Prawo ze. Opracował:

Transkrypt

1 Analiza ustawy Prawo Wodne ze szczególnym uwzględnieniem Ramowej Dyrektywyy Wodnej i określenia barier we wdrażaniu jej w Polsce Opracował: Bernard Okoński Poznań 2014

2 Spis treści 1. WPROWADZENIE Normalizacja gospodarowania wodą w krajach Wspólnoty Rozwiązana przyjęte w Ramowej Dyrektywie Wodnej Harmonogram wprowadzania Ramowej Dyrektywy Wodnej WPROWADZANIE WSPÓLNOTOWEJ POLITYKI WODNEJ W POLSCE CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW DORZECZY Kategorie i części wód Sztuczne lub silnie zmienione części wód Typy wód powierzchniowych Identyfikacja znaczących presji i ocena oddziaływań na obszarze dorzeczy Analiza ekonomiczna korzystania z wody w celu ustalenia stopnia zwrotu kosztów usług wodnych w obszarze dorzeczy Rejestr obszarów chronionych CELE ŚRODOWISKOWE RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ DOBRY STAN WÓD ORAZ WARUNKI REFERENCYJNE MONITORING WÓD PROGRAMY DZIAŁAŃ I PLANY GOSPODAROWANIA WODAMI ODSTĘPSTWA DOPUSZCZONE PRZEZ RAMOWĄ DYREKTYWĘ WODNĄ PLANY GOSPODAROWANIA WODAMI UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W PROCESIE PLANOWANIA GOSPODAROWANIA WODAMI BARIERY WE PROWADZANIU RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ ŹRÓDŁA... 29

3 1. WPROWADZENIE 1.1. Normalizacja gospodarowania wodą w krajach Wspólnoty Jednym z priorytetów polityki i działań podejmowanych przez struktury Unii Europejskiej jest poprawa stanu i utrzymanie wysokiego poziomu ochrony środowiska naturalnego. Dla potrzeb realizacji celów środowiskowych określono ramy polityki w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego oraz wytyczne i wymagania w zakresie ochrony środowiska, które powinny być także uwzględnianie przy ustalaniu zasad realizacji innych działań i polityk wspólnotowych. Ramy prawne w zakresie ochrony środowiska nawiązujące pośrednio do zasad gospodarowania wodą i ochrony obszarów siedlisk hydrogenicznych zawarte są w dyrektywnie o ochronie dziko żyjących ptaków 79/409/EWG (wersja skonsolidowana: w sprawie ochrony dzikiego ptactwa 2009/147/WE) potocznie zwaną dyrektywą ptasią i dyrektywie w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory 92/43/EWG zwanej potocznie dyrektywą siedliskową lub habitatową. Ponadto dyrektywy: w sprawie dużych katastrof 96/82/WE; w sprawie oceny oddziaływania na środowisko 85/337/EWG; w sprawie środków ochrony roślin 91/414/EWG. Jednak aktem prawnym normującym w sposób kompleksowy zasady gospodarowania wodą dla wszystkich wód w Europie tj. na obszarze krajów Wspólnoty, a także w wymiarze całego kontynentu jest Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (ang. Water Framework Directive 2000/60/EC) z dnia 23 października 2000 r. (obowiązująca od 22 grudnia 2000 roku), natomiast wymienione wyżej dyrektywy stanowią przepisy powiązane tzw. dyrektywy uzupełniające. Potrzeba normalizacji zasad prowadzenia gospodarki wodnej wynika zarówno z konieczności wspierania działań prośrodowiskowych jak również osiągania określonych celów społecznogospodarczych. Podjęcie zagadnienia wspólnej polityki wodnej w sposób kompleksowy przez Wspólnotę wynikało z wielu przesłanek, które dotyczyły stanu zasobów wodnych nie tylko na obszarze Unii Europejskiej, lecz także w skali całego kontynentu. Przesłanki skłaniające do uporządkowania gospodarowania wodą w Europie to: Niezadowalający i często pogarszający się stan zasobów wodnych zarówno w kontekście potrzeb środowiskowych jak i gospodarczych, Stałe zagrożenie związane z występowaniem powodzi oraz suszy, w tym zdarzeń o charakterze katastrofalnym, Brak wspólnego modelu gospodarowania wodą, wiele niespójnych sposobów gospodarowania wodą w różnych krajach, Brak jednolitego sposobu klasyfikacji, oceny stanu i monitoringu wód,

4 Brak jednolitego systemu oceny przyczyn, skali zagrożeń oraz wymiany informacji ich dotyczącej, Brak spójności w zakresie podejmowania działań związanych ze stymulacją ekonomiczną działań w zakresie właściwego kształtowania stanu zasobów wodnych. Wyżej wymieniony stan rzeczy w zakresie zasobów wodnych i uwarunkowań gospodarowania wodą występujący pod koniec XX wieku, a także perspektywa rozszerzenia wspólnoty o kolejnych członków stosujących różne podejścia, stały się podstawą do podjęcia działań związanych z opracowaniem wspólnego aktu prawnego normującego zasady gospodarowania wodami. Istotą podejścia przyjętego przy opracowaniu tej normy prawnej było określenie poszczególnych celów cząstkowych i ram czasowych osiągania kolejnych efektów dla wszystkich wód w Europie, a także trybów postępowania prowadzących do osiągania tych celów i ich weryfikacji. Przyjęto zasadę kompleksowości i zintegrowania zarządzania zasobami wodnymi, a także położono duży nacisk na to by akt prawny, miał poza wymiarem formalnym, bardzo silny wymiar praktyczny, uwzględniający ocenę konkretnych efektów. Położono bardzo silny nacisk na uwzględnienie aspektów środowiskowych gospodarowania wodą i respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju. Według zapisów preambuły opracowanego aktu prawnego woda nie jest traktowana, jako surowiec czy zasób gospodarczy: "...woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie..." Prace legislacyjne zmierzające do opracowania wspólnotowej normy prawnej regulującej gospodarowanie wodą trwały ponad 5 lat i mimo tak długiego horyzontu czasowego były bardzo intensywne wiązały się z przeprowadzeniem szeregu konsultacji, negocjacji i o opracowaniem wielu ekspertyz, oceną potrzeb różnych zainteresowanych stron. Podejście takie było niezbędne do opracowania nowoczesnych zasad gospodarowania wodą. Ważnym aspektem prowadzonych negocjacji i uzgodnień było uwzględnienie zagadnień potrzeb ochrony, kształtowania i odtwarzania zasobów wodnych dla siedlisk przyrodniczych, w tym szczególnie zagrożonych siedlisk hydrogenicznych tj. takich, dla których woda stanowi główny czynnik siedlisko twórczy. Efektem tych prac było przyjęcie w dniu 23 października 2000 r. przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej dyrektywy 2000/60/WE ustalającej ramy działania w zakresie polityki wodnej tj. Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW). Dyrektywy jako akty prawa wewnątrzwspólnotowego zobowiązują państwa członkowskie do wydania krajowych norm prawnych odpowiadających zapisom zawartym w dyrektywach w określonym terminie, ponieważ same w sobie nie stanowią podstawy praw i obowiązków osób

5 fizycznych i prawnych w krajach Wspólnoty. Stąd państwa członkowskie uchwalając Ramową Dyrektywę Wodą oraz państwa przystępujące do Unii Europejskiej są zobowiązane do wprowadzenia ustaleń zawartych w dyrektywnie do krajowego systemu prawnego Rozwiązana przyjęte w Ramowej Dyrektywie Wodnej Elementy polityki wodnej zawarte w RDW to: Implementacja RDW, Cele środowiskowe, Typologia, warunki referencyjne i systemy klasyfikacji wód, Monitoring, Plany gospodarowania wodami, Programy działań, Instrumenty ekonomiczne, Udział społeczeństwa, Polityka międzyregionalna. Ramowa Dyrektywa Wodna ustala ramy działań na rzecz ochrony wszelkich wód we Wspólnocie, które to działania: Zapobiegają dalszej degradacji oraz ochraniają i poprawiają stan zasobów wodnych; Promują zrównoważone użytkowanie wód oparte na długoterminowej ochronie zasobów wodnych; Dążą do zwiększenia skuteczności ochrony i do poprawy środowiska wodnego między innymi poprzez zastosowanie szczególnych środków zmierzających do stopniowej redukcji zrzutów, emisji i strat substancji priorytetowych, a także do zaprzestania lub wyeliminowania zrzutów; Zapewniają stopniowe zmniejszanie zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiegają zanieczyszczeniu tych wód w przyszłości; Przyczyniają się do zmniejszenia skutków powodzi i susz. Głównym założeniem koncepcyjnym zintegrowanego zarządzania wodami według RDW jest przyporządkowanie zarządu obszarowi dorzecza. Stąd podstawowa jednostki przestrzenna, w której prowadzi się jednorodny sposób zarządzania to wydzielony i przyporządkowany takiej jednostce obszar dorzecza wraz z zasobami wód podziemnych przynależnymi do tego dorzecza oraz przyległymi wodami przybrzeżnymi. Zasady zarządzania dla takiej jednostki przestrzennej są jednakowe na obszarze całej Wspólnoty, przy czym powołanie właściwych dla tego zarządu władz i struktur organizacyjnych,

6 ich hierarchia, sposób koordynowania działań, kompetencje prawne i administracyjne zostały delegowane prawodawstwu krajowemu. Integracja w zarządzaniu dotyczy również dorzeczy położonych na terytorium kilku państw. W takim przypadku wymagane jest zapewnienie współdziałania w prowadzeniu zarządu między właściwymi organami poszczególnych państw. W przypadku, gdy część obszaru dorzecza leży na terytorium państwa niebędącego członkiem Wspólnoty współdziałanie w osiągnięciu zakładanych celów zarządzania jest zalecane, jednak nie jest obligatoryjne. Zarządzanie w obszarze każdego dorzecza dokonywane jest według planu gospodarowania wodami. Dokument ten jest narzędziem planistycznym na podstawie, którego realizowana jest wspólnotowa polityka wodna. Plan gospodarowania wodami jest obligatoryjnie opracowany dla każdego obszaru dorzecza stanowiącego wyróżnioną jednostkę przestrzenną, dla której przyporządkowano cele zarządzania i objętą jednorodnym sposobem prowadzenia działań zarządczych. Plan gospodarowania wodami dorzecza zawiera cele środowiskowe dla danego obszaru dorzecza oraz działania zapewniające osiągnięcie tych celów. Działania te w RDW określone zostały, jako programy działań. Programy działań powinny być określone łącznie z pierwszą edycją planu gospodarowania wodami dla jednostki przestrzennej tj. do końca 2009 roku. Natomiast wdrożenie tych programów działań powinno nastąpić w 2012 roku, zaś osiągnięcie celów środowiskowych tzn. dobrego stanu wód zakładanych dla danego obszaru dorzecza do końca 2015 roku. Dla dorzeczy międzynarodowych zaleca się opracowanie wspólnego planu gospodarowania wodami Harmonogram wprowadzania Ramowej Dyrektywy Wodnej Ramowa Dyrektywa Wodna obowiązywała od terminu jej publikacji w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty Europejskiej tj. dn. 22 grudnia 2000 r. ówczesne kraje członkowskie Wspólnoty, przy czym państwa członkowskie zobowiązane były do wprowadzenia w życie przepisów prawa krajowego niezbędnych do wdrożenia dyrektywy nie później niż do dn. 22 grudnia 2003r. Pozostałe kraje tj. te, które przystąpiły do Wspólnoty później, powinny wdrożyć dyrektywę w terminie ustalonym w drodze negocjacji lub w terminie przystąpienia do Wspólnoty. Polska zobowiązała się wdrożyć unormowania dyrektywy do prawodawstwa krajowego nie później niż w terminie akcesji tj. do dn. 1 maja 2004 roku. Harmonogram wdrażania zapisów Dyrektywy Wodnej przedstawiono w Tabeli 1.

7 Tabela 1. Harmonogram wdrażania RDW. Termin Nazwa działania Podstawa prawna 2000 Wejście w życie Ramowej Dyrektywy Wodnej (dn r.) Art Transpozycja RDW Wyznaczenie obszarów dorzeczy i kompetentnych władz Art. 23 Art Charakterystyka obszarów dorzeczy Art Rozpoczęcie konsultacji społecznych w procesie planowania Art. 14 gospodarowania wodami Art. 8 Ustanowienie sieci monitoringu 2008 Prezentacja projektów planów gospodarowania wodami Art Zatwierdzenie planów gospodarowania wodami Art. 11, Zwrot kosztów usług wodnych Art Wdrożenie programów działań Art Uzyskanie dobrego stanu wód Art Kolejny cykl planowania Art. 4, Art Kolejny cykl planowania ostateczne osiągnięcie celów Art. 4, Art. 13 Ramowa Dyrektywa Wodna stanowi, że państwa Wspólnoty ustalają kary, które nakłada się w przypadku naruszeń przepisów krajowych zgodnych z dyrektywą. Kary te powinny być skuteczne, adekwatne do naruszenia i odstraszające. 2. WPROWADZANIE WSPÓLNOTOWEJ POLITYKI WODNEJ W POLSCE Implementacja wspólnotowej polityki wodnej stanowi element krajowej strategii gospodarki wodnej. Celami krajowej strategii gospodarki wodnej w Polsce są: Implementacja polityki wodnej Unii Europejskiej, Poprawa bezpieczeństwa powodziowego kraju oraz zapobieganie skutkom suszy, Optymalizacja gospodarowaniem majątkiem Skarbu Państwa związanym z gospodarką wodną, Uspołecznienie procesu decyzyjnego w zakresie gospodarki wodnej, w szczególności dostosowanie i optymalizacja przepisów prawa, narzędzi finansowych oraz sfery instytucjonalnej. Implementacja wspólnotowej polityki wodnej została rozpoczęta w trakcie przygotowań do członkowstwa. Harmonogram zawarty w Narodowym Programie Przygotowań do członkowstwa będący efektem zobowiązań poczynionych w toku negocjacji z UE był podstawą wprowadzania

8 zapisów m.in. Ramowej Dyrektywy Wodnej do krajowego sytemu prawnego. Zapisy tej dyrektywy zostały w Polsce przeniesione głównie do następujących ustaw: Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U nr 62 poz. 628) uchylona i zastąpiona dn przez Ustawę z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U poz. 21); Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U nr 123 poz. 858 ). Integralną elementem zapisów podanych wyżej norm prawnych są przepisy wykonawcze zawarte w wydanych do nich rozporządzeniach. Polska w toku negocjacji przedakcesyjnych z UE w zakresie szeroko rozumianej gospodarki wodnej wystąpiła o okresy przejściowe. Okresy przejściowe dotyczyły zagadnień środowiskowych: oczyszczania ścieków komunalnych (10 letni, 13 letni i 8 letni okres przejściowy), ochrony wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzenia rolniczego (8 letni okres przejściowy), jakości wód powierzchniowych ujmowanych do produkcji wody do picia (8 letni okres przejściowy), zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń (3 letni okres przejściowy), odpadów (10 letni okres przejściowy), odpadów niebezpiecznych (10 letni okres przejściowy), opakowań i odpadów z opakowań (8 letni okres przejściowy), usuwania olejów odpadowych (3 letni okres przejściowy). Początek okresu przejściowego biegł od terminu gotowości Polski do akcesji tj. dn. 31 grudnia 2002 roku lub terminu obowiązywania dyrektyw uchwalonych po tym terminie i w większości przypadku już się zakończył. Główną ustawą dotyczącą korzystania z wód i zasobów wodnych w Polsce jest Ustawa Prawo wodne. Stąd do ustawy tej przeniesiono najwięcej zapisów zawartych w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Według ustawy Prawo wodne organami właściwymi w sprawie gospodarowania wodami są: Minister właściwy ds. gospodarki wodnej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej Wojewoda, Organy jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z wytycznymi RDP, także w Polsce wyznaczono dorzecza, a następnie wyróżniono dla nich obszary dorzeczy tj. podstawowe jednostki gospodarowania wodą (Rys. 1). Wskazano

9 również, które z obszarów dorzeczy stanowią obszary międzynarodowe. I tak wyznaczona dwa główne obszary dorzeczy: Wisły i Odry, a także 8 niewielkich obszarów dorzeczy. Wszystkie wyznaczone obszary dorzeczy są obszarami międzynarodowymi. Obszary dorzeczy podzielono na regiony wodne na podstawie kryterium hydrograficznego (Rys. 2). W obszarze dorzecza Wisły i Odry wydzielono 8 regionów wodnych, w każdym po 4 regiony. Pozostałe, to łącznie 13 przeważnie bardzo niewielkich regionów wodnych, których podział wynikał z przebiegu wododziałów w obszarach dorzeczy oraz tego, żee rzeki te mają przebieg transgraniczny. Zarząd wodami w regionach wodnych został delegowany dyrektorom regionalnych zarządów gospodarki wodnej (RZGW) w: Gliwicach, Wrocławiu, Poznaniu, Szczecinie oraz Krakowie, Warszawie i Gdańsku. Rys. 1. Podział Polski na obszary dorzeczy.

10 Rys. 2. Podział Polski na regiony wodne. Dla dorzecza Odry wydzielono następujące regiony wodne: Region wodny Górnej Odry (RZGW Gliwice), Region wodny Środkowej Odry (RZGW Wrocław), Region wodny Warty (RZGW Poznań), Region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego. Dla dorzecza Wisły wydzielono następujące regiony wodne: Region wodny Małej Wisły (RZGW Gliwice) Region wodny Górnej Wisły (RZGW Kraków), Region wodny Środkowej Wisły(RZGW Warszawa), Region wodny Dolnej Wisły (RZGW Gdańsk), Pozostałe 13 regionów wodnych leżąą w dorzeczach Dniestru, Dunaju, Łaby, Jarft, Świeżej i Ücker. Relatywnie Większe z nich wymieniono niżej. Dla dorzecza Niemna: Region wodny Niemna (RZGW Warszawa).

11 Dla dorzecza Pregoły: Region wodny Łyny i Węgorapy (RZGW Warszawa). Właściwym organem administracji wodnej, odpowiedzialnym za realizację zadań wynikających z wdrożenia RDW jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej (KZGW). Stanowi on centralny organ administracji rządowej nadzorowany przez właściwego ministra ds. gospodarki wodnej jednocześnie sprawujący nadzór nad działalnością dyrektorów Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej (RZGW). Dyrektorzy RZGW stanowi organ administracji rządowej niezespolonej podlegający Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej odpowiedzialny za gospodarowanie wodami w regionach wodnych wydzielonych w obszarze dorzecza. Prezes KZGW odpowiedzialny jest za opracowanie planów gospodarowania wodami. Właściwy dyrektor RZGW opracowują tzw. warunki korzystania z wód (rys. 3). Organy administracji wodnej (Prezes KZGW i dyrektor RZGW) realizując zadania wynikające z Ramowej Dyrektywy Wodnej współpracują z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska i właściwymi Wojewódzkimi Inspektorami Ochrony Środowiska, właściwymi organami administracji rządowej i samorządowej oraz państwową służbą hydrologiczno meteorologiczną tj. Instytutem Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowym Instytutem Badawczym, państwową służbą hydrogeologiczną tj. Państwowym Instytutem Geologicznym Państwowym Instytutem Badawczym. KRAJ DORZECZE OBSZAR DORZECZA (jednostka planowania) REGION WODNY Plan gospodarowania wodami Opracowuje: Prezes KZGW Warunki korzystania z wód Opracowuje: Dyrektor RZGW ZLEWNIA JEDNOLITA CZĘŚĆ WÓD (jednostka oceny stanu wód) Monitoring stanu wód Koordynuje: Dyrektor RZGW Rys 3. Planowanie w gospodarowaniu wodami na tle struktury organizacyjnej administracji wodnej i podziału jednostek przestrzennych wg RDW oraz prawodawstwa krajowego.

12 3. CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW DORZECZY Charakterystyka obszarów dorzeczy wyróżnionych na obszarze państwa to działanie wykonywane dla potrzeb sporządzenia planów gospodarowania wodami. Główne elementy tego działania to: Podział obszaru dorzecza na kategorie wód powierzchniowych; Ustalenie typologii wód powierzchniowych z podziałem na kategorie wód; Ustalenie warunków referencyjnych odpowiednich dla poszczególnych typów wód powierzchniowych; Podział obszaru dorzecza na jednolite części wód powierzchniowych i podziemnych; Identyfikacja znaczących presji i ocena oddziaływań na obszarze dorzeczy; Analiza ekonomiczna korzystania z wody w celu ustalenia stopnia zwrotu kosztów usług wodnych w obszarze dorzecza; Rejestr obszarów chronionych Kategorie i części wód RDW dotyczy następujących wód: wody powierzchniowe, wody podziemne, wody przybrzeżne, wody terytorialne do 12 mil morskich od wybrzeża (dla jakości wód). Wszystkie te wody są przypisane do następujących jednostek przestrzennych: dorzecze, obszar dorzecza i tzw. części wód. Części wód można zdefiniować jako: W przypadku wód powierzchniowych to oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych taki jak jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych, W przypadku wód podziemnych to określona objętość wód podziemnych występująca w obrębie warstwy lub zespołu warstw wodonośnych, Części wód powierzchniowych w granicach obszaru dorzecza zaliczane są do jednej z kategorii: rzeki, jeziora, wody przejściowe lub wody przybrzeżne. Wody podziemne i pasy wód przybrzeżnych muszą być powiązane z obszarem dorzecza. Dotychczas wyznaczono wszystkie te kategorie wód. Głównym celem wyróżnienia części wód jest umożliwienie pełnego opisu ich charakterystyki oraz określenie aktualnego stanu wód.

13 3.2. Sztuczne lub silnie zmienione części wód Wydzielona część wód powierzchniowych może ostać zakwalifikowana jako sztuczna lub silnie zmieniona jednolita część wód. Kryterium kwalifikowania to stopień przekształceń antropogenicznych, którym została podana część wód w efekcie działań związanych z wykorzystaniem tych wód. Działania takie mogą powodować trwałe zmiany hydromorfologiczne uniemożliwiające osiągnięcie dobrego stanu wód lub ich części, ponieważ w przypadku wód naturalnych ocenia się stan ekologiczny wód a nie potencjał ekologiczny. Stąd dla wód lub części wód, który dotyczy sposób użytkowania powodujący zmiany hydromorfologiczne lub zostały w sposób sztuczny stworzone przez człowieka zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej umożliwiają uznanie takiego ich stanu, jako stan pożądany, stan obłożony mniejszymi rygorami, które określa się jako dobry potencjał ekologiczny. Ostateczne uznanie części wód za sztuczne lub silnie zmienione poprzedza szczegółowe uzasadnienie i kontrola, a najpierw procedura ustalenia i oceny celu osiągnięcia dobrego potencjału ekologicznego jednolitych części wód sztucznych lub silnie zmienionych. Stąd w Polsce wyznaczono wstępnie sztuczne i silnie zmienione części wód podczas pierwszego etapu charakterystyki obszaru dorzecza. Następnie weryfikowano tak wyznaczone sztuczne i silenie zmienione części wód, zaś w efekcie wystąpiły znaczne różnice między wyznaczonymi i ostatecznie zweryfikowanymi częściami wód uznanymi jako sztuczne lub silnie zmienione Typy wód powierzchniowych Części wód powierzchniowych wydzielone dla różnych kategorii wód powierzchniowych tj. rzek, jezior, wód przybrzeżnych, wód terytorialnych są klasyfikowane i różnicowane na typy według metod określonych w RDW z wykorzystaniem systemu typologii A lub B. Pierwotnie do kategoryzacji na typy wód wykorzystywano metodę A, która jako kryteria wykorzystywała cechy abiotyczne wód tj. położenie części wód w granicach ekoregionu, wysokość nad poziomem morza, obszar zlewni i budowę geologiczną podłoża. Obecnie wykorzystuje się w klasyfikacji typów wód również kryteria biotyczne oparte o elementy bioindykacyjne. Wyróżniono łącznie 47 typów wód dla wszystkich kategorii tj. 26 typów dla kategorii rzeki, 13 typów dla kategorii jeziora, 5 typów w kategorii wód przejściowych, 3 typy w kategorii wód przybrzeżnych Identyfikacja znaczących presji i ocena oddziaływań na obszarze dorzeczy Działania zmierzające do identyfikacji znaczących presji i ocena oddziaływań na obszar dorzeczy wskazuje na wpływ czynnika antropopresyjnego związanego z gospodarką prowadzoną przez człowieka na stan wód powierzchniowych i podziemnych w wydzielonych jednostkach przestrzennych. Rezultaty wymienionych wyżej działań umożliwiają ustalenie stanu

14 poszczególnych części wód powierzchniowych i podziemnych. Identyfikacja presji i ocena oddziaływań prowadzona była w ramach opracowania charakterystyki obszarów dorzeczy do 2004 roku, podczas której analizowano presje oddziałujące na poszczególne części wód będące efektem obszarowego lub punktowego zanieczyszczenia wód, znaczących poborów wód oraz presje wynikające ze zmian morfologicznych terenu i jednostek hydrograficznych. Następnie wyniki zostały uszczegółowione w 2007 roku głownie o podanie innego rodzaju oddziaływań w formie presji oraz prognozę rozwoju do 2015 roku na obszarach dorzecza dla poszczególnych części wód. Prognoza rozwoju to zbiór kilku scenariuszy zmian możliwych do zaistnienia dla danej jednostki przestrzennej w określonym horyzoncie czasowym. Prognoza rozwoju powinna uwzględnić wszystkie rodzaje oddziaływań wynikających z potrzeb społecznych i gospodarczych mogących oddziaływać na stan wód w przyszłości. Jeśli dla części wód stwierdza się, że istnieje ryzyko, że części te w założonym terminie nie będą mogły uzyskać dobrego stanu wód lub dobrego potencjału wód, należy zaplanować działania, których wdrożenie umożliwi osiągnięcie w założonym terminie dobrego stan wód lub dobry potencjał wód Analiza ekonomiczna korzystania z wody w celu ustalenia stopnia zwrotu kosztów usług wodnych w obszarze dorzeczy Ramowa Dyrektywa Wodna nakłada obowiązek opracowania analiz ekonomicznych gospodarowania wodami dla potrzeb spełnienia zasady pełnego zwrotu kosztów usług wodnych, który powinien być uwzględniony przy ustalaniu opłat za wodę. Zasada ta była wdrażana do 2010 roku. W 2004 roku właściwe RZGW wykonały wstępną analizę ekonomiczną kosztów korzystania z wód obejmującą ówczesny poziom zwrotu kosztów usług wodnych w poszczególnych regionach wodnych dla wydzielonych obszarów opracowania analiz ekonomicznych. Analiza zwrotu kosztów prowadzona wówczas sprowadzała się do oceny usług komunalnych (operatorów komunalnych) związanych z korzystaniem z wód, nie uwzględniała zaś wykorzystania rolniczego, przemysłowego (operatorów rolniczych i komunalnych) oraz kosztów ekologicznych i zasobowych ze względu na brak wystarczających danych i problemy metodyczne. Koszty ekologiczne korzystania z wód określane są jako wielkość strat spowodowanych zanieczyszczeniem zasobów wodnych, zaś koszty zasobowe są to koszty straconych możliwości wynikające z eksploatacji zasobów wodnych, przekraczające ich zdolność samoodtwarzania. W zasadzie są to koszty ponoszone na zwiększenie stanów retencji. Obecnie w Polsce prowadzone są wciąż prace w celu oszacowania wszystkich tych kosztów.

15 3.6. Rejestr obszarów chronionych Zgodnie z RDW państwa członkowskie zapewniają utworzenie rejestru lub rejestrów wszystkich obszarów chronionych leżących na obszarze dorzecza, uznanych za wymagające szczególnej ochrony w ramach prawodawstwa UE, w celu ochrony wód powierzchniowych i podziemnych oraz dla zachowania siedlisk i gatunków bezpośrednio uzależnionych od wody. Rejestr taki powinien powstać w terminie 4 lat od wejścia w życie RDW. Rejestr obszarów chronionych powinien zawierać dane dotyczące następujących rodzajów obszarów chronionych: Obszary przeznaczone do poboru wody w celu zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia; Obszary przeznaczone do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym, Części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym obszary wyznaczone jako kąpieliska na mocy dyrektywy 76/160/EWG; Obszary wrażliwe na substancje biogenne, w tym obszary wyznaczone jako strefy wrażliwe na mocy dyrektywy 91/676/EWG (dyrektywa azotanowa) oraz obszary wyznaczone jako tereny wrażliwe na mocy dyrektywy 91/271/EWG (dyrektywy o ściekach komunalnych); Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, gdzie utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, w tym właściwe stanowiska w ramach programu Natura 2000, wyznaczone na mocy dyrektywy 92/43//EWG oraz dyrektywy 79/409/EWG. 4. CELE ŚRODOWISKOWE RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ Polityka wodnaue zakłada się, że wdrożenie Ramowej Dyrektywy Wodnej w krajach wspólnoty przyczyni się do osiągnięcia celów środowiskowych: Uzyskanie dobrego stanu wód w 2015 roku tj.: - Dobrego stanu ekologicznego i chemicznego dla wód powierzchniowych, - Dobrego stanu ilościowego i chemicznego dla wód podziemnych, - Dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego dla wód sztucznych i silnie zmienionych, Niepogarszania dobrego stanu wód tam, gdzie ten stan już osiągnięto, Spełnienia wymagań specjalnych w odniesieniu do obszarów chronionych,

16 Zaprzestania lub stopniowego wyeliminowania zrzutu substancji priorytetowych do środowiska bądź ograniczenia zrzutu tych substancji. Dla potrzeb wskazania działań jakie mają służyć osiągnięciu celów środowiskowych wymienionych wyżej dokonano oceny prawdopodobieństwa ich spełnienia, ujmując rzecz inaczej ryzyko nieosiągnięcia celów środowiskowych. Według RDW, przy opracowaniu ocen ryzyka wykorzystuje się dane zebrane w trakcie identyfikacji znacznych oddziaływań antropogenicznych oraz oceny ich wpływu na stan wód oraz inne istotne informacje, w tym dane z monitoringu środowiska. Zapisy RDW dotyczące procesu planowania gospodarowania wodami dotyczą również opracowania oceny ryzyka nieosiągnięcia do 2015 roku celów środowiskowych. Według tych zapisów uszczegółowienie oceny ryzyka powinno nastąpić po identyfikacji znaczących oddziaływań i ocenie ich wpływu na stan wód oraz po oszacowaniu scenariuszy możliwych zmian w prognozie rozwoju oraz przed przystąpieniem do wyznaczania istotnych problemów gospodarki wodnej. 5. DOBRY STAN WÓD ORAZ WARUNKI REFERENCYJNE Ocena dobrego stanu wód powierzchniowych według RDW bazuje na podejściu ekologicznym do klasyfikacji wód powierzchniowych ze względu wprowadzenie wymogu oceny ich stanu ekologicznego oraz stanu chemicznego (rys. 4). Elementy oceny dobrego stanu wód powierzchniowych zarówno podstawowe, do których zalicza się czynniki biologiczne, jak i uzupełniające, do których należą czynniki fizykochemiczne oraz hydromorfologiczne, obejmują obszerną listę wskaźników, które należy określić dla potrzeb oceny stanu części wód. W zależności od kategorii wód powierzchniowych tj. tego czy przedmiotem oceny jest rzeka, jezioro, wody przybrzeżne, wody terytorialne, różne zestawy elementów oceny są analizowane (rys. 5)

17 OCENA STANU WÓD Rodzaj wód WODY POWIETRZCHNIOWE WODY PODZIEMNE Rodzaj oceny Liczba klas Ocena stanu ekologicznego 5 klas Ocena stanu chemicznego 2 klasy Ocena stanu ilościowego 2 klasy Rodzaj wskaźników Wskaźniki biologiczne Wskaźniki fizykochemiczne Wskaźniki ilościowe Rys. 4. Ocena wód dla wód powierzchniowych i podziemnych Rodzaj wskaźników Wskaźniki biologiczne Wskaźniki fizykochemiczne Wskaźniki ilościowe Oceniane elementy jakości Skład i liczebność fitoplanktonu Skład i liczebność makrolitów i fitobentosu Skład i liczebność bezkręgowców bentosowych Skład, liczebność i struktura wiekowa ichtiofauny Warunki termiczne Warunki natlenienia Zasolenie Odczyn ph Substancje biogenne Specyficzne zanieczyszczenia Wielkość i dynamika przepływu wód Połączenie z częściami wód podziemnych Ciągłość rzeki Zmienność głębokości i szerokość rzeki Struktura i skład podłoża rzeki Struktura strefy nadbrzeżnej Rys. 5. Elementy jakości wód powierzchniowych na przykładzie rzek. W celu określenia jakie wartości parametrów określają dobry stan wód dla danej części niezbędne jest określenie warunków referencyjnych, które dają podstawę do klasyfikowania stanu ekologicznego wód (rys. 6). Warunki referencyjne przypisane są stanowi wód

18 naturalnemu lub zbliżonemu do naturalnego przy co najwyżej niewielkiej presji antropogenicznej. Stąd warunki referencyjne to stan naturalnych warunków danej wody powierzchniowej specyficzny dla danego typu wody. Dobry stan ekologiczny to nieznaczne odchylenie od warunków referencyjnych czyli stanu naturalnego. Dla potrzeb klasyfikacji wód oblicza się Współczynnik Jakości Ekologicznej (WJE) eng. Ecological Quality Ratio (EQR) jest to wartość wskazująca na odchylenie od stanu naturalnego obliczona jako iloraz obserwowanej wartości parametru i referencyjnej wartości parametru. W celu zapewnienia porównywalności systemów oceny stanu ekologicznego między różnymi krajami Wspólnoty, kraje te powinny uczestniczyć w tzw. ćwiczeniu interkalibracyjnym, którego efekt powinno stanowić jednakowe interpretowanie bardzo dobrego i dobrego stanu wód. Ustalenie warunków referencyjnych dla wszystkich typów wód powierzchniowych oraz granic klas jakości, stanowi podstawę ustalania celów środowiskowych dla poszczególnych części wód powierzchniowych (rys. 7). Stan wymagający utrzymania Stan wymagający poprawy WJE =1 Stan bardzo Stan dobry Stan dobry Warunki umiarkowany Stan słaby Stan zły WJE =0 referencyjne Brak lub bardzo małe odchylenie od warunków referencyjnych Niewielkie odchylenie od warunków referencyjnych Średnie odchylenie od warunków referencyjnych Znaczne odchylenie od warunków referencyjnych Bardzo duże odchylenie od warunków referencyjnych Rys. 6. Klasyfikacja stanu ekologicznego wód.

19 Ustalanie celów środowiskowych Etap prac planistycznych Zdefiniowanie zbioru wskaźników biologicznych, fizykochemicznych, morfologicznych oraz wartości liczbowych granic klas jakości dla tych wskaźników Przypisanie poszczególnym częściom wód konkretnych wymagań w zakresie elementów jakości biologicznej, fizykochemicznej i morfologicznej Określenie terminów osiągnięcia pożądanych stanów jakości dla poszczególnych części wód Określenie odstępstw jest elementem prac planistycznych Rys. 7. Ustalanie celów środowiskowych. 6. MONITORING WÓD Program monitoringu wód wg RDW ma na celu dokonanie kompleksowego i spójnego monitoringu stanu wód na obszarze każdego dorzecza dla potrzeb weryfikacji podstaw oceny oraz dotrzymania celów środowiskowych, umożliwienia jednolitej klasyfikacji wód na terytorium wszystkich krajów UE, obserwowania długoterminowych kierunkowych zmian stanu wód, planowaniu i kontroli skuteczności działań, monitorowania stężenia zanieczyszczeń oraz wywieranych przez nie oddziaływań oraz monitorowania obszarów chronionych (rys. 8).

20 MONITORING System pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska realizowany przez właściwe jednostki w celu określenia skutecznych działań na rzecz jego ochrony i poprawy DIAGNOSTYCZNY Określa stan wód Dostarcza danych do: Służący do: OPERACYJNY BADAWCZY Wykonywany, gdy: Uzupełnienia i zatwierdzenia procedury oceny oddziaływań określonych załącznikiem nr II RDW Skutecznego i efektywnego projektowania przyszłych programów monitoringu Oceny długoterminowych zmian warunków naturalnych Oceny długoterminowych zmian wynikających z oddziaływań antropogenicznych Określenia stanu części wód, w przypadku, których uznano, że nie zostaną osiągnięte wyznaczone cele środowiskowe Ocena jakichkolwiek zmian stanu takich części wód będących wynikiem realizacji programów działań naprawczych Przyczyny nieosiągnięcia celów środowiskowych nie są znane Z monitoringu diagnostycznego wynika, że cele wyznaczone dla części wód nie zostaną prawdopodobnie osiągnięte i nie rozpoczęto monitoringu operacyjnego dla tej części wód celem ustalenia przyczyny tego stanu Celem jest określenie wielkości oddziaływania epizodycznego zanieczyszczenia Rys. 8. Rodzaje monitoringu wód według Ramowej Dyrektywy Wodnej Ze względu na specyfikę cech oraz niejednakowe znaczenie gospodarcze wód powierzchniowych i podziemnych rożne są też cele monitoringu dla oby tych rodzajów wód (rys. 9).

21 WODY POWIERZCHNIOWE WODY PODZIEMNE Klasyfikacja stanu Ocena stanu ilościowego Badanie zmian i trendów jakości Ocena oddziaływania presji Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych Model zmiany stanu wód w czasie Ustalenie przyczyn nieosiągnięcia celów Ustalenie stanu chemicznego Ustalenie warunków referencyjnych Badanie tendencji zmian stężeń zanieczyszczeń Interkalibracja Badanie kierunków i natężeń przepływów Rys. 9. Cele monitoringu wód. 7. PROGRAMY DZIAŁAŃ I PLANY GOSPODAROWANIA WODAMI Prowadzi się oceny ryzyka niespełnienia celów środowiskowych dla części wód. Jeżeli w wyniku tej oceny zostanie ustalone, że osiągnięcie tych celów będzie niemożliwe do 2015 roku wykonuje się uszczegółowioną analizę presji i ich wpływów na stan części wód. Uszczegółowiona analiza presji i ich wpływ na stan części wód jest prowadzona w celu optymalizacji programów monitoringu wód oraz w celu ustalenia odpowiednich programów działań, których realizacja pozwoli na osiągnięcie zakładanych celów środowiskowych dla części wód (Rys. 10). Programy działań powinny uwzględnić zarówno działania podstawowe, jak i działania uzupełniające. Działania podstawowe obejmują działania wynikające z wdrożenia różnych dyrektyw związanych ze spełnieniem wszystkich celów Ramowej Dyrektywy Wodnej, do których należą:

22 Stosowanie zasady zwrotu kosztów usług wodnych, Propagowanie skutecznego i zrównoważonego korzystania z wody, Zabezpieczenie jakości wody do picia, w tym większej ilości bez konieczności uzdatniania, Kontrola poboru wód powierzchniowych i podziemnych wód słodkich, Prowadzenie działań na rzecz ograniczenia zanieczyszczeń, Opracowanie i wdrożenie odpowiednich regulacji pozwolenia i kontrola przy zanieczyszczeniach punktowych i rozproszonych, Stosowanie zakazu bezpośrednich zrzutów zanieczyszczeń do wód podziemnych, Eliminowanie zanieczyszczeń powodowanych substancjami priorytetowymi, Zapobieganie awariom rozbudowa systemów ostrzegania i prewencji. Działania uzupełniające to m.in. instrumenty prawne, administracyjne, ekonomiczne, fiskalne, porozumienia, działania inwestycyjne, kodeksy dobrej praktyki, projekty edukacyjne, badawcze rozwojowe. IDENTYFIKACJA PRESJI I ODDZIAŁYWAŃ Identyfikacja znaczących problemów gospodarki wodnej w regionie, dorzeczu, zlewni, części wód ANALIZA RYZYKA Nieosiągnięcie celów środowiskowych w 2015roku SILNIE ZMIENIONE CZĘŚCI WÓD ODSTĘPSTWA PROGNOZOWANIE ROZWOJU Scenariusz bazowy PIERWSZA WERSJA PROGRAMÓW DZIAŁAŃ Do osiągnięcia celów środowiskowych w 2015 roku ANALIZA EKONOMICZNA Określenie kosztów i terminów realizacji działań AKTUALIZACJA PROGRAMÓW DZIAŁAŃ Określenie kosztów i terminów realizacji działań KONSULTACJE SPOŁECZNE PLAN GOSPODAROWANIA WODAMI W DORZECZU Rys. 10. Opracowanie programów działań. Programy działań dla części wód objętych ryzykiem niespełnienia celów środowiskowych są ujęte w opracowaniu tzw. programie wodno środowiskowym kraju. Programy działań opracowano w okresie od 2006 do 2008 roku wykonując następujące zadania cząstkowe:

23 Prace przygotowawcze, Opracowanie wstępnych programów działań dla części wód w regionach wodnych, Analiza efektywności kosztowej programów działań w regionach wodnych, Ocena i uzasadnienie konieczności stosowania odstępstw, Opracowanie programu wodno środowiskowego kraju. Wdrożenie programów działań winno zostać poprzedzone oceną ekonomiczną wysokości i zasadności kosztów związanych z wprowadzeniem programów. W przypadku, gdy, koszty działań związanych z wprowadzeniem działań są zbyt wysokie i dysproporcjonalne do uzyskanych efektów w formie celów środowiskowych zasadne może być zastosowanie tzw. odstępstw, czyli przedłużenia okresu uzyskania dobrego stanu wód o kolejny etap planistyczny, tzn. do 2021 lub 2027 roku lub określenia mniej rygorystycznych celów dla części wód. Programy działań zostały ustanowione do 2009 roku i wdrożone do końca 2012 roku. Muszą one być zaktualizowane do 2015 roku, a następnie weryfikowane i aktualizowane co 6 lat. Istniejące i planowane programy działań są włączone do planów gospodarowania wodami i stanowią główny element prowadzenia gospodarki wodnej (rys. 11). Program ochrony wybrzeża morskiego Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych Program ograniczania odpływu N ze źródeł rolniczych Program. Program Odra 2006 Programy małej retencji Program budowy przepławek Rys. 11. Przykłady programów działań implementowanych dla uzyskania lepszego stanu wód.

24 8. ODSTĘPSTWA DOPUSZCZONE PRZEZ RAMOWĄ DYREKTYWĘ WODNĄ Ramowa Dyrektywa Wodna dopuszcza odstępstwa od zakładanych celów tj. uzyskania dobrego stanu wód w 2015 roku. Odstępstwa zachodzą w ściśle określonych przypadkach i mogą dotyczyć: Przesunięcia terminu uzyskania dobrego stanu wód na kolejne cykle planistyczne (pierwszy w 2021 roku lub drugi w 2027 roku), Ustalenia mniej rygorystycznych celów dla niektórych części wód, jednak cele te powinny być jak najbardziej zbliżone do dobrego stanu wód. Zastosowanie odstępstw jest możliwe po przeprowadzeniu analizy ekonomicznej, która powinna wykazać, że osiągnięcie dobrego stanu wód w 2015 roku będzie wymagać poniesienia nieproporcjonalnych kosztów, zaś korzystniejsze ekonomicznie będzie zaplanowanie dłuższego terminu uzyskania dobrego stanu wód dla niektórych części. Natomiast w przypadku określania mniej rygorystycznych celów dla niektórych części wód analiza ekonomiczna powinna wykazać, że potrzeby wodne zaspokajane dzięki części wód, nie mogą być spełniane za pomocą innych działań bez ponoszenia nieproporcjonalnych do zaspokojenia tych potrzeb kosztów. Ramowa Dyrektywa Wodna stanowi, że dobry stan wód należy osiągać poprzez stosowanie najbardziej efektywnej kosztowo kombinacji działań. Stąd stosowanie odstępstw wymaga precyzyjnego określenia ich rodzaju i zakresu oraz uzasadnienia konieczności ich stosowania. 9. PLANY GOSPODAROWANIA WODAMI Głównym zamysłem przyjętym w Ramowej Dyrektywie Wodnej jest opracowanie jednego dokumentu dla każdego z wyznaczonych obszarów dorzeczy planu gospodarowania wodami obszaru dorzecza (rys.12). Dokument ten sporządzany jest według określonych zasad, charakteryzuje się ustaloną strukturą oraz elementami treści porządkując zagadnienie gospodarki wodnej w aspekcie ochrony zasobów, analiz ekonomicznych dotyczących kosztów pozyskania i odtworzenia, kosztów ekologicznych, monitorowania, jednolitej oceny zasobów. Plany gospodarowania dorzeczem są tworzone dla obszarów dorzeczy przez poszczególne państwa wspólnoty, jeśli dorzecze w całości leży na terytorium jednego państwa. Jeśli obszar dorzecza stanowi wody międzynarodowe to są dwie możliwości. Optymalne jest opracowanie jednego planu dla całości lub opracowanie wielu planów dla krajowych części obszaru dorzecza. W obu przypadkach musi być zapewniona realizacja celów środowiskowych określonych w

25 RDW. Plany gospodarowania wodami obszaru dorzecza są również opracowywane dla międzynarodowego obszaru dorzecza, gdy dorzecze w części leży na terytorium kraju niebędącego członkiem UE. Jeśli nie jest możliwe opracowanie jednego planu dla całego obszaru dorzecza, to taki plan jest opracowany dla tej części, które leży na terytorium państwa wspólnoty. W praktyce opracowuje się także inne dokumenty planistyczne powiązane z planem gospodarowania wodami i dotyczące zarządzania zasobami wodnymi. Konieczność ich opracowania wynika z innych norm prawnych zarówno wspólnotowych jaki krajowych, obowiązujących w Polsce. Dokumenty planistyczne oraz narzędzie służące do wdrażania planów muszą być zgodne z RDW (Rys. 13). CHARAKTERYSTYKA OBSZARU DORZECZA z delimitacją: CZĘŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH CZĘŚCI WÓD PODZIEMNYCH ANALIZA PRESJI I ODDZIAŁYWAŃ REJESTR OBSZARÓW CHRONIONYCH Wody do picia, wody do ochrony gatunków i zwierząt wodnych, do celów rekreacyjnych, obszary wrażliwe na eutrofizację (ze źródeł komunalnych), obszarów narażonych na zanieczyszczenie związkami azotu z rolnictwa, obszary ochrony siedlisk lub gatunków ustanowione na mocy przepisów o ochronie przyrody PREZENTACJA SIECI MONITORINGU LISTA CELÓW ŚRODOWISKOWYCH PODSUMOWANIE ANALIZY EKONOMICZNEJ KORZYSTANIA Z WÓD PODSUMOWANIE PROGRAMÓW DZIAŁAŃ REJESTR POZOSTAŁYCH POROGRAMÓW I PLANÓW PODSUMOWANIE UDZIAŁU SPOŁECZEŃSTWA LISTA WŁAŚCIWCH WŁADZ PUNKTY KONTAKTOWE I ŹRÓDŁA DANYCH Rys. 12. Główne elementy planu gospodarowania wodami dorzecza.

26 Dokumentacja planistyczna m.in. dokumentacja obszarów chronionych PROGRAM WODNO ŚRDOWISKOWY KRAJU Katastry wodne Plany ochrony przeciwpowodziowej PLAN GOSPODAROWANIA WODAMI W DORZECZU Strategie, plany, programy m.in. KPOŚK, redukcja azotanów Dokumentacje hydrologiczne Warunki korzystania z wód Plany zagospodarowania przestrzennego, Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Rys. 13. Powiązania między dokumentami planistycznymi oraz narzędziami zarządzania zasobami wodnymi. 10. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W PROCESIE PLANOWANIA GOSPODAROWANIA WODAMI Ramowa Dyrektywa Wodna przewiduje i wprowadza szeroki udział społeczeństwa w procesie zarządzania wodami i prowadzeniu działań z nim związanych. RDW stanowi, że państwa członkowskie będą zachęcać wszystkie zainteresowane strony do aktywnego udziału we wdrażaniu Dyrektywy oraz opracowaniu planów gospodarowania wodami w dorzeczach. Państwa wspólnoty mają obowiązek informować społeczeństwo i konsultować się ze społeczeństwem, w tym użytkownikami wód w szczególności w odniesieniu do: Harmonogramu i programu prac nad sporządzaniem planu gospodarowania wodami w dorzeczu oraz roli konsultacji w tym procesie (do 2006 roku), Projektu planu gospodarowania wodami w dorzeczu (do 2008 roku).

27 Udział społeczeństwa w procesie planowania gospodarowania wodami to umożliwienie społeczeństwu wywierania wpływu na wyniki planów i efekty przebiegu prac w czasie ich prowadzenia. To również usprawnienie procesu podejmowania decyzji w celu optymalizacji planów działań, transparentności tych działań, uzyskania społecznego poparcia i akceptacji działań, podniesienia świadomości społecznej. Ramowa Dyrektywa Wodna przewiduje następujące formy udziału społeczeństwa w procesie planowania gospodarowania wodami: dostarczenie informacji, konsultacje społeczne oraz czynnie zaangażowanie. RDW wymaga przeprowadzenia 3 konsultacji społecznych w trakcie trwania cyklu procesu planowania gospodarowania wodami. W pierwszym cyklu planowania konsultacje te odbywały się w następujących terminach: Plany gospodarowania wodami (opracowane do , udostępnione w terminie od do ) Przegląd istotnych problemów gospodarki wodnej określonych w dorzeczu (opracowane , udostępnione w terminie do Projekt planu gospodarowania wodami w dorzeczu opracowane , udostępnione w terminie od do Instytucjonalnie za przeprowadzenie konsultacji społecznych odpowiedzialne są na szczeblu: obszarów dorzeczy: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, regionów wodnych Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej. Podstawowym celem udziału społeczeństwa jest umożliwienie wpływu na proces opracowywania planów gospodarowania wodami oraz: Demokratyzacja procesu podejmowania decyzji i przez to poprawa jakości podejmowanych decyzji, Uzyskanie społecznej akceptacji dla decyzji podejmowanych w zakresie programów i planów gospodarowania wodami, zapewnienie dostępu do informacji o problemach, celach i metodach wdrożenia RDW, Zmniejszenie opóźnień oraz bardziej skuteczne przeprowadzenie procesu wdrażania RDW, Dla zapewnienia prawidłowego przebiegu procesu udziału społeczeństwa wdrożono Program udziału społeczeństwa we wdrażaniu Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce. Program ten stanowił podstawę implementacji regionalnych programów udziału społeczeństwa we wdrażaniu RDW na poziomie działania właściwych Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej. Powołano na poziomie krajowym Krajową Radę Gospodarki Wodnej (organ opiniodawczodoradczy Prezesa KZGW), Krajowe Forum Dorzecza Odry i Wisły (ciało o charakterze społecznym

28 na poziomie KZGW), stałe komisje ds. udziału społeczeństwa i Rady Gospodarki Wodnej Regionów Wodnych na poziomie RZGW, wykorzystywano również dla potrzeb udziału społeczeństwa Internet i inne media. 11. BARIERY WE PROWADZANIU RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ Według haromonogramu wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej osiągnięcie celów środowiskowych tj. dobrego stanu wód powinno nastąpić w terminach określonych przez trzy 6 letnie cykle planistyczne tzn. do 2015 roku w pierwszym terminie lub 2021 roku oraz 2027 roku w drugim oraz trzecim terminie. Na obecnym etapie wdrażania RDW, czyli jeszcze przed zakończeniem 1 szego cyklu planistycznego już wiadomo, że niektóre cele środowiskowe wyznaczone na ten cykl planowania nie zostaną osiągnięte lub są znacząco zagrożone. Często pojawiają się też, opinie, że cykl ten stanowi swoistą formę rekonesansu i będzie weryfikowany mniej restrykcyjnie. Jednak powyższe opinie nie powinny skłaniać do odstępowania od pełnego angażowania się właściwych jednostek i organów w realizację działań (Maciejewski i Walczykiewicz 2006). Główne problemy dotyczące wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej są upatrywane w następujących obszarach: Brak danych lub niewystarczający dostęp do danych istniejących, Niewystarczające środki na finansowanie prac, Trudności z terminową realizacja głównych punktów harmonogramu ze względu na relatywnie krótkie terminy, Trudności z uwzględnieniem interesów różnych stron użytkujących zasoby wodne i wypracowaniem skutecznego kompromisu, Duży zakres działań konieczny do podjęcia wynikający ze znaczących zmian dotyczących celów, sposobów realizacji gospodarki wodnej.

29 ŹRÓDŁA Błaszczak T. Kreft A.(2008):Przyszłość gospodarki wodnej w aspekcie Dyrektyw Unii Europejskiej. RZGW Szczecin. Maciejewski M., Walczykiewicz T. (2006): Dotychczasowe doświadczenie związane z wdrażaniemi Ramowej Dyrektywy Wodnej. Infr. i Ekol. Teren. Wiejs. KTIW PAN. 4(1): Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. Rozporządzenie Min. Środ. Z dnia 9 listopada 2011 roku w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z 2011 r. Nr 258, poz ) Rozporządzenie Min. Środ. Z dnia 9 listopada 2011 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2011 r. Nr 257, poz. 1545) Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U poz. 21) Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U nr 123 poz. 858 )