Działalność innowacyjna przedsiębiorstw logistycznych w regionie łódzkim 3

Transkrypt

1 Dorota Starzyńska 1 Uniwersytet Łódzki Robert Walasek 2 Politechnika Łódzka Działalność innowacyjna przedsiębiorstw logistycznych w regionie łódzkim 3 W krajach wysokorozwiniętych podstawową siłą napędową wzrostu efektywności i produktywności gospodarki są innowacje oparte na badaniach, wiedzy i edukacji. Kreowanie innowacji nie jest jednak takie proste jakby się mogło wydawać. Tworzenie innowacji jest procesem długim i żmudnym, wymagającym od kreatorów dużej cierpliwości, a często wysokich nakładów ponoszonych na badania i rozwój. Jednak bez innowacji, przedsiębiorstwa nie byłby w stanie zaspokajać potrzeb współczesnego klienta, choćby poprzez kreowanie nowoczesnych rozwiązań produktowych. Ponadto, działalność innowacyjna przedsiębiorstw przyczynia się do poprawy ich zdolności konkurencyjnej, pozwalającej na osiągnięcie ponadprzeciętnej efektywności ekonomicznej. Doświadczenia firm międzynarodowych pokazują, że osiągnięcie konkurencyjności opartej na wiedzy i innowacjach może przyczynić się do umocnienia się ich pozycji na rynku oraz stworzyć podwaliny do budowania długookresowych relacji z klientami opartych na wzajemnej lojalności. Wynika to z faktu, iż obecnie liczy się możliwość szybkiego i elastycznego dostosowania się do potrzeb zgłaszanych przez klientów oraz umiejętność wdrażania innowacji optymalizujących działania w strumieniach przepływu dóbr. To powoduje, że współczesne przedsiębiorstwa muszą być przedsiębiorstwami kooperatywnymi, poszukującymi współpracy, a także zawierającymi liczne umowy z dostawcami i nabywcami w celu wypełniania luki konkurencyjnej. Swoją przewagę strategiczną powinny budować w oparciu o dodatkowe wartości oferowane klientom dzięki unikatowym i trudnym do powielenia innowacjom, tworzonym w długim i żmudnym procesie wyborów, inwestycji i uczenia się. Głównym celem artykułu jest analiza działalności innowacyjnej przedsiębiorstw oferującymi usługi logistyczne na tle przedsiębiorstw całego sektora usług. Analiza oparta jest na wynikach badania przeprowadzonego w 2012 roku, wśród 126 przedsiębiorstw sektora usług funkcjonujących w regionie łódzkim. Dla potrzeb prowadzonych analiz, badane podmioty gospodarcze, zostały podzielone na dwie grupy ze względu zakres świadczonych usług. Pierwsza to przedsiębiorstwa realizujące tzw. pozostałe usługi, druga grupa to. Innowacje w przedsiębiorstwach logistycznych Pojęcie innowacyjności w logistyce to niewątpliwie temat współczesny, wpisujący się w kanwę badań międzynarodowych. Jednak istnieje wiele definicji opisujących to zjawisko. Według J. Tidda, J. Bessanta i K. Pavitta innowacja to pewna umiejętność przekształcania występujących w otoczeniu okazji w nowe idee i rozwiązania, a następnie wdrażanie jej do praktyki przemysłowej 4. Innowacja oznacza również sposób rozpowszechniania innowacji poprzez kanały rynkowe i nierynkowe, od pierwszego wdrożenia do kontaktu z różnymi konsumentami, obecności w różnych krajach, regionach, sektorach, rynkach i firmach 5. Według innej definicji innowacja to każda myśl, zachowanie lub rzecz, która jest nowa, tzn. jakościowo różna od form istniejących 6. Zatem, można stwierdzić, że wspólnym mianownikiem określającym innowacyjność jest umiejętność pozyskiwania lub kreowania nowych rozwiązań, metod czy narzędzi z otoczenia, a następnie aplikowania ich do bieżącej działalności przedsiębiorstw w celu ich doskonalenia. Stosowanie innowacji jest swego rodzaju przymusem wynikającym ze zmian zachodzących w otoczeniu. Szczególnie widać to w sektorze usług, gdzie zwiększający się poziom klientocentryzmu, wymusza na przedsiębiorstwach systematyczne poszukiwanie nowych innowacyjnych, a jednocześnie konkurencyjnych rozwiązań, czyli takich, które przyczyniają się do kreowania i utrzymywania lepszych wyników niż wyniki konkurencji 7. Istotnym czynnikiem wpływającym na innowacyjność przedsiębiorstw logistycznych, jest ich zdolność do tworzenia, pozyskiwania i zarządzania wiedzą 8.Coraz więcej przedsiębiorstw, szczególnie usługowych, funkcjonujących na zmiennych i nieprzewidywalnych rynkach, dostrzega, iż główne strategie konkurowania oparte na niskich kosztach, różnicowaniu produktów czy specjalizacji, zależą przede wszystkim od ich zdolności do innowacyjności, czyli możliwości tworzenia i wdrażania innowacji dzięki Dr D. Starzyńska, adiunkt, Uniwersytet Łódzki, Wydział Zarządzania, Katedra Finansów i Strategii Przedsiębiorstwa. Dr R. Walasek, adiunkt, Politechnika Łódzka, Wydział OiZ, Katedra Zarządzania Produkcją i Logistyki. Artykuł recenzowany. J. Tidd, J. Bessant, K. Pavitt, Managing Innovation: Integrating Technological, Market and Organizational Change, John Wiley & Sons, New York N. Tanaka, M. Glaude, F. Gault, Podręcznik Oslo, zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wyd. OECD i Eurostat, OECD/ Wspólnoty Europejskie 2005, s. 21. B. Bojewska, Zarządzanie innowacjami jako źródło przedsiębiorczości małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, SGH, Warszawa 2009, s M.E. Porter, Strategia konkurencji metody analizy sektorów i konkurentów, PWE, Warszawa 1999, s A. Koźlak, Innowacyjność w podaży usług jako czynniki konkurencyjności przedsiębiorstw sektora TSL, _11, s

2 absorpcji nowoczesnej wiedzy i informacji z otoczenia i zasobów wewnętrznych firmy. Wobec tego działania w obszarze całego łańcucha logistycznego obejmującego wszystkie interakcje pomiędzy dostawcami, wytwórcami, dystrybutorami i klientami stanowią podstawę do stosowania innowacyjności 9. Stosowanie innowacji może dotyczyć modyfikacji oferty produktowej, segmentacji rynków, efektywności gospodarczej, podnoszenia jakości czy też umiejętności uczenia się. Ustalenie motywacji przedsiębiorstw do podejmowania działalności innowacyjnej oraz roli tych motywów ułatwia zbadanie czynników stymulujących działalność innowacyjną, takich jak: występowanie silnej konkurencji czy szanse wejścia na nowe rynki. Do nich należy zaliczyć m.in.: czynniki ekonomiczne, takie jak: wysokie koszty czy brak popytu, czynniki związane z danym przedsiębiorstwem, na przykład brak wykwalifikowanego personelu lub brak wiedzy, a także czynniki natury prawnej, jak uregulowania prawne czy przepisy podatkowe. Na innowacje wpływ wywiera także zdolność przedsiębiorstw do nabycia praw do korzyści wynikających z podejmowanej przez nie działalności innowacyjnej. Podstawowymi źródłami innowacyjności w sektorze usług logistycznych są: projekty innowacyjne zgłaszane przez wewnętrzne komórki przedsiębiorstwa (dział innowacji, dział B+R) oraz innowacje zgłaszane przez pracowników firmy, projekty innowacyjne pozyskane w drodze współpracy z jednostkami badawczo-rozwojowymi, uczelniami wyższymi, instytutami branżowymi, dostawcami i klientami. Analizując źródła pozyskania innowacji w przedsiębiorstwach sektora usług, należy zauważyć, iż w odróżnieniu od przedsiębiorstw przemysłowych, znacznie rzadziej posiadają własne zaplecze B+R. Wobec braku wyspecjalizowanych komórek prowadzących działalność innowacyjną, kluczową rolę w procesie poszukiwania, tworzenia i wdrażania innowacji odgrywają przede wszystkim pracownicy przedsiębiorstwa. Kolejnym istotnym źródłem są kontakty z klientami. Tworzenie nowych usług w celu sprostania aktualnym wymaganiom rynku oraz klientom w niedalekiej przyszłości stanie się jednym z najważniejszych celów stawianym innowacjom. Ocena działalności innowacyjnej przedsiębiorstw logistycznych regionu łódzkiego Obecnie, sytuacja rynkowa wymusza na przedsiębiorstwach absorpcję innowacji szczególnie w obszarze wiedzy i nowych rozwiązań technologicznych. Podyktowane jest to przede wszystkim dużym stopniem zmienności klientów, ich wymagań i oczekiwań w stosunku do nabywanych produktów. Coraz mniejsza lojalność klientów powoduje, iż przedsiębiorstwa starają się utrzymać ich poprzez oferowanie nowych udoskonalonych produktów, jednocześnie szukając źródeł konkurencyjności w optymalizacji całego łańcucha logistycznego. Dlatego zasadnym się wydało zaprezentowanie wyników badania i określenie na ich podstawie stopnia innowacyjności przedsiębiorstw funkcjonujących w sektorze usług ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorstw logistycznych. Dobór próby do badania miał charakter doboru losowego. Badanie przeprowadzono wśród 126 przedsiębiorstw sektora usługowego działających w regionie łódzkim. W badaniu zastosowano technikę ankietową, której narzędziem badawczym był kwestionariusz badawczy wypełniany metodą papi (paper and pencil interview). Materiał źródłowy w formie ankiet, poddano opracowaniu statystycznemu przy zastosowaniu programu IBM SPSS Statistics.20. Badanie ankietowe zostało przeprowadzone na przełomie kwiecień/lipiec 2012 roku przez wykwalifikowanych ankieterów. W celu dokonania głębszych analiz badane przedsiębiorstwa podzielono na dwie grupy: do grupy tej zaliczono przedsiębiorstwa, których główny obszar działalności jest związany z działalnością transportową i gospodarką magazynową (sekcja H wg PKD 2007) 10, inne przedsiębiorstwa działające w obszarze tak zwanego sektora usług. Przy wyborze próby do badania uwzględniono trzy zmienne objaśniające, mianowicie strukturę kapitałową, wielkość przedsiębiorstwa oraz zasięg ich działania. Obszar działalności i przynależność do określonej grupy usług badanych jednostek stanowił główną cechą różnicującą zachowania przedsiębiorstw w obszarze działalności innowacyjnej. 94,4% 5,6% 90,7% 9,3% przedsiębiorstwa polskie przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego Wykres 1. Obszar działalności usługowej a struktura kapitałowa badanych przedsiębiorstw (w %) 9 L. Chieh-Yu, Determinants of the Adoption of Technological Innovations by Logistics Service Providers in China, International Journal of Technology Management and Sustainable Development 2008, Vol. 7, No.1, s Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , GUS, Warszawa 2013, s

3 W grupie badanych przedsiębiorstw usługowych znalazły się zarówno przedsiębiorstwa polskie, jak i z udziałem kapitału zagranicznego, przy czym odsetek tych ostatnich jest niewielki i kształtuje się na poziomie 5,6% w przypadku przedsiębiorstw logistycznych i 9,3% dla przedsiębiorstw reprezentujących pozostałą działalność usługową. Biorąc pod uwagę wielkość badanych przedsiębiorstw, struktury badanych podmiotów nie różnią się w sposób istotny. W grupie jednostek gospodarczych reprezentujących najliczniejszą grupę stanowią małe przedsiębiorstwa blisko 45%, natomiast odsetek mikroprzedsiębiorstw oraz średnich i dużych przedsiębiorstw był taki sam i wyniósł 27,8%. W przypadku przedsiębiorstw usługowych połowa ogółu badanych stanowiły firmy małe, niecałe 30% mikro, a średnich i dużych podmiotów było nieco ponad 20% (por. wykres 2) ,8% 44,4% 27,8% 28,7% 50,0% 21,3% mikro małe średnie i duże Wykres 2. Obszar działalności usługowej a wielkość badanych przedsiębiorstw (w %) Kolejną badaną zmienną był zasięg prowadzonej działalności gospodarczej w badanych grupach podmiotów. Przedsiębiorstwa logistyczne, jak i grupa inne przedsiębiorstwa sektora usług najczęściej realizują swoją działalność na rynku lokalnym i krajowym. Pojawiają się niewielkie różnice między badanymi grupami w przypadku działalności realizowanej na rynku europejskim i światowym. Na tym pierwszym swoją obecność deklaruje prawie co trzecia firma, w porównaniu do niecałych 20% jednostek sektora usług. Na rynku światowym częściej pojawiają się jednak badane przedsiębiorstwa usługowe (por. wykres 3). 100% 80% 60% 91,7% 94,4% 64,8% 66,7% 40% 20% 0% 19,4% 11,1% 27,8% 5,6% lokalny krajowy europejski światowy Wykres 3. Obszar działalności usługowej a zasięg prowadzonej działalności (w %) Analiza działalności innowacyjnej badanych jednostek opierała się na określeniu znaczenia innowacji dla rozwoju przedsiębiorstw, typów wdrożonych innowacji, prowadzenia własnej działalności B+R, źródeł pozyskania wiedzy o nowych lub istotnie ulepszonych produktach czy procesach oraz barierach na jakie napotykają przedsiębiorstwa w swojej działalności innowacyjnej. Badane przedsiębiorstwa w większości traktują działalność innowacyjną jako istotną z punktu widzenia własnego rozwoju (por. wykres 4). Biorąc pod uwagę znaczenie działalności innowacyjnej w rozwoju przedsiębiorstw, struktury badanych podmiotów nie różnią się. Blisko 90% przedsiębiorstw logistycznych traktuje innowacje jak ważny lub bardzo ważny element ich rozwoju i poprawy konkurencyjności, a nieco ponad 10% uważa ten obszar swojej działalności za mało ważny. W przypadku przedsiębiorstw reprezentujących pozostałe usługi ponad połowa traktuje innowacje jako ważny, ale jednak nie najważniejszy czynnik rozwoju. Ponadto, istnieje pewna grupa przedsiębiorstw, dla których działalność innowacyjna jest mało ważna lub bez znaczenia. 11 Kryterium podziału przedsiębiorstw ze względu na ich wielkość zgodna z zaleceniem Komisji Europejskiej 2003/361/WE, opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej L 124 z 20 maja 2003 r., s

4 11,1% 55,6% 33,3% 3,8% 14,2% 56,6% 25,5% bez znaczenia mało ważne ważne bardzo ważne Wykres 4. Obszar działalności a znaczenie innowacji dla rozwoju badanych przedsiębiorstw (w %) Respondenci, obok wagi i znaczenia innowacji, zostali zapytani także o wprowadzanie w ostatnich trzech latach różnych typów innowacji. W przypadku przedsiębiorstw logistycznych firmy najchętniej wprowadzały innowacje organizacyjne (połowa ankietowanych udzieliła takiej odpowiedzi) i marketingowe (nieco ponad 40%), natomiast najrzadziej wdrażanym typem były innowacje produktowe (22,2%) i procesowe (29,4%). Odmienną sytuację odnotowano w grupie przedsiębiorstw reprezentujących inne usługi, gdzie obok innowacji organizacyjnych (nieco ponad 50%) równie często wdrażano innowacje produktowe (44,1%) i marketingowe (44,1%), rzadziej procesowe. Traktując innowacje produktowe i procesowe za wyznacznik poziomu innowacyjności badanych przedsiębiorstw, to przedsiębiorstwa reprezentujące pozostałą grupę usług są znacznie bardzie innowacyjne w porównaniu do przedsiębiorstw logistycznych. 100% 80% 60% 40% 20% 0% 51,0% 44,1% 50,0% 44,1% 37,5% 41,2% 29,4% 22,2% produktowe procesowe organizacyjne marketingowe Wykres 5. Obszar działalności badanych podmiotów a wdrożenie innowacji (w %) Kolejną analizowaną cechą istotną z punktu widzenia celu prowadzonych badań, była działalność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw. Wśród przedsiębiorstw deklarujących realizację działalności B+R znalazł się tylko nieliczny odsetek podmiotów reprezentujących inne usługi (8,3%). W grupie przedsiębiorstw logistycznych nie odnotowano tego typu działalności innowacyjnej (por. wykres 6). 100,0% 8,3% 91,7% tak nie Wykres 6. Obszar działalności badanych podmiotów a realizacja prac B+R (w %) 13769

5 Biorąc pod uwagę sposoby pozyskiwania pomysłów na nowe produkty, procesy, zmiany organizacyjne i marketingowe w przedsiębiorstwach, okazało się, że badane przedsiębiorstwa zachowują się podobnie. W tym przypadku podmioty mogły wskazać trzy najważniejsze źródła, określając je jako: 1 najważniejsze, 2 bardzo ważne i 3 ważne. Respondenci zdecydowanie najczęściej wybierali opcję w oparciu o własne pomysły i zasoby (prowadzone prace B+R ) (prawie 90% respondentów wskazało tę odpowiedź). Następną pod względem popularności była odpowiedź kopiowanie obcych rozwiązań (ponad połowa respondentów wskazało tę odpowiedź) oraz zakup licencji, patentu, know-how (nieco ponad 20%). Najrzadziej przedsiębiorstwa przyznawały się do przejęcia firmy posiadającej innowacje jedynie 1,8% wskazań. Szczegółowy rozkład odpowiedzi w podziale na obszar realizowanych usług prezentuje tabela 1. Tab. 1. Sposoby pozyskiwania pomysłów na nowe produkty, procesy, zmiany organizacyjne i marketingowe wśród badanych przedsiębiorstw (w %)* Przedsiębiorstwa wg rodzaju działalności Wyszczególnienie inne przedsiębiorstwa usługowe logistyczne ogółem W oparciu o własne pomysły i zasoby i/lub prowadzone prace B+R 88,0 88,2 88,1 Kopiowanie obcych rozwiązań 54,3 29,4 50,5 Zaangażowanie specjalisty/ów (ekspertów, naukowców) 19,6 11,8 18,3 Zakup licencji, patentu, know-how 21,7 23,5 22,0 Przejęcie przedsiębiorstwa posiadającego innowacje 1,1 5,9 1,8 Współtworzenie z innymi przedsiębiorstwami 14,1 29,4 16,5 Współtworzenie z instytucjami badawczymi lub uczelniami wyższymi 1,1 5,9 1,8 Współpraca z przedsiębiorstwami posiadającymi innowacje 16,3 11,8 15,6 Inaczej 2,2 11,8 3,7 * odsetek wskazań nie sumuje się do 100%, respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi. Istotną kwestią, która zdaniem przedsiębiorców blokuje rozwój działalności innowacyjnej (podmioty mogły wskazać trzy najważniejsze bariery), są przede wszystkim wysokie koszty przygotowania i wdrożenia innowacji (ponad 70% odpowiedzi). Co trzecie przedsiębiorstwo uznało, że brak odpowiednio wykwalifikowanego personelu oraz trudny dostęp do odpowiednich specjalistów stanowi główną przeszkodę w rozwoju innowacyjności, przy czym ta pierwsza bariera miała większy wpływ wśród innych przedsiębiorstw usługowych. Przedsiębiorstwa logistyczne, poza wysokimi kosztami, wskazały dodatkowo, niewystarczającą bazę techniczną oraz brak informacji na temat nowości technicznych. Szczegółową analizę przeszkód w działalności innowacyjnej prezentuje tabela 2. Tabela 2. Główne bariery w rozwoju działalności innowacyjnej badanych przedsiębiorstw (w %)* Przedsiębiorstwa wg rodzaju działalności Wyszczególnienie inne przedsiębiorstwa usługowe logistyczne ogółem Wysokie koszty przygotowania i wdrożenia innowacji 78,7 70,6 77,5 Brak odpowiednio wykwalifikowanego personelu 42,6 23,5 39,6 Niewystarczająca baza techniczna 28,7 29,4 28,8 Brak informacji na temat nowości technicznych 17,0 29,4 18,9 Brak znajomości rynku (potrzeby klientów, możliwości sprzedaży 7,4 11,8 8,1 Trudny dostęp do odpowiednich specjalistów i doradców 33,0 29,4 32,4 Brak sektorowych kontaktów (tj. potencjalnych kooperantów) 13,8 17,6 14,4 Inne 4,3 3,6 * odsetek wskazań nie sumuje się do 100%, respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi. Zakończenie Współczesne przedsiębiorstwa usługowe, aby być konkurencyjnymi na rynku, muszą ciągle i systematycznie angażować się w proces doskonalenia biznesowego, który wiąże się ze skutecznym wdrażaniem i stosowaniem innowacji we wszystkich obszarach działalności. Przeprowadzona analiza działalności innowacyjnej przedsiębiorstw usługowych w regionie łódzkim potwierdza istotne znaczenie innowacji dla rozwoju i poprawy konkurencyjności tych przedsiębiorstw. Jednak w przypadku przedsiębiorstw logistycznych działalność innowacyjna charakteryzuje się pewną odmiennością. Podmioty te znacznie częściej wprowadzają innowacje organizacyjne i marketingowe, rzadziej koncentrując się na innowacjach produktowych i proceso

6 wych. Dodatkowo, często nie prowadzą własnej działalności B+R, co związane jest przede wszystkim z wysokimi kosztami przygotowania i wdrażania innowacji i utrzymania wysoko wyspecjalizowanego personelu. Przedsiębiorstwa reprezentujące inne usługi w porównaniu z firmami logistycznymi znacznie częściej wdrażają innowacje produktowe i procesowe oraz podejmują próby prowadzenia własnej działalności B+R, co sprzyja innowacyjności w obszarach ich funkcjonowania. Streszczenie Zagadnienie innowacji w logistyce to niewątpliwie temat współczesny, wpisujący się w kanwę badań międzynarodowych. Stosowanie innowacji może dotyczyć modyfikacji oferty produktowej, segmentacji rynków, efektywności gospodarczej, podnoszenia jakości czy też umiejętności uczenia się. Dlatego też, aby współcześnie zgodnie z orientacją klientocentryczną spełnić rosnące potrzeby klientów, menadżerowie odpowiedzialni za realizację procesów logistycznych muszą ciągle podejmować inicjatywę poszerzania zakresu świadczenia i jakości usługi logistycznej. Oprócz oferowania podstawowych usług logistycznych, powinni wzbogacać swoje usługi o pewne innowacje dotyczące przede wszystkim usług w zarządzaniu materiałowym, informacyjnym oraz kreowania dodatkowej wartości dla klienta. Abstract The issue of innovation in logistics is very much up-to-date and, no doubt, interrelated with international research. Applying innovation may concern modifications to a product range, market segmentation, or economic performance, but also enhancing quality, or simply ability to learn. Therefore, in order that highly increasing customers needs could be met in harmony with customer-driven supply chain orientation, logistic managers are in a position to take initiative and expand the range as well as enhance the quality of service. Apart from providing basic logistic services, there appears a need to enrich one s services with innovations concerning not only materials and information management but also creating added value for the customer. LITERATURA / BIBLIOGRAPHY 1. Tidd J., Bessant J., Pavitt K., Managing Innovation: Integrating Technological, Market and Organizational Change, John Wiley & Sons, New York Tanaka N., Glaude M., Gault F., Podręcznik Oslo, zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wyd. OECD i Eurostat, OECD/Wspólnoty Europejskie Bojewska B., Zarządzanie innowacjami jako źródło przedsiębiorczości małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, SGH, Warszawa Porter E.M., Strategia konkurencji metody analizy sektorów i konkurentów, PWE, Warszawa Koźlak A., Innowacyjność w podaży usług jako czynniki konkurencyjności przedsiębiorstw sektora TSL, eu/g2/oryginal/2011_ Chieh-Yu L., Determinants of the adoption of technological innovations by logistics service providers in China, International Journal of Technology Management and Sustainable Development 2008, Vol. 7, No Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , GUS, Warszawa