Stanis³aw Nowak, Barbara B³aszczyk, Wojciech Nowak, El bieta Nowak, Przemys³aw Nowak, S³awomir Szmato³a

Transkrypt

1 Studia Medyczne Akademii Œwiêtokrzyskiej tom 3 Kielce 2006 Stanis³aw Nowak, Barbara B³aszczyk, Wojciech Nowak, El bieta Nowak, Przemys³aw Nowak, S³awomir Szmato³a Zak³ad Profilaktyki Chorób Uk³adu Nerwowego Instytutu Zdrowia Publicznego Wydzia³ Nauk o Zdrowiu Akademii Œwiêtokrzyskiej w Kielcach Kierownik: prof. dr hab. n. med. S. Nowak Dziekan: prof. zw. dr hab. W. Dutkiewicz PADACZKA A MIGRENA STRESZCZENIE Celem badañ by³a ocena liczbowa, kliniczna i EEG chorych ze wspó³istnieniem padaczki i migreny. Okres badañ obejmowa³ lata Materia³ badañ. Na ogóln¹ liczbê 4712 badanych chorych na padaczkê, wspó³istnienie tej choroby z migren¹ rozpoznano u 128 osób (K 98, M 30) w wieku lat (œr. 43 lata). Czas trwania chorób wynosi³ 2-38 lat (œr. 27 lat). Dokonano szeregu korelacji klinicznych i elektroencefalograficznych. S³owa kluczowe: padaczka, migrena, EEG. SUMMARY The aim of work quantitative and clinical analysis with the EEG of patients with the coexistence of epilepsy and migraine.the observation period was The material of studiem. In 4712 patients with epilepsy, coexistence of migraine was diagnosed in 128 patients (F 98, M 30) aged (mean 43) years. The duration of diseases was 2-38 years (mean 27) years. Several clinical and EEG correlations were performed. Key words: epilepsy, migraine, EEG. Zagadnienie wspó³istnienia padaczki i migreny czy migreny i padaczki stanowi wieloletni problem nie tylko kliniczny. S¹ opracowania nie wspominaj¹ce w ogóle o mo liwoœci wspó³istnienia tych chorób. Wiêkszoœæ autorów jednak zak³ada, e wspó³istnienie padaczki i migreny jest mo liwe. Barolin [1] opisa³ 15 chorych ze wspó³istnieniem padaczki i migreny, ale u wiêkszoœci z nich stwierdzono równie objawy organicznego uszkodzenia mózgu. Zak³ada³ on tak e, e ciê kie i czêste napady migreny mog¹ byæ przyczyn¹ pojawiania siê napadów padaczkowych. Uwa- a³ te, e napady migreny mog¹ maskowaæ niektóre rodzaje napadów padaczkowych. Autor nie uznawa³ jednak bezpoœredniego zwi¹zku miêdzy padaczk¹ a migren¹, co podkreœlali inni autorzy [2-8]. Flautan [2] wœród 500 chorych na migrenê stwierdzi³ u 7% równoczeœnie padaczkê, a w rodzinach tych chorych u 5%. Autor rozpoznawa³ nawet migrenê padaczkow¹, dodaj¹c jednak, e wiêkszoœæ ludzi cierpi¹cych na migrenê pozostaje wolna od cech padaczkowych.

2 64 S. Nowak, B. B³aszczyk, W. Nowak, E. Nowak, P. Nowak, S. Szmato³a Barolin [1] za cechê charakterystyczn¹ zmian w EEG u chorych na migrenê uznawa³ ich chwiejnoœæ w odró nieniu od chorych na padaczkê. Wielu innych autorów [2-22] uwa a, e wspó³istnienie migreny i padaczki jest rejestrowane w klinice. Jeszcze Jackson uznawa³ podobieñstwo miêdzy migren¹ a padaczk¹, objawiaj¹ce siê m.in. napadowoœci¹, gdzie przyczyn¹ s¹ zawsze zaburzenia mózgowe o ró nej lokalizacji. Mumenthaler [18] s¹dzi, e wspó³istnienie padaczki i migreny jest czêstsze, ni siê powszechnie uwa a, a dotyczyæ to ma szczególnie padaczki skroniowej. Problemem klinicznym s¹ tak e przypadki migreny z omdleniami i zmianami w EEG. Nieraz problemy diagnostyczne sprawiaj¹ chorzy z narkolepsj¹ i migren¹, u których tak e wystêpuj¹ zmiany w EEG [23-26]. Badanie to jest pomocne wówczas w rozpoznaniu ró nicowym [27]. CEL PRACY Celem pracy by³a ocena liczbowa, kliniczna i elektroencefalograficzna chorych ze wspó³istnieniem padaczki i migreny. Okres badañ obejmowa³ lata MATERIA BADAÑ Z ogólnej liczby 4712 chorych na padaczkê, wy³oniono 128 osób (K 98, M 30) w wieku lat (œr. 43 lata), ze wspó³istnieniem migreny. Czas trwania chorób 2-38 lat (œr. 27 lat). METODY Uwzglêdniono tylko czynne postaci padaczki oraz aktywne formy migreny. Stosowano typowe kryteria kliniczne oraz rutynowe metody diagnostyczne (neuroobrazowanie, badania naczyniowe, EEG). W pierwszych latach badania EEG by³o analogowe, a nastêpnie cyfrowe (komputerowe). Stosowano miêdzynarodowe systemy odprowadzeñ 10-20, wraz z innymi zaleceniami metodologicznymi. Jako aktywacjê stosowano: otwarcie-zamkniecie oczu reakcjê zatrzymania (O-Z, Rz), hyperwentylacjê (Hw) oraz fotostymulacjê (Ft). Pos³ugiwano siê podstawowymi metodami obliczeñ statystycznych. WYNIKI I OMÓWIENIE W ca³ej badanej grupie (4712 chorych) wspó³istnienie padaczki i migreny rozpoznano u 128 osób (K 98, M 30), co stanowi³o 2,72% (K 76,56%, M 23,44%).

3 Padaczka a migrena 65 P³eæ Tabela 1. Rodzaj napadów padaczkowych i postaæ migreny (n = 128) Rodzaj napadów padaczkowych i postaæ migreny czêœciowe uogólnione migrena z aur¹ bez aury n n n n M K Ogó³em ,37% 40,63% 44,53% 55,47% Napady czêœciowe wystêpowa³y u 59,37% (u kobiet 46,09%, u mê czyzn 13,28%), a uogólnione u 40,63% (u kobiet 30,47%, u mê czyzn 12,50%). Odsetki napadów czêœciowych wœród p³ci (n = 76) przedstawia³y siê nastêpuj¹co: u kobiet 77,63%, u mê czyzn 22,37%, a uogólnionych (n = 52) kolejno: u kobiet 75%, u mê - czyzn 25%. Migrena z aur¹ ogólnie stanowi³a 44,53% (kobiety 32,03%, mê czyÿni 12,50%) w stosunku do wszystkich chorych oraz u kobiet 71,93%, u mê czyzn 28,07% wg p³ci (n = 57). Migrena bez aury wœród wszystkich 128 chorych stanowi³a 55,47% (kobiety 44,53%, mê czyÿni 10,93% dla 128 chorych) oraz wg p³ci kobiety 58,16%, mê czyÿni 46,66%. W badanej grupie dominowa³y napady czêœciowe, co zgodne jest z danymi z piœmiennictwa, choæ w niektórych pracach odsetek ten bywa jeszcze wy szy. Przewaga ta by³a tak wœród kobiet, jak i mê czyzn. Znaczny odsetek migreny z aur¹, g³ównie wzrokow¹ (ponad 80%, reszta z aur¹ czuciow¹, parestetyczn¹), potwierdza spostrzegane wczeœniej zjawisko wspó³istnienia przewa nie tej postaci z padaczk¹. Równie napady czêœciowe z³o one (skroniowe) znacz¹co czêsto wspó³istnia³y z migren¹. U ponad 15% chorych migrena wyprzedza³a napady padaczkowe, wystêpuj¹c stosunkowo wczeœnie (od 18. do 25. roku ycia). 55% chorych z napadami uogólnionymi, g³ównie pierwotnymi, mia³o ponapadowe bóle g³owy o charakterze identycznym lub zbli onym do napadów migreny. Dotyczy³o to w równej mierze kobiet i mê czyzn. Czas trwania (œr. 10 lat) migreny mia³ zwi¹zek z wystêpowaniem napadów padaczkowych, choæ nie by³o to zjawisko istotne statystycznie. W ponad 30% przypadków po okresie menopauzy u kobiet objawy migreny ustêpowa³y, przy zmniejszaniu siê tak e czêstoœci napadów padaczkowych, ale w sposób nieistotny statystycznie. Napady migreny prowokowane miesi¹czk¹ ( migrena miesi¹czkowa ) nie korelowa³y z czêstoœci¹ pojawiania siê napadów padaczkowych. Stosunkowo niski odsetek wspó³istnienia padaczki i migreny w badanym materiale (poni ej 3%) wynika³ w pewnym stopniu z za³o eñ pracy: czynna postaæ padaczki i aktywna forma migreny. Nie uwzglêdniono chorych na migrenê, u których w dzieciñstwie wystêpowa³y napady padaczkowe. Podawane w piœmiennictwie nieraz wielokrotnie wy sze odsetki mog³y siê wi¹zaæ z ³agodniejszymi kryteriami diagnostycznymi, krótszym okresem obserwacji, bardziej zró nicowan¹ grup¹ poddan¹ analizie itp. Autorzy tej pracy stoj¹ równie na stanowisku, e padaczka i migrena s¹ odrêb-

4 66 S. Nowak, B. B³aszczyk, W. Nowak, E. Nowak, P. Nowak, S. Szmato³a nymi zespo³ami klinicznymi, mimo e w obydwu przypadkach istnieje osobliwa dysfunkcja mózgu, napadowoœæ, powtarzalnoœæ, odwracalnoœæ objawów itp. Stosowanie leków przeciwpadaczkowych, g³ównie nowej generacji, w ponad 55% przypadków by³o wystarczaj¹c¹ terapi¹ w zapobieganiu napadom migreny lub znacz¹cym zmniejszaniu ich nasilenia i czêstoœci wystêpowania. Zmiany w EEG rejestrowano u wszystkich 128 badanych chorych. W okresie miêdzynapadowym uogólnione wy³adowania napadowe spostrzegano u ponad 65% badanych, z³o one z wieloiglic, fal ostrych oraz zespo³ów iglica fala. Rejestrowano tak e napadowoœæ asymetryczn¹. Wy³adowania ogniskowe (zogniskowane), g³ównie skroniowe, wystêpowa³y u ponad 15% chorych, u pozosta³ych by³y to zmiany ogniskowe w obszarach skroniowo-czo³owych lub skroniowo-potylicznych. Hw aktywowa³a zmiany u ponad 35% badanych, a Ft (czêstotliwoœæ ponad 24 Hz) u ponad 30%. Obserwowano te zmiany rytmu podstawowego, ale g³ównie u chorych z czêstymi i ciê kimi napadami migreny, z rejestrowaniem fal wolnych hetta, wyj¹tkowo delta oraz asymetriê pó³kulow¹ zapisu [27]. Obecnie analizuje siê zmiany w EEG tak e technik¹ qeeg oraz magnetoencefalografi¹, w tym tak e u chorych na migrenê i padaczkê [19, 21, 22, 24-26, 28]. WNIOSKI 1. Wspó³istnienie czynnej postaci padaczki i migreny stanowi³o mniej ni 30% badanych. 2. Dominowa³o wystêpowanie napadów czêœciowych niezale nie od p³ci. 3. Stosunkowo wysoki odsetek migreny z aur¹, g³ównie wzrokow¹, jest zgodny z danymi z piœmiennictwa, mówi¹cymi o wspó³istnieniu g³ównie tej formy z padaczk¹. 4. Zmiany w EEG by³y typowe dla aktywnej postaci padaczki i migreny. 5. D³ugi czas trwania migreny w pewnym stopniu sprzyja³ wystêpowaniu napadów padaczkowych. 6. Przewaga kobiet wœród badanych wydaje siê wynikaæ z wiêkszej czêstoœci wystêpowania u nich migreny. 7. Stosowane leki przeciwpadaczkowe u ponad po³owy chorych zapobiega³y lub zmniejsza³y czêstoœæ i intensywnoœæ napadów bólowych migreny. 8. Padaczka i migrena s¹ niezale nymi zespo³ami choæ z pewnymi podobieñstwami etiopatogenetycznymi i klinicznymi.

5 Padaczka a migrena 67 PIŒMIENNICTWO [1] Barolin G.: Epilepsja. Amsterdam [2] Flatau E.: Migrena. Warsz. Tow. Nauk. Warszawa [3] Herman E.: Migrena. W: O bólach g³owy. Herman E. (red.). Zak³. Ubezp. Spo³. Warszawa [4] Stein W.: Bóle g³owy. PZWL. Warszawa [5] Dow enko A.: Padaczka a migrena. W: Padaczka. Dow enko A. (red.). PZWL. Warszawa [6] Heyck H.: Migrena. W: Bóle g³owy. Heyck H. (red.). PZWL. Warszawa [7] Jus A., Jus K.: Migrena. W: Elektroencefalografia. PZWL. Warszawa 1967; [8] Prusiñski A.: Migrena. PZWL. Warszawa [9] Nowak S., Nowak W.: Wspó³istnienie migreny i padaczki w materiale w³asnym. Neur. Neurochir. Pol. 1986; 3: 210. [10] Stêpieñ A.: Migrena. W: Bóle g³owy. Stêpieñ A. (red.). Wyd. Czelej. Lublin 2004; [11] Dom a³ T.: Badania elektroencefalograficzne w migrenie. Neur. Neurochir. Pol. 1975; 9(25): [12] Klimek A.: Elektroencefalograficzne aspekty migreny. Neur. Neurochir. Pol. 1976; 10(26): [13] Wilson J.: Migraine in epilepsy. Dev. Med. Child. Neurol. 1992; 34: [14] Marks D. A., Ehrenberg B. L.: Migraine related seizures in adult with epilepsy, with EEG correlation. Neurology. 1993; 43: [15] Kugler J.: Elektroenecephalographic und Beziehungen zur Epilepsie. In Die Migraine. Soyka D. (Ed.). Dusseldorf-Laba 1979; [16] Wendorf J.: Migrena w padaczce u dzieci. Epileptologia 1993; 1(3): [17] Todze O., Sturus L., Kasradze S.: Padaczka dzieciêca z wy³adowaniami w okolicy potylicznej i zespó³ migreno-padaczki. Epileptologia 1999; 7(3): [18] Mumenthaler M., Mattle H.: Migrena. W: Neurologia. Mumenthaler M., Mattle H. (red.). Wyd. polskie pod red. R. Podemskiego i M. Wendera. Wyd. Med. Urban i Partner. Wroc³aw 2001; [19] Dow D. J., Whitty C. W. M.: Electroencephalographic changes in migraine. Review of 51 cases. Lancet 1947; [20] Loder E., Marcus D. A.: Migraine In Women. BC Decker Inc. Hamilton-London [21] Smith V. O. G., Winter A. L.: The EEG in migraine. In: Smith R. (ed.): Blackground to Migraine, First Migraine Sympodium. Whitefrias Press. London 1967; Ch. 3. [22] Dreschler B., Stary P.: The EEG in hemicrania. Electroenceph. Clin. Neurophysiol. 1963; 15: [23] Majkowski J.: Migrena. W: Atlas elektroencefalografii. PZWL. Warszawa 1991; 222. [24] Niedermeyer E.: The EEG in Patients Migraine and Other Forma Applications and Related Fields. Clin. Neurophysiol. 1993; 30: [25] Lia C., Carenini L., Degioz C., Bottachi E.: Computerized EEG analysis an migraine patients. Ital. J. Neurol. Sci. 1995; 16(4): [26] de Tommaso M., Sciruichio V., Guido M., Sasanelli G., Spechio L. M., Puca F. M.: EEG spectra analysis in migraine without aura attacka. Cephalgia 1998; 18(6): [27] Nowak P.: EEG w migrenie. Studia Medyczne AŒ 2004; 2: [28] Hall S. D., Gareth B. Sc., Barnes R., Hillebrand A., Furlong P. L., Singh K. D., Holliday I. E.: Spatio-temporal Imaging of Cortical Desynchronizations in Migraine Visual Aura: A Magnetoencephalography Case Study. Headache 2004; 44: