Zróbmy to dla Wisły. Zróbmy to dla Wisły

Transkrypt

1 Zróbmy to dla Wisły wypracowane przez nauczycieli 1

2 SPIS TREŚCI 1. Scenariusz zajęć Koła Ekologicznego dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej. Temat: Dla dobra Wisły - autor :Dorota Szmajda Scenariusz zajęć terenowych dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej. Temat: Poznajemy Wisłę (w okolicach Płocka) - autor: Piotr Syska Konspekt zajęć z ekologii. Temat : Dokąd płyniesz? - autor: Renata Zielińska Scenariusz lekcji. Temat: Przyczyny zanieczyszczeń wód i metody ich oczyszczaniaautor: Sławomira Włodarczyk Scenariusz zajęć zintegrowanych dla klasy III Szkoły Podstawowej. Temat: Trzy stany skupienia wody i jej krążenie w przyrodzie - autor : Agnieszka Walicka Scenariusz lekcji przyrody w kl. V. Temat lekcji: Zbiornik wodny w naszej miejscowości wyprawa badawcza - autor : Beata Drozdowska Scenariusz zajęć koła matematycznego w kl.vi. Temat: Służy do mycia, służy do picia bez niej na Ziemi nie byłoby życia - autor : Beata Drozdowska Scenariusz lekcji. Temat: Jak chronić zasoby Wisły? - autor : Bogumiła Szałańska Scenariusz lekcji. Temat: Z BIEGIEM WISŁY... - ZOSTAŃ PRZYJACIELEM WODY - autor : Dorota Bielińska Scenariusz lekcji przyrody. Temat: Poznajemy wody powierzchniowe Polski - autor : Ewa Różańska Scenariusz lekcji. Temat: Badamy stan wody w Wiśle - autor : Katarzyna Kajetaniak Scenariusz lekcji. Temat: Ocena jakości wody z pobliskich zbiorników wodnych - autor : Katarzyna Kania Scenariusz lekcji. Temat: Zróbmy to dla Wisły - autorzy : Maria Zakrzewska, Beata Chojnacka Scenariusz zajęć zintegrowanych w kl. III. Temat dnia : Życie w zbiornikach wodnych-autor :Wioletta Pawlak Scenariusz prezentacji artystyczno - przyrodniczej Zróbmy to dla Wisły - autor : Bogumiła Liziniewicz..94 2

3 PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE Dorota Szmajda Scenariusz zajęć Koła Ekologicznego dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej Dla dobra Wisły Cele operacyjne: Uczeń : potrafi posługiwać się Rozporządzeniami Ministra Środowiska w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych z dnia 20 sierpnia 2008 roku, Kluczem do oznaczania roślin i Przewodnikiem do rozpoznawania zwierząt; potrafi korzystać z instrukcji podczas wykonywania oznaczeń fizykochemicznych wody; ocenia stan środowiska wodnego, uzasadnia i wyciąga wnioski; prowadzi obserwacje brzegu rzeki Wisły; przeprowadza badania biologiczne i je analizuje; analizuje wpływ tamy na środowisko wodne; pracuje w zespole według instrukcji. Metoda: problemowo ćwiczeniowa Forma: zespołowa. Środki dydaktyczne: Rozporządzenia Ministra Środowiska, Klucze do oznaczania roślin, Przewodniki do rozpoznawania zwierząt, instrukcje laboratoryjne, mapy, odczynniki chemiczne, sprzęt laboratoryjny, przyrządy do pobierania próbek środowiskowych i wykonywania oznaczeń oraz materiały biurowe. Uczestnicy: Uczniowie Koła Ekologicznego w Zespole Szkół Chemicznych we Włocławku. Czas realizacji: 4 spotkania po 4 godziny. Cel główny: Badanie stanu jakości Wisły, zrozumienie zjawisk zachodzących jej brzegach oraz w dolinie przez którą ona przepływa. w rzece, na 3

4 Faza przygotowawcza: I spotkanie Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem i celami zajęć. Omawia zagadnienia związane ze scenariuszem zajęć. Dzieli losowo uczniów na 4 grupy zadaniowe: I grupa Wskaźniki fizykochemiczne wody charakteryzujące stan fizyczny i warunki tlenowe; II grupa Wskaźniki fizykochemiczne wody charakteryzujące zasolenie, zakwaszenie i warunki biogenne; III grupa Flora i fauna; IV grupa Nad brzegiem. Rozdaje instrukcje, karty pracy oraz środki dydaktyczne. Zwraca uwagę uczniów na bezpieczne zachowanie się nad wodą i w pracowni chemicznej. Uczniowie planują pracę następnych zajęć. Faza realizacyjna: II spotkanie * w grupach uczniowie organizują pracę zespołu i wybierają lidera. Zapoznają się z instrukcją i kartą pracy. * wymarsz uczniów nad Wisłę: I grupa pobieranie próbek wody do badań fizykochemicznych oraz oznaczanie temperatury, mętności i przezroczystości; II grupa pobieranie próbek wody do badań fizykochemicznych oraz oznaczanie ph; III grupa oznaczanie roślin i zwierząt według klucza oraz pobieranie liści do suszenia; IV grupa badanie brzegu rzeki. III spotkanie W pracowni chemicznej uczniowie poszczególnych grup zapoznają się z instrukcjami i kartami pracy, wykonują zadania według podanych instrukcji i poleceń nauczyciela. I grupa oznaczanie wskaźników fizykochemicznych wody: zawiesiny ogólnej, tlenu rozpuszczonego, BZT 5, ChZT Mn ; II grupa oznaczanie wskaźników fizykochemicznych wody: przewodności, twardości, azotu i fosforu; III grupa sporządzanie katalogu rozpoznanych roślin i zwierząt oraz wykonanie zielnika z przyniesionych roślin i liści drzew; IV grupa sporządzanie posteru Nad brzegiem Wisły. Nauczyciel nadzoruje pracę wszystkich grup, czuwa nad bezpieczeństwem i prawidłowym przebiegiem zajęć. 4

5 Faza podsumowująca: IV spotkanie debata Poszczególne grupy prezentują efekty swojej pracy badawczej i obserwacyjnej w postaci tabel, katalogu, zielnika oraz posteru. Dyskutują i wyciągają wnioski dotyczące: - stanu jakości wód (klas czystości wód i stanu ekologicznego wód); - występowania poszczególnych gatunków roślin i zwierząt (najczęściej/najrzadziej spotykanych, chronionych); - brzegu rzeki (jak powstaje, co zagraża i jego ochrona); - użytkowania ziemi w obrębie zlewni; - wpływu zapory wodnej we Włocławku na funkcjonowanie ekosystemu Wisły; - roli człowieka w ochronie Wisły. Nauczyciel ustosunkowuje się do badań i pracy uczniów. 5

6 Piotr Syska Scenariusz zajęć terenowych dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej Temat: Poznajemy Wisłę (w okolicach Płocka) Lekcja ma charakter interdyscyplinarny. Przeprowadzenie lekcji wymaga współpracy nauczycieli geografii, chemii i biologii. Cel ogólny zajęć: Kształtowanie umiejętności posługiwania się mapą i orientacji w terenie Obserwacja elementów środowiska geograficznego w pobliżu rzeki Dostrzeganie powiązań pomiędzy różnymi elementami środowiska przyrodniczego oraz pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a działalnością człowieka Kształtowanie umiejętności wykonywania pomiarów oraz prezentowania wyników obserwacji. Czas zajęć: około 3-4 godzin Metody: Obserwacja bezpośrednia Praca z mapą topograficzną Pomiar Dyskusja Formy pracy: Praca indywidualna Praca w grupie Środki dydaktyczne: Mapa topograficzna (kserokopie dla uczniów) Atlas roślin, atlas chmur, skala Beauforta Zestaw do analizy jakości wody Termometr, próbówki, sączek, czerpaki (sitka), lupa, papierki wskaźnikowe ph, anemotachometr, krążek Secchiego 6

7 Ogólny przebieg zajęć: Nauczyciel/ nauczyciele Dzieli klasę na zespoły, którym przydziela zadania do wykonania wraz z instrukcją Objaśnia zagadnienia Kieruje dyskusją Wspomaga pracę uczniów w grupach, ocenia zaangażowanie wykonanie zleconych zadań Uczniowie Wykonują zadania według otrzymanych instrukcji Organizują podział pracy w grupie Prowadzą obserwacje w terenie Przedstawiają wyniki pracy grupy, dzielą się pozyskanymi informacjami Szczegółowy przebieg zajęć: 1. Przed wyjściem w teren: _ Zapoznanie z tematyką zajęć _ Omówienie zasad bezpieczeństwa w drodze i podczas lekcji w terenie _ Podział uczniów na zespoły zadaniowe _ Przekazanie potrzebnym materiałów _ Zapoznanie z zestawem do analizy jakości wody 2. Lekcja w terenie Praca z mapą topograficzną grupa 1 Uczniowie lokalizują miejsce obserwacji, określają położenie geograficzne miejsca. Dokonują analizy topograficznej terenu. Określenie ogólnych warunków pogodowych w miejscu obserwacji (cechy mikroklimatu) grupa 1 Zachmurzenie, rodzaj chmur, określenie kierunku i siły wiatru, temperatura powietrza dane z obserwacji zapisują w tabeli: 7

8 Element mikroklimatu Opis/ parametry Zachmurzenie Rodzaj chmur Temperatura Siła i kierunek wiatru Ewentualnie inne cechy pogody Szata roślinna i środowisko glebowe wokół jeziora grupa 2 Uczniowie przeprowadzają obserwacje roślinności w rejonie doliny rzeki. Wyniki obserwacji dotyczące dominujących gatunków roślin zapisują w tabeli: Rośliny zielne Krzewy Drzewa Uczniowie dokonują badania kwasowości gleby Parametry wody grupa 3 Pomiar temperatury wody (w trzech wybranych punktach pomiarowych) Określenie zapachu wody, barwy, przezroczystości (mętności wody) Badanie zawartości wybranych związków chemicznych w wodzie: azotany, fosforany Badanie ph wody 8

9 Badanie stanu czystości wody w oparciu o organizmy wskaźnikowe (bioidykatory) grupa 4 Ocena zagospodarowania terenu wokół Wisły i wpływu działalności człowieka na środowisko przyrodnicze rzeki i terenów przyległych grupa 5 Rozpoznanie form zagospodarowania terenu wokół doliny rzeki i ocena ich wpływu na stan wody i świat organiczny jeziora. Podsumowanie wyników badań i obserwacji w poszczególnychgrupach zadaniowych dyskusja. Załącznik 1. (karta pracy grupa 1) Współrzędne geograficzne miejsca zajęć terenowych: Położenie administracyjne badanego odcinka rzeki: _ Gmina:. _ Powiat:. _ Województwo:. Położenie fragmentu doliny rzeki na tle jednostek podziału fizyczno-geograficznego kraju: Warunki topograficzne miejsca obserwacji (wysokość n.p.m.): Warunki meteorologiczne: Element mikroklimatu Miejsce obserwacji nr 1 Miejsce obserwacji nr 2 Temperatura Siła wiatru Kierunek wiatru Zachmurzenie i typ chmur Inne cechy pogody 9

10 Czynniki kształtujące pogodę w miejscach obserwacji (decydujące o mikroklimacie): Załącznik nr 2 (karta pracy grupa 2) Obserwacja roślinności w dolinie rzeki i roślinności wodnej praca z atlasem roślin Rośliny zielne Krzewy Drzewa Zaobserwowane rośliny synantropijne: Obserwacja roślinności wodnej (zaobserwowane rośliny): Badanie kwasowości gleby: (Pobierz do probówki z wodą destylowaną próbkę gleby. Wstrząsaj około 1 minuty. Następnie pozostaw do wytrącenia osadu. Zanurz papierek lakmusowy w wodzie. Określ ph wg skali) 10

11 Skala odczynu gleby: Odczyn ph Określenie gleby 4,5 4,5 5,5 5,6 6,5 6,6 7,2 >7,2 Silnie kwaśna Kwaśna Lekko kwaśna Obojętna Zasadowa Wnioski: Załącznik nr 3 (karta pracy grupa 3) Pomiar temperatury wody (wybierz trzy miejsca pomiarowe, zanurz termometr w wodzie na głębokości 10cm i po upływie około 5 minut odczytaj temperaturę wody. Wyniki pomiaru zanotuj) I miejsce/ pomiar Temp. II miejsce/ pomiar Temp. III miejsce/ pomiar Temp Średnia temp Średnia temp Średnia temp. 11

12 Określenie zapachu wody (pobierz wodę z jeziora do probówki, wstrząśnij kilkakrotnie i powąchaj. Określ zapach wykorzystując określenia: roślinny, gnilny, specyficzny. Określ intensywność zapachu w skali 0-5: 0 brak zapachu, 1 bardzo słaby zapach, 2 słaby, 3 wyraźny, 4 silny, 5 bardzo silny) Wnioski: Określenie pozostałych cech fizycznych wody Pobierz wodę do probówki i określ barwę i stopień zmętnienia wody Zanurz krążek Secchiego i określ stopień zmętnienia wody wg skali Badanie ph wody Pobierz wodę do probówki, zanurz papierek lakmusowy. Wykonaj pomiar 3-krotnie. Określ ph Średnia Pomiar Wartość ph Odczyn 12

13 Określ wpływ kwasowości na życie biologiczne w wodzie Badanie azotanów i fosforanów (Nabierz wodę do probówek, zanurz wskaźniki do pomiaru azotanów i fosforanów. Wyniki porównaj z dopuszczalnymi normami) Średnia Pomiar azotanów Wynik Norma Określ wpływ związków azotu w wodzie na życie biologiczne Średnia Pomiar fosforanów Wynik Norma Określ wpływ związków fosforu w wodzie na życie biologiczne 13

14 Załącznik nr 4 (karta pracy grupa 4) Obserwacja bioindykatorów 1. W celu pobrania próbki zanurzamy sitko w wodzie aż do dna. Znajdą się w nim drobiny żwiru, piasek i zwierzęta wodne. Próby pobieramy także spod kamieni i roślin wodnych. Z próbki wyjmij materiał skalny. 2. Przełóż wyłowione organizmy do pojemniczków z wodą. 3. Oznacz gatunki zwierząt (zgodnie z rysunkami), a następnie policz ich liczebność i wpisz do tabeli. 14

15 15

16 Po badaniu zwierzęta wypuść do wody. Wykonaj obliczenia zgodnie z tabelą, czyli: a) Pomnóż liczbę zwierząt każdego gatunku przez współczynnik jakości podany w tabeli i wpisz wyniki w ostatniej kolumnie; b) Oblicz sumę wszystkich zebranych okazów oraz sumę iloczynów c) Oblicz klasę czystości wody według wzoru: Klasa czystości wody (nieskorygowana)=suma iloczynów: suma okazów (Sama obecność w wodzie wielu gatunków zwierząt jest oznaką obciążenia wody; jednocześnie spośród oznaczonych gatunków tylko nieliczne mogą wskazać na zanieczyszczenie wody). Oblicz skorygowaną klasę czystości wody uwzględniając współczynnik korygujący według tabeli. KLASA CZYSTOŚCI WÓD = klasa nieskorygowana + współczynnik korygujący Liczba odnalezionych gatunków Współczynnik korygujący i więcej +0,5 +0,2 0-0,2-0,5 16

17 Klasa czystości nie skorygowana + współczynnik korygujący = klasa czystości skorygowana I klasa czystości 3pkt II klasa czystości 2pkt III klasa czystości 1pkt Woda pozaklasowa 0pkt Źródło: M.Haefner, Ochrona środowiska. Księga Eko-testów do pracy w szkole i w domu, Polski Klub Ekologiczny, Kraków 1993 D.Mróz, Zajęcia terenowe dla uczniów klas ponadgimnazjalnych z geografii lub edukacji ekologicznej, w: Niezbędnik nauczyciela, Geografia na czasie, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa, 2008 Załącznik 5 (karta pracy grupa 5) Obserwacja zagospodarowania terenu w okolicy doliny rzeki. Charakterystyka poszczególnych elementów antropogenicznych i ocena ich wpływu na jakość wód Wisły. Zabudowa wokół brzegów rzeki: Szlaki komunikacyjne w najbliższym sąsiedztwie doliny rzecznej: 17

18 Działalność rolnicza (łąki, pastwiska, grunty orne, sady, inne) Zagospodarowanie turystyczne 18

19 Renata Zielińska Konspekt zajęć z ekologii. Temat : Dokąd płyniesz? Cel główny : poznanie walorów przyrodniczych Wisły. Cele operacyjne: uczeń potrafi obserwować bieg rzeki, umie oznaczać gatunki przybrzeżne roślin i gatunki zwierząt wodnych, umie badać skład chemiczny wody oraz jej ph, umie ocenić przejrzystość wody, umie przedstawić w formie graficznej swoje zagadnienia, umie wykonać prace porządkowe usuwa ewentualne zanieczyszczenia, uczeń potrafi znaleźć odpowiedź na pytanie Dokąd płyniesz?, poszerza wiadomości na temat Wisły, integracja grupy. Metoda: problemowo ćwiczeniowa. Forma: zespołowa. Środki : zestaw do badania składu wody; klucze do oznaczania roślin i zwierząt wodnych; arkusze papieru, mapy przyrodnicze Leśnego Kompleksu Promocyjnego, kredki, mazaki, farby, ołówki. Czas trwania : dwa dni od 5 do 8 godzin np. piątek, sobota(maj, czerwiec) Miejsce zajęć : Zielona Szkoła w Goreniu Dużym i teren ( Włocławek - Zawiśle) Grupa wiekowa : szkoła podstawowa klasy VI i gimnazjum; 19

20 Przebieg zajęć w sali dydaktycznej. Uczniowie zostają zapoznani z projektem Zróbmy to dla Wisły. Poznają historię Wisły, obszary chronione. Prowadzący wykorzystuje ciekawe propozycje zabaw i gier z materiałów warsztatowych Zaprzyjaźnij się z Wisłą np. Pomóż małym zwierzętom, Mowa wody i inne. Wisła i problemy z jej należytą ochroną, użytkowaniem w skali mikro -,będą kontynuowane w terenie. Przebieg zajęć w terenie.(przypomnienie zasad bhp)- wyjazd do Włocławka. Uczniowie stają wzdłuż linii brzegowej rzeki Wisły ( miejsce Zawiśle we Włocławku od ulicy Grodzkiej). Zadanie1. Uczniowie dzielą się na trzy grupy. I grupa dokonuje analizy chemicznej wody i bada jej ph. II grupa przy pomocy kluczy rozpoznaje gatunki roślin i zwierząt wodnych. III grupa bada przejrzystość i obserwuje ukształtowanie terenu wzdłuż rzeki i rozpoznaje gatunki roślin strefy przybrzeżnej. Wnioski zapisują w tabeli. Rzeka Wisła Obserwacje Wnioski I grupa II grupa III grupa Zadanie2. Uczniowie wykonują szkic dowolnego fragmentu rzeki (prace wystawimy w sali dydaktycznej na podsumowaniu zajęć). Zadanie 3. Wspólnie sprzątamy wyznaczony teren nad rzeką. Wracamy do Zielonej Szkoły po obiedzie kontynuujemy zajęcia. 20

21 Zadanie 4. temat : Jestem kroplą... Uczniowie dzielą się na trzy grupy. Otrzymują mapki przyrodnicze i arkusze papieru, kredki. Instrukcja : zaznacz na arkuszu rzekę, nad którą byliśmy i narysuj jej bieg przez dwa województwa mazowieckie i kujawsko- pomorskie. Dokończ historię : Jestem kroplą deszczu, spadłam do zbiornika włocławskiego, pomóż mi drogi przyjacielu dostać się do Morza Bałtyckiego (czas na rozwiązanie zadania 40 minut). Po zakończeniu zadania, każda z grup odczytuje historie swojej kropli deszczu. Na zakończenie prowadzący zbiera wszystkie materiały, wspólnie dokonujemy ewaluacji wszystkich wiadomości. Literatura; Materiały szkoleniowe Zaprzyjaźnij się z Wisłą Ekologicznej. Włocławskiego Centrum Edukacji 21

22 Sławomira Włodarczyk Scenariusz lekcji Temat: Przyczyny zanieczyszczeń wód i metody ich oczyszczania Cel ogólny: uświadomienie uczniom przyczyn zanieczyszczenia wody kształtowanie właściwej postawy w zakresie ochrony wód i konieczności oszczędnego korzystania z jej zasobów Cele operacyjne: uczeń wskazuje najbardziej niebezpieczne zanieczyszczenia wody umie wyjaśnić konsekwencje zanieczyszczenia wody wymienia i charakteryzuje klasy czystości wód charakteryzuje metody oczyszczania ścieków Metody: dyskusja praca z tekstem praca metodą puzzle burza mózgów Formy pracy: praca w grupach Środki dydaktyczne: fotografie teksty źródłowe mapki czystości rzek woj. Łódzkiego 22

23 Przebieg lekcji: Faza wstępna: czynności organizacyjne podział klasy na grupy 4-6 osobowe ekspertów: o Grupa I. Charakterystyka zanieczyszczeń wody. o Grupa II. Klasy czystości wód. o Grupa III. Rodzaje ścieków i ich charakterystyka o Grupa IV. Metody oczyszczania ścieków Faza wykonawcza: grupy ekspertów opracowują swoje zadania korzystając z tekstów źródłowych uczniowie łączą się w nowe grupy tak, aby w każdej z nich znajdował się jeden uczeń z każdego zespołu ekspertów eksperci przekazują informacje pozostałym członkom nowych zespołów, pozostali członkowie grupy podczas referowania uważnie słuchają wykonując notatki Faza podsumowująca: nauczyciel w oparciu o raport o stanie środowiska w województwie łódzkim przedstawia dane dotyczące ilości ścieków produkowanych w województwie oraz mapki przedstawiające stan czystości najważniejszych rzek województwa czyli Pilicy i Warty następnie prosi uczniów o zaproponowanie sposobów ograniczania produkcji ścieków w gospodarstwie domowym, propozycje zapisywane są na tablicy, tworzona jest krótka notatka podsumowująca lekcję Literatura: CHEŁMICKI B., 2001, Woda. Zasoby, degradacja, ochrona, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 306 PYŁKA GUTOWSKA E., 2004, Ekologia z ochroną środowiska, Wydawnictwo Oświata, Warszawa, s.319 Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2009, Urząd Statystyczny w Łodzi Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2009 r. część II. Wody, 2010, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, 23

24 Agnieszka Walicka Scenariusz zajęć zintegrowanych dla klasy III Szkoły Podstawowej Temat: Trzy stany skupienia wody i jej krążenie w przyrodzie. Cele ogólne: rozwijanie umiejętności wypowiadania się na dany temat, zapoznanie z trzema stanami skupienia wody, uświadomienie skąd pochodzą zanieczyszczenia rzek i jakie są ich rodzaje, wdrażanie do oszczędnego gospodarowania wodą. Cele szczegółowe: Uczeń: wypowiada się na dany temat pełnymi zdaniami, chętnie wykonuje doświadczenia i jest zainteresowany ich wynikami, próbuje wyciągać i formułować wnioski z przeprowadzonych doświadczeń, zna i rozumie pojęcia: stan stały, ciekły i gazowy, rozumie uzależnienia stanów skupienia wody od temperatury otoczenia, potrafi określić warunki ich powstania, wie jakie są właściwości stanów skupienia wody, zna temperaturę wrzenia i zamarzania wody, rozumie konieczność oszczędzania wody i realizuje ją w życiu codziennym, wie, na czym polega krążenie wody w przyrodzie, umie współdziałać w zespole, potrafi uzupełniać tekst z lukami, 24

25 odczuwa radość ze słuchania muzyki. Metody: podająca: rozmowa kierowana, objaśnienia nauczyciela, poszukująca: rozmowa, praca z tekstem, dyskusja, praktycznego działania: ćwiczenia praktyczne, wykonanie doświadczeń, aktywizująca: zagadki. Formy: praca zbiorowa jednolita, praca grupowa zróżnicowana, indywidualna jednolita. Przebieg zajęć I. Zaprezentowanie tematu zajęć. - O czym będziemy dzisiaj rozmawiać? Objaśni wam to zagadka dla chłopców: Z kranu srebrną strugą Biegła długo, długo. Napełniła pół wanny Będzie kąpiel dla Anny. - A teraz zagadka dla dziewczynek: Służy do picia, Służy do mycia. Bez niej nie byłoby Na Ziemi życia.. 25

26 - Dziś porozmawiamy o tym, w jakich postaciach a inaczej mówiąc w jakich stanach skupienia występuje woda w przyrodzie. Uświadomimy sobie jak krąży. Jest to ważne aby zrozumieć dlaczego woda zmienia stan skupienia i od czego to zależy. II. Obserwacja stanów skupienia wody (podział klasy na grupy). Lód Uczniowie określają właściwości lodu obserwując poszczególne doświadczenia i odpowiadając na pytania: Jaki lód ma kolor? (biały, przezroczysty). Jaka jest jego powierzchnia dotyku? (śliska, gładka). Czy łatwo go rozbić? (cienki kawałek lodu jest kruchy, gruby jest twardy). Czy można określić jego kształt? (inny kształt ma lód z talerzyka, inny z kubeczka a jeszcze inny z foremki do piasku). Z czego powstaje lód? A teraz, gdy przekładamy lód do różnych naczyń jego wygląd, kształt lodowych kawałków zmienia się? (nie). Możemy więc sformułować jakiś wniosek? Lód jest ciałem stałem. Czy wiecie w jakiej temperaturze lód zaczyna się topić? Możemy to sprawdzić przy pomocy specjalnego termometru. Gdy lód się topi co powstaje? (woda). Sprawdźmy gdzie szybciej lód topnieje w miejscu ciepłym czy chłodniejszym. Tyle samo kostek lodu wrzucamy do 2 szklanek. Jedna z nich postawię na parapecie za oknem, zaś drugą na kaloryferze. Za chwilę zobaczymy w której lód szybciej stopniał. Wrzucimy teraz kostki lodu do wody. Co się dzieje z lodem? Czy topią się na dnie? (nie, pływają na powierzchni wody). Dlaczego lód pływa po powierzchni wody? (bo jest lżejszy). Jakie są skutki tego zjawiska w przyrodzie? (na wiosnę po rzekach pływa kra). Do butelki wlałam wodę i kreską zaznaczyłam jej poziom w butelce. Następnie schowałam butelkę do zamrażalnika. Po wyjęciu możemy zauważyć, czy poziom wody w butelce pozostał taki sam? (nie, poziom wody sięga wyżej ponad kreskę). 26

27 Sformułowanie kolejnych wniosków i zapis na tablicy: Lód topi się w temperaturze 0 0 C. Im jest cieplej, tym szybciej się topi. Lód jest lżejszy od wody. Zamarzając zwiększa swoją objętość. Woda Jaki kolor ma woda? (jest przezroczysta). A skąd bierze się niebieski kolor wody w zbiorniku wodnym? (z odbicia koloru nieba). Czy można określić kształt wody? uczniowie przelewają wodę do naczyń o różnych kształtach (nie zmienia się wraz z kształtem naczynia do którego ją wlewamy). Zapis wniosków na tablicy: Woda jest płynem. Przelewa się. Mówimy, że woda ma stan skupienia ciekły płynny. Ile dziennie wypijamy wody? W jakie postaci ją pijemy? (zupy, herbata, soki, woda mineralna). Podział wody na gazowaną i niegazowaną. Para wodna Wcześniej na kaloryferze ustawiłam talerzyk z taką samą ilością wody jak w szklance. Zobaczcie, co zostało na talerzyku? (jest mniej wody). Co się z nią stało? (wyparowała). Sprawdźmy, od czego zależy szybkość parowania wody? Mam dwie chusteczki higieniczne, które zmoczę wodą a następnie trochę wycisnę. Jedną z nich rozłożę, a drugą pozostawią zmiętą. Położę je na kaloryferze. Jak sądzicie, która z nich wyschnie pierwsza? (rozłożona). Szybciej wysychają te przedmioty, które mają większą powierzchnię parowania. A kiedy woda w kałuży wyschnie wcześniej latem, gdy jest upalnie czy jesienią lub wiosną? (latem). Woda paruje szybciej, gdy jest cieplej. Zjawisko parowania możemy przyspieszyć podgrzewając wodę. W jakiej temperaturze woda wrze, czyli gotuje się? (100 0 C). 27

28 Popatrzcie na dziobek dzbanka z gotującą się wodą. Czy tuż nad dziobkiem dzbanka powietrze jest widoczne? (tak w postaci pary). Ta widoczna warstewka powietrza to para wodna. Para wodna jest gazową postacią wody, czyli gazowym stanem skupienia. Przystawmy lusterko do dziobka dzbanka z wodą. Na lusterku pojawia się mgiełka, a potem krople wody. Para wodna zmienia się w wodę (zmienia stan skupienia na wodny). Od czego zależy stan skupienia wody? Stan skupienia wody zależy od temperatury otoczenia. III. Uczniowie otrzymują schemat zmiany stanów skupienia wody, który muszą uzupełnić odpowiednio strzałkami. Uzupełniony schemat wkleją do zeszytów. TOPNIENIE PAROWANIE LÓD WODA PARA WODNA ZAMARZANIE SKRAPLANIE IV. Otrzymują też tekst z lukami, który po uzupełnieniu również wklejają do zeszytu. Lód jest ciałem.....topi się w temperaturze 0 C. Im jest.. tym szybciej się topi. Lód jest. od wody. Woda jest ciałem.. Zamarza w temperaturze. 0 C, a gotuje się w temperaturze 0 C. Szybciej wysychają te przedmioty, które mają powierzchnię parowania. Woda paruje szybciej, gdy jest. Para wodna jest gazową postacią wody, czyli stanem skupienia. Stan skupienia zależy od. Otoczenia. V. Swobodna ekspresja ruchowa Taniec śnieżynek do utworu ViValdiego Cztery pory roku Zima. 28

29 VI. Dzieci dostają karteczki z wyrazami zawierającymi trudność ortograficzną. Każde dziecko ma odszukać swoją parę, a w odnalezieniu polowy pomogą wyrazy: śnieżynka śnieg lód lody chłód chłody mróz mrozy mierzyć miara VII. Rozwiązanie zadania tekstowego. Karol zachorował w czwartek i leżał w łóżku do niedzieli. W czwartek miał temperaturę 39 0 C ale przez kilka dni brał lekarstwa i temperatura spadła mu do 37 0 C. O ile spadła temperatura ciała Karola? Jak długu Karol leżał w łóżku? Analiza zadania: Część I: Jaką temperaturę miał Karol w czwartek? Jaka temperaturę miał w niedzielę? Jaka jest różnica? Rozwiązanie: = 2 Sformułowanie i zapis odpowiedzi. Część II: Kiedy Karol zachorował? Do kiedy leżał w łóżku? Ile dni spędził w łóżku? Wykonanie obliczeń kalendarzowych i zapis odpowiedzi. 29

30 VIII. Rozmowa, gdzie w przyrodzie spotykamy poznane stany skupienia wody? Lód: Zimą na stawach, rzekach, kałużach. Opady śniegu. W domu lodówka. Wskazanie na mapie świata i globusie występowania lodu i wiecznych śniegów. Woda: Opady deszcz. Rzeki, jeziora, morza, oceany. Odszukanie na mapie i podanie nazw wód otaczających kontynenty na Ziemi. Para wodna: Chmury, mgły. Parowanie ze zbiorników wodnych, gleby, roślin. Suszenie prania. IX. Rozwiązanie zagadki przeczytanej przez nauczyciela: Bywa deszczem, Śniegiem, lodem, Czasem chmurą, To jest.. Co się dzieje z parującą wodą? Czy woda w chmurach nie zmienia już stanu skupienia? Co się dzieje z wodą, która spada w postaci deszczu lub innych odpadów? 30

31 X. Wyjaśnienie zjawiska krążenia wody w przyrodzie na podstawie dużego schematu zawieszonego na tablicy. Pytania po omówieniu Jakie wody płynące znajdują się w pobliżu twojej miejscowości? Które zbiorniki wodne umieszczone na ilustracji są zbiornikami sztucznymi? Do czego człowiek wykorzystuje sztuczne zbiorniki wodne? Skąd pochodzą zanieczyszczenia rzek i jakiego są rodzaju? Co można zrobić, żeby tych zanieczyszczeń nie było? XI. Utrwalenie wiadomości i umiejętności zdobytych podczas zajęć. XII. Samoocena aktywności oraz pracy uczniów podczas zajęć. Uczniowie dostają kropelki wody. Na tablicy umieszczony jest duży termometr. Mają przyczepić swoją kropelkę wody na termometrze, na takim stopniu, na którym oceniają swoją pracę na zajęciach. XIII. Zadanie pracy domowej. Napisz w jaki sposób możemy w domu i w szkole oszczędzać wodę. 31

32 Beata Drozdowska SCENARIUSZ LEKCJI PRZYRODY W KL. V Temat lekcji: Zbiornik wodny w naszej miejscowości wyprawa badawcza. (2 godz. lekcyjne) Cele: Uczeń: fot. B. Drozdowska Zna zbiorniki wodne naszej miejscowości Wymienia źródła zanieczyszczeń zbiorników wodnych Dokonuje pomiaru temperatury wody w warstwie powierzchniowej i głębszej Określa barwę i zapach wody Ocenia stan czystości wody na podstawie prostych obserwacji Bada stan czystości wody Rozpoznaje pospolite rośliny i zwierzęta żyjące wodne Przewiduje skutki zanieczyszczeń Rozumie związek czystości wód z bogactwem gatunków roślin i zwierząt wodnych Rozumie potrzebę ochrony wód Czuje się odpowiedzialny za stan wód 32

33 Metody: badawcza, obserwacyjna, praca z mapą. Formy pracy: zbiorowa, grupowa, indywidualna. Środki dydaktyczne: czerpaki na drążku, termometry, lupki, pojemniki szklane /słoiki, zlewki, menzurki/, pipety, olej, termometr, instrukcje, plan Giżyc, karty z rysunkami roślin i zwierząt wodnych, karty pracy. Przebieg zajęć I. Praca z mapą. Odnalezienie punktów orientacyjnych na planie gminy Iłów. Odszukanie na planie zbiornika wodnego w Giżycach, którego czystość będziemy badać. II. Rozmowa na temat jakości wód w okolicznych zbiornikach wodnych. Przypomnienie i utrwalenie wiadomości o rodzajach zbiorników wodnych, znaczeniu wody dla organizmów żywych i gospodarki człowieka, głównych użytkownikach wody, źródłach zanieczyszczeń. III. Wyjście nad staw znajdujący się w pobliżu Domu Dziecka w Giżycach. Doświadczenie wprowadzające: Badanie przeźroczystości wody w najbliższym zbiorniku wodnym. Pomoce: Biała porcelanowa pokrywka o średnicy 20 cm umocowana na sznurku z zaznaczoną podziałką. Przebieg doświadczenia: Pokrywka zanurza się pionowo w wodzie i odczytuje głębokość zanurzenia w cm, do momentu gdy stanie się ledwie widoczna. Wcześniej uczniowie zostali podzieleni czteroosobowe zespoły. Prace badawcze w grupach wg otrzymanych wcześniej instrukcji. 33

34 Zadanie 1 Nabierz wody do słoików w dwóch różnych miejscach. Zakręć go. Wstrząśnij nim kilkakrotnie a następnie odkręć. Określ jej barwę i zapach. Intensywność zapachu określ według skali: Intensywność zapachu Wyczuwalność zapachu 0 bez zapachu 1 bardzo słaby 2 słaby 3 wyraźny 4 silny 5 Bardzo silny Obserwacje zapisz w tabeli: BARWA WODY I MIEJSCE POMIARU II MIEJSCE POMIARU Bezbarwna Brunatna Zielonkawa Szara Inna Przezroczysta / Mętna ZAPACH I MIEJSCE POMIARU II MIEJSCE POMIARU Ziemi Obornik Gnilny Zgnilizny Chemikalia Inny 34

35 Zadanie 2 Zmierz temperaturę powietrza oraz wody pod powierzchnią i w głębszych partiach. Wyniki pomiaru wpisz do tabeli. TEMPERATURA I MIEJSCE POMIARU II MIEJSCE POMIARU Powietrza Warstwa wody przy powierzchni Warstwa wody w głębszych partiach Zadanie 3 Zanurz czerpak i zbierz niewielką warstwę z dna. Zapisz co zaobserwowałeś. Napisz nazwy roślin i zwierząt wodnych, które rozpoznajesz. ROŚLINY WODNE I MIEJSCE POMIARU II MIEJSCE POMIARU ZWIERZĘTA WODNE I MIEJSCE POMIARU II MIEJSCE POMIARU 35

36 Zadanie 4 Przejdź brzegiem zbiornika wodnego i zanotuj rodzaj i liczbę napotkanych śmieci. Obserwacje zanotuj w arkuszu: ŚMIECI TYPU LICZBA Opakowania po farbach, lakierach, chemikaliach itp. Ciecze typu benzyna, ropa, olej, rozpuszczalnik itp. Opony, złom w postaci fragmentów rowerów, motocykli, wózków itp. Przedmioty z tworzyw sztucznych itp. Papiery, kartony, gazety itp. Inne (napisz jakie) Doświadczenie końcowe: Pomoce: słoik z nakrętką, woda, olej. Przebieg doświadczenia: Nalewamy do słoika wody i wlewamy olej. Zakręcamy słoik pokrywką i silnie potrząsamy. Oglądamy, jak wygląda otrzymana mieszanina. Obserwacje: Olej utworzył warstwę na powierzchni wody. Wnioski i komentarz: Ropa naftowa, nafta, benzyna, podobnie jak olej tworzą na powierzchni wody warstwy, ich plamy pływające np. na powierzchni morza, będące skutkiem katastrof tankowców lub bezmyślności ludzkiej, są przyczyną wielu katastrof ekologicznych. 36

37 IV. Po powrocie do szkoły porównujemy wyniki badań i dzielimy się swoimi obserwacjami. Oceniamy stan środowiska wodnego w stawie w Giżycach na podstawie dokonanych obserwacji. Porównanie wyników badań w dwóch punktach stawu: - Barwy wody - Zapachu wody - Roślinności ilość i różnorodność gatunków - Zwierząt Zapisanie wniosków. V. Na podstawie wspomnień z wycieczki do oczyszczalni ścieków w Iłowie oraz innych dostępnych ci źródeł napisz w zeszycie w jakim celu budowane są oczyszczalnie ścieków. 37

38 Beata Drozdowska SCENARIUSZ ZAJĘĆ KOŁA MATEMATYCZNEGO w KL. VI Temat: Służy do mycia, służy do picia bez niej na Ziemi nie byłoby życia. Dział programu: Liczby na co dzień. Cele lekcji: Ogólny: uczeń rozumie jak ważne jest racjonalne i oszczędne użytkowanie wody doskonali umiejętności obliczania procentu danej liczby. Szczegółowe: Uczeń doskonali umiejętności: wykonywania działań na liczbach naturalnych, obliczania procentu danej liczby, zamiany jednostek objętości i pojemności, odczytywania danych przedstawionych na diagramie, odpowiadania napytania dotyczące znalezionych danych, porównywania wielkości zapisanych w postaci procentu, rozwiązywania zadań związanych z upływem czasu, płaceniem. Uczeń: wie jak ważną rolę odgrywa w naszym życiu woda wie dlaczego należy oszczędzać wodę wskazuje sposoby oszczędzania wody w gospodarstwach domowych umie szacunkowo obliczyć zużycie wody typowym polskim gospodarstwem domowym odróżnić oszczędne od rozrzutnych sposobów wykorzystania wody, uzasadnić potrzebę oszczędzania wody, podać możliwości wykorzystania wody w działalności człowieka, określić i wyjaśnić sposoby oszczędnego gospodarowania wodą w domu, dostrzec możliwości zmian w użyciu wody w gospodarstwie domowym, efektywnie współpracować w grupie, uzasadniać swoje zdanie. 38

39 Formy: praca zbiorowa jednolita praca w zespołach praca indywidualna Metody: burza mózgów pogadanka dyskusja pracy w grupie praktyczna Środki dydaktyczne: plansze magnesy karty pracy ucznia tabele na dużych arkuszach papieru mazaki Przebieg lekcji : Część wstępna: Podanie tematu lekcji: Służy do mycia, służy do picia - bez niej na Ziemi nie byłoby życia. Wprowadzenie: Rozwiązanie zagadki zawartej w temacie. Do czego używamy wody? Czy istnieje potrzeba oszczędzania wody? Uczniowie rozlewają wodę z wiadra do naczyń określając do jakich celów jest używana w gospodarstwie domowym. To ćwiczenie praktycznie pokazuje jaką ilością wody faktycznie ludzie mogą dysponować na co dzień. Uczeń - obserwator ćwiczenia nie ma wątpliwości, że wodą powinno się racjonalnie 39

40 gospodarować, używać oszczędnie, bez marnotrawienia. Uczniowie wymieniają sytuacje, w których potrzebna jest woda w życiu codziennym, przemyśle i innych działach gospodarki. Część główna: 1. Podział grupy na trzy zespoły. Każdy zespół otrzymuje Informacje ogólne. Zapoznaje się z nimi. Informacje ogólne (Plansza nr 1 przypięta magnesami do tablicy): Na diagramie przedstawiono procentowe zużycie wody w typowym polskim gospodarstwie domowym. W ostatnich latach średnie zużycie wody na 1 osobę wynosiło w naszym kraju około 150 litrów dziennie. Analiza danych przedstawionych na diagramie. 40

41 3. Każdy zespół otrzymuje do rozwiązania zestaw zadań: Zużycie wody w typowym polskim gospodarstwie domowym cz. I Zad.1 a) Ile litrów wody zużywa w naszym kraju typowa czteroosobowa rodzina w ciągu jednego dnia? b) A ciągu miesiąca liczącego trzydzieści dni? Zad. 2 Ile litrów wody zużywa ta rodzina w ciągu dnia do a) mycia naczyń i sprzątania? b) podlewania ogrodu, mycia samochodu i innych celów? c) utrzymanie higieny osobistej? d) picia i gotowania? Zad.3 Ile litrów wody zużywa czteroosobowa rodzina w ciągu jednego miesiąca (30 dni) do utrzymania higieny osobistej i do spłukiwania toalety? Ile to metrów sześciennych wody? Grupy rozwiązują zadania, rozwiązania zapisują prezentują wyniki pracy grupy. Wspólna analiza i wnioski. na dużych arkuszach papieru, sprawozdawcy Informacje ogólne (Plansza nr 2 przypięta magnesami do tablicy): Ilość wody zużywanej podczas kąpieli w wannie zależy od wielkości wanny i tego, do jakiego poziomu jest ona wypełniona. Średnio, na jedną kąpiel w wannie zużywa się około 120 litrów wody. Kąpiąc się pod natryskiem, zużywa się około 8 litrów wody w ciągu minuty. Zamiana kąpieli w wannie na natrysk, to jedna z najprostszych metod oszczędzania wody. Ale oszczędności można robić jeszcze prościej. Wystarczy zakręcać kran, myjąc zęby, aby zaoszczędzić około 10 litrów wody podczas jednego mycia. Bardzo wiele wody ucieka nam z cieknących kranów. Z kranu, z którego kapie jedna kropla wody na sekundę, w ciągu godziny wycieka 1 litr wody. 41

42 Zużycie wody w typowym polskim gospodarstwie domowym cz. II Zad. 4 a) Ile minut trzeba spędzić pod natryskiem, żeby zużyć tyle samo wody, co podczas jednej kąpieli w wannie? b) Typowa kąpiel pod natryskiem trwa około 5 minut. Ile wody w tym czasie się zużyje? c) Litr ciepłej wody kosztuje około 20 groszy. Ile można zaoszczędzić, zmieniając kąpiel w wannie na pięciominutowy natrysk? d) Ile pieniędzy zaoszczędzi w ten sposób w ciągu roku osoba, która kąpie się codziennie? Zad. 5 Ile litrów wody można zaoszczędzić w ciągu miesiąca czteroosobowa rodzina, zakręcając wodę podczas mycia zębów, jeśli każdy jej członek myje zęby trzy razy dziennie. Zad. 6 Z zepsutego kranu kapie w ciągu 10 sekund 30 kropli wody. Ile metrów sześciennych wody wykapie z tego kranu w ciągu roku? Grupy rozwiązują zadania, rozwiązania zapisują na dużych arkuszach papieru, sprawozdawcy prezentują wyniki pracy grupy. Wspólna analiza i wnioski. Część końcowa: Podsumowanie lekcji. Uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela: 1. Jak można zmniejszyć zużycie wody w gospodarstwie domowym? 2. Dlaczego warto oszczędzać wodę? Praca domowa długoterminowa : Zadanie ekologiczne OSZCZĘDZANIE WODY 42

43 OSZCZĘDZANIE WODY Zadanie ekologiczne Wstęp: Woda pokrywa 70%powierzchni Ziemi, ale uwaga (!) tylko jedna dziesiąta z 1% tego olbrzymiego zapasu może być przez nas wykorzystana. Woda oceaniczna jest zbyt słona dla naszego użytku, a większość ziemskiej wody słodkiej jest zamrożona w pobliżu biegunów. Pamiętając o tym, musimy oszczędzać wodę i dbać o jej czystość. Narysuj lub klej zdjęcie swojego ulubionego zbiornika wody słodkiej. 43

44 Ile wody przepływa przez twoje mieszkanie? 1. Dokonaj poniższych kalkulacji, a dowiesz się ile wody zużywa twoja rodzina w przeciągu roku (możesz używać kalkulatora). Do naszych obliczeń użyliśmy przybliżeń. (Jeśli nasze oszacowania co do ilości wody w spłuczce lub zawartości wody w wannie nie zgadzają się z Twoimi, dokonaj niezbędnych zmian). Spłuczka toaletowa: tydzień. x 5litrów/spłuczkę x 52tyg./rok =..litrów/rok Minuty korzystania z prysznica: tydzień.. x 8litrów/min. x 52tyg./rok =.litrów/rok Kąpiele w wannie: tydzień.x 100litrów/wannę x 52tyg./rok =.litrów/rok Pranie w pralce automatycznej: tydzień.. x 40litrów/pranie x 52tyg./rok = litrów/rok Zmywanie naczyń: tydzień. x 20litrów/jedno zmywanie x 52tyg./rok =.litrów/rok Litry wody zużyte w zlewach łazienkowych (w przybliżeniu):..litrów/tydz. x 52tyg./rok =. litrów/rok Minuty korzystania z węża ogrodowego każdym tygodniu:. x 20litrów/min. x 52tyg./rok =.litrów/rok 44

45 Całkowita ilość zużytej w ciągu roku wody:... Zastanów się i sam postaraj znaleźć przynajmniej po jednym sposobie na ograniczenie zużycia wody w wymienionych poniżej kategoriach: Kategoria Sposoby ograniczenia zużycia Toalety Prysznice Kąpiele Pranie Zmywanie Zlewy kuchenne i łazienkowe Poza domem ogród, mycie samochodu, itp. To wszystko dzięki Tobie! Wyjaśnij w jednym zdaniu, w jaki sposób oszczędzanie wody w gospodarstwie domowym może zredukować zanieczyszczenie powietrza. (wskazówka: do pompowania, ogrzewania i oczyszczania wody zużywa się dużo energii). Podpis Rodziców/Opiekunów: 45

46 Bogumiła Szałańska Temat: Jak chronić zasoby Wisły? Cel: Wiadomości uczeń: wymienia źródła zanieczyszczeń Wisły, wymienia przykłady działalności człowieka stanowiące zagrożenie dla czystości wód, wyjaśnia, w jaki sposób zanieczyszczenia wód wpływają na życie organizmów. Umiejętności uczeń: uzasadnia, dlaczego zatrucie jednego ze składników środowiska przyrodniczego powoduje zatrucie lub zniszczenie pozostałych, analizuje relacje między człowiekiem a środowiskiem, wykorzysta w praktyce sposoby przeciwdziałania zanieczyszczeniom wód. Postawy uczeń: współpracuje w grupie, prezentuje postawę w stosunku do środowiska, jest świadomy, że od postawy osobistej zależy stan przyrody, czuje się odpowiedzialny za stan wód. Metody: burza mózgów, dyskusja, pogadanka, meta plan. 46

47 Środki dydaktyczne i materiały pomocnicze: ilustracje przedstawiające Wisłę na różnych jej odcinkach oraz różne źródła zanieczyszczeń wód, krzyżówka załącznik Nr 1, kolorowe karteczki, szary papier, mazaki. Przebieg zajęć I. Faza wprowadzająca. 1. Czynności organizacyjno porządkowe. 2. Pogadanka wstępna przypomnienie znaczenia wody w przyrodzie oraz własności czystej wody. 3. Rozwiązanie przez uczniów krzyżówki załącznik nr 1. Otrzymane hasło: Chroń zasoby Wisły jest wprowadzeniem do tematu lekcji. 4. Zapoznanie z tematem i celami lekcji. II. Faza realizacyjna: 1. Uczniowie otrzymują ilustracje przedstawiające Wisłę na różnych jej odcinkach oraz przykłady zanieczyszczonych wód. Jedne są przykładem przyrody niezniszczonej przez człowieka, inne przykładem środowiska zniszczonego. Uczniowie zapisują na kartkach emocje jaki im towarzyszą gdy oglądają ilustracje. Przyklejają kartki na tablicy i dzielą emocje na pozytywne i negatywne. Oceniając, które emocje przeważają. ZNIESZCZONY (emocje) KRAJOBRAZ NIEZNISZCZONY (emocje) niechęć żal złość gniew oburzenie zachwyt spokój ukojenie podziw pragnienie przebywania 47

48 2. Pogadanka z uczniami na temat źródeł zanieczyszczeń Wisły oraz ich skutków, zagrożeń jakie ze sobą niosą. 3. Uczniowie rozwiązują metodą meta planu problem: Jak chronić zasoby Wisły? Jak jest? Wody Wisły zatrute przez ścieki przemysłowe, miejskie, nielegalne wysypiska, kwaśne deszcze. Nadmierna ilość nawozów sztucznych i środków ochrony roślin w wodach rzeki. Rosnąca ilość odpadów w rzece. Wzrastające zanieczyszczenie wody. Ginące gatunki roślin i zwierząt. Zubożenie naturalnego krajobrazu Wisły. Jak powinno być? Racjonalne korzystanie z zasobów naturalnych Wisły. Brak w rzece ścieków (budowa oczyszczalni) i odpadów. Zachowanie równowagi i bioróżnorodności w przyrodzie. Zachowanie naturalnego krajobrazu Wisły i czystego środowiska. Realizacja projektów ekologicznych. Zachowanie ludzi i życie zgodne z zasadami ekorozwoju. Dlaczego nie jest tak, jak być powinno? Brak świadomości i wiedzy ekologicznej. Brak nawyków ekologicznego myślenia. Brak pieniędzy na inwestycje ekologiczne. Za mało oczyszczalni ścieków. 48

49 Wnioski: Silny rozwój przemysłu. Nierzetelność, brak uczciwości ludzi. Trzeba zmienić styl życia. Należy zwiększyć nakłady na ochronę środowiska np. budowę oczyszczalni ścieków. Należy prowadzić edukację ekologiczną od najmłodszych lat. Więcej realizowanych projektów ekologicznych. III. Faza podsumowująca. 1. Uczniowie wspólnie z nauczycielem podsumowują: W jaki sposób Wisła wykorzystywana jest przez ludzi? Co jest dla niej największym zagrożeniem? Jak można to zmienić? 2. Praca domowa: Ułóż hasło dotyczące ochrony Wisły. Wykonaj pracę plastyczną dowolną techniką na temat: Z czym kojarzy mi się Wisła? 49

50 Załącznik Nr Wyrzucasz je do kosza. (śmieci) 2. Jeden z narządów zmysłów człowieka. (słuch) 3. Płaskie lub paluszki. (baterie) 4. Do niego wrzucasz śmieci. (kosz) 5. Naturalne źródło światła i energii. (słońce) 50

51 6. Z dużej chmury mały (deszcz) 7. Bez niej nie istniało by życie na Ziemi. (woda) 8. Drzewo iglaste. (sosna) 9. Daje mleko. (krowa) 10. Rosną w niej rośliny. (gleba) 11. Ponowne wykorzystanie odpadów. (recykling) 12. Wywożone są tam śmieci. (składowisko) 13. Inaczej istota żywa. (organizm) 14. Najlepszy przyjaciel człowieka. (pies) 15. Jeden z kierunków. (południe) 16. To nasze naturalne otoczenie. (przyroda) 51

52 Dorota Bielińska Z BIEGIEM WISŁY... - ZOSTAŃ PRZYJACIELEM WODY....musimy nauczyć się dbać o środowisko, w którym mamy żyć, chodzi o to, czy nauczymy się tego na czas. D. Gates Kategoria wiekowa: Uczniowie klas IV-VI szkoły podstawowej. Propozycja do wykorzystania na zajęciach kółka przyrodniczo-ekologicznego. Czas trwania zajęć: Kilka spotkań, w zależności od tempa pracy uczniów. Cele edukacyjne: Uczeń: definiuje znaczenie pojęć: źródło, rzeka główna, dopływy, dorzecze, ujście deltowe, wskazuje na mapie Wisłę i jej dopływy, potrafi opisać jak zmienia się rzeka od źródła do ujścia, wymienia i pokazuje na mapie odcinki Wisły, potrafi wykorzystać pracując z atlasem jego funkcję informacyjną, kształcącą i motywacyjną, umie dostrzec niekorzystne zmiany zachodzące pod wpływem działalności człowieka, wskazuje przyczyny zanieczyszczeń wód, rozumie jakie jest znaczenie wody w przyrodzie i gospodarce człowieka, dostrzega zagrożenia wynikające z zanieczyszczenia wód, wie na czym polega racjonalne i oszczędne użytkowanie wody, Metody pracy: słowna: pogadanka,, dyskusja, praca z mapą. Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa. 52

53 Środki dydaktyczne: atlas Świat wokół nas, arkusze papieru, flamastry, karteczki do przyklejania na tablicy, magnesy, karty pracy. Przebieg zajęć: Faza wprowadzająca: 1. Nauczyciel informuje i zapisuje na tablicy tytuł zajęć. 2. Nauczyciel wprowadzając uczestników spotkania w tematykę przypomina, wykorzystując hipsometryczną mapę Polski, że najdłuższą, liczącą 1047 km, rzeką w naszym kraju jest Wisła.. Jest to rzeka górsko - nizinna łącząca polskie góry polskie morze. 3. Nauczyciel zadaje pytanie: Dlaczego Wisła jest rzeką główną? Przewidywana odpowiedź uczniów: Jest to rzeka spełniająca warunki zawarte w definicji, że rzeka główna to taka rzeka, która uchodzi do oceanu, morza lub jeziora. 4. Nauczyciel przypomina, że Wisła (rzeka główna) z dopływami tworzy system rzeczny. Następnie zadaje pytanie; Co to jest dorzecze? Przewidywana odpowiedź uczniów: Dorzecze to cały obszar, z którego do rzeki głównej spływają wszystkie jej dopływy. 5. Nauczyciel rozdaje uczniom atlasy Świat wokół nas oraz karty pracy (zał. nr1). Zadaniem uczniów jest, korzystając z mapy hipsometrycznej Polski uzupełnić karty pracy, czyli wypisać nazwy dopływów Wisły z podziałem na lewostronne i prawostronne. Faza realizacyjna: Uczniowie analizują mapę hipsometryczną Polski w atlasach wspólnie z nauczycielem, który korzysta z mapy ściennej. Wspólnie śledzą bieg Wisły zgodnie z zasadą- od źródeł do ujścia. I. Na stokach Baraniej Góry ze źródełka wypływa Biała Wisełka, która miesza swoją wodę z wodą płynącej Czarnej Wisełki. Ich wody płynąc razem dają początek Wiśle królowej polskich rzek. ( tu: można skorzystać, w ramach urozmaicenia zajęć, z legend o postaniu Wisły : Podanie o początkach Wisły B. Hoff, Podanie o Wiśle - J. Chrząszczewska, J. Warnkówna ). Wisła płynie przez Beskidy, między Pogórzem Karpackim a Wyżyną Śląską i Wyżyną Krakowsko -Częstochowską. Przepływa przez Kraków. 53

54 II. Dalej Wisła wpływa w Kotlinę Sandomierską a pod Zawichostem kończy się jej górny bieg. III. Od ujścia Sanu Wisła przedostaje się przez pas wyżyn i płynie w kierunku północnym. Po lewej stronie mija Góry Świętokrzyskie a po prawej Wyżynę Lubelską. Dalej wpływa na Nizinę Mazowiecką i przepływa przez Warszawę. IV. Dalej Wisła płynie przez nizinne tereny na których kończy się jej bieg środkowy. V. W swoim dolnym biegu Wisła pokonuje obszar pojezierzy oddzielając Pojezierze Pomorskie od Pojezierza Mazurskiego. VI. Mijając miasto Gniew Wisła dzieli się na dwa ramiona ; Nogat i Leniwkę, których wody dostając się do Bałtyku stanowią ujście nazywane deltą. Nauczyciel dzieli uczniów na 8 zespołów. Uczestnicy zajęć, korzystając z atlasów opracowują w myśl otrzymanych tematów (zał. nr2) informacje dotyczące Wisły i terenów nadwiślańskich analizując odpowiednie mapy i poruszając się z biegiem Wisły, czyli od źródła do ujścia. Następnie liderzy grup przedstawiają opracowane przez grupy zagadnienia. Nauczyciel podsumowuje pracę uczniów zwracając uwagę, że tereny wzdłuż płynącej Wisły są bardzo zróżnicowane pod względem ukształtowania powierzchni ale także typów gleb, co daje różne możliwości bytowe roślinom i zwierzętom. Na podkreślenie zasługuje fakt, że te tereny wykorzystywane są również przez człowieka. Utworzono obszary o dużych walorach turystycznych i wypoczynkowych, czego potwierdzeniem mogą być miejscowości wypoczynkowe, uzdrowiskowe. Pod szczególną opieką są zabytki architektury czy osobliwości krajoznawcze. Zagospodarowano tereny pod sporty wodne. Niestety działalność człowieka nie zawsze jest w zgodzie z naturą, o czym świadczą usytuowane wzdłuż biegu Wisły ośrodki przemysłu przetwórczego takie jak: hutnictwo metali, chemiczny, rafineryjny, drzewny i papierniczy, spożywczy. Korzystanie człowieka z dóbr natury, czyli wody w rzece i terenów nadwiślańskich, związane jest ściśle z usytuowaniem ich w pobliżu ośrodków przemysłowych emitujących duże ilości pyłów i gazów. Skutkiem tego jest obserwowane niszczenie naturalnego środowiska. Ma to, między innymi, wpływ na jakość wody płynącej w Wiśle, która w dużej ilości jest niezadowalającej jakości IV klasa czystości - a na pewnych odcinkach nawet złej jakości V klasa czystości. Ośrodki przemysłowe mają wpływ nie tylko na jakość wody ale powstające dzięki nim kwaśne deszcze przyczyniają się do tworzenia obszarów leśnych z przewagą drzewostanu uszkodzonego a także obszarów, które są zagrożone degradacją środowiska. Nauczyciel zwraca uwagę, że miejsca o których mówimy, czyli z biegiem Wisły, oprócz walorów estetycznych mają duże znaczenie jako siedliska wielu gatunków roślin i zwierząt, z których część to gatunki ginące. Dlatego też te miejsca otacza się szczególną troską i ochroną. Uczniowie, korzystając z atlasów, wspólnie z nauczycielem analizują mapę Polska skarby przyrody. Odczytują i wskazują na mapie ściennej nazwy i miejsca występujących w okolicach nadwiślańskich parków narodowych, parków krajobrazowych, osobliwości 54

55 przyrodniczych, skarbów przyrody nieożywionej oraz gatunki zwierząt i roślin chronionych. Nauczyciel wyjaśnia, że obszarowe źródła zanieczyszczeń wody w Wiśle to takie, które dostają się do rzeki z obszaru o dużej powierzchni. Natomiast punktowe źródła zanieczyszczeń uwalniane są do środowiska rzeki z jednego miejsca, punktu. Następnie nauczyciel dzieli tablicę na dwie części uwzględniając powyższy podział. Zadaniem uczniów jest podać jak najwięcej przykładów źródeł obszarowych i punktowych źródeł zanieczyszczeń wody. Do tego zajęcia można użyć karteczek przyklejając je w odpowiednim miejscu klejem lub magnesikami, albo zapisywać. ŻRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ WODY W WIŚLE OBSZAROWE PUNKTOWE Podczas wykonywania tego zadania można naprowadzać uczniów na właściwy tor myślenia zadając pomocnicze pytania, np.: jakie mogą być źródła zanieczyszczeń wody na terenach miejskich a jakie na terenach wiejskich? Itp. Propozycje: obszarowe rolnictwo ( środki ochrony roślin, nawozy sztuczne, odchody zwierząt stosowane jako nawozy naturalne), wysypiska odpadów, składowiska odpadów punktowe - ścieki przemysłowe ( chemikalia, odpady organiczne, metale, rozpuszczalniki), wyciek paliw z różnych zbiorników np. awarie, mycie samochodów nad rzeką, ścieki komunalne ( odchody, ścieki chemiczne, odpady kuchenne). Nauczyciel przypomina uczniom, że woda to jedna z najcenniejszych substancji, jakie mamy. Życie bez wody jest niemożliwe. Każdy mieszkaniec Ziemi, kraju, miasta, wsi powinien włączyć się do pracy nad poprawą stanu wód. Dlatego koniecznie trzeba szanować wodę, czyli oszczędnie gospodarować i nie zanieczyszczać jej. Natomiast te wody, które już zanieczyściliśmy należy zacząć ratować, np. przez stosowanie nowoczesnych metod oczyszczania. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Co możesz zrobić żeby chronić wodę,czyli jak zostać przyjacielem wody? - dyskusja i propozycje uczestników zajęć. Następnie uczniowie przedstawiają swoje pomysły zapisując je na karteczkach i umieszczają na tablicy. Zebrane pomysły uczniowie segregują tworząc dwa plakaty: 1) Sposoby na oszczędzanie wody wewnątrz, (zał. nr3- propozycje) 2) Sposoby na oszczędzanie wody na zewnątrz, (zał. nr4 propozycje) Na bazie swoich prac uczniowie opracowują w formie plakatu ogólne wskazówki dotyczące oszczędzania wody pt: Zostań przyjacielem wody (zał. nr5 -propozycje). 55