KOMISJA EUROPEJSKA. (1) Dnia 7 stycznia 2014 r. władze polskie zgłosiły Komisji wyżej wspomniane środki pomocy.

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia C(2014) 3910 final WERSJA UPUBLICZNIONA Niniejszy dokument został udostępniony wyłącznie w celach informacyjnych. Dotyczy: pomocy państwa SA (2014/N) - Polska Pomoc na zachowanie dziedzictwa kulturowego w kopalniach węgla kamiennego Guido i Królowa Luiza Szanowny Panie Ministrze, 1. PROCEDURA (1) Dnia 7 stycznia 2014 r. władze polskie zgłosiły Komisji wyżej wspomniane środki pomocy. (2) Dnia 24 lutego 2014 r. Komisja zwróciła się do władz polskich o dodatkowe informacje. Władze polskie przedłożyły wymagane informacje w dniu 7 kwietnia 2014 r. 2. OPIS ŚRODKÓW 2.1. Tło i cel (3) Celem środków jest zachowanie dziedzictwa kulturowego kopalni węgla kamiennego Guido i kompleksu sztolni Królowa Luiza (w skład którego Jego Ekscelencja Pan Radosław SIKORSKI Minister Spraw Zagranicznych Al. J. Ch. Szucha Warszawa POLSKA Commission européenne, B-1049 Bruxelles Belgique Europese Commissie, B-1049 Brussel België Telefon: (0)

2 wchodzi kopalnia Królowa Luiza oraz podziemne galerie Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej) w Zabrzu (województwo śląskie, w pobliżu Katowic, południe Polski) (zwanych dalej kopalniami ). Konkretnie, środki mają na celu: (i) zabezpieczenie zabytkowych części kopalni (w tym renowację zabytkowych wyrobisk), (ii) odnowienie historycznych maszyn i wyposażenia, (iii) zapewnienie rekultywacji terenów kopalni oraz (iv) zapewnienie rekultywacji powierzchni ziemi. (4) Według władz polskich niezbędne jest połączenie tych wszystkich prac, aby ochronić zabytkowe części kopalni w celu osiągnięcia nadrzędnego celu tej inwestycji, polegającego na zachowaniu i udostępnieniu tego dziedzictwa kulturowego. (5) Kopalnie tworzą kompleks obiektów poprzemysłowych, uznanych za niezwykle cenną część dziedzictwa kulturowego regionu i kraju, ponieważ obrazuje ona rozwój sektora górnictwa i kultury górniczej w szerokim rozumieniu i z tego względu jej zachowanie dla przyszłych pokoleń leży w interesie publicznym. Znaczna część wyrobisk wchodzących w skład obu kopalni podlega ochronie z uwagi na wpis do krajowego rejestru zabytków. Ponadto miasto Zabrze oraz województwo śląskie podjęły działania zmierzające do uznania części obiektów za pomnik historii, ustanowienia na terenie kompleksu parku kulturowego, a docelowo wpisu kompleksu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO Beneficjent (6) Beneficjentem środków jest Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu ( Muzeum ). Muzeum jest największą i najważniejszą instytucją turystyczną i kulturalną w Zabrzu. Muzeum zostało utworzone dnia 2 kwietnia 2013 r. z połączenia dwóch instytucji kultury na podstawie Uchwały Nr XXXIII/494/13 Rady Miasta Zabrze z dnia 14 stycznia 2013 r., odpowiednio Zabytkowej Kopalni Węgla Kamiennego Guido w Zabrzu i Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. Nowa instytucja (Muzeum) obejmuje Zabytkową Kopalnię Węgla Kamiennego Guido i kompleks sztolni kopalni Królowa Luiza, z czego ten drugi składa się z kopalni Królowa Luiza oraz podziemnych galerii Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej. (7) Muzeum jest samorządową instytucją kultury, wpisaną do rejestru instytucji kultury prowadzonego przez miasto Zabrze pod numerem rejestrowym RIK 12/13. Muzeum jest instytucją publiczną, zobowiązaną do realizacji misji społecznej polegającej na upowszechnianiu dostępu do dziedzictwa kulturowego i zbiorów oraz aktywnego zachęcania lokalnych społeczności do uczestnictwa w kulturze. (8) Poza ochroną dziedzictwa kulturowego, Muzeum pełni funkcje muzealne, kulturalne i edukacyjne, prowadzi działalność wydawniczą, a także uzupełniająco inną działalność gospodarczą (wyżywienie dla zwiedzających, sprzedaż pamiątek 2

3 i organizacja imprez, działalność na rynku nieruchomości 1 ). Według dowodów przedstawionych przez władze polskie, Muzeum uzyskało w 2012 r. następujące przychody: 2012 (w zł) Dochody z działalności podstawowej Muzeum: Udostępnienie zwiedzającym tras turystycznych Udostępnienie zwiedzającym ekspozycji muzealnych Organizacja przedstawień teatralnych i koncertów Przychody z działalności uzupełniającej i pozostałej: Usługi gastronomiczne i organizacja imprez Sprzedaż pamiątek Razem (9) Całkowite przychody osiągnięte przez Muzeum w 2012 r. wyniosły zatem zł, czyli około ,88 euro 2. Przychody z działalności gospodarczej prowadzonej przez Muzeum przeznacza się na finansowanie kosztów operacyjnych wynikających z działalności statutowej Muzeum: prac konserwacyjnych ekspozycji Muzeum, zapewnienia dostępności zabytkowych wyrobisk dla zwiedzających, prowadzenia badań dotyczących dziedzictwa przemysłowego, organizacji publicznych wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych. Te działania wynikają ze zobowiązań nałożonych na Muzeum postanowieniami prawa krajowego Wspierane projekty Kopalnia Węgla Kamiennego Guido w Zabrzu (10) Kopalnia Guido powstała w 1855 r. Regularne wydobycie węgla kamiennego rozpoczęło się w latach 70. XIX wieku i trwało do 1995 r. Skansen górniczy tworzą historyczne podziemia na poziomie 170 m i 320 m oraz zespół architektoniczny zabudowy powierzchniowej. Cały zespół jest objęty ochroną dziedzictwa. Kopalnia posiada także dużą wartość jako rezerwat przyrody nieożywionej, w którym podziwiać można warstwową budowę geologiczną z różnorodnymi strukturami tektonicznymi. Kopalnia Węgla Kamiennego Królowa Luiza w Zabrzu (11) Kopalnia Królowa Luiza jest jedną z najstarszych kopalń na Górnym Śląsku - jej historia sięga 1791 r. Była to jedna z największych i najnowocześniejszych kopalni w Europie. Podziemna część kopalni obejmuje wyrobiska z początku XIX w. oraz nowoczesną część zakładu górniczego. Prezentuje się w niej różne techniki wydobycia węgla kamiennego. 1 2 Muzeum posiada nieruchomości położone na powierzchni kompleksu Muzeum. Ponieważ jedynie część z nich jest niezbędna Muzeum do pełnienia swoich funkcji, część pomieszczeń wynajmuje się stowarzyszeniom, muzeom gminnym i restauracji. W 2013 r. całkowity przychód z wynajmu wyniósł zł. Zastosowany kurs wymiany: 1 euro = 4,1868 zł (kurs z dnia 19 maja 2014 r., źródło: EBC). 3

4 Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna (12) Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna stanowi połączenie z kopalnią Królowa Luiza, a jej budowę rozpoczęto w 1799 r. Jest to jedna z najdłuższych sztolni dziedzicznych w Europie, a jednocześnie najdłuższa budowla hydrotechniczna w historii europejskiego górnictwa węglowego. (13) Kopalnia Węgla Kamiennego Guido, Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna oraz elementy kopalni Królowa Luiza zostały wpisane do krajowego rejestru zabytków w Polsce. W Kopalni Węgla Kamiennego Guido w Zabrzu funkcjonują obecnie dwie podziemne trasy turystyczne (o długości ok. 2 km) zlokalizowane na poziomach 170 i 320, do których turyści zjeżdżają autentyczną windą górniczą. Zabytkowe wyrobiska kopalni węgla kamiennego Królowa Luiza nie są jeszcze udostępniane turystom. Docelowo udostępnione mają być trasy podziemne (o łącznej długości 5 km) oraz wyrobisko Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej (połączone z kopalnią Królowa Luiza ). (14) Prace zabezpieczające zabytkowych wyrobisk kopalni węgla kamiennego Guido i Królowa Luiza oraz Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej będą prowadzone w wyrobiskach poziomych oraz w wyrobiskach pionowych tj. szybach kopalnianych i dotyczyć będą tych budowli (podziemnych i naziemnych), które, zgodnie z przepisami prawa geologicznego i górniczego, stanowią podstawowe obiekty kopalni. (15) Prace konserwatorskie obejmować będą zabytkowe przestrzenie, zaś inne prace będą prowadzone na wszystkich przestrzeniach, które mają wpływ na stan zachowania i bezpieczeństwo zabytkowych wyrobisk, i które mają znaczenie dla udostępnienia zabytkowych wyrobisk (np. w celu umożliwienia dostępu technicznego, czy też zapewnienia odpowiedniej wentylacji). Przeprowadzenie prac musi być poprzedzone przygotowaniem zaplecza technicznego (zakup wyposażenia, w tym wyposażenia ochronnego oraz narzędzi warsztatowych), uzyskaniem odpowiednich zgód i pozwoleń oraz przygotowaniem dokumentacji i ekspertyz (w tym konserwatorskich, ze względu na fakt, że zabezpieczane obiekty są wpisane do rejestru zabytków). (16) Władze polskie wyjaśniły, że projekt udostępnienia społeczeństwu wyrobisk górniczych obejmuje dwa zróżnicowane rodzaje prac, które należy wyodrębnić: (a) (b) Prace niezbędne do wykonania w celu zachowania i zabezpieczenia kopalni, obejmujące: Zabezpieczenie części zabytkowych (renowacja ostemplowania wyrobisk, budowa instalacji odwadniających); Renowację zabytkowych maszyn i wyposażenia; Rekultywację terenów kopalni (ograniczenie ryzyka zapadlisk, erozji i zaburzeń stosunków wodnych); Ochronę powierzchni gruntu przed skutkami działalności górniczej (ograniczenie ryzyka pogłębiania się zapadlisk, erozji i zaburzeń stosunków wodnych); Prace adaptacyjne (prace niezbędne do wykonania w celu udostępnienia społeczeństwu obiektów kopalni). W szczególności obejmują one: 4

5 Wyczyszczenie wyrobisk i szybów (usunięcie mułu); Zakup wyposażenia turystycznego (na przykład urządzeń multimedialnych, łodzi, podziemnej kolejki linowej); Organizację wystaw muzealnych; Urządzenie pomieszczeń podziemnych w sposób umożliwiający organizację wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych; Instalację systemów bezpieczeństwa podziemnego celem bezpiecznego kierowania ruchem turystycznym (kamery, zabezpieczenia przeciwpożarowe); Budowę pomieszczeń turystycznych zlokalizowanych na powierzchni (budynek z kasami biletowymi, toalety, poczekalnie) i podziemnej infrastruktury dla kolejki linowej. (17) Notyfikowane środki obejmują prace wymienione w punkcie a). Działania wymienione w punkcie b) zostaną zrealizowane przez Muzeum i będą współfinansowane z funduszy strukturalnych UE Podstawa prawna, forma pomocy i zasady regulujące przyznawanie i wypłatę pomocy (18) Pomoc zostanie przyznana w formie dotacji i składa się z dwóch instrumentów finansowych: dotacji udzielanej przez Ministerstwo Gospodarki oraz dotacji udzielanej przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ( Narodowy Fundusz ). Pomoc udzielana przez Ministerstwo Gospodarki (19) Pomoc zostanie udzielona przez Ministerstwo Gospodarki na mocy ustawy z dnia 30 sierpnia 2013 r. o dotacji przeznaczonej dla niektórych podmiotów (Dz.U. z 2013 r., poz. 1160). Dotacja zostanie przyznana na wniosek Muzeum 3 z przeznaczeniem na utrzymanie, zabezpieczenie i ratowanie zabytkowych części dziedzictwa kulturowego będącego przedmiotem niniejszej notyfikacji. (20) Dotacja może być przyznana po zaakceptowaniu przez Ministerstwo Gospodarki rocznego planu zadań Muzeum, obejmującego, w podziale na miesiące, zakres rzeczowy i finansowy tych zadań. Pomiędzy tymi dwiema stronami zostanie zawarta umowa określająca zadania, wysokość dotacji oraz zasady rozliczania i przyczyny ewentualnego zwrotu dotacji. (21) Dotacja będzie wypłacana w ratach miesięcznych, na specjalnie w tym celu wyodrębniony rachunek bankowy na podstawie wniosku o wypłacenie raty wynikającej z rocznego planu zadań. Warunkiem przyznania kolejnej raty dotacji jest przedstawienie Ministerstwu Gospodarki, w terminie do 25 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc przekazania kolejnej raty dotacji, sprawozdania miesięcznego zawierającego rozliczenie rzeczowo-finansowe zrealizowanych zadań. 3 Zgodnie z ustawą o dotacji przeznaczonej dla niektórych podmiotów, beneficjentem dotacji jest Zabytkowa Kopalnia Węgla Kamiennego Guido w Zabrzu lub jej następca prawny, który przejął realizację zadań przewidzianych ustawą. Takim następcą prawnym jest Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. 5

6 (22) Ponadto Muzeum jest zobowiązane do przedstawienia Ministerstwu Gospodarki, w terminie do dnia 20 lutego roku następnego, sprawozdania z realizacji rocznego planu działań, wraz z rozliczeniem finansowym. (23) Biorąc pod uwagę wyżej wymienione wymogi ustawy o dotacji przeznaczonej dla niektórych podmiotów, każdego roku między 2014 a 2020 r. zawierana będzie umowa między tymi dwiema stronami, a płatności będą dokonywane w ratach miesięcznych. Ostatnia rata zostanie wypłacona w grudniu 2020 r. Pomoc udzielana przez Narodowy Fundusz (24) Narodowy Fundusz będzie udzielał pomocy na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2013 r., poz ze zm.). Dotacje będą przyznawane na wniosek beneficjenta (Muzeum). (25) Będą one przyznawane na podstawie umowy zawartej między Narodowym Funduszem i jednostką składającą wniosek o dofinansowanie. Udzielona pomoc będzie wypłacana na podstawie zawartej umowy, o ile spełnione będą określone w niej warunki. Czas trwania umowy będzie uzależniony od czasu trwania inwestycji. Zdaniem władz polskich, obecnie niemożliwe jest określenie daty podpisania umowy o finansowanie lub terminów płatności, co oznacza, że udzielenie pomocy może nastąpić najpóźniej w 2020 r., ale wypłata pomocy może nastąpić również po 2020 r. (26) Pomoc może być wypłacana w formie zaliczek lub po przedłożeniu przez Muzeum dokumentów potwierdzających poniesione koszty projektu lub zadania. (27) Środki będą przekazywane na wyodrębniony rachunek bankowy. (28) Podstawą do wypłacenia dofinansowania będzie wniosek o płatność częściową lub końcową Czas trwania pomocy i jej wielkość 4 (29) Notyfikowane działania obejmują środki zapewniane przez Ministerstwo Gospodarki ( tys. zł, 23,66 mln euro) oraz Narodowy Fundusz ( tys. zł, 20,23 mln euro). Łączna wielkość przewidywanej pomocy wynosi tys. zł (ok. 43,8 mln euro). (30) Projekty objęte pomocą są planowane na lata W poniższej tabeli przedstawiono roczny podział środków. 4 Zastosowany kurs wymiany: 1 euro = 4,1868 zł (kurs z dnia 19 maja 2014 r., źródło: EBC). 6

7 Tabela 1: Roczny podział środków przyznanych kopalniom (w tys. zł) RAZEM Ministerstwo Gospodarki Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej RAZEM (31) Władze polskie potwierdziły, że pomoc będzie przyznana dopiero po decyzji Komisji zatwierdzającej notyfikowane środki pomocy Intensywność pomocy i zasady dotyczące kumulacji (32) Władze polskie potwierdziły, że podlegający ocenie środek może kumulować się z innymi formami wsparcia z innych programów lokalnych, regionalnych lub krajowych dla pokrycia tych samych kosztów kwalifikowalnych. Środki finansowe z funduszy UE nie będą kumulować się z notyfikowaną pomocą. (33) Maksymalna intensywność pomocy wyniesie w każdym przypadku 100% kosztów kwalifikowalnych. (34) W celu zapewnienia poszanowania zasad dotyczących kumulacji, zarówno Ministerstwo Gospodarki, jak i Narodowy Fundusz sprawdzą, przed przyznaniem pomocy, czy spełnione są postanowienia art. 7 ustawy z dnia 30 sierpnia 2013 r. o dotacji przeznaczonej dla niektórych podmiotów. Konkretnie, sprawdzą one, czy w celu umożliwienia realizacji działań, o których mowa w tej ustawie, przyznano inne środki pomocy, w tym pomoc de minimis i pomoc z budżetu UE Koszty kwalifikowalne (35) Koszty kwalifikowalne w ramach notyfikowanych środków obejmą następujące zadania: a) zabezpieczenie i renowację zabytkowych wyrobisk, maszyn i wyposażenia (zabezpieczenie wyrobisk chodnikowych; konserwację i remont obudowy wyrobisk chodnikowych; zabezpieczenie, modernizację i odbudowę szybów i szybików, m.in. w celu uzyskania dostępu do wyrobisk; optymalizację systemu wentylacji; wykonanie systemu bezpieczeństwa; konserwację wyposażenia wyrobisk cennych maszyn i urządzeń stanowiących muzealia lub zabytki itp.) b) rekultywację terenów kopalni (koszty niwelacji terenu, wzmocnienia skarp i zboczy, stabilizacji podłoża, odwodnienia oraz nawiezienia gleby); c) opracowanie projektów, dokumentacji, opinii, ekspertyz i analiz związanych z zakresem zadań wymienionych w powyższych pkt a) i b); d) ogólne zarządzanie (koszty utrzymania obsługi administracyjnej i technicznej niezbędnej do nadzoru nad planowanymi do realizacji 7

8 zadaniami (których nie można przypisać tylko i wyłącznie do jednego z tych zadań) oraz niezbędnej dla utrzymania przedsiębiorstwa (których również nie można przypisać bezpośrednio do któregoś z planowanych zadań); e) zabezpieczenie powierzchni ziemi przed skutkami eksploatacji górniczej (tj. rekultywację powierzchni ziemi na terenach zdegradowanych działalnością wydobywczą, eliminowanie zagrożeń wynikających z zakresu budowy i użytkowania obiektów budowlanych i wyrobisk, monitoring stanu środowiska); (36) Jak wyjaśniły władze polskie, koszty wymienione w powyższych lit. a), b), c) i d) zostaną pokryte przez Ministerstwo Gospodarki w ramach ustawy z dnia 30 sierpnia 2001 r. o dotacji przeznaczonej dla niektórych podmiotów, a koszty określone w lit. e) zostaną pokryte przez Narodowy Fundusz Mechanizm monitorowania (37) Zgodnie z obowiązującymi krajowymi przepisami ustawowymi i wykonawczymi, zwłaszcza ustawą o finansach publicznych, organy publiczne muszą kontrolować przyznawane przez siebie dotacje. Z tego względu Ministerstwo Gospodarki oraz Narodowy Fundusz są zobowiązane zapewnić, by proces ochrony zabytkowych wyrobisk przebiegał prawidłowo i by przyznane dotacje wykorzystano wyłączenie w celu ukończenia tego zadania, ale również by dotacje te były wykorzystywane efektywnie. (38) W celu zapewnienia kontroli i monitorowania wspieranych projektów, Ministerstwo Gospodarki zleciło realizację tego procesu Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. Agencja będzie monitorować prawidłowość wykorzystania dotacji budżetowej i zagwarantuje, by zakres prac wspieranych w ramach notyfikowanych środków nie wykraczał poza działania niezbędne dla osiągnięcia wyznaczonego celu. (39) Monitorowanie opiera się na sprawozdaniach przedkładanych przez Muzeum. Jednym z elementów kontroli jest również roczna weryfikacja dochodów, kosztów i wydatków poniesionych przez Muzeum. Kontrola obejmuje wszystkie przychody i koszty związane i niezwiązane z działalnością gospodarczą. Zdaniem polskich władz powinno to umożliwić określenie minimalnej niezbędnej kwoty środków, jakie należy przeznaczyć na dane zadanie w celu jego realizacji. Oznacza to, że kwoty pomocy są dokładnie obliczone, a to obliczenie opiera się na szczegółowych harmonogramach rzeczowo-finansowych, w których uwzględnia się cel i zakres wspieranych projektów. (40) W toku procesu notyfikacji władze polskie oświadczyły, że notyfikowane środki zostaną przeznaczone wyłącznie na sfinansowanie kosztów kwalifikowalnych określonych w powyższej sekcji 2. (41) Ponadto w celu zagwarantowania, by nie doszło do ryzyka subsydiowania skrośnego z jakąkolwiek inną działalnością należącą do zakresu działalności prowadzonej przez Muzeum (zob. ust. 8 powyżej), instytucja ta będzie zobowiązana do utrzymywania systemu odrębnych kont, wprowadzonego do polityki rachunkowej Muzeum. Schemat rachunków Muzeum obejmie odrębne rachunki syntetyczne, analityczne lub pozabilansowe związane z obiema dotacjami 8

9 (dotacją Ministra Gospodarki oraz dotacją Narodowego Funduszu). System ten zagwarantuje, że wszystkie operacje związane z otrzymywaniem i wykorzystywaniem każdej dotacji będą oddzielone od innych przychodów i kosztów niezwiązanych z daną dotacją. 3. OCENA ŚRODKA 3.1. Występowanie pomocy w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE (42) Zgodnie z art. 107 ust. 1 TFUE wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi. (43) Wynika z tego, że dla zakwalifikowania środka jako pomocy państwa, beneficjent musi kwalifikować się jako przedsiębiorstwo, a także muszą być spełnione wszystkie następujące warunki: Środek musi być przyznany z zasobów państwowych, Musi on wiązać się z korzyścią ekonomiczną dla przedsiębiorstwa, Korzyść musi mieć charakter selektywny oraz zakłócać konkurencję lub grozić jej zakłóceniem, Środek musi wpływać na wymianę handlową między państwami członkowskimi Istnienie przedsiębiorstwa (44) Pierwszym warunkiem występowania pomocy jest fakt zakwalifikowania beneficjenta jako przedsiębiorstwa. W ustalonym orzecznictwie za przedsiębiorstwo uważa się każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą, bez względu na jego formę prawną lub sposób finansowania. 5 Ponadto koncepcję działalności gospodarczej definiuje się jako oferowanie dóbr i usług na danym rynku 6. (45) Jak określono w ust. 8, beneficjent środka, którym jest Muzeum, prowadzi działalność gospodarczą, ponieważ komercyjnie wykorzystuje obiekt stanowiący dziedzictwo poprzez sprzedaż pamiątek lub poprzez wynajmowanie części obecnie niewykorzystywanych pomieszczeń Muzeum. Ponadto pomoc notyfikowana w ramach tych środków będzie służyć utrzymaniu i zwiększeniu możliwości komercyjnego wykorzystywania dziedzictwa. Z tego względu Komisja nie może wykluczyć, że do celów stosowania unijnych przepisów dotyczących pomocy państwa Muzeum kwalifikuje się jako przedsiębiorstwo. 5 6 Sprawa C-41/90 Klaus Höfner i Fritz Elser przeciwko Macrotron GmbH. ECR 1991 I-01979, ust. 21. Sprawa 118/85 Komisja przeciwko Włochom [1987] ECR 2599, ust. 7; sprawa C-35/96 Komisja przeciwko Włochom [1998] ECR I-3851, ust. 36 9

10 3.3. Obecność zasobów państwowych (46) Środki podlegające ocenie są finansowane bezpośrednio z budżetu państwa oraz z funduszy stanowiących część administracji państwowej. Wszystkie te środki finansowe są w dyspozycji władz polskich i podlegają ich bezpośredniej kontroli. Z tego względu finansowanie publiczne środków można przypisać Polsce i stanowi ono zasoby państwowe w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE Przewaga ekonomiczna dla przedsiębiorstwa i selektywność (47) Środki podlegające ocenie są selektywne, ponieważ są przeznaczone wyłącznie dla jednego beneficjenta (Muzeum) i przyznają temu beneficjentowi przewagę ekonomiczną, ponieważ uwalniają go od kosztów, jakie powinien ponieść samodzielnie przy normalnym prowadzeniu działalności Naruszenie konkurencji oraz wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi (48) Chociaż koszty kwalifikowalne pomocy obejmują wydatki bezpośrednio związane z ochroną i pracami zabezpieczającymi w kopalniach, wsparcie udzielane z pomocy państwa będzie jednocześnie służyć zachowaniu i zwiększeniu możliwości komercyjnego wykorzystania dziedzictwa, unowocześnieniu jego instalacji i zwiększeniu jego atrakcyjności w porównaniu do innych porównywalnych obiektów turystycznych uznanych w skali międzynarodowej, wykorzystywanych komercyjnie w UE. (49) W tym kontekście warto jednak zauważyć, iż w Unii Europejskiej znajduje się wiele cennych poprzemysłowych obiektów pogórniczych (ponad 180) zaadaptowanych do pełnienia funkcji kulturalnych i turystycznych. Z tego względu na rynku operatorów infrastruktury kulturalnej w sektorze górniczym obecne są inne zakłady górnicze: Kompleks przemysłowy Kopalni Węgla Kamiennego Zollverein (Niemcy), Muzeum Górnictwa w Hallstatt-Dachstein (Austria), Centre Historique Minier Lewarde (Francja), Kopalnia Soli Wieliczka (Polska), Przedsiębiorstwo Państwowe Kopalnia Soli Bochnia (Polska). Muzeum konkuruje bezpośrednio z tymi przedsiębiorstwami. Biorąc pod uwagę, że przewaga w formie notyfikowanych środków jest przyznawana tylko na rzecz Muzeum, i biorąc pod uwagę, że istnieją również inne przedsiębiorstwa prowadzące działalność na tym samym rynku, stanowiące bezpośrednią konkurencję dla Muzeum (wymienione powyżej), ta przewaga grozi zakłóceniem konkurencji na tym konkretnym rynku. (50) Ponadto warto wspomnieć, że te obiekty mają zasadniczo potencjał przyciągania turystów. Większe z nich, np. wpisane na listę UNESCO muzeum górnictwa w Hallstatt-Dachstein w Austrii, przyciąga co roku około 400 tys. zwiedzających. Z kolei kopalnia soli w Bochni przyciąga około 150 tys. zwiedzających rocznie (około 5% zwiedzających pochodzących spoza Polski). (51) Należy stwierdzić, że Muzeum jest jedną z największych i najważniejszych instytucji turystycznych i kulturalnych w Zabrzu. Jego lokalizacja w południowej Polsce, w pobliżu granicy ze Słowacją i Republiką Czeską, sprzyja turystyce transgranicznej. Według Śląskiej Organizacji Turystycznej w 2012 r. z atrakcji turystycznych województwa śląskiego skorzystało w ubiegłym roku ponad 4 mln 10

11 mieszkańców regionu i innych województw oraz ok. 600 tys. turystów z zagranicy. Również w 2012 r. wystawy muzealne udostępnione przez Muzeum odwiedziło osób, co stanowi 3,85% wszystkich odwiedzających wystawy muzealne w województwie śląskim. Należy także zwrócić uwagę, że z wielu zabytków poprzemysłowych związanych z górnictwem węgla kamiennego, jakie zachowały się w Europie, oryginalnymi wyrobiskami podziemnymi udostępnionymi do zwiedzania dysponuje jedynie Zabrze. Jak wspominano w ust. 5, miasto Zabrze oraz województwo śląskie podjęły działania zmierzające do uznania części obiektów górniczych za pomnik historii, ustanowienia na terenie kompleksu parku kulturowego, a docelowo do wpisu kompleksu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. (52) Biorąc pod uwagę lokalizację Muzeum, sprzyjającą turystyce transgranicznej, kulturalną wartość kompleksu kopalni, która już przyciągała turystów zagranicznych pomimo dopiero niedawnego udostępnienia zwiedzającym, a także perspektywę wpisania kompleksu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, co zwiększyłoby jego rozpoznawalność w skali globalnej, należy stwierdzić, że notyfikowane środki zwiększają atrakcyjność Muzeum dla turystów zagranicznych. Z tego względu służby Komisji nie mogą wykluczyć wpływu notyfikowanych środków na wymianę handlową między państwami członkowskimi. (53) Biorąc powyższe pod uwagę Komisja uznaje, że środki podlegające ocenie stanowią pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE. 4. ZGODNOŚĆ POMOCY 4.1. Zgodność z art. 107 ust. 3 lit. d) TFUE (54) Zgodnie z art. 107 ust. 3 lit. d) TFUE, pomoc przeznaczona na wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego może zostać uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej i konkurencji w Unii w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem. (55) Ponadto w art. 167 TFUE stwierdza się, że Unia uwzględnia aspekty kulturalne w swoim działaniu na podstawie innych postanowień Traktatów, zwłaszcza w celu poszanowania i popierania różnorodności jej kultur. (56) Przeprowadzona przez Komisję ocena zgodności notyfikowanych środków nie wykazała żadnych istotnych trudności. Zasady określone w art. 107 ust. 3 lit. d) TFUE zastosowano do przypadków analogicznych do przedmiotowej sprawy w szeregu poprzednich decyzji 7. (57) Z powyższych względów Komisja nie ma wątpliwości, że notyfikowany środek jest zgodny z rynkiem wewnętrznym na podstawie art. 107 ust. 3 lit. d) TFUE. 7 NN 67/2010 Pomoc na wsparcie zachowania dziedzictwa w kopalni soli w Bochni, przyjęta r.; NN 66/2010- Pomoc na wsparcie zachowania dziedzictwa w kopalni soli w Wieliczce, przyjęta w dniu r.; SA (N/2013) Zmiana pomocy na wsparcie zachowania dziedzictwa kulturowego w kopalni soli w Wieliczce, przyjęta r.; SA (N/2013) Zmiana pomocy na wsparcie zachowania dziedzictwa kulturowego w kopalni soli w Bochni, przyjęta r. 11

12 4.2. Wspierane prace są pod względem technicznym niezbędne dla zachowania dziedzictwa kopalni Guido i Królowa Luiza (58) Celem środków podlegających ocenie jest zapewnienie niezbędnych zasobów do przeprowadzenia prac potrzebnych dla zachowania dziedzictwa kulturowego kopalni węgla kamiennego Guido i Królowa Luiza wraz z Główną Kluczową Sztolnią Dziedziczną, jako cennych elementów dziedzictwa technicznego kraju oraz w celu udostępnienia ich zwiedzającym. (59) Główne działania związane z ochroną i pracami zabezpieczającymi będą prowadzone w wyrobiskach poziomych oraz w wyrobiskach pionowych, tj. szybach kopalnianych, i dotyczyć będą tych budowli (podziemnych i naziemnych), które stanowią podstawowe obiekty kopalni. Te wszystkie prace mają znaczenie dla udostępnienia zabytkowych wyrobisk (np. w celu umożliwienia dostępu technicznego, czy też zapewnienia odpowiedniej wentylacji). (60) W sierpniu 2013 roku pracownicy naukowi Wydziału Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej przeprowadzili badania na jednym z odcinków płytko zlokalizowanego wyrobiska Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, które wykazały, iż grunt znajdujący się bezpośrednio za obudową jest słabo zagęszczony. Należy tutaj dodać, iż wyrobiska Kopalni Królowa Luiza i powiązane z nią wyrobisko Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej są zlokalizowane stosunkowo płytko pod powierzchnią ziemi. Spadek własności wytrzymałościowych górotworu sprzyjać będzie rozwojowi spękań wokół wyrobiska (nawet jeśli zostanie ono w części wypełnione nanosem), co w konsekwencji może doprowadzić do utraty stateczności w postaci zawału. W takiej sytuacji występuje ciągle ryzyko zawału. Wykonanie odpowiedniego zabezpieczenia oraz prowadzona odpowiednia strategia gospodarowania infrastrukturą podziemną stanowić będzie gwarancję ograniczenia w czasie procesów zmian naprężeniowo-deformacyjnych oraz zapewnienia utrzymania stateczności wyrobisk. (61) Niepodejmowanie działań w zakresie ich zabezpieczenia i prawidłowego utrzymywania powoduje nie tylko zagrożenie dla powierzchni ziemi, ale także ryzyko utraty cennych zabytków (w tym wyrobisk poziomych i pionowych a także zlokalizowanych w nich maszyn i wyposażenia). (62) Co więcej, z uwagi na fakt, że od wielu lat nie wykorzystywano wyrobisk w tych kopalniach, ich udostępnienie zwiedzającym, jak na przykład w przypadku Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, spowoduje - zgodnie z danymi przedłożonymi przez polskie władze - ryzyko pogłębienia się zapadlisk, erozji i zaburzenia stosunków wodnych. Te procesy mogłyby zagrozić stabilności wyrobisk i spowodować ryzyko powodzi (w oczywisty sposób uniemożliwiając jednocześnie udostępnienie kompleksu wyrobisk zwiedzającym). Prace wskazane dla osiągnięcia celów (iii) i (iv) w ust. 3 powyżej są niezbędne dla zachowania wyrobisk, ponieważ przyczyniają się do ograniczenia pogłębiania się zapadlisk, zmniejszenia i ograniczenia erozji drobin skalnych, ziaren piasku i gliny oraz utrzymania prawidłowych stosunków wodnych w tym obszarze. 12

13 (63) Podsumowując, władze polskie przedłożyły dostateczne dowody potwierdzające techniczną potrzebę przeprowadzenia objętych wsparciem prac w celu ochrony dziedzictwa krajowego będącego przedmiotem niniejszej notyfikacji Środki pomocowe są niezbędne, a ich zakres jest proporcjonalny i ograniczony do minimum niezbędnego dla sfinansowania zachowania dziedzictwa (64) Jak już wspomniano, podstawowym celem działalności w obszarze zabezpieczenia zabytkowych wyrobisk kopalni Guido, kopalni Królowa Luiza i Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej jest konieczność ochrony tych cennych zabytków stanowiących niezwykłą wartość historyczną i dziedzictwo kulturowe dla przyszłych pokoleń. Zgodnie ze stanowiskiem władz polskich, analiza, która została dokonana na potrzeby tworzenia Strategii Rozwoju Muzeum w Zabrzu, pokazuje, że w Europie nie zachowało się wiele tego typu obiektów. Z wielu zabytków poprzemysłowych związanych z górnictwem węgla kamiennego, jakie zachowały się w Europie, oryginalnymi podziemiami planowanymi do udostępnienia dla zwiedzających dysponuje jedynie Zabrze. (65) Zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dziennik Ustaw z 2003 r. Nr 162, poz ze zm.), jedną z najważniejszych zasad ochrony zabytków jest zabezpieczenie i utrzymanie zabytku w jak najlepszym stanie. Ustawodawca zobowiązał w tej sposób władających zabytkiem, na przykład Muzeum, do podejmowania szczególnych działań związanych z utrzymaniem cennego dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Jak określono w ust. 5 powyżej, znaczna część wyrobisk wchodzących w skład obu kopalni podlega ochronie z uwagi na wpis do krajowego rejestru zabytków. Jak wspomniano w sekcji 4.2 powyżej, właściwe zabezpieczenie oraz odpowiednia strategia zarządzania infrastrukturą podziemną są niezbędne dla zagwarantowania ograniczenia w czasie zmian naprężeniowo-deformacyjnych oraz zapewnienia utrzymania stateczności wyrobisk. (66) W tym miejscu należy również stwierdzić, że wspierane projekty nie wynikają z konieczności spełnienia jakichkolwiek prawnie obowiązujących norm ochrony środowiska, lecz z faktu planowanego udostępnienia zakładu zwiedzającym. Poniesienie żadnego z wyżej wymienionych kosztów kwalifikowalnych nie byłoby potrzebne, gdyby nie podjęto decyzji o zachowaniu zabytkowych obiektów kopalni i udostępnieniu ich zwiedzającym. Nadrzędnym celem planowanych prac nie jest zatem ochrona środowiska naturalnego i przywrócenie gruntów do ich pierwotnego stanu (tzn. celem nie jest likwidacja szkód spowodowanych w środowisku), lecz zachowanie zabytkowych wyrobisk oraz ochrona zrekonstruowanych wyrobisk w celu ich udostępnienia zwiedzającym. Co więcej, zamknięcie Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej przeprowadzono i zakończono wiele lat temu zgodnie z postanowieniami prawa geologicznego i górniczego. (67) Jak określono w powyższym ust. 16 lit. a), w celu zapewnienia zachowania tego cennego dziedzictwa niezbędne jest przeprowadzenie szeregu prac, a z tego względu, biorąc pod uwagę zakres planowanych do wykonania prac zabezpieczających oraz okres ich realizacji, należy zapewnić znaczne środki w stosunkowo krótkim okresie. Należy zauważyć, że prace polegające na 13

14 konserwacji i utrzymaniu zabytkowych wyrobisk są bardzo kosztowne nie tylko z uwagi na zabytkowy charakter obiektów, ale również ze względu na konieczność prowadzenia prac pod ziemią. Prace te muszą być prowadzone zgodnie z wymogami przepisów prawa geologicznego i górniczego, co dodatkowo podnosi ich koszty. Wysokie koszty utrzymania zabytkowych podziemnych obiektów wynikają również z konieczności ponoszenia wysokich nakładów związanych z bieżącym utrzymaniem wyrobisk zabytkowych, tj. zapewnienia mediów, technicznego dozoru i obsługi technicznej, obsługi administracyjnej oraz ochrony obiektów. Jak dowiodły władze polskie, beneficjent nie jest w stanie pozyskać dostatecznych zasobów na sfinansowanie projektu będącego przedmiotem pomocy. Dochód beneficjenta w 2012 r. wyniósł ,88 euro wobec 43,8 milionów euro kosztów wspieranego projektu. Ponadto niewielki dochód generowany przez beneficjenta jest w całości ponownie inwestowany w jego działalność statutową. (68) Zatem jest oczywiste, że Muzeum nie jest w stanie ponieść kosztów ochrony i prac zabezpieczających notyfikowanych w ramach niniejszych środków pomocy. Z tego względu, bez wsparcia za strony państwa, Muzeum musiałoby zbankrutować, prace zabezpieczające i ochronne musiałyby zostać wstrzymane, a obiekty stanowiące dziedzictwo uległyby nieodwracalnemu zniszczeniu. (69) Ponadto, biorąc pod uwagę mechanizm monitoringu utworzony przez władze polskie (zob. sekcję 2.8 powyżej), agencja będzie monitorować prawidłowość wykorzystania dotacji budżetowych i zapewni, by zakres wspieranych prac w ramach notyfikowanych środków nie wykraczał poza działania niezbędne dla realizacji określonego celu. To powinno umożliwić określenie minimalnej, niezbędnej wielkości środków, które należy przeznaczyć na dane zadanie w celu jego realizacji. Oznacza to, że kwoty pomocy są dokładnie obliczone, a to obliczenie opiera się na szczegółowych harmonogramach rzeczowo-finansowych, w których uwzględnia się cel i zakres wspieranych projektów. (70) Ponadto władze polskie zapewniły, że jeżeli w latach Muzeum przyniosłoby jakiekolwiek przychody, które można przeznaczyć na wspierany projekt, stworzony mechanizm kontroli, opisany w sekcji 2.8 powyżej, gwarantowałby przeznaczanie przez Muzeum wszelkich nadwyżek dochodów na pokrycie koszów części notyfikowanych środków. (71) Podsumowując, z tego względu notyfikowane środki pomocy są zarówno niezbędne, jak i ograniczone do minimum wymaganego dla realizacji ochrony i prac zabezpieczających w kopalniach węgla kamiennego Środki pomocy nie wpływają negatywnie na warunki konkurencji i wymiany handlowej w zakresie sprzecznym z wspólnym interesem (72) Komisja stwierdza, że środki pomocy nie wpływają negatywnie na warunki wymiany handlowej i konkurencji w Unii Europejskiej w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem z następujących powodów: - chociaż nie można wykluczyć wpływu środków na konkurencję i handel wewnątrz Unii, to mają one ograniczony wpływ, biorąc pod uwagę że wielkość pomocy będącej przedmiotem oceny została ograniczona do poziomu 14

15 niezbędnego do finansowania prac koniecznych w celu zachowania dziedzictwa kulturowego w kopalniach; - mimo dowodów na istniejącą konkurencję z porównywalnymi kopalniami, nie wydaje się ona szeroko zakrojona. (73) W świetle powyższego Komisja stwierdza, że notyfikowaną pomoc można niniejszym uznać za zgodną z przepisami rynku wewnętrznego, zgodnie z art. 107 ust. 3 lit. d) TFUE. 5. WNIOSEK (74) W świetle powyższego Komisja stwierdza, że notyfikowana pomoc na wspieranie ochrony dziedzictwa w kopalniach węgla kamiennego Guido i Królowa Luiza jest zgodna z przepisami rynku wewnętrznego, zgodnie z art. 107 ust. 3 lit. d) TFUE, i dlatego podjęła decyzję o niezgłaszaniu sprzeciwu wobec niej. Jeżeli niniejsze pismo zawiera informacje poufne, których nie należy ujawniać osobom trzecim, należy powiadomić o tym Komisję w terminie 15 dni roboczych od dnia jego doręczenia, wraz z podaniem uzasadnienia. W razie niezłożenia we wskazanym terminie uzasadnionego wniosku w tej sprawie Komisja będzie uważała, że wyrażono zgodę na udostępnienie osobom trzecim i opublikowanie pełnego tekstu pisma w autentycznej wersji językowej pod następującym adresem internetowym: Prośbę taką należy wysłać listem poleconym lub faksem na adres: Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji Rejestr pomocy państwa B-1049 Bruksela Faks nr: Prosimy o podawanie nazwy i numeru sprawy w całej korespondencji. Z wyrazami szacunku, W imieniu Komisji Joaquín ALMUNIA Wiceprzewodniczący 15