby niesamodzielnej indywidualnych strategii radzenia sobie ze stresem, przekierowywanie emocji jako technika deeskalacyjna, dawanie nadziei, że zmiany są możliwe, usystematyzowanie działania (proces wspierania: ocena sytuacji, ustalenie celów, planowanie działania, realizacja planu, ocena uzyskanego efektu, okresowa ewaluacja końcowa), 37

38 zróżnicowana częstotliwość spotkań i dostosowanie ich długości do wykonania danego wspólnego działania, dostosowanie tempa współpracy do możliwości aktywizowania mechanizmów radzenia sobie i do możliwości wykorzystania zasobów poznawczych osoby niesamodzielnej, współdziałanie w kompleksowości wsparcia (tu rozumiane jako uspójnianie wsparcia płynącego do osoby niesamodzielnej od różnych profesjonalistów i instytucji), zmiana postawy pomagającego z arbitralnego i urzędniczego na towarzyszący i partnerski, zapewnienie osobie niesamodzielnej poczucia akceptacji i bezpieczeństwa, przywrócenie wiary we własne możliwości, udzielanie informacji zwrotnych, stosowanie narzędzi pozbawionych wymiaru finansowego, praca w środowisku przebywania osoby niesamodzielnej, procesualność praca małymi etapami, ciągłe rozwijanie i modyfikowanie pracy, elastyczne reagowanie na potrzeby i kryzysy osoby niesamodzielnej, dobrowolność zarówno ze strony asystenta / opiekuna jak i osoby niesamodzielnej. mała liczby odbiorców (średnio do 3 osób w ciągu dnia). Zakres rzeczowy usług asystenckich Czas wsparcia średni wymiar czasowy 2 godz. dziennie w dni robocze 10godz. w tygodniu, regulowany adekwatnie do potrzeb osoby niesamodzielnej, za wyjątkiem teleopieki, która ma charakter ciągłej elektronicznej asysty Czas opieki może być kumulowany gdy asystowanie przy zadaniach trudnych dla osoby niesamodzielnej jest 38

39 niezbędne, ale trwa dłużej niż 2 godziny. Organizacja asysty może być różna w kolejnych dniach miesiąca. Rozliczeniu podlega łączna liczba godzin asysty i wykonanie planu wsparcia. Zakres wsparcia wsparcie (intelektualne, psychiczne i emocjonalne) udzielane osobie niesamodzielnej przy rozwiązywaniu jej problemów funkcjonalnych i bytowych, w zakresie mobilności, samoobsługi oraz kształtowania codziennego życia i kontaktów społecznych. Metody działania 1) asystowanie osobie niesamodzielnej przy formalnościach związanych z załatwianiem jej spraw bytowych, 2) towarzyszenie osobie niesamodzielnej w dotarciu do miejsca dokonywania formalności związanych z zabezpieczaniem spraw bytowych, koszty przejazdu pokrywa osoba niesamodzielna, a w uzasadnionych przypadkach ośrodek pomocy społecznej, 3) monitorowanie bezpieczeństwa osoby niesamodzielnej asystowanie osobie niesamodzielnej obejmuje także baczenie na rzetelność innych osób sprawujących osobistą opiekę (także domowników) i innych podmiotów oferujących usługi osobom niesamodzielnym, również reagowanie na sytuacje kryzysowe w formie powiadamiania osób i podmiotów kompetentnych w rozwiązywaniu zaistniałych problemów, 4) Teleopieka ciągłe elektroniczne monitorowanie bezpieczeństwa osoby niesamodzielnej. 39

40 Usługi asystenckie zakres wsparcia, wykaz i opis niezbędnych czynności I. Mobilność Opis czynności Sposób wykonania Cel / efekt wsparcia 1. Zmienianie podstawowej pozycji ciała Zmienianie jednej pozycji ciała na inną i przemieszczanie się z jednego miejsca na inne; jak np. wtedy gdy wstaje się z krzesła aby położyć się do łóżka lub zmienia się pozycję ciała na klęczącą albo kuczną i z powrotem. Obejmuje: zmienianie pozycji ciała z pozycji leżącej, z pozycji kucznej lub klęczącej, z pozycji siedzącej lub stojącej, pochylanie się i przenoszenie środka ciężkości ciała Nie obejmuje: przemieszczanie się Instruktaż dotyczący zasad zmieniania podstawowej pozycji ciała Dodatkowe działania wspierające Doradzanie w sprawie zorganizowania przestrzeni funkcjonalnej i wyposażenia w sprzęt wspomagający wstawanie z łóżka czy fotela Zwiększenie zakresu zajęć domowych. Profilaktyka upadków. Odciążenie fizyczne opiekuna. Profilaktyka urazów u opiekuna 2. Utrzymywanie pozycji ciała Pozostawanie w tej samej wymaganej pozycji ciała, tak jak np. siedzenie lub stanie przy wykonywaniu różnych czynności. Obejmuje: utrzymywanie pozycji leżącej, kucznej, klęczącej, siedzącej i stojącej 3. Przemieszczanie się Przemieszczanie się z jednej powierzchni na inną, jak np. przesuwanie się wzdłuż ławki lub przemieszczanie się z łóżka na krzesło bez zmiany pozycji ciała. Obejmuje: przemieszczanie się w pozycji siedzącej lub leżącej Nie obejmuje: zmienianie podstawowej pozycji ciała 40 Instruktaż dotyczący metod utrzymania pozycji ciała Doradzanie w sprawie metod ustalania pozycji ciała Dodatkowe działania wspierające Doradzanie w zakresie sprzętu pozycjonującego. Asystowanie przy wypożyczeniu lub zakupach sprzętu. Doradzanie w sprawie metod przemieszczania się Dodatkowe działania wspierające Doradzanie w zakresie sprzętu wspomagającego przemieszczanie się np. sprzęt do ślizgowego przemieszczania się Asystowanie przy wypożyczeniu lub zakupach sprzętu. Ograniczenie dolegliwości bólowych. Poszerzenie zakresu zajęć. Profilaktyka skutków długotrwałego unieruchomienia. Profilaktyka urazów u opiekuna, odciążenie fizyczne opiekuna Samodzielne przemieszczanie się. Zwiększenie bezpieczeństwa. Zmniejszenie dolegliwości bólowych związanych z przemieszczaniem się. Profilaktyka skutków długotrwałego unieruchomienia, Profilaktyka urazów u opiekuna i odciążenie fizyczne opiekuna

41 4. Precyzyjne używanie ręki Wykonywanie skoordynowanych czynności związanych z posługiwaniem się przedmiotami, podnoszeniem, manipulowaniem i wypuszczaniem przedmiotów przy użyciu jednej ręki, palców i kciuka, jak np. gdy zbiera się monety ze stołu lub wykręca numer telefonu. Obejmuje: podnoszenie, chwytanie, manipulowanie i odkładanie rzeczy Nie obejmuje: podnoszenie i przenoszenie przedmiotów Doradzanie w sprawie skompensowania niesprawności dłoni. Dodatkowe działania wspierające Asystowanie przy wypożyczeniu lub zakupie sprzętu wspomagającego chwyt precyzyjny chwytaki, specjalne uchwyty, naczynia, sztućce, profilowany sprzęt do wykonywania higieny osobistej itp. Zwiększenie zakresu samoobsługi i samodzielnie wykonywanych zajęć domowych Poprawa samooceny i jakości życia. 5. Używanie rąk i ramion Podejmowanie skoordynowanych działań, których celem jest poruszanie lub manipulowanie przedmiotami za pomocą rąk i ramion, tak jak np. gdy obraca się gałkę u drzwi lub gdy rzuca się lub łapie jakiś przedmiot. Obejmuje: przyciąganie lub popychanie przedmiotów, obracanie lub skręcanie rąk lub ramion; rzucanie, łapanie; Nie obejmuje: precyzyjne używanie ręki Doradzanie w sprawie skompensowania niesprawności ramion rąk. Dodatkowe działania wspierające Asystowanie przy wypożyczeniu lub zakupie niezbędnego sprzętu specjalne pochwyty, uchwyty, chwytaki, pantografy itp. Zwiększenie zakresu zajęć domowych, poprawa bezpieczeństwa przy wykonywaniu czynności gospodarskich, poprawa samooceny i jakości życia, 6. Chodzenie Poruszanie się po powierzchni na stopach, krok po kroku, gdy co najmniej jedna stopa zawsze dotyka ziemi, tak jak np. podczas spacerowania, przechadzania się, chodzenia do przodu, do tyłu lub bokiem. Obejmuje: chodzenie na krótkie lub długie dystanse, chodzenie po różnych powierzchniach, omijanie przeszkód Nie obejmuje: przemieszczanie się Doradzanie w sprawie zasad bezpiecznego chodzenia. Dodatkowe działania wspierające Doradzanie w zakresie organizacji przestrzeni funkcjonalnej oraz likwidacji barier architektonicznych, Asystowanie przy wypożyczeniu lub zakupie sprzętu wspomagającego chodzenie (laski, kule, balkonik, chodzik) Poprawa mobilności. Profilaktyka upadków. Zwiększenie bezpieczeństwa. Utrzymanie kontaktów i więzi lokalnych 41

42 II. Samoobsługa Opis czynności Sposób wykonania Cel / efekt wsparcia 1. Mycie się oraz Mycie i suszenie całego ciała lub części ciała z użyciem wody i odpowiednich czyszczących i suszących środków i sposobów jak np. kąpanie się, branie prysznica, mycie rąk i stóp, twarzy i włosów i wycieranie się ręcznikiem. Obejmuje: mycie części ciała Doradzanie w zakresie utrzymania higieny ciała, dostosowania łazienki i stosowania sprzętu ułatwiającego samodzielne mycie się i czynności z zakresu higieny osobistej. Czysta skóra. Profilaktyka stanów zapalnych skóry. Brak przykrego zapachu potu, moczu. Poprawa samopoczucia. Pielęgnowanie ciała Pielęgnowanie poszczególnych części ciała: dbanie o części ciała, takie jak np. skóra, twarz, zęby, skóra głowy, paznokcie i genitalia, które wymagają więcej troski niż mycie i suszenie. Obejmuje: pielęgnowanie skóry, zębów, włosów, paznokci palców rąk i stóp. Nie obejmuje: mycie się, korzystanie z toalety Doradzanie w sprawie poprawy i utrzymania kondycji skóry oraz stosowania ochronnych preparatów pielęgnacyjnych. Profilaktyka zmian chorobowych na skórze Poprawa samodzielności w pielęgnowaniu i utrzymaniu kondycji skóry, 2 Korzystanie z toalety Planowanie wydalania i wydalanie ludzkich odchodów (menstruacja, oddawanie moczu i defekacja) oraz oczyszczanie się po tych czynnościach. Obejmuje: kontrolowanie mikcji, defekacji i higiena menstruacji. Nie obejmuje: mycie się i pielęgnowanie poszczególnych części ciała Doradzanie w sprawie: utrzymania kontroli nad mikcją i defekacją, doboru i stosowania produktów chłonnych i sprzętu do zbiórki moczu, dostosowania toalety, np. nakładka podwyższająca sedes stosowania krzesła sanitarnego profilaktyki zaparć Zwiększenie samodzielności w toalecie i kontrolowaniu mikcji oraz defekacji. Zabezpieczenie intymności. Profilaktyka skutków nietrzymania moczu. Profilaktyka zaparć. Poprawa samooceny i jakości życia. Utrzymanie higieny i kondycji skóry. Utrzymanie aktywności, kontaktów i więzi lokalnych 42

43 3Ubieranie się Podejmowanie skoordynowanych czynności i zadań związanych z zakładaniem i zdejmowaniem ubrań i obuwia we właściwej kolejności i dostosowanie ubioru do warunków klimatycznych i wymogów środowiska społecznego, tak jak np. zakłada się, dopasowuje i zdejmuje koszule, spódnice, bluzki, spodnie, bieliznę, sari, kimono, rajstopy, kapelusze, rękawiczki, płaszcze, buty, pantofle, obuwie, sandały i kapcie. Obejmuje: zakładanie i zdejmowanie odzieży i obuwia i dokonywanie wyboru odpowiedniego ubrania. Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych z zakładaniem ubrania na różne części ciała, tak jak np. podczas zakładania ubrania przez głowę, przez ramiona i barki oraz na dolną i górną połowę ciała; zakładanie rękawiczek i nakrycia głowy. Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych ze zdejmowaniem ubrania z różnych części ciała, tak jak np. podczas ściągania ubrania przez głowę, przez ramiona i barki oraz z dolnej i górnej połowy ciała; zdejmowania rękawiczek i nakrycia głowy. Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych z zakładaniem skarpet, pończoch i obuwia. Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych ze zdejmowaniem skarpet, pończoch i obuwia. Przestrzeganie domniemanych lub oficjalnych norm i zwyczajów dotyczących ubioru w danej społeczności lub kulturze i ubieranie się zgodnie z warunkami klimatycznymi. Doradzanie w zakresie możliwości skompensowania utraconej sprawności w zakresie samodzielnego ubierania się i rozbierania. Dodatkowe działania wspierające Asystowanie przy zakupie odpowiedniej odzieży i sprzętu wspomagającego samodzielne ubieranie i rozbieranie się, w tym różnorodne chwytaki, przyrząd do zakładania skarpet, pończoch i rajstop, przyrząd do zdejmowania butów Doradzanie i asystowanie przy wyborze odzieży adekwatnej do pory roku, aktywności, sytuacji Zwiększenie samodzielności w zakresie ubierania się i dbania o adekwatność stroju do sytuacji. Poprawa samooceny i jakości życia. Podtrzymanie kontaktów i więzi lokalnych. Profilaktyka zdrowotnych i społecznych skutków nieodpowiedniego ubierania się. 43

44 4. Jedzenie Podejmowanie skoordynowanych zadań i czynności związanych ze spożywaniem podanego pokarmu, podnoszenie go do ust i zjadanie w kulturowo akceptowany sposób, krojenie lub łamanie pożywienia na kawałki, otwieranie butelek i puszek, używanie przyborów do jedzenia, zjadanie posiłków, uczestniczenie w przyjęciu lub zjadanie obiadu. Doradzanie w zakresie kompensowania utraconej sprawności dłoni i możliwości samodzielnego spożywania posiłków. Asystowanie przy doborze naczyń, przyrządów i profilowanych sztućców umożliwiających samodzielne jedzenie Zwiększenie samodzielności w zakresie dbania o siebie, poprawa samooceny i jakości życia, profilaktyka skutków niedożywienia. 5Picie Chwytanie naczynia z płynem, podnoszenie go do ust i wypijanie płynu w kulturowo akceptowany sposób, miksowanie, mieszanie i nalewanie płynów do picia, otwieranie butelek i puszek, picie przez słomkę lub picie bieżącej wody z kranu lub ze źródła. Doradzanie w zakresie kompensowania utraconej sprawności dłoni i możliwości samodzielnego wypijania napojów. Asystowanie przy doborze naczyń adekwatnie do rodzaju niesprawności, Doradzanie w zakresie ilości i rodzajów przyjmowanych płynów. Zwiększenie samodzielności w zakresie dbania o siebie, poprawa samooceny i jakości życia, profilaktyka skutków odwodnienia. 6Przygotowanie posiłków 7Wykonywanie prac domowych Przygotowywanie posiłków. Planowanie, organizowanie, gotowanie i podawanie prostych i złożonych posiłków dla siebie i innych tak jak np. ustalanie menu, wybieranie produktów i napojów zdatnych do spożycia, łączenie składników podczas sporządzania posiłków, gotowanie i przyrządzanie zimnych potraw i napojów oraz podawanie potraw do spożycia. Prowadzenie gospodarstwa domowego obejmujące sprzątanie domu, pranie odzieży, używanie sprzętu gospodarstwa domowego, przechowywanie żywności i usuwanie śmieci tak jak np. zamiatanie, zmywanie, mycie blatów, ścian i innych powierzchni, zbieranie i usuwanie śmieci domowych, porządkowanie pokojów, szaf, szuflad, odkurzanie; zbieranie, pranie, suszenie, 44 Doradzanie w zakresie samodzielnego przygotowywania posiłków, doboru i przestrzegania zaleconej diety. Asystowanie przy doborze sprzętu, profilowanych przyrządów i sztućców umożliwiających samodzielne przygotowanie posiłków. Doradzanie w sprawach codziennego utrzymywania gospodarstwa domowego. Asystowanie w zakupach, przy załatwianiu spraw bytowych, które są trudne dla osoby niesamodzielnej. Dodatkowe działania wspierające Asystowanie przy drobnych transakcjach Zwiększenie samodzielności w zakresie planowania i przygotowywania posiłków. Profilaktyka skutków niedożywienia i odwodnienia. Poprawa samooceny i jakości życia. Podtrzymywanie kontaktów społecznych Poszerzenie samodzielności w zakresie dbania o swoje mieszkanie i sytuację życiową. Zwiększenie bezpieczeństwa i profilaktyka urazów przy zajęciach domowych. Poprawa warunków życia.

45 III. Kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych składanie i prasowanie odzieży; czyszczenie obuwia; używanie miotły, szczotek i odkurzaczy; pralek, suszarek i żelazek. Obejmuje: pranie i suszenie odzieży i garderoby, czyszczenie powierzchni i sprzętu kuchennego; sprzątanie powierzchni mieszkalnej; używanie sprzętu gospodarstwa domowego, przechowywanie przedmiotów codziennego użytku i pozbywanie się śmieci. Nie obejmuje: nabywanie miejsca zamieszkania; nabywanie dóbr i usług; przygotowywanie posiłków; dbanie o sprzęty gospodarstwa domowego; pomaganie innym osobom. finansowych, Asystowanie przy wyborze i zakupie usług zewnętrznych Doradzanie w sprawie metod i sprzętu umożliwiającego samodzielne wykonywanie zajęć domowych. Monitorowanie bezpieczeństwa osoby niesamodzielnej baczenie na rzetelność innych osób sprawujących osobistą opiekę (także domowników) i innych podmiotów oferujących usługi osobom niesamodzielnym, również reagowanie na sytuacje kryzysowe w formie powiadamiania osób i podmiotów kompetentnych w rozwiązywaniu zaistniałych problemów. Opis czynności Sposób wykonania Cel wsparcia 1. Skupianie uwagi Celowe skupianie się na określonym bodźcu, np. przez eliminowanie rozpraszających dźwięków. Jest swoista funkcje psychiczna umożliwiające skupienie się przez niezbędny odstęp czasu na bodźcu zewnętrznym lub przeżyciach wewnętrznych. Obejmuje: funkcje trwałości, przerzutności, zmiennej podzielności i dzielenia uwagi, koncentracja, rozpraszalność Nie obejmuje: funkcji świadomości, energii i napędu, snu, pamięci oraz funkcji psychomotorycznych i percepcyjnych Doradzanie w zakresie organizowania warunków umożliwiających skupienie się na ważnych dla danej osoby zajęciach domowych i sprawach. Dodatkowe działania wspierające Doradzanie i asystowanie przy eliminowaniu rozpraszających bodźców ograniczanie liczby uczestniczących w zajęciach osób, przedmiotów, dźwięków, spraw. Poprawa samooceny i jakości życia. Zaangażowanie w codzienne sprawy i umiejętności skupienia uwagi na zajęciach ważnych dla osoby niesamodzielnej. 45

46 2.Rozwiązywanie problemów 3.Podejmowanie decyzji Znajdowanie odpowiedzi na pytania lub sytuacje poprzez identyfikowanie i analizowanie problemów, ustalanie możliwych rozwiązań i ocenianie potencjalnych skutków tych rozwiązań a następnie wdrażanie wybranego rozwiązania, jak np. rozstrzyganie sporu pomiędzy dwoma osobami. Obejmuje: rozwiązywanie prostych i złożonych problemów. Nie obejmuje: myślenie i podejmowanie decyzji Dokonywanie wyboru spośród różnych możliwości, wdrażanie dokonanego wyboru, ocenianie skutków dokonanego wyboru, jak np. wybieranie i kupowanie określonego artykułu lub decydowanie o podjęciu się i podejmowanie jakiegoś zadania spośród wielu zadań, które należy wykonać. 46 Rozmowa wspierająca ukierunkowana na identyfikowanie i analizowanie problemu, scalaniu niespójnych lub sprzecznych informacji, prowadząca do wyboru najlepszego rozwiązania i oceny potencjalnych skutków. Dodatkowe działania wspierające Asystowanie osobie niesamodzielnej przy realizowaniu wybranego rozwiązania. Doradzanie w sprawach związanych z zaspokajaniem potrzeb bytowych Dodatkowe działania wspierające Asystowanie przy nawiązywaniu kontaktu i organizowaniu spotkań z osobami decyzyjnymi w sprawach zdrowia i funkcjonowania np. lekarzem, pielęgniarką pracownikiem socjalnym, administratorem budynku. Asystowanie przy nabywaniu dóbr pierwszej potrzeby i usług gospodarczych i komunalnych. Asystowanie przy zamówieniu usługi transportowej i zapewnienie bezpieczeństwa w trakcie podróży Monitorowanie i asystowanie przy wnoszeniu bieżących cyklicznych opłat Obniżenie negatywnych emocji i lęku wobec zaistniałych problemów. Poczucie bezpieczeństwa przy wyborze rozwiązania i jego realizacji. Szczególnie w sytuacji złożonego problemu dotyczącego wielu powiązanych ze sobą kwestii lub kilku powiązanych problemów. Zwiększenie samodzielności w rozwiązywaniu prostych problemów dotyczących pojedynczej kwestii lub pytania związanych z codziennym funkcjonowaniem. Zaangażowanie osoby niesamodzielnej w podejmowanie decyzji zabezpieczających ciągłość podstawowego zaopatrzenia gospodarstwa domowego, takich jak zakup odzieży, opału, niezbędnych sprzętów gospodarstwa domowego, urządzeń domowych i narzędzi, zaopatrzenia w niezbędną energię (opał, gaz, prąd), w wodę, wywóz nieczystości i odpadów domowych łącznie z zabezpieczeniem niezbędnego transportu. Zwiększenie kontroli nad własnym

47 życiem. Utrzymywanie kontaktów z lokalną grupą społeczną poprzez media takie jak telefon czy elektroniczne systemy alarmowe, w tym korzystanie z pierwszej pomocy (pogotowie ratunkowe, straż pożarna, policja) oraz telepomocy, teleopieki czy telemedycyny. Wypełnienie czasu wolnego i aktualizacja wiedzy i orientacji społecznej z wykorzystaniem środków masowego przekazu jak radio, telewizja czy Internet. Zwiększenie bezpieczeństwa osoby niesamodzielnej. Poprawa pewności siebie, codziennej aktywności i jakości życia. 47

48 4.Podejmowanie pojedynczego zadania Podejmowanie pojedynczego zadania samodzielnie lub z inną osobą / osobami w całości lub na poszczególnych etapach, takich jak: przygotowanie, inicjowanie, ustalanie czasu i miejsca potrzebnych do wykonania pojedynczego zadania, prostego lub złożonego. Doradzanie i asystowanie w przygotowaniu, inicjowaniu, ustalaniu czasu, miejsca i osób potrzebnych do wykonania prostego lub złożonego zadania. Dodatkowe działania wspierające Asystowanie przy wykonywaniu pojedynczych zadań. Asystowanie podczas kontaktowania się podopiecznego z osobami, których umiejętności są niezbędne by mogła ona wykonać zadania związane z codziennym funkcjonowaniem. Wykonywanie niezbędnych codziennych zadań i czynności życiowych, samodzielnie, bez niczyjej pomocy, lub z osobami, które zaangażowane są na niektórych lub wszystkich etapach realizacji zadania. Poprawa samooceny. Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i współuczestniczenia w lokalnej grupie społecznej. 5. Realizowanie dziennego rozkładu zajęć Podejmowanie prostych lub złożonych i skoordynowanych działań, związanych z planowaniem, ustalaniem i spełnianiem czynności wynikających z codziennego rozkładu zajęć i obowiązków. Np. gospodarowanie czasem lub planowanie poszczególnych czynności wykonywanych w ciągu dnia. Obejmuje: ustalanie i spełnianie codziennego rozkładu zajęć oraz ustalanie poziomu własnej aktywności w ciągu dnia Nie obejmuje: podejmowanie wielu zadań. Doradzanie przy ustalaniu dziennego rozkładu zajęć obejmującego proste lub złożone i skoordynowane działania, związane z codziennym funkcjonowaniem. Monitorowanie realizacji dziennego rozkładu zajęć w kontekście obiektywnych możliwości w zakresie samoobsługi i aktualnej sytuacji bytowej osoby niesamodzielnej. Dodatkowe działania wspierające Asystowanie przy realizacji dziennego rozkładu zajęć w zakresie szczególnie trudnym dla osoby niesamodzielnej, np. skoordynowanie czynności wymagających osobistego zaangażowania innych osób. Czynienie planów nadaje sens życiu i poczucie dobrze spełnionych obowiązków. Zwiększenie i/lub utrzymywanie kontroli nad własnym życiem. Zmniejszenie poczucia bezradności. Zwiększenie bezpieczeństwa poprzez monitorowanie sytuacji życiowej osoby niesamodzielnej. Koordynacja zajęć z innymi osobami zaangażowanymi w proces opieki. Profilaktyka izolacji społecznej. 48

49 6. Rozmowa Rozpoczynanie, kontynuowanie i kończenie wymiany myśli i poglądów za pomocą języka mówionego, pisanego, migowego lub innych form języka, z jedną osobą lub większą liczbą ludzi znajomych lub obcych w kontaktach oficjalnych lub towarzyskich. Obejmuje: rozpoczynanie, podtrzymywanie i kończenie rozmowy; rozmowa z jedną osobą lub wieloma ludźmi Doradzanie w sprawie metod skutecznego komunikowania się. Dodatkowe działania wspierające Asystowanie przy wyborze metody, środków lub sprzętu wspomagającego osobę niesamodzielną w rozmowie. Asystowanie przy rozmowie ważnej dla osoby niesamodzielnej i wspieranie jej rozpoczynanie, podtrzymywaniu i kończeniu rozmowy. Umiejętność stosowania skutecznej komunikacji w danym stanie zdrowia i sprawności. Wzmocnienie kompetencji społecznych, podtrzymywanie ról społecznych, zmniejszenie nudy, bierności i umożliwienie weryfikacji aktualnej sytuacji w lokalnej społeczności, podtrzymywanie więzi społecznych, poprawa samooceny, zwiększenie poczucia przynależności do lokalnej grupy społecznej, Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, Profilaktyka skutków izolacji społecznej 7. Podstawowe kontakty międzyludzkie Nawiązywanie kontaktów z ludźmi w sposób odpowiedni do sytuacji i akceptowany społecznie, jak np. okazywanie stosownych względów i poważania lub reagowanie na uczucia innych. Obejmuje: okazywanie szacunku, serdeczności, uznania i tolerancji w kontaktach; reagowanie na krytykę i sygnały społeczne we wzajemnych kontaktach; zachowanie odpowiedniego kontaktu fizycznego we wzajemnych relacjach Asystowanie osobie niesamodzielnej w relacjach z innymi, z zastosowaniem technik deeskalacyjnych w sytuacjach konfliktowych, wygaszania negatywnych i wzmacniania pozytywnych emocji. Wyrażanie szacunku, empatii i serdeczności we wzajemnych kontaktach. Wsparcie psychiczne. Zaspakajanie uniwersalnej potrzeby akceptacji, uznania i przynależności do lokalnej grupy. Poprawa jakości życia Monitorowanie sytuacji osoby niesamodzielnej i zapobieganie nadużyciom wobec osób niesamodzielnych. 49

50 Sprawozdawczość zawodowa Dokumentowanie wykonanych zadań Dokumentowanie procesu wsparcia na standaryzowanych formularzach indywidualna dokumentacja osoby objętej wsparciem Zbiorcza dokumentacja dotycząca aktywności zawodowej asystenta / opiekuna Dokonywanie okresowej oceny sytuacji osoby niesamodzielnej, nie rzadziej niż co pół roku i przekazywanie jej do właściwego miejscowo ośrodka pomocy społecznej. 2. Standardy organizacyjne Usług Teleopieki i Telepomocy Klasyfikacja podopiecznych Ze względu na zróżnicowane potrzeby opiekuńcze i różne możliwości interakcji z systemami Telepieki i Telepomocy niezbędna jest poprawna klasyfikacja podopiecznych. Grupa I: osoby z niewielkim ograniczenia autonomii żyjące w otoczeniu, ale posiadające ograniczenia wynikające ze stanu zdrowia lub upośledzenia funkcjonalnego związanego z wiekiem. a. Możliwy poziom interakcji z systemem Teleopieki bardzo dobry / dobry b. Samodzielne wyjścia poza miejsce zamieszkania stałe / możliwe samodzielnie c. Poziom współpracy z personelem opiekuńczym bezpośrednim bardzo dobry/ dobry d. Poziom samodzielnego realizowanie podstawowych czynności codziennych bardzo dobry /dobry Grupa II: osoby o ograniczonej autonomii pozostające w większości w miejscu zamieszkania lub w pobliżu. a. Możliwy poziom interakcji z systemem Teleopieki bardzo dobry / dobry / średni 50

51 b. Samodzielne wyjścia poza miejsce zamieszkania ograniczone / wyjścia zazwyczaj z osobą towarzyszącą c. Poziom współpracy z personelem opiekuńczym bezpośrednim dobry/ średni d. Poziom samodzielnego realizowanie podstawowych czynności codziennych bardzo dobry /dobry /średni Grupa III: osoby o bardzo ograniczonej autonomii pozostające na stałe w miejscu zamieszkania. W grupie tej są też osoby o ograniczonych funkcjach poznawczych (demencje): a. Możliwy poziom interakcji z systemem Teleopieki bardzo niski / żaden b. Samodzielne wyjścia poza miejsce zamieszkania brak / samodzielne wyjście jest sytuacją alarmową c. Poziom współpracy z personelem opiekuńczym bezpośrednim niski / żaden d. Poziom samodzielnego realizowanie podstawowych czynności codziennych średni / niski / żaden Opisane standardy odnoszą się do systemu Teleopieki i Telepomocy jako ważnego elementu całości systemu opiekuńczego. Usługi mają charakter lokalny i bezpośredni lub są świadczone zdalnie. Dla poprawnego funkcjonowania systemu niezbędna jest integracja lokalnych usług opiekuńczych, świadczeń medycznych i usług zdalnych. Poszczególne rodzaje usług w tym samym procesie opiekuńczym mogą być świadczone przez tego samego lub różnych wykonawców. Także analiza kosztów wskazuje na konieczność integracji istniejącej bazy usługowej, takiej jak lokalna opieka medyczna i społeczna z tworzonymi systemami Teleopieki. W każdym przypadku zakres wykorzystania i adaptacji istniejących struktur wymaga indywidualnej analizy w oparciu o warunki lokalne. 51

52 W organizacji opieki nad osobami niesamodzielnymi zaangażowane są lokalne struktury reagowania na sytuacje nagłe jak Pogotowie Ratunkowe, Straż Pożarna, Policja, Pogotowie Gazowe oraz lokalny system opieki społecznej i opieki medycznej. W lokalizacjach, w których jest ponad osób Grupy I lub osób Grupy II lub osób Grupy III, objętych systemem Teleopieki w jednej lokalizacji w promieniu 30 km od ustalonego punktu centralnego lub w granicach jednego powiatu, zaleca się utworzenie lokalnej Jednostki Bezpośredniego Reagowania. Telepomoc to jednostka bezpośredniego reagowania na alarm. Tworzy ją samodzielny, mobilny, dostępny przez 24 h zespół opiekunów, o kompetencjach niezbędnych do świadczenia usług opiekuńczych i udzielenia pierwszej pomocy medycznej, reagujący na zgłoszenia typu Alarm Socjalny Pilny, Niepilny i Alarm głuchy zgodnie z ustalonymi standardami. 3. Standard usług dla osób z drugim stopniem niesamodzielności Podmiot wsparcia osoba z drugim stopniem niesamodzielności Zgodnie z ustaleniami przyjętymi w ramach Projektu za osobę z drugim stopniem niesamodzielności uznaje się osobę, u której zdolność do wykonania czynności w obszarach: mobilność, samoobsługa, kształtowanie codziennego życia i kontakty społeczne została oceniana w skali od 55 do mniej niż 75 punktów. Osobie tej gwarantuje się 4 godziny wsparcia w ciągu dnia. 30 Osoba z drugim stopniem niesamodzielności to osoba, która w codziennym funkcjonowaniu napotyka trudności ograniczające jej aktywność i uczestniczenie w stopniu od niewielkiego 30 Zasady omówione w pkt. 2 (s. 8 14) niniejszego opracowania. 52

53 do poważnego odchylenia, w odniesieniu do wykonywania jakiejś czynności w sposób oczekiwany od osób sprawnych i samodzielnych. Szeroko pojęte bezpieczeństwo osoby z drugim stopniem niesamodzielności jest warunkowane systematyczną, codzienną aktywizującą pomocą opiekuna. Poziom i zakres samodzielnego funkcjonowania osoby niesamodzielnej (także wiek, sprawność fizyczna, styl życia, nawyki, sposób radzenia sobie z trudnościami), determinują metodę kompensowania 31 ograniczeń funkcjonalnych oraz wytyczają poziom osobistego i fizycznego zaangażowania opiekuna w poszczególne czynności opiekuńcze od asystowania przez pomoc do opieki zasada APO. Cel i zasady wsparcia osób z drugim stopniem niesamodzielności Głównym celem wsparcia osoby z II stopniem niesamodzielności jest poprawa jej codziennego funkcjonowania poprzez osobistą pomoc opiekuna i wykorzystanie dostępnych ułatwień kompensujących utraconą sprawność, tak by osoba niesamodzielna mogła osiągnąć możliwie najwyższą w jej sytuacji zdolność do wykonywania codziennych czynności życiowych. Głównym celem pomocy, z punktu widzenia osoby niesamodzielnej jest: bezpieczeństwo, pokonanie barier i trudności oraz adaptacja do życia z niesprawnością funkcjonalną, 31 Pojęcie kompensacja jest tu rozumiane jako: wyrównywanie własnych braków w jakiejś dziedzinie lub umniejszanie roli niepowodzeń przez wzmożoną aktywność w innej dziedzinie lub doskonalenie pozytywnych cech, wyrównywanie własnych braków w jakiejś dziedzinie lub umniejszanie roli niepowodzeń przez fizyczną, osobistą pomoc opiekuna przejęcie funkcji jakiegoś narządu, w razie jego schorzenia lub utraty, przez nieuszkodzoną część tego narządu albo przez inny narząd wspomaganie lub przejęcie funkcji jakiegoś narządu przez środek techniczny. 53

54 Wsparcie dla osób z drugim stopniem niesamodzielności zostało określone jako usługi o charakterze pomocowym Pomaganie osobie niesamodzielnej powinno opierać się na następujących zasadach: 1) Wzajemne relacje w procesie pomagania oparte są na szacunku i zaufaniu: poszanowanie wrodzonej wartości i autonomii osób, unikanie piętnowania i stygmatyzacji poprzez identyfikowanie osoby niesamodzielnej wyłącznie poprzez chorobę lub kategorię niepełnosprawności, której doświadcza, w praktyce opiekuńczej rodzaj i zakres pomocy powinien być zawsze stosowany za pełną wiedzą, współpracą i zgodą danej osoby, adekwatnie do jej sklasyfikowanego poziomu funkcjonowania. Jeżeli ograniczenia zdolności poznawczych jednostki wykluczają to zaangażowanie, rodzina lub opiekun prawny 32 tej osoby powinien być aktywnym uczestnikiem procesu opieki. 2) Informacje dotyczące sytuacji osoby niesamodzielnej (osobowe i środowiskowe) w społecznym procesie opieki są traktowane jako informacje osobiste (dane wrażliwe) i podlegają obowiązującym zasadom poufności. 3) Holistyczne podejście do pomocy uwzględniające stan zdrowia także w kontekście funkcjonowania fizycznego i społecznego oraz możliwie najszerszy zakres współuczestnictwa osób zainteresowanych przywróceniem osobie niesamodzielnej kontroli nad własnym życiem. 4) Pomoc powinna spełniać funkcje aktywizujące i opierać się na wzajemnych relacjach pomiędzy osobą niesamodzielną, jej rodziną i opiekunem, także w kontekście podziału 32 patrz Część I 3. Model opieki i wprowadzenie do koncepcji wsparcia - Hierarchiczny model kompensacyjny 54

55 zadań między opiekunem formalnym a członkami rodziny (opiekunami faktycznymi) zobowiązanymi do sprawowania opieki.5) Pomoc spełnia wielorakie cele zgodnie z wymogami sektorów: pomocy społecznej i ochrony zdrowia, szczególnie istotna dla obu sektorów jest profilaktyka skutków niesamodzielności. 6) Orzeczenie o stopniu niesamodzielności zawiera obiektywnie oceniony poziom utraty sprawności, tak by można było zaplanować odpowiednie wsparcie. 7) Diagnoza potrzeb i plany opieki są na tyle proste, że osoby zajmujące się w praktyce pomocą osobom niesamodzielnym postrzegają ją jako logiczny opis konsekwencji stanów chorobowych i ograniczenia aktywności życiowej. 8) Pomoc kompensuje ograniczenia i aktywizuje do samoopieki plany opieki uwzględniają obowiązki i zajęcia osoby objętej opieką oraz obowiązki jej rodziny zobowiązanej do opieki 33. 9) Dokumentowanie procesu pomocy i ewaluacja są wykorzystywane w praktyce ochrony zdrowia i pomocy społecznej: w wymiarze społecznym identyfikowanie potrzeb opieki zdrowotnej, w tym rehabilitacji oraz dostosowywanie pomocy i innych działań społecznych do potrzeb osób niesamodzielnych, w wymiarze indywidualnym modyfikowanie postępowania odpowiednio do aktualnej sytuacji życiowej danej osoby. 10) Świadczona pomoc uwzględnia odmienności kulturowe. 33 patrz Część I 3. Model opieki i wprowadzenie do koncepcji wsparcia - Hierarchiczny model kompensacyjny 55

56 Zakres, metody i techniki pomagania Zakres rzeczowy Czas wsparcia 4 godziny dziennie. Czas opieki może być w zależności od potrzeb dzielony na dwie wizyty opiekuna trwające dwie godziny w różnych porach dnia, lub jedna wizyta trwająca 4 godziny. Organizacja wizyt może być różna w kolejnych dniach miesiąca - w zależności od ustaleń z rodziną sprawującą opiekę w pozostałym czasie. Rozliczeniu podlega łączna liczba godzin opieki w ciągu dnia i wykonanie planu opieki. Zakres wsparcia wsparcie (intelektualne, psychiczne i emocjonalne) udzielane osobie niesamodzielnej przy rozwiązywaniu jej problemów funkcjonalnych i bytowych, w zakresie mobilności, samoobsługi oraz kształtowania codziennego życia i kontaktów społecznych. W szczególności obejmuje pomoc osobie niesamodzielnej w zajęciach związanych: z zaspakajaniem podstawowych potrzeb życiowych i bytowych, z wykonywaniem czynności opiekuńczo-pielęgnacyjnych, z podtrzymywaniem więzi społecznych z ograniczaniem skutków niesamodzielności z poprawą lub utrzymywaniem zdolności poznawczych (u osób z otępieniem). Podstawowe zakresy i oczekiwane efekty pomocy Opiekun doradza i pomaga w samodzielnym wykonaniu czynności, a tylko tam gdzie to jest niezbędne wyręcza osobę niesamodzielną, pomaga utrzymać zdolność do samoobsługi. Opiekun obok pomocy fizycznej i wsparcia psychicznego, pomaga danej osobie w korzystaniu z nowoczesnych technologii środków pomocniczych, materiałów medycznych i pielęgnacyjnych oraz sprzętu wspomagającego poruszanie się i codzienną aktywność, poprawia jej samoocenę i bezpieczeństwo. 56

57 Opiekun aktywnie uczestniczy w procesach terapeutycznych poprzez przestrzeganie zaleceń lekarza, pielęgniarki, fizjoterapeuty, terapeuty zajęciowego, logopedy, psychologa, tym samym skutecznie utrwala uzyskane efekty i rehabilitacji. Opiekun zapobiega skutkom niesamodzielności, w tym zaniedbaniom pielęgnacyjnym, zdrowotnym, bytowym, izolacji społecznej (pomoc w podtrzymaniu więzi społecznych) pomagając w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Opiekun zwiększa zakres uczestnictwa osoby niesamodzielnej w codziennej aktywności pomagając w likwidacji barier i organizowaniu bezpiecznej przestrzeni życiowej w sypialni, kuchni, łazience / toalecie. Opiekun zwiększa zakres kontroli osoby niesamodzielnej nad własnym życiem, zachęcając podopiecznego do samodzielnego wytyczania sobie celów i codziennych zadań i zajęć do wykonania, przez co nadaje jego życiu sens. Metody i techniki 1. Zajęcie jako podstawowa zasada i metoda pomagania osobie z II stopniem niesamodzielności. Człowiek jest istotą zajęciową co oznacza, że jego funkcjonowanie jest nieodłącznie związane z wykonywaniem zajęć które są dla niego użyteczne i wartościowe i które pomagają mu w zachowaniu zdrowia i dobrego samopoczucia. 34 Zajęcia pomogą zmienić postrzeganie siebie z osoby niepełnosprawnej i niesamodzielnej całkowicie bezradnej na osobę kontrolującą swoje życie 35. W tym podejściu do wsparcia, obok zasady deficytu zdrowia (wg. Klasyfikacji 34 Red. Bac A., Terapia zajęciowa, PZWL, Warszawa Zmianę w sposobie świadczenia pomocy osobie niesamodzielnej bardzo dobrze oddaje stwierdzenie Hemingway a: Teraz nie pora myśleć o tym, czego ci brak. Lepiej pomyśl, co możesz zrobić z tym, co masz Praca zbiorowa zespołu redakcyjnego Edycji Świętego Pawła: Na nowe tysiąclecie słowa dla ciebie, EXLEY NEW YORK, Polska Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2000, s

58 ICD-10), stanowiącego obecnie główne kryterium kwalifikowania i udzielania wsparcia, wprowadza się drugą uzupełniającą zasadę deficytu funkcjonalnego i drugie kryterium kwalifikujące do pomocy poziom niesamodzielności (wg Klasyfikacji ICF). Takie ukierunkowanie zadań opiekuna wpisuje się w postulowaną przez wiele osób kompleksowość opieki długoterminowej gdzie pomoc społeczna jest komplementarna do świadczeń medycznych: lekarze oraz pielęgniarki diagnozują deficyt zdrowotny i ustalają plan leczenia, fizjoterapeuta i terapeuta zajęciowy rozpoznają deficyt sprawnościowy oraz funkcjonalny i ustalają plan rehabilitacji, pracownik socjalny rozpoznaje sytuację życiową osoby niesamodzielnej i wspólnie z pielęgniarką sporządza plan opieki, a opiekun będzie kompensował deficyty funkcjonalne i pomoże osobie niesamodzielnej żyć godnie. 1. Wzajemne relacje przy udzielaniu i przyjmowaniu pomocy oparte na zrozumieniu i szacunku W opiece kompensacyjnej obowiązuje zasada, że niesamodzielność nie zwalnia z odpowiedzialności za własne zdrowie i życie. Wynika stąd obowiązek osoby niesamodzielnej do aktywnego współdziałania w procesie pielęgnacji i opieki, przeciwdziałania zagrożeniom oraz dążenia do zwiększania własnej samodzielności. Obowiązek ten dotyczy także faktycznego opiekuna (np. członka rodziny lub opiekuna wskazanego przez sąd), gdy stan świadomości lub stan zdrowia uniemożliwia osobie objętej opieką bycie odpowiedzialnym za siebie. Opiekun doradza i pomaga w samodzielnym wykonaniu czynności, a tylko tam gdzie to jest niezbędne wyręcza podopiecznego. Obok pomocy fizycznej i wsparcia psychicznego, opiekun wie jak korzystać z nowoczesnych technologii środków pomocniczych, materiałów medycznych i pielęgnacyjnych oraz sprzętu wspomagającego poruszanie się i codzienną aktywność. Celem opiekuna jest wspieranie osoby niesamodzielnej w adaptowaniu się do 58

59 sytuacji życiowej zmienionej chorobą oraz jej bezpieczeństwo i profilaktyka skutków niesamodzielności. Opiekun wie, że ma duży wpływ na sytuację zdrowotną i bezpieczeństwo życiowe swego podopiecznego, ale jest świadomy, że każdy jest odpowiedzialny za własne zdrowie i życie, a prawo do podejmowania decyzji w tych sprawach nie może być ograniczone dopóki człowiek jest świadomy skutków swego działania lub zaniechania. Jednak choroba może ograniczyć naturalną, wrodzoną zdolność do samoopieki w takim stopniu, że odpowiedzialność za życie danej osoby przejmuje jej opiekun prawny, który staje aktywnym uczestnikiem procesu opieki. Opiekun nie może podejmować decyzji ograniczających wolność osoby niesamodzielnej i jej prawa do samostanowienia nawet w sytuacji gdy uważa, że czyni to dla jej dobra. Jedyną właściwą reakcją na sytuacje kryzysowe jest zgłaszanie problemu osobom uprawnionym do podejmowania decyzji o ograniczeniu wolności i postępowaniu wbrew woli danej osoby. Natomiast osoba niesamodzielna i jej rodzina nie może wymagać od opiekuna pomocy związanej z przeciążeniem fizycznym zagrażającym jego zdrowiu i wykonywania czynności opiekuńczych w warunkach nieakceptowanych społecznie. Rozstrzyganie tych kwestii należy do kompetencji pracownika socjalnego. Opiekun to nie pomoc domowa, sprzątaczka czy służąca obsługująca człowieka, który nie chce osobiście wykonywać czynności z zakresu samoobsługi i prowadzenia domu mimo, że jest zdolny do samodzielnego ich wykonania. Zrozumienie tego ma wpływ na ustalanie zakresu zadań opiekuna, ekonomizację opieki nad niesamodzielną osobą i rozgraniczanie roli opieki formalnej i nieformalnej, obowiązków opiekuna i obowiązków osoby otrzymującej pomoc. Jest to szczególnie istotne w opiece domowej. Konkluzja dotycząca kompetencji zawodowych: opiekun wspierający osobę niesamodzielną nie pełni roli pomocy domowej i jego rolą zawodową nie jest wyręczanie w tych czynnościach, które osoba objęta opieką może ale nie chce wykonywać. Opiekun wykonuje tylko to co jest życiowo niezbędne a czego podopieczny obiektywnie nie może wykonać (orzeczenie lekarskie o stanie zdrowia i obiektywnie sklasyfikowane utrudnienie 59

60 uczestniczeniu funkcjonalne). Opiekun powinien mieć zabezpieczone odpowiednie warunki pracy, a jeżeli nie może tego zapewnić osoba niesamodzielna to decyzja należy do ośrodka pomocy społecznej czy dostosuje mieszkanie i stworzy podstawowe warunki do świadczenia opieki czy podejmie decyzję o umieszczeniu danej osoby w ośrodku opiekuńczym. 3. Prawidłowa komunikacja jako podstawowa zasada i metoda pomagania osobie z II stopniem niesamodzielności. Umiejętność komunikowania się z osobami niesamodzielnymi warunkuje jakość opieki i jej efektywność 36. Empatyczny opiekun to osoba która: rozumie, co odczuwa i myśli osoba, której pomaga (perspektywa poznawcza), odczuwa, co czuje ta osoba (perspektywa afektywna), komunikuje empatyczne zrozumienie (perspektywa komunikacyjna). reaguje ze współczuciem (pomaga), kiedy podopieczny znajduje się w sytuacji osoby potrzebującej (perspektywa motywacyjna). Prawidłowo realizowane procesy komunikacji z podopiecznym stanowią podstawę każdej aktywności opiekuńczej oraz pielęgnacyjnej i z tego względu opiekun: nie posługuje się jedynie spontaniczną komunikacją, rozwija odpowiednie kompetencje komunikacyjne oraz uczy się efektywnego porozumiewania się z upośledzoną funkcją mowy i/lub słuchu, szczególnie dotyczy to komunikowania się ze zdezorientowanym seniorem, zauważa swoje błędy komunikacyjne i je poprawia, 36 Szwałkiewicz E.: Opiekun Medyczny w Praktyce, Rozdz. 6., Agnieszka Smrokowska-Reichmann Rozumienie i komunikowanie się, kontakty interpersonalne, PZWL, Warszawa

61 wcześniej przygotowuje się na konstruktywne reagowanie z komunikacyjnej perspektywy w sytuacjach i warunkach problemowych. Opieka nad osobą z otępieniem jest obecnie najtrudniejszym i nierozwiązanym systemowo problemem opiekuńczym. Skala problemów społecznych i indywidualnych oraz związanych z tym kosztów jest ogromna i systematycznie narasta. Wzrasta zapotrzebowanie na opiekunów empatycznych, którzy radzą sobie z problemami komunikacyjnymi swych podopiecznych Opiekun komunikując się z osobą z otępieniem: zna zasady komunikacji z osobą z otępieniem i jest świadomy, że ten dialog różni się od wszystkich innych rozmów, stosuje regułę pierwszego kontaktu, wyczuwa i wyprzedza kryzys stosując strategie deeskalacyjne, wie jak znaleźć i stosować słowa-klucze, które otwierają seniora na dialog, zachowuje postawę walidacyjną (wspomagającą i rozumiejącą) oraz wrażliwe podejście do potrzeb demencyjnego pacjenta. Wykorzystanie urządzeń wspomagających Klasyfikacja kompensujących środków technicznych ISO 9999 definiuje je jako dowolny produkt, narzędzie, sprzęt lub system techniczny używany przez osobę niepełnosprawną, specjalnie wyprodukowany lub ogólnie dostępny, zapobiegający, wyrównujący, monitorujący, zmniejszający lub neutralizujący niepełnosprawność 37. W tym szczególnie istotne są wspomagające produkty, sprzęt, wyposażenie i technologie przystosowane lub 37 ISO 9999: Środki techniczne dla osób niepełnosprawnych Klasyfikacja (wersja druga); ISO/TC 173/SC 2; ISO/DIS 9999 (rev.). 61

62 specjalnie zaprojektowane dla usprawnienia funkcjonowania osoby niepełnosprawnej. Obejmują one: różnorodny sprzęt wspomagający ludzi w życiu codziennym, przystosowany lub specjalnie zaprojektowany, umiejscowiony wewnątrz, na ciele lub w pobliżu używającej je osoby. przystosowane lub specjalnie zaprojektowane wyposażenie wspomagające, produkty i technologie, takie jak protezy i aparaty ortopedyczne, protezy neurologiczne (np. urządzenia do czynnościowej stymulacji, kontrolujące oddawanie stolca, czynność pęcherza moczowego, oddychanie i rytm serca), urządzenia mające na celu ułatwienie danej osobie kontrolowanie jej środowiska domowego (czytniki, systemy zdalnego sterowania, systemy sterowania głosem, wyłączniki czasowe), produkty i technologie wspomagające służące do indywidualnego poruszania się i transportu we wnętrzu i na zewnątrz budynków, takie jak urządzenia do wspomagania chodzenia (kule, balkoniki, chodziki), wózki inwalidzkie, schodołazy, windy przyschodowe, specjalne samochody, zaadaptowane pojazdy (skutery, rowery) i inne urządzenia do przemieszczania się. produkty i technologie wspomagające służące do porozumiewania się takie jak zaadaptowane lub specjalnie zaprojektowane wyposażenie, produkty i technologie, które pomagają ludziom wysyłać i odbierać informacje, w tym specjalistyczne urządzenia optyczne, urządzenia elektrooptyczne, specjalistyczne urządzenia do pisania, do rysowania i pisania ręcznego, systemy sygnalizacyjne, specjalne oprogramowanie i urządzenia komputerowe, implanty ślimakowe, aparaty słuchowe, systemy wzmacniające FM, protezy głosu, tablice do komunikowania się, okulary i soczewki kontaktowe. Chociaż ani urządzenia wspomagające ani pomoc innych ludzi nie eliminują upośledzenia, to jednak mogą usuwać ograniczenia funkcjonowania w określonych 62

63 zakresach aktywności. Na przykład trudności z myciem całego ciała mogą być wyeliminowane albo poprzez wykonanie czynności mycia przez drugą osobę albo poprzez zastosowanie urządzeń wspomagających dopasowanych adekwatnie do rodzaju niesprawności. 63

64 Pomoc zakres wsparcia, wykaz i opis niezbędnych czynności I. Mobilność Opis czynności Sposób wykonania Cel wsparcia 1. Zmienianie podstawowej pozycji ciała Zmienianie jednej pozycji ciała na inną i przemieszczanie się z jednego miejsca na inne; jak np. wtedy gdy wstaje się z krzesła aby położyć się do łóżka lub zmienia się pozycję ciała na klęczącą albo kuczną i z powrotem. Obejmuje: zmienianie pozycji ciała z pozycji leżącej, z pozycji kucznej lub klęczącej, z pozycji siedzącej lub stojącej, pochylanie się i przenoszenie środka ciężkości ciała Nie obejmuje: przemieszczanie się Pomoc w zmianie pozycji ciała, także z użyciem sprzętu wspomagającego. Pomoc w stawaniu po upadku podnoszenie z podłogi. Dodatkowe działania wspierające Przygotowanie sprzętu wspomagającego zmienianie podstawowej pozycji ciała, dbanie o jego czystość i sprawność. Powiadomienie lekarza / pielęgniarki jeżeli miał miejsce upadek Zaspokojenie potrzeby ruchu, zmniejszenie dolegliwości bólowych przy zmianie pozycji ciała, profilaktyka skutków długotrwałego unieruchomienia, profilaktyka urazów u opiekuna, odciążenie fizyczne opiekuna 2. Utrzymywanie pozycji ciała Pozostawanie w tej samej wymaganej pozycji ciała, tak jak np. siedzenie lub stanie przy wykonywaniu różnych czynności. Obejmuje: utrzymywanie pozycji leżącej, kucznej, klęczącej, siedzącej i stojące Pomoc w utrzymaniu pozycji ciała, także z użyciem sprzętu pozycjonującego Dodatkowe działania wspierające Dobór sprzętu wspomagającego utrzymanie pozycji ciała, dbanie o jego czystość i sprawność Profilaktyka urazów. Ograniczenie dolegliwości bólowych, poszerzenie zakresu zajęć jakie może wykonywać osoba mająca problem z utrzymaniem pozycji ciała, profilaktyka skutków długotrwałego unieruchomienia, profilaktyka urazów u opiekuna, odciążenie fizyczne opiekuna 64

65 3. Przemieszczanie się Przemieszczanie się z jednej powierzchni na inną, jak np. przesuwanie się wzdłuż ławki lub przemieszczanie się z łóżka na krzesło bez zmiany pozycji ciała. Obejmuje: przemieszczanie się w pozycji siedzącej lub leżącej Nie obejmuje: zmienianie podstawowej pozycji ciała 4. Precyzyjne używanie ręki Wykonywanie skoordynowanych czynności związanych z posługiwaniem się przedmiotami, podnoszeniem, manipulowaniem i wypuszczaniem przedmiotów przy użyciu jednej ręki, palców i kciuka, jak np. gdy zbiera się monety ze stołu lub wykręca numer telefonu. Obejmuje: podnoszenie, chwytanie, manipulowanie i odkładanie rzeczy Nie obejmuje: podnoszenie i przenoszenie przedmiotów Pomoc w przemieszczaniu się w obie strony: z łóżka na wózek inwalidzki lub krzesło sanitarne; z wózka inwalidzkiego na sedes; z wózka inwalidzkiego na fotel, także w samochodzie, z zastosowaniem zasad kinestetyki oraz za pomocą sprzętu do ślizgowego przemieszczania się. Dodatkowe działania wspierające Dobór sprzętu wspomagającego przemieszczanie się, dbanie o jego czystość i sprawność Pomoc osobie z niesprawnymi rękami w czynnościach, związanych z codziennym funkcjonowaniem, które wymagają precyzyjnego użycia ręki. Dodatkowe działania wspierające Dobór i pomoc w używaniu sprzętu wspomagającego osobę z niesprawnością rąk w codziennym funkcjonowaniu, w tym chwytaki, specjalne uchwyty, przyrządy kuchenne, sprzęt do utrzymania czystości. Dbanie o czystość i sprawność tego sprzętu Profilaktyka urazów. Ograniczenie dolegliwości bólowych przy przemieszczaniu się, poszerzenie zakresu mobilności, profilaktyka skutków długotrwałego unieruchomienia, profilaktyka urazów u opiekuna, odciążenie fizyczne opiekuna. Zabezpieczenie podstawowych warunków życia i utrzymanie niezbędnej aktywności życiowej zależnej od precyzyjnego używania rąk. Profilaktyka skutków niesamodzielności w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego. Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa. Poprawa samooceny i jakości życia. 65

66 5. Używanie rąk i ramion Podejmowanie skoordynowanych działań, których celem jest poruszanie lub manipulowanie przedmiotami za pomocą rąk i ramion, tak jak np. gdy obraca się gałkę u drzwi lub gdy rzuca się lub łapie jakiś przedmiot. Obejmuje: przyciąganie lub popychanie przedmiotów, obracanie lub skręcanie rąk lub ramion; rzucanie, łapanie; Nie obejmuje: precyzyjne używanie ręki. Pomoc osobie z niesprawnymi rękami w złożonych czynnościach, związanych z codziennym funkcjonowaniem, które wymagają skoordynowanego użycia rąk. Dodatkowe działania wspierające Proponowanie i dobór sprzętu wspomagającego osobę z niesprawnością rąk w wykonywaniu prac domowych i innych zajęć, w tym sprzątanie, układanie w szafach, prasowanie używanie sprzętu AGD itp. Dbanie o czystość i sprawność tego sprzętu. Zabezpieczenie utrzymania warunków życia akceptowalnych społecznie; Utrzymanie codziennej aktywności osoby niesamodzielnej na możliwie najwyższym poziomie w stanie danej osoby. Profilaktyka skutków niesamodzielności w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego. Zwiększenie zakresu zajęć domowych, poprawa bezpieczeństwa przy wykonywaniu czynności gospodarskich, utrzymanie kontroli nad własnym życiem, poprawa samooceny i jakości życia. 6. Chodzenie Poruszanie się po powierzchni na stopach, krok po kroku, gdy co najmniej jedna stopa zawsze dotyka ziemi, tak jak np. podczas spacerowania, przechadzania się, chodzenia do przodu, do tyłu lub bokiem. Obejmuje: chodzenie na krótkie lub długie dystanse, chodzenie po różnych powierzchniach, omijanie przeszkód Nie obejmuje: przemieszczanie się Pomoc i asekurowanie w trakcie chodzenia, także z użyciem sprzętu wspomagającego chodzenie, laski, kule, trójnóg, czwórnóg, balkonik, chodzik, pas do asekuracji w trakcie chodzenia. Dodatkowe działania wspierające Pomoc w organizacji przestrzeni funkcjonalnej oraz likwidacji barier architektonicznych. Proponowanie i przygotowywanie do użycia sprzętu wspomagającego chodzenie, dbanie o jego czystość i sprawność. Poprawa mobilności. Zwiększenie bezpieczeństwa przy chodzeniu. Profilaktyka upadków. Zwiększenie zakresu zajęć Utrzymanie kontaktów i więzi lokalnych 66

67 II. Samoobsługa Opis czynności Sposób wykonania Cel / Efekt wsparcia 1. Mycie się oraz pielęgnowanie ciała Mycie i suszenie całego ciała lub części ciała z użyciem wody i odpowiednich czyszczących i suszących środków i sposobów jak np. kąpanie się, branie prysznica, mycie rąk i stóp, twarzy i włosów i wycieranie się ręcznikiem. Obejmuje: mycie części ciała. Pielęgnowanie poszczególnych części ciała: dbanie o części ciała, takie jak np. skóra, twarz, zęby, skóra głowy, paznokcie i genitalia, które wymagają więcej troski niż mycie i suszenie. Obejmuje: pielęgnowanie skóry, zębów, włosów, paznokci palców rąk i stóp. Nie obejmuje: mycie się, korzystanie z Pomoc w myciu się: w łazience (w wannie, pod prysznicem) przy misce, także z użyciem sprzętu ułatwiającego samodzielne mycie się, mycie głowy, mycie zębów i czynności z zakresu higieny osobistej. Stosowanie mydła lub preparatów myjących niezawierających mydła, z ph neutralnym dla skóry (lekko kwaśne ph 5 5,5), które wymagają lub nie wymagają spłukiwania wodą Dodatkowe działania wspierające Czyszczenie protezy zębowej Przygotowanie warunków umożliwiających samodzielne umycie się oraz niezbędnego sprzętu, ciepłej wody i środków do higieny, zachęcanie do stosowania profilowanych przyrządów do mycia, krzesła kąpielowego, podnośnika (nawannowy, wewnątrzwannowy lub przywannowy), ławeczki na wannę. Pomoc w utrzymaniu higieny głowy, uczesaniu lub szczotkowaniu włosów odpowiednio do indywidualnej fryzury. Pomoc w czesaniu lub nakładaniu peruki, jeśli dana osoba nosi perukę. Pomoc w goleniu (twarzy u mężczyzn) na sucho lub na mokro oraz w związanej z tym pielęgnacji skóry twarzy. 67 Oczyszczenie skóry z zanieczyszczeń, potu, złuszczonego naskórka oraz pozostałości moczu/ kału na skórze. Poszerzenie wiedzy i umiejętności w zakresie technik i stosowania sprzętu wspomagającego utrzymanie czystości ciała w danym stanie zdrowia i sprawności. Profilaktyka skutków zaniedbań higienicznych. Zwiększenie bezpieczeństwa i zapewnienie intymności przy czynnościach higienicznych Aktywizacja skóry i utrzymanie jej kondycji. Wspomaganie regeneracji naskórka i poprawa kondycji skóry. Ochrona skóry przed czynnikami drażniącymi (mocz, kał) preparatami nawilżającymi i tworzącymi barierę ochronną Estetyczny wygląd Poprawa samopoczucia i samooceny.

68 toalety. 2. Korzystanie z toalety Planowanie wydalania i wydalanie ludzkich odchodów (menstruacja, oddawanie moczu i defekacja) oraz oczyszczanie się po tych czynnościach. Obejmuje: kontrolowanie mikcji, defekacji i higiena menstruacji. Nie obejmuje: mycie się i pielęgnowanie poszczególnych części ciała Pomoc w obcinaniu i opiłowaniu paznokci. Systematyczny przegląd jamy ustnej i pielęgnowanie dziąseł poprzez stosowanie żeli chroniących i uszczelniających przy stosowaniu protezy zębowej Nakładanie na skórę preparatów nawilżających, odżywiających i pobudzających skórę. Masowanie skóry. Nakładanie na skórę preparatów łagodzących już powstałe podrażnienie/ zaczerwienienia i swędzenie. Rozpoznanie (poprzez zastosowanie 3-dniowego dzienniczka mikcji) i przestrzeganie indywidualnego schematu wydalania. Pomoc w utrzymaniu kontroli nad mikcją i defekacją. Pomoc w korzystaniu z sedesu / krzesła toaletowego lub innego sprzętu do zbiórki moczu lub kału (cewnik zewnętrzny, worek na mocz, sprzęt stomijny). Dobór i stosowanie produktów chłonnych i sprzętu do zbiórki moczu, Pomoc w dostosowaniu toalety, np. nakładka podwyższająca sedes Pomoc w zabezpieczeniu się w trakcie menstruacji. Profilaktyka skutków zaniedbań pielęgnacyjnych. Zwiększenie samodzielności w toalecie i kontrolowaniu mikcji oraz defekacji. Zabezpieczenie intymności. Profilaktyka skutków nietrzymania moczu i/lub kału. Profilaktyka zaparć. Utrzymanie higieny i kondycji skóry. Utrzymanie kontaktów i więzi lokalnych. Poprawa samooceny i jakości życia. 68

69 3. Ubieranie się Podejmowanie skoordynowanych czynności i zadań związanych z zakładaniem i zdejmowaniem ubrań i obuwia we właściwej kolejności i dostosowanie ubioru do warunków klimatycznych i wymogów środowiska społecznego, tak jak np. zakłada się, dopasowuje i zdejmuje koszule, spódnice, bluzki, spodnie, bieliznę, sari, kimono, rajstopy, kapelusze, rękawiczki, płaszcze, buty, pantofle, obuwie, sandały i kapcie. Obejmuje: zakładanie i zdejmowanie odzieży i obuwia i dokonywanie wyboru odpowiedniego ubrania Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych z zakładaniem ubrania na różne części ciała, tak jak np. podczas zakładania ubrania przez głowę, przez ramiona i barki oraz na dolną i górną połowę ciała; zakładanie rękawiczek i nakrycia głowy. Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych ze zdejmowaniem ubrania z różnych części ciała, tak jak np. podczas ściągania ubrania przez głowę, przez ramiona i barki oraz z dolnej i górnej połowy ciała; zdejmowania rękawiczek i nakrycia głowy. Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych z zakładaniem skarpet, pończoch i obuwia. Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych ze zdejmowaniem skarpet, pończoch i obuwia. Pomoc w przygotowywaniu ubrania adekwatnie do okoliczności, czystego i estetycznego, zgodnie ze standardami kulturowymi. Pomoc w ubieraniu się i rozbieraniu. Zachęcanie do używania odzieży łatwej w zakładaniu i zdejmowaniu. Zachęcanie do noszenia butów łatwych w zakładaniu i zdejmowaniu. Pomoc w sprawdzaniu obuwia (przed założeniem) i usuwanie z nich piasku, okruchów, pogiętych wkładek itp. nierówności. Dodatkowe działania wspierające Dbanie o estetykę wyglądu, zgodnie z normami kulturowymi. Przygotowanie do użycia i pomoc w stosowaniu sprzętu wspomagającego w czynnościach ubierania i rozbierania poszczególnych części garderoby, takich jak różnorodne chwytaki, sprzęt do zakładania skarpet, pończoch i rajstop, przyrząd do zdejmowania butów. Zwiększenie samodzielności w zakresie dbania o siebie, stosownie do stanu zdrowia i sprawności. Profilaktyka skutków nieodpowiedniego ubierania się Podtrzymanie kontaktów i więzi lokalnych. Poprawa samooceny i jakości życia 69

70 Przestrzeganie domniemanych lub oficjalnych norm i zwyczajów dotyczących ubioru w danej społeczności lub kulturze i ubieranie się zgodnie z warunkami klimatycznymi. 4. Jedzenie Podejmowanie skoordynowanych zadań i czynności związanych ze spożywaniem podanego pokarmu, podnoszenie go do ust i zjadanie w kulturowo akceptowany sposób, krojenie lub łamanie pożywienia na kawałki, otwieranie butelek i puszek, używanie przyborów do jedzenia, zjadanie posiłków, uczestniczenie w przyjęciu lub zjadanie obiadu. Nie zalicza się tu gotowania ani nakrywania do stołu Pomoc w spożywaniu posiłków, która polega na rozdrabnianiu na porcje mieszczące się w ustach, oddzielanie kości i ości, zmiękczanie twardego pożywienia w przypadku zaburzeń przeżuwania i przełykania. Dodatkowe działania wspierające Pomoc w kontroli diety. Pomoc w przyjęciu zleconych leków. Przygotowanie i pomoc w stosowaniu sprzętu wspomagającego samodzielne jedzenie, takiego jak podkładki antypoślizgowe pod talerze, profilowane sztućce, serwetki ochronne z kieszenią na wypadające z ust jedzenie. Utrzymanie lub zwiększenie zakresu samodzielności w spożywaniu posiłków. Zaspokojenie głodu. Profilaktyka skutków niedożywienia. Poprawa samooceny i jakości życia. 70

71 5. Picie Chwytanie naczynia z płynem, podnoszenie go do ust i wypijanie płynu w kulturowo akceptowany sposób, miksowanie, mieszanie i nalewanie płynów do picia, otwieranie butelek i puszek, picie przez słomkę lub picie bieżącej wody z kranu lub ze źródła; Nalewanie napojów do naczyń przeznaczonych do picia. Pomoc w wypijaniu napojów. Dodatkowe działania wspierające Monitorowanie ilości i rodzaju przyjmowanych płynów. Dobór rodzaju naczyń i sprzętu wspomagającego samodzielność w piciu, adekwatnie do rodzaju niesprawności. Utrzymanie lub zwiększenie zakresu samodzielności w przyjmowaniu płynów. Zaspokojenie pragnienia. Kontrola ilości i rodzaju przyjmowanych płynów. Profilaktyka skutków odwodnienia. 6. Przygotowanie posiłków Przygotowywanie posiłków. Planowanie, organizowanie, gotowanie i podawanie prostych i złożonych posiłków dla siebie i innych tak jak np. ustalanie menu, wybieranie produktów i napojów zdatnych do spożycia, łączenie składników podczas sporządzania posiłków, gotowanie i przyrządzanie zimnych potraw i napojów oraz podawanie potraw do spożycia Pomoc w przygotowywaniu posiłków zgodnie z ustalonym planem dnia, odpowiednio do przyjętych wzorców kulturowych. Pomoc w doborze i przestrzeganiu zaleconej diety. Dodatkowe działania wspierające Pomoc w doborze sprzętu i przyrządów kuchennych umożliwiających samodzielne przygotowanie posiłków. Utrzymanie lub zwiększenie samodzielności w zakresie przygotowywania posiłków. Zaspokojenie głodu i pragnienia. Profilaktyka skutków niedożywienia i odwodnienia Poprawa kondycji. Poprawa samooceny i jakości życia. 71

72 7. Wykonywanie prac domowych Prowadzenie gospodarstwa domowego obejmujące sprzątanie domu, pranie odzieży, używanie sprzętu gospodarstwa domowego, przechowywanie żywności i usuwanie śmieci tak jak np. zamiatanie, zmywanie, mycie blatów, ścian i innych powierzchni, zbieranie i usuwanie śmieci domowych, porządkowanie pokojów, szaf, szuflad, odkurzanie; zbieranie, pranie, suszenie, składanie i prasowanie odzieży; czyszczenie obuwia; używanie miotły, szczotek i odkurzaczy; pralek, suszarek i żelazek. Obejmuje: pranie i suszenie odzieży i garderoby, czyszczenie powierzchni i sprzętu kuchennego; sprzątanie powierzchni mieszkalnej; używanie sprzętu gospodarstwa domowego, przechowywanie przedmiotów codziennego użytku i pozbywanie się śmieci. Nie obejmuje: nabywanie miejsca zamieszkania; nabywanie dóbr i usług; przygotowywanie posiłków; dbanie o sprzęty gospodarstwa domowego; pomaganie innym osobom. Pomoc w trudnych dla osoby niesamodzielnej czynnościach, które wiążą się z bieżącym utrzymaniem czystości pomieszczeń, urządzeń, sprzętu i ubrań przez nią używanych. Przygotowanie i pomoc w stosowaniu sprzętu oraz urządzeń umożliwiających samodzielne wykonywanie czynności gospodarczych, Dodatkowe działania wspierające Monitorowanie ogólnie pojętego bezpieczeństwa osoby objętej pomocą, w tym baczenie na rzetelność innych osób sprawujących osobistą opiekę (także domowników) i innych podmiotów oferujących usługi związane z pracami domowymi. Pomoc w likwidowaniu barier architektonicznych i utrudnień. Reagowanie na sytuacje kryzysowe w formie powiadamiania osób i podmiotów kompetentnych w rozwiązywaniu zaistniałych problemów. Utrzymanie lub poszerzenie samodzielności w zakresie prac domowych i dbania o swoje mieszkanie. Poprawa warunków życia. Zwiększenie bezpieczeństwa osoby niesamodzielnej. Poprawa samooceny i jakości życia. Profilaktyka skutków zaniedbania i izolacji w lokalnej grupie społecznej. 72

73 III. Kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych Opis czynności Sposób wykonania Cel/efekt wsparcia 1. Skupianie uwagi Celowe skupianie się na określonym bodźcu, np. przez eliminowanie rozpraszających dźwięków. Jest to swoista funkcje psychiczna umożliwiająca skupienie się przez niezbędny odstęp czasu na bodźcu zewnętrznym lub przeżyciach wewnętrznych. Obejmuje: funkcje trwałości, przerzutności, podzielności uwagi, koncentracja, rozpraszalność 2. Rozwiązywanie problemów Znajdowanie odpowiedzi na pytania lub sytuacje poprzez identyfikowanie i analizowanie problemów, ustalanie możliwych rozwiązań i ocenianie potencjalnych skutków tych rozwiązań a następnie wdrażanie wybranego rozwiązania, jak np. rozstrzyganie sporu pomiędzy dwoma osobami. Obejmuje: rozwiązywanie prostych i złożonych problemów Nie obejmuje: myślenie i podejmowanie decyzji Pomoc osobie niesamodzielnej w koncentrowaniu się przez wymagany odstęp czasu na sprawach istotnych dla jej funkcjonowania, m.in. poprzez eliminowanie rozpraszających bodźców (np. gdy jest zbyt wiele osób, przedmiotów, dźwięków, spraw). Pomoc w identyfikowaniu i analizowaniu problemu, scalaniu niespójnych lub sprzecznych informacji, przekazanie przydatnych informacji umożliwiających danej osobie dokonanie wyboru najlepszego rozwiązania i oceny potencjalnych skutków. Zwiększenie u osoby niesamodzielnej zakresu aktywności i skupienia uwagi na ważnych dla niej sprawach w trakcie omawiania ich przez opiekuna. Obniżenie negatywnych emocji i lęku wobec zaistniałych problemów, poczucie bezpieczeństwa przy wyborze rozwiązania i jego realizacji. Zwiększenie samodzielności w rozwiązywaniu prostych problemów dotyczących spraw związanych z codziennym funkcjonowaniem. Zmniejszenie poczucia osamotnienia i bezradności. Poprawa samooceny i jakości życia 73

74 3. Podejmowanie decyzji 4. Podejmowanie pojedynczego zadania Dokonywanie wyboru spośród różnych możliwości, wdrażanie dokonanego wyboru, ocenianie skutków dokonanego wyboru, jak np. wybieranie i kupowanie określonego artykułu lub decydowanie o podjęciu się i podejmowanie jakiegoś zadania spośród wielu zadań, które należy wykonać. Podejmowanie pojedynczego zadania samodzielnie lub z inną osobą / osobami w całości lub na poszczególnych etapach, takich jak przygotowanie, inicjowanie, ustalanie czasu i miejsca potrzebnych do wykonania pojedynczego zadania, prostego lub złożonego Pomoc w dokonywaniu wyboru między dostępnymi możliwościami zaspokojenia potrzeb życiowych, w ramach możliwości własnych i pomocy zewnętrznej, np. w ramach rodziny czy w ramach świadczeń z pomocy społecznej i ochrony zdrowia. Dodatkowe działania wspierające Pomoc w dotarciu do wszystkich informacji niezbędnych w podejmowaniu decyzji. Pomoc w porozumieniu z członkami rodziny, jeżeli są, lub z pracownikiem socjalnym czy pielęgniarką środowiskową, w zależności od rodzaju sprawy, której decyzja dotyczy. Pomoc w przygotowaniu, inicjowaniu, ustalaniu czasu, miejsca i osób potrzebnych do wykonania prostego lub złożonego zadania związanego z codzienną aktywnością życiową. Monitorowanie i pomoc w podejmowaniu decyzji dotyczących: podstawowego zaopatrzenia gospodarstwa domowego, takich jak zakup odzieży, opału, niezbędnych sprzętów gospodarstwa domowego, urządzeń domowych i narzędzi, łącznie z zabezpieczeniem niezbędnego transportu. zaopatrzenia w niezbędną energię (opał, gaz, prąd), w wodę, wywóz nieczystości i odpadów domowych elektronicznych systemów bezpieczeństwa (pogotowie ratunkowe, straż pożarna, policja) oraz telepomoc, teleopieka, korzystania z mediów (np. telefon, radio, telewizja czy Internet. Zwiększenie bezpieczeństwa osoby niesamodzielnej Poprawa pewności siebie, codziennej aktywności i jakości życia. Podejmowanie przez osobę niesamodzielną, przy pomocy opiekuna lub samodzielnie, pojedynczych zadań związanych z zajęciami domowymi niezbędnymi w codziennym funkcjonowaniu. Ograniczenie poczucia bezradności i izolacji społecznej. Poprawa samooceny, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i współuczestniczenia w lokalnej grupie społecznej. 74

75 5. Realizowanie dziennego rozkładu zajęć Podejmowanie prostych lub złożonych i skoordynowanych działań, związanych z planowaniem, ustalaniem i spełnianiem czynności wynikających z codziennego rozkładu zajęć i obowiązków. Np. gospodarowanie czasem lub planowanie poszczególnych czynności wykonywanych w ciągu dnia. Obejmuje: ustalanie i spełnianie codziennego rozkładu zajęć oraz ustalanie poziomu własnej aktywności w ciągu dnia. Nie obejmuje: podejmowanie wielu zadań Pomoc przy ustalaniu dziennego rozkładu zajęć obejmującego zajęcia domowe związane z codziennym funkcjonowaniem. Pomoc w skoordynowanie czynności ujętych w dziennym rozkładzie zajęć z czasem pracy opiekuna lub innych osób udzielających wsparcia. Monitorowanie realizacji dziennego rozkładu zajęć w kontekście obiektywnych możliwości w zakresie samoobsługi i aktualnej sytuacji bytowej osoby niesamodzielnej. Umożliwienie osobie niesamodzielnej utrzymania kontroli nad własnym życiem. Zmniejszenie poczucia bezradności. Zwiększenie bezpieczeństwa monitorowanie sytuacji i ustalanie bezpiecznego poziomu aktywności osoby niesamodzielnej, w tym ocena wysiłku i czasu potrzebnych do realizacji codziennego rozkładu zajęć i obowiązków. Koordynowanie zajęć z innymi osobami zaangażowanymi w proces opieki. Możliwość czynienia planów nadaje sens życiu i poczucie dobrze spełnionych obowiązków. Codzienna aktywność zapobiega izolacji społecznej. 75

76 6. Rozmowa Rozpoczynanie, kontynuowanie i kończenie wymiany myśli i poglądów za pomocą języka mówionego, pisanego, migowego lub innych form języka, z jedną osobą lub większą liczbą ludzi znajomych lub obcych w kontaktach oficjalnych lub towarzyskich. Obejmuje: rozpoczynanie, podtrzymywanie i kończenie rozmowy; rozmowa z jedną osobą lub wieloma ludźmi Pomoc w rozpoczynaniu rozmowy inicjowaniu dialogu lub wymianie informacji. Stosowanie zasad skutecznej komunikacji. Przy przedstawianiu się, wyrażaniu zwyczajowych pozdrowień, zadawaniu pytań lub przedstawianiu tematu stosowanie zasady IKO (Imię Kontakt wzrokowy Oddech). Podtrzymywanie rozmowy kontynuowanie i kształtowanie dialogu lub wymiany informacji poprzez nawiązywanie do tematów ważnych i interesujących dla osoby niesamodzielnej z wykorzystaniem metod komunikacji pozawerbalnej gesty, używanie rozpoznawalnych znaków, w tym elementy walidacji gerontologicznej (umiejętność komunikowania się z osobą z otępieniem). Kończenie rozmowy, dialogu lub monologu (przekazywanie informacji) końcowym stwierdzeniem ważnym dla wzajemnych relacji z użyciem zwrotu zwyczajowo używanego do podkreślenia wzajemnych relacji i odwołującego się do kolejnych spotkań i rozmów. Wzmocnienie kompetencji społecznych, podtrzymywanie ról społecznych, zmniejszenie nudy, bierności i umożliwienie weryfikacji aktualnej sytuacji w lokalnej społeczności, podtrzymywanie więzi społecznych, poprawa samooceny, zwiększenie poczucia przynależności do lokalnej grupy społecznej, Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, Profilaktyka skutków izolacji społecznej 76

77 7. Podstawowe kontakty międzyludzkie Nawiązywanie kontaktów z ludźmi w sposób odpowiedni do sytuacji i akceptowany społecznie, jak np. okazywanie stosownych względów i poważania lub reagowanie na uczucia innych. Obejmuje: okazywanie szacunku, serdeczności, uznania i tolerancji w kontaktach; reagowanie na krytykę i sygnały społeczne we wzajemnych kontaktach; zachowanie odpowiedniego kontaktu fizycznego we wzajemnych relacjach Pomoc w podtrzymaniu relacji, wyrażaniu szacunku i okazywaniu uznania we wzajemnych kontaktach tj. wyrażanie zadowolenia i wdzięczności oraz odpowiadanie na okazywane uznanie w sposób stosowny do sytuacji i akceptowany społecznie. Zachęcanie do wyrażan akceptowany społecznie, np. uspakajające przytulanie, głaskanie po ręce, uścisk dłoni na powitanie i pożegnanie. Podejmowanie działań interwencyjnych i zaradczych w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa osoby niesamodzielnej. Sporządzanie opinii o sytuacji życiowej osoby niesamodzielnej, na wniosek pracownika socjalnego i innych uprawnionych instytucji Współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej, właściwymi organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami i osobami specjalizującymi się w działaniach na rzecz starszych osób niesamodzielnych lub innymi podmiotami, których pomoc przy wykonywaniu zadań uzna za niezbędną Wsparcie psychiczne. Zaspakajanie uniwersalnej potrzeby akceptacji, uznania i przynależności do lokalnej grupy. Poprawa jakości życia Monitorowanie sytuacji osoby niesamodzielnej bieżących i przyszłych potrzeb oraz jej bezpieczeństwa funkcjonalnego i ekonomicznego. Zapobieganie nadużyciom wobec osób starszych. 8. Sprawozdawczość zawodowa Dokumentowanie wykonanych zadań Dokumentowanie procesu wsparcia na standaryzowanych formularzach indywidualna dokumentacja osoby objętej wsparciem Zbiorcza dokumentacja dotycząca aktywności zawodowej asystenta / opiekuna Dokonywanie okresowej oceny sytuacji osoby niesamodzielnej, nie rzadziej niż co pół roku i przekazywanie jej do właściwego miejscowo ośrodka pomocy społecznej. 77

78 4. Standard usług opiekuńczych dla osób z trzecim stopniem niesamodzielności Podmiot wsparcia osoba z trzecim stopniem niesamodzielności Zgodnie z ustaleniami przyjętymi w ramach Projektu za osobę z trzecim stopniem niesamodzielności uznaje się osobę, u której zdolność do wykonania czynności w obszarach: mobilność, samoobsługa oraz kształtowanie codziennego życia i kontakty społeczne została oceniana w skali od 75 do 100 punktów. Osobie tej gwarantuje się 6 godziny wsparcia w ciągu dnia. 38 Osoba z trzecim stopniem niesamodzielności to osoba, która wymaga stałej opieki i zastąpienia jej w codziennych czynnościach życiowych warunkujących bezpieczne funkcjonowanie. Cel i zasady wsparcia osób z trzecim stopniem niesamodzielności Głównym celem wsparcia osoby z trzecim stopniem niesamodzielności jest wspólne rozwiązanie problemów związanych z codziennym funkcjonowaniem, poprzez zastępowanie jej w codziennych czynnościach życiowych, opanowanie kryzysów, poprawa jakości życia i wzmocnienie psychospołeczne poprzez m.in. przekazywanie informacji (wsparcie informacyjne), uczuć (wsparcie emocjonalne), uznania (wsparcie wartościujące), środków działania i usług (wsparcie instrumentalne), rzeczy (wsparcie materialne), wartości (wsparcie duchowe) a także utrzymywanie więzi społecznych. 38 Zasady omówione w pkt. 2 (s. 8 14) niniejszego opracowania. 78

79 Wsparcie dla osób z trzecim stopniem niesamodzielności zostało określone jako usługi opiekuńcze Usługi opiekuńcze to formalnie sprawowana opieka, rozumiana tu jako zastąpienie w samoopiece. Opieka to rodzaj wsparcia w bardzo trudnej sytuacji niezdolności do samodzielnego funkcjonowania gdy życie osoby niesamodzielnej całkowicie zależy od innych osób, ich kompetencji i moralności. Opieka ma przede wszystkim funkcję profilaktyczną, eliminuje zagrożenia na wczesnym etapie i zapobiega pogłębieniu się niekorzystnych stanów we wszystkich wymiarach funkcjonowania człowieka 39. Za istotną cechę opieki można uznać, że jej przedmiotem są potrzeby osoby niesamodzielnej: praca opiekuńcza polega na organizowaniu odpowiednich warunków życia, by podopieczny jak najpełniej mógł utrzymać a nawet rozwijać swoje zasoby, opiekun powinien wykazywać właściwą postawę opiekuńczą wobec podopiecznych 40. zaspokajanie przez opiekuna ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego, pełna odpowiedzialność opiekuna za podopiecznego, który jest niesamodzielny, ciągłość i trwałość opieki, bezinteresowność 41 w świadczeniu usług przez opiekuna, wytworzenie właściwego stosunku opiekuńczego opiekuna do podopiecznego (np. pocieszanie, przytulanie, szczery uśmiech) Do charakterystyki opieki wykorzystano analizę zawartą w zbiorowym opracowaniu Sektorowej Rady ds. Kompetencji Opieka Zdrowotna i Pomoc Społeczna, pt. Mapy kompetencji dla zawodów w obszarze pomocy społecznej, Warszawa 2018 Projekt realizowany jest w ramach Programu Operacyjnego Wiedza i Rozwój, oś priorytetowa II., działanie 2.12 Zwiększenie wiedzy o potrzebach kwalifikacyjno-zawodowych. 40 Za: Z. Dąbrowski, Pedagogika opiekuńcza w zarysie, cz. I, dz. cyt., s Patrz: Część I.5. Kompetencje zawodowe i etyczne opiekuna osoby niesamodzielnej 41 Bezinteresowność oznacza tu, że opieka przebiega jednokierunkowo, opiekun świadczy opiekę i nie liczy na rewanż ze strony podopiecznego. 42 Z. Dąbrowski, Pedagogika opiekuńcza w zarysie, cz. I, dz. cyt., s

80 Do właściwości konstytutywnych opieki dodaje się jeszcze: 43. aplikację działania, które koncentrują się na dostarczeniu przedmiotowi opieki niezbędnych do życia środków i stwarzaniu warunków do rozwoju 44. aproksymację ukazywanie jednostkom różnych możliwości i form samodzielnego zaspokajania potrzeb oraz optymalnych kierunków rozwoju. kompensację wyrównywanie braków, co umożliwia pokonywanie sytuacji trudnych i kryzysowych, a w konsekwencji prowadzi do odzyskania przez jednostkę sił psychicznych. Zwraca się też uwagę, że nowe ujęcie istoty opieki powinno uwzględniać aspekt tworzenia warunków wspomagających zdrowie ludzkie oraz rozwój, wspieranie jednostek wyzwalających swoje możliwości oraz pomoc w zdobywaniu coraz większej samodzielności i kreatywności 45. Opieka musi być realizowana bezpośrednio, a więc musi istnieć kontakt osobisty między opiekunem a podopiecznym (w przeciwieństwie do pomocy, gdzie relacja może być krótkotrwała, incydentalna, a nawet pośrednia, np. poprzez listy, e itd.) i co ważne zarówno opiekun, jak i podopieczny muszą akceptować siebie i swoje role 46. Warto również dodać, że współcześnie pojawiła się tendencja do ujmowania opieki jako rozbudzania i uczenia samodzielności (przygotowania do samodzielnego zaspokajania potrzeb). 47 Opieka staje się procesem upodmiotowionym, ma umożliwić rozwój i sprawić, by 43 S. Badora, Z zagadnień pedagogiki opiekuńczej, PWSZ w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2006, s Tamże, s Cz. Kępski, Opieka i wychowanie w rodzinie, [w:] Z. Węgierski (red.), Opieka nad dzieckiem osieroconym. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń 2006, s M. Winiarski, Opieka, pomoc i wsparcie społeczne jako wymiary pracy socjalnej z dziećmi, młodzieżą i rodziną, [w:] M. Ruszkowska, M. Winiarski (red.), Praca socjalna z dziećmi, młodzieżą i rodziną, Warszawa 2014, Documents/Praca_socjalna_z_dziecmi_mlodzieza_rodzina_MPIPS.pdf, s S. Badora, Z zagadnień pedagogiki op. cit., s

81 był on satysfakcjonujący. Obejmuje zatem działania wspomagające, pomocowe oraz kompensacyjne 48. W tym kontekście także w opiece nad osobą z trzecim stopniem niesamodzielności uwzględnia się zasadę APO czyli zasadę indywidualizacji opieki, gdyż niektóre z czynności podopieczny może chociaż w części wykonać sam. Tak 49 Opieka pełni wiele funkcji: homeostatyczną (dążenie do optymalnego zaspokajania potrzeb przez podopiecznego), usamodzielniającą (osiąganie względnej samodzielności), socjalizacyjną (uczenie właściwego zaspokajania potrzeb przez podopiecznego), egzystencjalną (utrzymanie zdrowia i życia podopiecznego, a także poprawienie jego jakości życia), regulacyjną (regulowanie potrzeb i ich granic) 50. Opiekę można podzielić na rodzinną, społeczną i spontaniczną. Ta pierwsza świadczona jest przez bliskie sobie osoby, drugą podzielić można na formalną (opieka w dziennych i całodobowych instytucjach do tego powołanych, np. domy opieki, zakłady opieki długoterminowej, placówki środowiskowego wsparcia itp.) i interwencyjno-kompensacyjną (usługi opiekuńcze, pomoc w sytuacjach kryzysowych), ostatnia zaś to wszelkie działania podejmowane w sposób nieformalny w środowisku lokalnym 51. Opieka może mieć wymiar indywidualny, społeczny oraz kulturowy 52. Opieka indywidualna odnosi się do relacji między opiekunem a podopiecznym, których charakterystyczną cechą są świadczenia rzeczowe (pielęgnowanie, zapewnienie odpowiednich warunków życiowych oraz świadczenia o charakterze emocjonalnym, polegające na dbaniu o komfort psychiczny podopiecznego). Kulturowy wymiar opieki dotyczy wartości i norm kulturowych, związanych z pomaganiem osobom niesamodzielnym.. Natomiast opieka w perspektywie społecznej 48 Tamże, s Por. I część niniejszego opracowania. 50 Z. Dąbrowski, Pedagogika opiekuńcza w zarysie, cz. II, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Olsztyn 1995, s Przez analogię: Z. Dąbrowski, Pedagogika opiekuńcza w zarysie, cz. I, op. cit., s S. Badora, Z zagadnień, op. cit., s

82 koncentruje się na działaniach podejmowanych względem najsłabszych członków społeczeństwa. Wyróżnia się także takie rodzaje opieki, jak: podstawowa, wychowawcza, wspierająca oraz kompensacyjna. Podstawowa polega na bezpośrednim zaspokajaniu potrzeb podopiecznego oraz dbaniu o stworzenie optymalnych warunków do rozwoju. Wychowawcza występuje wówczas, gdy opiekun podejmuje działania aktywizujące podopiecznego. Opieka wspierająca polega na pobudzaniu własnej aktywności u podopiecznego 53 oraz pomocy w sytuacjach zagrażających prawidłowemu funkcjonowaniu. A kompensacyjna bazuje na wyrównywaniu braków rozwojowych i społecznych 54. Opieka dotyczy zatem określonych grup ludzkich (osoby chore, niepełnosprawne, niesamodzielne), poszczególnych kategorii wiekowych (wczesne dzieciństwo, późna starość) oraz wyjątkowych sytuacji (zagrożenie życia np. w czasie klęski żywiołowej) 55. Zasady pracy opiekuna Im wyższy stopień niesamodzielności tym większe uzależnienie od osób trzecich. Ten przymusowy stan wpływa zarówno na życie osób objętych opieką jak i życie ich bliskich. Ciężar odpowiedzialności jaki spoczywa na opiekunie wspierającym osobę niesamodzielną jest ogromny i dlatego opiekun musi mieć rozbudowane specyficzne kompetencje do podejmowania decyzji właściwych, tj. poprawnych merytorycznie i etycznie. Troska, pielęgnacja, usprawnianie i kompensowanie muszą być jednoczesne oraz adekwatne do 53 Helena Radlińska już przed wieloma latami podkreślała, by nie łączyć opieki społecznej z pomocą społeczną, gdyż te działania mają zupełnie różne zakresy. Co więcej prekursorka pracy socjalnej twierdziła, że opieka, w przeciwieństwie do pomocy ubezwłasnowolnia Ta cecha opieki nakłada wielką odpowiedzialność na jej wykonawców i pociąga za sobą podwójne niebezpieczeństwo: przemocy opiekuna oraz zabijania zaradności i odpowiedzialności podlegającego opiece (Redlińska H., Pedagogika społeczna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław Warszawa Kraków 1961, s Tamże, s Por. S. Badora, Z Zagadnień, op. cit. 82

83 potrzeb. Kompetencje te bezpośrednio decydują o bezpieczeństwie oraz jakości życia podopiecznego i jego bliskich. Efektywność sprawowanej opieki zależy od stanu zdrowia i sprawności podopiecznego, warunków pracy, postawy opiekuna, stosowanych narzędzi i technik pracy. W opiece nad osobą z trzecim stopniem niesamodzielności spolegliwość (postawa moralna) 56 kadry opiekuńczej jest równie ważna jak jej kwalifikacje i kompetencje zawodowe. Głównie z powodu częstych ingerencji w sferę intymną danej osoby, często wbrew jej woli, której nie jest wstanie wyrazić. Przestrzeganie praw podmiotowych jest tu obligatoryjne. Systematyczna i przewidywalna obecność opiekuna dodaje sil i pozwala poprawić zdolności adaptacyjne na skutek uzyskania lepszej orientacji w swoim położeniu, zmiany zachowania na bardziej efektywne oraz obniżenie napięcia emocjonalnego Relacje w opiece powinny być naturalne opiekun powinien zachowywać spokój, pogodny wyraz twarzy a swoją postawą manifestować gotowość niesienia pomocy. Spontaniczność i emocje powinny być ograniczone do wyrażania zawodowej empatii. Opiekun w swej aktywności zawodowej nie może pominąć znaczenia i niezbędności wsparcia osób bliskich.. Współpraca z członkami rodziny sprawującymi opiekę lub z opiekunem prawnym w przypadku osób samotnych jest podstawowym warunkiem prawidłowości i efektywności opieki formalnej. Wsparcie społeczne nieformalne zorientowane na opiekę nad osobą z III stopniem niesamodzielności może mieć dwojaki charakter: 56 Postać opiekuna spolegliwego, opisał polski filozof Tadeusza Kotarbiński 56. Termin opiekun spolegliwy zaczerpnął z gwary śląskiej. W etyce Kotarbińskiego opiekun spolegliwy to osoba, na której można polegać, ktoś wrażliwy na potrzeby innych, życzliwy, broniący słabszych, chętny do pomocy, a nawet poświęceń, słowem: człowiek realizujący swymi czynami dobro moralne. Głos sumienia żąda od nas: bądź jak opiekun spolegliwy. To znaczy bądź: i odważny, stając po stronie twoich podopiecznych, choćby ściągnęło to na ciebie negatywne konsekwencje, sprawiedliwy i prawdomówny, niezawodny, także w trudnej sytuacji, szlachetny i aktywny na rzecz twoich podopiecznych (Kotarbiński T., Medytacje o życiu godziwym, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986, s. 89, s. 163). 83

84 wewnętrzny wsparcie rodzinne występuje w samej rodzinie lub kręgu rodzinnym (np. dorosłe dzieci odrębnie funkcjonujące lub dalsi krewni). zewnętrzny wsparcie w przestrzeni sąsiedzkiej i lokalnej oraz wsparcie rodziny przez podmioty funkcjonujące w przestrzeni lokalnej i ponadlokalnej 57. Rodzinie z osobą z trzecim stopniem niesamodzielności wsparcia zewnętrznego mogą udzielać inne rodziny doświadczone w zakresie radzenia sobie z określonym problemem, wspólnoty sąsiedzkie, religijne, charytatywne, zawodowe, stowarzyszenia, grupy wolontariuszy, również instytucje 58. Jest to ważne, gdyż na efektywność opieki wpływ ma znajomość dostępnych różnych form wsparcia i kooperacja między wsparciem formalnym (pomoc społeczna i ochrona zdrowia) oraz nieformalnym (wewnątrz rodziny i w środowisku lokalnym). Opieka jako taka warunkuje życie i jakość życia osoby z trzecim stopniem niesamodzielności Zakres, metody i techniki opieki Zakres rzeczowy Czas wsparcia 6 godzin dziennie. Czas opieki może być w zależności od potrzeb dzielony w ciągu dnia na trzy wizyty opiekuna trwające dwie godziny, dwie wizyty trwające po 3 godziny lub jedna wizyta trwająca 6 godzin. Organizacja wizyt może być różna w kolejnych dniach miesiąca, zależnie od ustaleń z rodziną sprawującą opiekę. Rozliczeniu podlega łączna liczba godzin opieki w ciągu dnia i wykonanie planu opieki. 57 Przez analogię: M. Winiarski, Dylemat relacji pojęć wsparcie i pomoc w przestrzeni działań prorodzinnych wewnętrznych i zewnętrznych, [w:] E. Kantowicz, M. Ciczkowska-Giedziun, L. Willan-Horla (red.), Wielowymiarowość wsparcia współczesnej rodziny polskiej. Tom 1, Wyd. UW-M, Olsztyn Przez analogię: T. Biernat, J. Przeperski, Zintegrowane wsparcie rodziny w środowisku lokalnym: Centrum dla Rodzin, dz. cyt. 84

85 Jeżeli nie ma możliwości zapewnienia opieki w pozostałym czasie, a asysta elektroniczna w formie teleopieki jest niewystarczająca rekomenduje się całodobową opiekę instytucjonalną. W zależności od stanu zdrowia może to być zakład opieki długoterminowej lub dom pomocy społecznej Zakres wsparcia zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych oraz wsparcie (intelektualne, psychiczne i emocjonalne) udzielane osobie niesamodzielnej przy rozwiązywaniu jej problemów funkcjonalnych i bytowych. Czynności opiekuńcze są podzielone na trzy kategorie: mobilność, samoobsługę oraz kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych. Szczególną uwagę zwraca się na zapobieganie skutkom niesamodzielności i długotrwałego unieruchomienia, takim jak niedożywienie, odwodnienie, brak kontroli mikcji i defekacji, brak higieny osobistej, odparzenia, odleżyny, przykurcze, zakrzepice żylne, zapalenia płuc, powikłania ze strony układu oddechowego, pokarmowego i moczowego. Oczekiwany efekt opieki i podstawowe kryterium oceny jakości opieki osoba objęta opieką jest spokojna, nie czuje głodu, pragnienia, ma całą i suchą ale nie przesuszoną skórę, nie czuje się od niej zapachu potu, moczu i kału, nie doświadcza negatywnych skutków długotrwałego unieruchomienia. Osoba objęta opieką czuje się bezpieczna, nie doświadcza cierpienia fizycznego i psychicznego, izolacji społecznej i ograniczania jej podmiotowości. Bezpieczeństwo funkcjonalne opiekun wykonując czynności higieniczno-pielęgnacyjne i opiekuńcze ma jednocześnie baczenie na sytuację życiową tej osoby, także w kontekście opieki świadczonej przez członków rodziny i inne podmioty realizujące usługi gospodarcze. Sytuacje wymagające interwencji zgłasza odpowiednim służbom, medycznym lub społecznym. 85

86 Opieka zakres wsparcia, wykaz i opis niezbędnych czynności I. Mobilność Opis czynności Sposób wykonania Cel / efekt wsparcia 1. Zmienianie podstawowej pozycji ciała Zmienianie jednej pozycji ciała na inną i przemieszczanie się z jednego miejsca na inne; jak np. wtedy gdy wstaje się z krzesła aby położyć się do łóżka lub zmienia się pozycję ciała na klęczącą albo kuczną i z powrotem. Obejmuje: zmienianie pozycji ciała z pozycji leżącej, z pozycji kucznej lub klęczącej, z pozycji siedzącej lub stojącej, pochylanie się i przenoszenie środka ciężkości ciała Nie obejmuje: przemieszczanie się Zmiana pozycji ciała osoby leżącej z zastosowaniem metody odwracania z wykorzystaniem zasad kinestetyki: lewy bok, prawy bok, plecy, brzuch, także z użyciem podkładu. Podnoszenie osoby z pozycji leżącej, siedzącej, kucznej lub klęczącej i zmiana pozycji podstawowej na inną. Podnoszenie po upadku podnoszenie z podłogi ręczne i podnośnikiem. Przemieszczanie osoby z jednego miejsca na inne, także z użyciem sprzętu ślizgowego i podkładki obrotowej pod stopami Dodatkowe działania Przygotowanie sprzętu wspomagającego zmienianie podstawowej pozycji ciała, dbanie o jego czystość i sprawność. Powiadomienie lekarza / pielęgniarki jeżeli miał miejsce upadek Zaspokojenie potrzeby ruchu, zmniejszenie dolegliwości bólowych przy zmianie pozycji ciała, profilaktyka skutków długotrwałego unieruchomienia. 2. Utrzymywanie pozycji ciała Pozostawanie w tej samej wymaganej pozycji ciała, tak jak np. siedzenie lub stanie przy wykonywaniu Utrwalanie pozycji ciała, za pomocą poduszek, koca oraz profilowanego Profilaktyka urazów. Ograniczenie dolegliwości bólowych, 86

87 różnych czynności. Obejmuje: utrzymywanie pozycji leżącej, kucznej, klęczącej, siedzącej i stojącej sprzętu pozycjonującego Dodatkowe działania Dobór sprzętu wspomagającego utrzymanie pozycji ciała, dbanie o jego czystość i przydatność użytkową poszerzenie zakresu zajęć jakie może wykonywać osoba mająca problem z utrzymaniem pozycji ciała, profilaktyka skutków długotrwałego unieruchomienia, 3. Przemieszczanie się Przemieszczanie się z jednej powierzchni na inną, jak np. przesuwanie się wzdłuż ławki lub przemieszczanie się z łóżka na krzesło bez zmiany pozycji ciała. Obejmuje: przemieszczanie się w pozycji siedzącej lub leżącej Nie obejmuje: zmienianie podstawowej pozycji ciała Przemieszczanie osoby bez zmiany pozycji ciała, w obie strony: z łóżka na wózek- nosze, wózek inwalidzki lub krzesło sanitarne; z wózka inwalidzkiego na sedes; z wózka inwalidzkiego na fotel, także w samochodzie, z zastosowaniem zasad kinestetyki oraz za pomocą sprzętu do ślizgowego przemieszczania. Dodatkowe działania Dobór sprzętu wspomagającego przemieszczanie, dbanie o jego czystość i przydatność użytkową Profilaktyka urazów. Ograniczenie dolegliwości bólowych przy przemieszczaniu się, poszerzenie zakresu mobilności, profilaktyka skutków długotrwałego unieruchomienia. 4. Precyzyjne używanie ręki Wykonywanie skoordynowanych czynności związanych z posługiwaniem się przedmiotami, podnoszeniem, manipulowaniem i wypuszczaniem przedmiotów przy użyciu jednej ręki, palców i kciuka, jak np. gdy zbiera się monety ze stołu lub wykręca numer telefonu. Obejmuje: podnoszenie, chwytanie, manipulowanie i odkładanie rzeczy Nie obejmuje: podnoszenie i przenoszenie przedmiotów Zastępowanie osoby z niesprawnymi rękami w czynnościach, związanych z codziennym funkcjonowaniem, które wymagają precyzyjnego użycia ręki. Dodatkowe działania wspierające Dobór i pomoc w używaniu sprzętu wspomagającego osobę z niesprawnością rąk w codziennym funkcjonowaniu, w tym chwytaki, specjalne uchwyty, przyrządy kuchenne, sprzęt do utrzymania czystości. Dbanie o czystość i sprawność tego Zabezpieczenie podstawowych warunków życia i utrzymanie niezbędnej aktywności życiowej zależnej od precyzyjnego używania rąk. Profilaktyka skutków niesamodzielności w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego. Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa. Poprawa samooceny i jakości życia. 87

88 sprzętu 5. Używanie rąk i ramion Podejmowanie skoordynowanych działań, których celem jest poruszanie lub manipulowanie przedmiotami za pomocą rąk i ramion, tak jak np. gdy obraca się gałkę u drzwi lub gdy rzuca się lub łapie jakiś przedmiot. Obejmuje: przyciąganie lub popychanie przedmiotów, obracanie lub skręcanie rąk lub ramion; rzucanie, łapanie; Nie obejmuje: precyzyjne używanie ręki. 6. Chodzenie Poruszanie się po powierzchni na stopach, krok po kroku, gdy co najmniej jedna stopa zawsze dotyka ziemi, tak jak np. podczas spacerowania, przechadzania się, chodzenia do przodu, do tyłu lub bokiem. Obejmuje: chodzenie na krótkie lub długie dystanse, chodzenie po różnych powierzchniach, omijanie przeszkód Nie obejmuje: przemieszczanie się Zastępowanie osoby z niesprawnymi rękami w złożonych czynnościach, związanych z codziennym funkcjonowaniem, które wymagają skoordynowanego użycia rąk. Dodatkowe działania wspierające Proponowanie i dobór sprzętu wspomagającego osobę z niesprawnością rąk, Wykonywaniu prac domowych i innych zajęć, w tym sprzątanie, układanie w szafach, prasowanie używanie sprzętu AGD itp. Dbanie o czystość i sprawność tego sprzętu. Prowadzenie, podtrzymywanie i asekurowanie w trakcie chodzenia, także z użyciem pasa asekuracyjnego Dodatkowe działania Organizowanie przestrzeni funkcjonalnej i likwidowanie barier architektonicznych. Przygotowanie do użycia sprzętu wspomagającego chodzenie, dbanie o jego czystość i sprawność. Zabezpieczenie utrzymania warunków życia akceptowalnych społecznie; Utrzymanie codziennej aktywności osoby niesamodzielnej na możliwie najwyższym poziomie w stanie danej osoby. Profilaktyka skutków niesamodzielności w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego. Zwiększenie zakresu zajęć domowych, poprawa bezpieczeństwa przy wykonywaniu czynności gospodarskich, utrzymanie kontroli nad własnym życiem, poprawa samooceny i jakości życia. Utrzymanie funkcji chodu. Zwiększenie bezpieczeństwa przy chodzeniu. Profilaktyka upadków. Zwiększenie zakresu zajęć Utrzymanie kontaktów i więzi lokalnych 88

89 II. Samoobsługa Opis czynności Sposób wykonania Cel / Efekt wsparcia 1. Mycie się oraz pielęgnowanie ciała Mycie i suszenie całego ciała lub części ciała z użyciem wody i odpowiednich czyszczących i suszących środków i sposobów jak np. kąpanie się, branie prysznica, mycie rąk i stóp, twarzy i włosów i wycieranie się ręcznikiem. Obejmuje: mycie części ciała Pielęgnowanie poszczególnych części ciała: dbanie o części ciała, takie jak np. skóra, twarz, zęby, skóra głowy, paznokcie i genitalia, które wymagają więcej troski niż mycie i suszenie. Obejmuje: pielęgnowanie skóry, zębów, włosów, paznokci palców rąk i stóp. Nie obejmuje: mycie się, korzystanie z toalety. Mycie całego ciała lub części ciała w: w łazience (w wannie, pod prysznicem) przy misce, mycie głowy, mycie zębów Stosowanie mydła lub preparatów myjących niezawierających mydła, z ph neutralnym dla skóry (lekko kwaśne ph 5 5,5), które wymagają lub nie wymagają spłukiwania wodą Dodatkowe działania Czyszczenie protezy zębowej Przygotowanie warunków umożliwiających mycie osoby niepełnosprawnej ruchowo, w tym ciepłej wody, środków do mycia, ręczników, niezbędnego sprzętu np. krzesło kąpielowe, podnośnik (nawannowy, wewnątrzwannowy lub przywannowy), ławeczka na wannę. Oczyszczanie po mikcji i defekacji. Mycie głowy. Uczesanie włosów odpowiednio do indywidualnych upodobań. Czesanie i/lub nakładanie peruki, jeśli dana osoba nosi perukę. Golenie (twarzy u mężczyzn) na sucho lub na mokro oraz nakładanie na skórę Czysta skóra, wolna od zanieczyszczeń, potu, złuszczonego naskórka oraz pozostałości moczu/ kału na skórze. Profilaktyka skutków zaniedbań higienicznych. Aktywizacja skóry i utrzymanie jej kondycji. Regeneracja naskórka i poprawa kondycji skóry. Ochrona skóry przed czynnikami drażniącymi (mocz, kał). Estetyczny wygląd. Poprawa samopoczucia i samooceny. Profilaktyka skutków zaniedbań pielęgnacyjnych. 89

90 twarzy preparatów pielęgnacyjnych po goleniu. obcinanie i opiłowanie paznokci. Oczyszczanie jamy ustnej i pielęgnowanie dziąseł poprzez stosowanie specjalnych płynów do płukania ust i żeli chroniących i uszczelniających przy stosowaniu protezy zębowej Nakładanie na skórę preparatów nawilżających i odżywiających skórę. Masowanie skóry. Nakładanie na skórę preparatów łagodzących już powstałe podrażnienie/ zaczerwienienia i swędzenie. 2. Korzystanie z toalety Planowanie wydalania i wydalanie ludzkich odchodów (menstruacja, oddawanie moczu i defekacja) oraz oczyszczanie się po tych czynnościach. Obejmuje: kontrolowanie mikcji, defekacji i higiena menstruacji. Nie obejmuje: mycie się i pielęgnowanie poszczególnych części ciała Rozpoznanie i przestrzeganie indywidualnego schematu wydalania (poprzez zastosowanie 3-dniowego dzienniczka mikcji). Kontrola mikcji i defekacji. Umożliwienie osobie niesamodzielnej korzystanie z sedesu / krzesła toaletowego. Zakładanie sprzętu do zbiórki moczu lub kału (cewnik zewnętrzny z workiem na mocz, sprzęt stomijny). Dobór i zakładanie produktów chłonnych. Dodatkowe działania Dostosowanie toalety, np. nakładka podwyższająca sedes i wspomagające uchwyty boczne. 90 Kontrola mikcji oraz defekacji. Wydalanie w pozycji fizjologicznej, poza łóżkiem. Korzystanie z toalety i zabezpieczenie intymności. Profilaktyka skutków nietrzymania moczu i/lub kału. Profilaktyka zaparć. Utrzymanie higieny osobistej. Poprawa samooceny i jakości życia.

91 Zabezpieczenie podopiecznej w trakcie menstruacji. 3. Ubieranie się Podejmowanie skoordynowanych czynności i zadań związanych z zakładaniem i zdejmowaniem ubrań i obuwia we właściwej kolejności i dostosowanie ubioru do warunków klimatycznych i wymogów środowiska społecznego, tak jak np. zakłada się, dopasowuje i zdejmuje koszule, spódnice, bluzki, spodnie, bieliznę, sari, kimono, rajstopy, kapelusze, rękawiczki, płaszcze, buty, pantofle, obuwie, sandały i kapcie. Obejmuje: zakładanie i zdejmowanie odzieży i obuwia i dokonywanie wyboru odpowiedniego ubrania Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych z zakładaniem ubrania na różne części ciała, tak jak np. podczas zakładania ubrania przez głowę, przez ramiona i barki oraz na dolną i górną połowę ciała; zakładanie rękawiczek i nakrycia głowy. Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych ze zdejmowaniem ubrania z różnych części ciała, tak jak np. podczas ściągania ubrania przez głowę, przez ramiona i barki oraz z dolnej i górnej połowy ciała; zdejmowania rękawiczek i nakrycia głowy. Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych z zakładaniem skarpet, pończoch i obuwia. Przygotowywaniu ubrania adekwatnie do okoliczności, czystego i estetycznego, zgodnie ze standardami kulturowymi. Ubieraniu i rozbieranie stosowanie do pory dnia i okoliczności. Zachęcanie do używania odzieży łatwej w zakładaniu i zdejmowaniu. Zakładaniu i zdejmowanie butów. Sprawdzanie obuwia (przed założeniem) i usuwanie z nich piasku, okruchów, pogiętych wkładek itp. nierówności. Dodatkowe działania wspierające Dbanie o estetykę wyglądu, zgodnie z normami kulturowymi. 91 Zwiększenie samodzielności w zakresie dbania o siebie, stosownie do stanu zdrowia i sprawności. Profilaktyka skutków nieodpowiedniego ubierania się Podtrzymanie kontaktów i więzi lokalnych. Poprawa samooceny i jakości życia

92 Podejmowanie skoordynowanych czynności związanych ze zdejmowaniem skarpet, pończoch i obuwia. Przestrzeganie domniemanych lub oficjalnych norm i zwyczajów dotyczących ubioru w danej społeczności lub kulturze i ubieranie się zgodnie z warunkami klimatycznymi. 4. Jedzenie Podejmowanie skoordynowanych zadań i czynności związanych ze spożywaniem podanego pokarmu, podnoszenie go do ust i zjadanie w kulturowo akceptowany sposób, krojenie lub łamanie pożywienia na kawałki, otwieranie butelek i puszek, używanie przyborów do jedzenia, zjadanie posiłków, uczestniczenie w przyjęciu lub zjadanie obiadu. Nie zalicza się tu gotowania ani nakrywania do stołu Przygotowanie posiłku do spożycia i karmienie podając łyżką/widelcem małe porcje mieszczące się w ustach. Rozdrobnienie i/lub zmiksowanie pożywienia i karmienie łyżką lub przez słomkę dotyczy osób z zaburzeniami przeżuwania i przełykania. W ciągu dnia 3 posiłki główne i dwie przekąski Dodatkowe działania Przestrzeganie diety. Podawanie zleconych leków. Stosowanie serwetek ochronnych z kieszenią na wypadające z ust jedzenie. Zaspokojenie głodu. Profilaktyka skutków niedożywienia. Prawidłowy indeks masy ciała (BMI) Poprawa samopoczucia i jakości życia. 5. Picie Chwytanie naczynia z płynem, podnoszenie go do ust i wypijanie płynu w kulturowo akceptowany sposób, miksowanie, mieszanie i nalewanie płynów do picia, otwieranie butelek i puszek, picie przez słomkę lub picie bieżącej wody z kranu lub ze źródła; Nalewanie napojów do naczyń przeznaczonych do picia. Pomoc w wypijaniu napojów. Dodatkowe działania wspierające Monitorowanie ilości i rodzaju przyjmowanych płynów. Dobór rodzaju naczyń i sprzętu 92 Utrzymanie lub zwiększenie zakresu samodzielności w przyjmowaniu płynów. Zaspokojenie pragnienia. Kontrola ilości i rodzaju przyjmowanych płynów. Profilaktyka skutków odwodnienia. Poprawa kondycji.

93 wspomagającego samodzielność w piciu, adekwatnie do rodzaju niesprawności. 6. Przygotowanie posiłków Przygotowywanie posiłków. Planowanie, organizowanie, gotowanie i podawanie prostych i złożonych posiłków dla siebie i innych tak jak np. ustalanie menu, wybieranie produktów i napojów zdatnych do spożycia, łączenie składników podczas sporządzania posiłków, gotowanie i przyrządzanie zimnych potraw i napojów oraz podawanie potraw do spożycia Przygotowywanie lekkostrawnych posiłków zgodnie z zaleconą dietą i ustalonym planem dnia, odpowiednio do przyjętych wzorców kulturowych. Przygotowywanie napojów, zgodnie indywidualnymi preferencjami (np. herbata, kawa, mleko, kakao, kompot, woda) Zabezpieczenie posiłków i napojów. Profilaktyka skutków niedożywienia i odwodnienia Profilaktyka zatruć pokarmowych. Profilaktyka zaparć. Poprawa poczucia bezpieczeństwa 93

94 7. Wykonywanie prac domowych Prowadzenie gospodarstwa domowego obejmujące sprzątanie domu, pranie odzieży, używanie sprzętu gospodarstwa domowego, przechowywanie żywności i usuwanie śmieci tak jak np. zamiatanie, zmywanie, mycie blatów, ścian i innych powierzchni, zbieranie i usuwanie śmieci domowych, porządkowanie pokojów, szaf, szuflad, odkurzanie; zbieranie, pranie, suszenie, składanie i prasowanie odzieży; czyszczenie obuwia; używanie miotły, szczotek i odkurzaczy; pralek, suszarek i żelazek. Obejmuje: pranie i suszenie odzieży i garderoby, czyszczenie powierzchni i sprzętu kuchennego; sprzątanie powierzchni mieszkalnej; używanie sprzętu gospodarstwa domowego, przechowywanie przedmiotów codziennego użytku i pozbywanie się śmieci. Nie obejmuje: nabywanie miejsca zamieszkania; nabywanie dóbr i usług; przygotowywanie posiłków; dbanie o sprzęty gospodarstwa domowego; pomaganie innym osobom. Cykliczne wykonanie czynności, które wiążą się z bieżącym utrzymaniem czystości pomieszczeń, urządzeń, sprzętu i używanych ubrań. Dodatkowe działania Monitorowanie ogólnie pojętego bezpieczeństwa osoby objętej pomocą, w tym baczenie na rzetelność innych osób sprawujących osobistą opiekę (także domowników) i innych podmiotów oferujących usługi związane z pracami domowymi. Likwidowanie barier architektonicznych i utrudnień. Reagowanie na sytuacje kryzysowe w formie powiadamiania osób i podmiotów kompetentnych w rozwiązywaniu zaistniałych problemów. Wykonanie niezbędnych prac domowych dotyczy osób zamieszkujących samotnie. Utrzymanie gospodarstwa domowego. Poprawa warunków życia. Zwiększenie bezpieczeństwa osoby niesamodzielnej. Poprawa samooceny i jakości życia. Profilaktyka skutków zaniedbania i izolacji w lokalnej grupie społecznej. III. Kształtowanie codziennego życia i kontaktów społecznych Opis czynności Sposób wykonania Cel/efekt wsparcia 94

95 1. Skupianie uwagi Celowe skupianie się na określonym bodźcu, np. przez eliminowanie rozpraszających dźwięków. Jest to swoista funkcje psychiczna umożliwiająca skupienie się przez niezbędny odstęp czasu na bodźcu zewnętrznym lub przeżyciach wewnętrznych. Obejmuje: funkcje trwałości, przerzutności, podzielności uwagi, koncentracja, rozpraszalność Tworzenie warunków pomagających osobie niesamodzielnej w koncentrowaniu się przez wymagany odstęp czasu na sprawach istotnych dla jej funkcjonowania, m.in. poprzez eliminowanie rozpraszających bodźców (np. gdy jest zbyt wiele osób, przedmiotów, dźwięków, spraw). Uzyskanie u osoby niesamodzielnej poziomu skupienia uwagi na ważnych dla niej sprawach w czasie omawiania ich przez opiekuna. 2. Rozwiązywanie problemów Znajdowanie odpowiedzi na pytania lub sytuacje poprzez identyfikowanie i analizowanie problemów, ustalanie możliwych rozwiązań i ocenianie potencjalnych skutków tych rozwiązań a następnie wdrażanie wybranego rozwiązania, jak np. rozstrzyganie sporu pomiędzy dwoma osobami. Obejmuje: rozwiązywanie prostych i złożonych problemów Nie obejmuje: myślenie i podejmowanie decyzji Identyfikowanie i analizowanie problemu zgłaszanego lub demonstrowanego przez osobę objętą opieką, scalanie niespójnych lub sprzecznych informacji i przekazanie komunikatu zwrotnego umożliwiającego tej osobie dokonanie wyboru najlepszego rozwiązania i oceny potencjalnych skutków. Obniżenie negatywnych emocji i lęku wobec zaistniałych problemów, poczucie bezpieczeństwa przy wyborze rozwiązania i jego realizacji. Zwiększenie samodzielności w rozwiązywaniu prostych problemów dotyczących spraw związanych z codziennym funkcjonowaniem. Zmniejszenie poczucia osamotnienia i bezradności. Poprawa samooceny i jakości życia 95

96 3. Podejmowanie decyzji Dokonywanie wyboru spośród różnych możliwości, wdrażanie dokonanego wyboru, ocenianie skutków dokonanego wyboru, jak np. wybieranie i kupowanie określonego artykułu lub decydowanie o podjęciu się i podejmowanie jakiegoś zadania spośród wielu zadań, które należy wykonać. Realizacja decyzji podejmowanych przez osobę objętą opieką lub jej opiekuna prawnego, dotyczących zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Dodatkowe działania Weryfikowanie kontrowersyjnych decyzji z członkami rodziny, jeżeli są, opiekunem prawnym lub z pracownikiem socjalnym czy pielęgniarką środowiskową, w zależności od rodzaju sprawy, której decyzja dotyczy. Zwiększenie poczucia kontroli nad własnym życiem. Podjęcie na czas ważnych decyzji bytowych i utrzymanie ciągłości zaopatrzenia gospodarstwa domowego. Monitorowanie skutków decyzji podejmowanych przez osobę niesamodzielną. Podejmowanie interwencji w sytuacjach zagrażających zdrowiu i życiu osoby niesamodzielnej. 4. Podejmowanie pojedynczego zadania Podejmowanie pojedynczego zadania samodzielnie lub z inną osobą / osobami w całości lub na poszczególnych etapach, takich jak przygotowanie, inicjowanie, ustalanie czasu i miejsca potrzebnych do wykonania pojedynczego zadania, prostego lub złożonego Wykonywanie za osobę niesamodzielną prostych lub złożonych zadań związanych z codzienną aktywnością życiową. Wykonywanie pojedynczych zadań związanych z zajęciami domowymi niezbędnymi w codziennym funkcjonowaniu, których dana osoba nie może samodzielnie wykonać. Ograniczenie poczucia bezradności i izolacji społecznej. Poprawa samooceny. Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i współuczestniczenia w lokalnej grupie społecznej. 96

97 5. Realizowanie dziennego rozkładu zajęć Podejmowanie prostych lub złożonych i skoordynowanych działań, związanych z planowaniem, ustalaniem i spełnianiem czynności wynikających z codziennego rozkładu zajęć i obowiązków. Np. gospodarowanie czasem lub planowanie poszczególnych czynności wykonywanych w ciągu dnia. Obejmuje: ustalanie i spełnianie codziennego rozkładu zajęć oraz ustalanie poziomu własnej aktywności w ciągu dnia. Nie obejmuje: podejmowanie wielu zadań Realizowanie planu opieki obejmującego zajęcia domowe związane z codziennym funkcjonowaniem. Uwzględnianie w planie opieki powiązania własnej pracy opiekuna z działaniami innych osób udzielających wsparcia rodziny i terapeutów. Monitorowanie realizacji dziennego rozkładu zajęć w kontekście stanu zdrowia i aktualnej sytuacji bytowej osoby niesamodzielnej. Umożliwienie osobie niesamodzielnej utrzymania kontroli nad własnym życiem. Zmniejszenie poczucia bezradności. Zwiększenie bezpieczeństwa monitorowanie sytuacji podopiecznego. Współdziałanie z innymi osobami zaangażowanymi w proces opieki. Wspólne czynienie planów nadaje sens życiu osoby niesamodzielnej i poczucie dobrze spełnionych obowiązków. Codzienna obecność opiekuna zapobiega izolacji społecznej. 6. Rozmowa Rozpoczynanie, kontynuowanie i kończenie wymiany myśli i poglądów za pomocą języka mówionego, pisanego, migowego lub innych form języka, z jedną osobą lub większą liczbą ludzi znajomych lub obcych w kontaktach oficjalnych lub towarzyskich. Obejmuje: rozpoczynanie, podtrzymywanie i kończenie rozmowy; rozmowa z jedną osobą lub wieloma ludźmi Komunikowanie się w imieniu osoby objętej opieką i podtrzymywanie relacji ważnych dla funkcjonowania tej osoby Wzmocnienie kompetencji społecznych, podtrzymywanie ról społecznych, zmniejszenie nudy, bierności i umożliwienie weryfikacji aktualnej sytuacji w lokalnej społeczności, podtrzymywanie więzi społecznych, poprawa samooceny, zwiększenie poczucia przynależności do lokalnej grupy społecznej, Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, Profilaktyka skutków izolacji społecznej 97

98 7. Podstawowe kontakty międzyludzkie Nawiązywanie kontaktów z ludźmi w sposób odpowiedni do sytuacji i akceptowany społecznie, jak np. okazywanie stosownych względów i poważania lub reagowanie na uczucia innych. Obejmuje: okazywanie szacunku, serdeczności, uznania i tolerancji w kontaktach; reagowanie na krytykę i sygnały społeczne we wzajemnych kontaktach; zachowanie odpowiedniego kontaktu fizycznego we wzajemnych relacjach Kontaktowanie się w imieniu osoby objętej opieką z osobami ważnymi dla niej i podtrzymywanie wzajemnych relacji. Podmiotowe traktowanie osoby niesamodzielnej we wszystkich etapach procesu opieki. Baczenie na relacje osoby niesamodzielnej w kontekście jej bezpieczeństwa. Utrzymanie relacji w lokalnej społeczności. Zaspakajanie uniwersalnej potrzeby akceptacji, uznania i przynależności do lokalnej grupy. Zapobieganie nadużyciom wobec osób starszych. Poprawa jakości życia 98

99 5. Standard dokumentowania procesu wsparcia 1. Diagnoza potrzeb, sporządzanie planu opieki i dokumentowanie procesu opiekuńczego Formalna opieka nad osobami niesamodzielnymi jest wieloaspektowa i sprawowana przez wielu profesjonalistów. Jednak ostateczny efekt czyli bezpieczeństwo funkcjonalne i jakość życia zależy od codziennego wsparcia opiekunów, tych rodzinnych (opieka nieformalna) i tych zawodowych (opieka formalna). Wsparcie udzielane przez profesjonalnych opiekunów ma zasadniczy wpływ na ogólny stan osoby niesamodzielnej i jako takie powinno być dokumentowane. Dokumentowanie procesu opieki na standaryzowanych formularzach jest niezbędne by można było dokonywać ewaluacji standardów opieki. Proponowane formularze dokumentacji opiekuńczej odzwierciedlają podstawowe elementy standardów opieki, opierają się na koncepcji opieki kompensacyjnej, schematycznej metodzie opieki rozpoznanie problemu, ustalenie sposobu jego rozwiązania, wykonanie czynności opiekuńczej i ocena efektu) i odzwierciedlają organizację pracy (pora dnia). Formularze są tak skonstruowane by każdy opiekun mógł precyzyjnie i szybko dokumentować przebieg procesu wsparcia. Formularze są wspólne dla wszystkich standardów opieki odnoszących się do poszczególnych stopni niesamodzielności i z tego powodu przy wszystkich czynnościach opiekuńczych jest możliwe oznaczenie stopnia zaangażowania opiekuna asystowanie, pomaganie, opieka adekwatnie do 1; 2 oraz 3 stopnia niesamodzielności. To rozwiązanie umożliwia monitorowanie indywidualizacji opieki i śledzenie dynamiki stanu osoby niesamodzielnej. Dokumentacja opiekuna osoby niesamodzielnej składa się z czterech formularzy: wywiad opiekuńczy (zawiera informacje istotne w procesie opieki) 99

100 diagnoza potrzeb osoby niesamodzielnej (dotyczy rozpoznania potrzeb i możliwości osoby objętej opieką, zawiera informacje warunkujące indywidualizację opieki) plan wsparcia osoby niesamodzielnej (dokumentowanie zakresu udzielonego wsparcia) karta obserwacyjna (dokumentowanie pomiarów podstawowych parametrów życiowych) W formularzach Wywiad opiekuńczy oraz Diagnoza potrzeb wpisów dokonują osoby sporządzające plan wsparcia pracownik socjalny i pielęgniarka, osoba koordynująca wsparcie i opiekun osoby niesamodzielnej. Natomiast w formularzu Plan wsparcia oraz karta obserwacyjna wpisów dokonują tylko opiekunowie, którzy osobiście udzielili wsparcia i wykonali konkretną czynność. Taka konstrukcja dokumentacji zapewnia kompleksowość, przejrzystość oraz czytelność informacji istotnych dla procesu wsparcia na wszystkich jego etapach i zdecydowanie poprawia bezpieczeństwo osoby niesamodzielnej i jej opiekuna, gdyż nie pozwala na pominięcie jakichkolwiek potrzeb opiekuńczych. Dokumentacja także umożliwia samokontrolę opiekuna, pozwala na ocenę efektów oraz ewaluację i dostarcza cennych danych lekarzom, pielęgniarkom i terapeutom. Dokumentacja daje pełny, indywidualny obraz osoby objętej opieką, rodzaj, częstotliwość i czas wykonania czynności oraz informacje o niewykonaniu czynności. Konstrukcja dokumentacji jest podobna do dokumentacji, którą stosuje się w praktyce opiekuńczej w innych krajach europejskich. Opiekun nie traci czasu na opisywanie wykonanych zadań a jedyne zaznacza w wykazie czynności te które wykonał. W formularzu: Diagnoza potrzeb pracownik socjalny lub pielęgniarka wpisuje tylko fakty specyficzne dla danej osoby, nie uwzględnione w treści formularza lub gdy ma miejsce sytuacja ponadstandardowa. Ponadto precyzyjność wpisów dokonywanych przez opiekuna nie jest uzależniona od jego zdolności językowych i poziomu wykształcenia ogólnego, co pozwala na uzyskanie obiektywnego obrazu osoby objętej opieką. 100

101 Wywiad opiekuńczy dotyczy stanu zdrowia i sprawności funkcjonalnej a jego treść ma wpływ na wyznaczanie celów opieki krótkoterminowych, jak konieczność codziennej diety, leków, kontroli wydalania oraz długoterminowych jak profilaktyka odleżyn i współdziałanie w ich leczeniu. W wywiadzie opiekuńczym zaznacza się stopień niesamodzielności co wzbogaca planowanie opieki o wymierny element czasu przeznaczonego na dzienną opiekę, tj. 2; 4 oraz 6 godzin. W opiece kompensacyjnej priorytetem jest jakość życia, która zależy od możliwości wykonywania zajęć ważnych dla osoby niesamodzielnej. Żeby pielęgnacja kompensacyjna była skuteczna niezbędne jest poznanie biografii osoby niesamodzielnej i znalezienie punktu wyjścia do rozpoznania jej możliwości oraz uzasadniania celowości zaplanowania wsparcia. Stąd w dokumentacji zapytania o zainteresowania i ważne sprawy życiowe. Jest to podstawa do porozumienia się z osobami z zespołem otępiennym. Zasadą pielęgnacji kompensacyjnej jest zwiększanie samodzielności co oznacza, że błędem w sztuce pielęgnowania jest wyręczanie pacjenta w tym co może on zrobić samodzielnie, tylko dlatego, że opiekun jest przekonany, że zrobi to szybciej i lepiej. Z tego powodu przy sporządzaniu planu opieki, w formularzu Plan wsparcia osoby niesamodzielnej przy każdej czynności pielęgnacyjnej czy opiekuńczej zaznacza się 59 czy pacjent może wykonać daną czynność sam, czy trzeba mu pomóc czy też go zastąpić. Plan wsparcia został podzielony na trzy części obejmujące czynności z zakresu: mobilności, samoobsługi, kształtowania codziennego życia i kontaktów społecznych 59 Diagnozę potrzeb oraz plan opieki sporządza pracownik socjalny, który w razie potrzeby konsultuje się z pielęgniarką, i to on zaznacza przy każdej zleconej do wykonania czynności poziom zaangażowania opiekuna według zasady APO 101

102 Czynności związane z samoobsługą zostały wymienione w kolejności odpowiedniej do czasu tolerancji niedoboru. I tak na pierwszym miejscu jest wymieniona czynność picie. Zaznaczenie tej pozycji w planie pielęgnowania kodem O, oznacza, że osoba jest niesamodzielna w zaspokojeniu tej potrzeby, i opiekun rozpoczynając wizytę ma obowiązek najpierw sprawdzić czy, o jakiej porze, ile i co pił podopieczny. Wizyta powinna się rozpocząć od rozmowy i podania napoju. Jest to bardzo ważne, gdyż osoby niesamodzielne, szczególnie starsze nie odczuwają pragnienia w takim stopniu jako osoby młodsze i aktywne, płyny przyjmują w małych ilościach, nierzadko pojedynczymi łykami. Mimo braku łaknienia i małej aktywności fizycznej podopieczny powinien wypić 2 l płynów na dobę, by zapobiec skutkom odwodnienia. Osoby realizujące plan opieki a także koordynujące i nadzorujące proces opieki na podstawie analizy danych o osobie niesamodzielnej zawartych w dokumentacji mogą wysnuwać racjonalne wnioski pomagające ustalać jakiego wsparcia ona wymaga, czy jej potrzeby zostały zaspokojone i czy zakres zleconej opieki wymaga weryfikacji. Przejście od danych o pacjencie i jego środowisku do diagnozy opiekuńczej a potem do planu wsparcia jest uproszczone i adekwatne do poziomu kompetencji opiekuna. Konstrukcja dokumentacji prowadzi wprost do formułowania prawidłowych wniosków z uprzednio zgromadzonych danych i ma podstawową wartość dla indywidualnego i celowego realizowania procesu opieki, co z punktu widzenia osoby niesamodzielnej jest najbardziej pożądane. 2. Załączniki do standardu dokumentowania procesu wsparcia Standaryzowane formularze do dokumentowania procesu wsparcia obejmują: wywiad opiekuna osoby niesamodzielnej diagnoza potrzeb osoby niesamodzielnej 102

103 plan wsparcia osoby niesamodzielnej opiekuńcza karta obserwacyjna 103

104 104

105 105

106 106