Twoja woda, Twoje życie Rzuć się w wir debaty

Transkrypt

1 CZYNNE ZAANGAŻOWANIE W GOSPODAROWANIE OBSZARAMI DORZECZY Twoja woda, Twoje życie Rzuć się w wir debaty Podsumowanie konferencji II EUROPEJSKA KONFERENCJA WODNA 2-3 kwietnia 2009 Room Alcide Gasperi, 2 nd floor Charlemagne Building Rue de la Loi Brussels Belgium PL

2 1. O KONFERENCJI Rok 2009 jest ważnym rokiem dla polityki wodnej Unii Europejskiej. Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) 1 wymaga od państw członkowskich opracowania Planów Gospodarowania Wodami (PGW) dla wszystkich 110 obszarów dorzeczy w UE w terminie do końca tego roku, ze szczególnym uwzględnieniem konkretnych działań mających na celu zapewnienie dobrego stanu jakości wód w całej UE do końca roku W procesie przygotowań do opracowania PGW, państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia przejrzystości, udziału społeczeństwa oraz pobudzania czynnego zaangażowania zainteresowanych stron. Zgodnie z Artykułem 14 RDW, dla każdego obszaru dorzecza, państwa członkowskie musiały opublikować i udostępnić do konsultacji następujące dokumenty: Harmonogram oraz program prac związanych z tworzeniem PGW, włączając informację o planowanych sposobach konsultacji (do końca roku 2006); Okresowy przegląd istotnych problemów gospodarki wodnej w dorzeczu (do końca roku 2007); oraz Projekt PGW (do końca roku 2008). W marcu 2009 roku Komisja Europejska opublikowała wyniki nowych badań Flash Eurobarometer 2 dotyczących zagadnień wodnych, które pokazały, ze obywatele UE przywiązują dużą wagę do problematyki wodnej. Chociaż statystycznie niewielu ankietowanych obywateli UE wiedziało o prowadzonych konsultacjach projektów PGW (konsultacje miały rozpocząć się z końcem grudnia 2008 roku), to wielu wyrażało chęć zaangażowania i wyrażenia opinii w tej kwestii. W tym kontekście, celem Europejskiej Konferencji Wodnej 2009, która odbyła się w dniach 2-3 kwietnia 2009 roku w Brukseli, stało się wzmocnienie czynnego zaangażowania obywateli i zainteresowanych stron oraz zwrócenie maksymalnej uwagi na proces opracowywania PGW. Aby przedyskutować strategiczne problemy gospodarki wodnej oraz zebrać pierwsze uwagi na temat projektów PGW, Komisja Europejska zaprosiła decydentów oraz zainteresowane strony z całej Unii Europejskiej. Na potrzeby konferencji przygotowany został specjalny raport zawierający wstępną analizę projektów PGW, które były dostępne na początku 2009 roku. Większość sesji rozpoczynała się prezentacjami pierwszych, jeszcze nieoficjalnych analiz projektów PGW, po których przedstawiciele państw członkowskich, użytkownicy wód oraz przedstawiciele ekologicznych organizacji pozarządowych mieli okazję dzielić się uwagami i komentarzami. Konferencja pokazała, że partycypacja społeczna może zadziałać w praktyce i powinna przyczyniać się do zmian na lepsze. Konferencja pokazała także, jak cenne jest zorganizowanie publicznej debaty, która uwzględni różne racje i interesy zainteresowanych stron. Europejska Konferencja Wodna 2009 została zorganizowana przez Dyrekcję Generalną ds. Środowiska Komisji Europejskiej. W spotkaniu uczestniczyło 425 osób z 26 krajów członkowskich UE, 42 mówców miało okazję przedstawić swoje poglądy, a 29 wystawców zaprezentowało materiały na temat zrównoważonej gospodarki wodnej. Konferencja była transmitowana w Internecie, także paneliści mieli okazję odpowiadać na pytania zadawane za pośrednictwem sieci. 1 2 Dyrektywa 2000/60/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Wspólnoty Europejskiej z dnia 23 października 2000 roku ustalająca ramy działań Wspólnoty w zakresie polityki wodnej. OJ L327, , p.1. Flash EB Series #261 Flash Eurobarometer, badanie ankietowe dotyczące zagadnień wodnych przeprowadzone przez węgierską The Gallup Organisation na zlecenie Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska Komisji Europejskiej 1

3 Niniejsze podsumowanie konferencji, szczegółowy raport z jej przebiegu jak i wiele innych informacji na temat procesu konsultacji w poszczególnych obszarach dorzeczy na terenie UE można znaleźć na: 2. KLUCZOWE PRZESŁANIA Z KONFERENCJI Niniejsze podsumowanie prezentuje kluczowe przesłania wyrażone w trakcie konferencji, lecz niekoniecznie odzwierciedlające pogląd wszystkich jej uczestników. Myślenie nie tylko o gospodarce wodnej 1. Na gospodarkę wodną wpływa wiele innych polityk. Jest więc istotne, aby patrzeć na wpływ działań gospodarczych na kwestię zasobów wodnych w kontekście różnych obszarów: rolnictwa, przemysłu, sektora energetycznego, turystyki, itd. Ramowa Dyrektywa Wodna i jej koncentracja na zintegrowanych planach gospodarowania wodami dorzeczy jest przykładem podejścia wzmacniającego międzysektorową współpracę. 2. Ponieważ wiele decyzji dotyczących gospodarki wodnej nie jest podejmowanych przez osoby zarządzające zasobami wodnymi, ważne jest, aby w znajdywać właściwe rozwiązanie istniejących problemów przy zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych stron. Udział społeczeństwa w procesie planowania na obszarach dorzeczy 3. Aby wzmocnić udział społeczeństwa, istnieje potrzeba większej przejrzystości w przygotowywaniu Planów Gospodarowania Wodami (PGW). W poszczególnych państwach członkowskich, projekty PGW powinny być w pełni udostępnione, tak, aby każdy miał możliwość wzięcia udziału w dyskusji na ten temat i przyczynienia się do lepszej jakości konsultowanych dokumentów. 4. Edukacja ekologiczna jest warunkiem koniecznym dla zapewnienia efektywnego procesu konsultacji z udziałem społeczeństwa. 5. Kluczowym wyzwaniem całego procesu jest uwzględnienie uwag z konsultacji w ostatecznej wersji PGW. Aby zapewnić szeroką akceptację podjętych decyzji, komentarze dotyczące projektu PGW przez zainteresowane strony oraz opinię publiczną powinny być wzięte pod uwagę. Jaki będzie efekt opracowania Planów Gospodarowania Wodami? Wyzwanie roku W ramach UE, w kontekście publikowania projektów PGW, można zauważyć podział na linii północ - południe. Istnieje obawa, że zagadnienia wodne nie mają wystarczająco wysokiej rangi w południowych krajach członkowskich Unii Europejskiej. W tym regionie nie opublikowano jeszcze projektów PGW mimo tego, że termin określony w RDW minął w grudniu To co uda sie osiągnąć do roku 2015 jeśli chodzi o cele, będzie różnić się pomiędzy krajami UE. Wynika to z faktu, że państwa członkowskie startują z różnych pozycji, są przed nimi różne wyzwania oraz różne ambicje odzwierciedlone w projektach PGW. 8. Niektóre z państw członkowskich wypracowały relatywnie kompleksowe strategie działania i od razu rozpoczęły pracę nad określeniem form wdrażania tych strategii. W innych z kolei krajach projekty PGW mają bardziej ogólny charakter. Istnieje obawa, że w przypadku niektórych projektów PGW, założone cele i sposoby ich osiągnięcia są zbyt ambitne w sytuacji, gdy nie we 2

4 wszystkich przypadkach dokonana została odpowiednia wycena kosztów. W kontekście całej UE istnieje potrzeba większej spójności przy określaniu celów. 9. Zwolnienia z obowiązku osiągnięcia celów środowiskowych RDW (szczególnie w postaci przedłużenia terminu opracowania dokumentów) wydają się być bardziej regułą niż wyjątkiem. Należy zapewnić przejrzystość w tej kwestii, a wszelkie uzasadnienia takich działań powinny być oparte na zasadach określonych w RDW. Obecnie, projekty PGW nie zawierają szczegółowych informacji i argumentów obejmujących wszystkie takie przypadki. 10. Należałoby poświęcić więcej wysiłku na efektywniejsze informowanie o postępach osiągniętych w trakcie pierwszego cyklu planowania obszarów dorzeczy, nawet w sytuacji, gdy te działania nie prowadzą jeszcze do poprawy sytuacji ekologicznej. Jest rzeczą ważną komunikowanie zainteresowanym stronom, o tym, że ich wkład i zaangażowanie przyczyniają się do realnej zmiany. 11. Zanieczyszczenia chemiczne oraz priorytetowe substancje niebezpieczne są istotnym problemem gospodarki wodnej. Potrzeba dalszej dyskusji nad odpowiednimi środkami zaradczymi w sytuacji, kiedy sama infrastruktura oczyszczania ścieków nie jest w stanie zapewnić oczekiwanych rezultatów. Woda i rolnictwo najważniejsze wyzwanie? 12. Rolnictwo jest głównym źródłem problemów związanych z gospodarką wodną. Po stronie sektora rolniczego leży duża odpowiedzialność redukowania zanieczyszczeń u źródła, tak, aby, między innymi, obniżać koszty uzdatniania wody pitnej. Ogólnie istnieje obawa, że rolnicy bardziej zwracają uwagę na problem jakości wody niż jej ilości. Jednakże w sytuacji prognoz wpływu zmian klimatycznych w wielu miejscach, kwestie związane z ilością wody stają się podstawowym wyzwaniem na przyszłość. 13. Chociaż w ramach sektora rolniczego podjęto wiele działań, ujętych zarówno w Dyrektywie azotanowej 3, Dyrektywie dotyczącej zrównoważonego stosowania pestycydów 4, jak i w wielu elementach Wspólnej Polityki Rolnej, cały czas istnieją problemy do rozwiązania. 14. Rolnicy często produkują ekologiczne dobra i usługi, jednak te nie są właściwie wyceniane i przez to niedoceniane w społeczeństwie. Przed rolnikami jest jednak wielka odpowiedzialność przyczyniania się do zrównoważonej ilościowej i jakościowej gospodarki zasobami wodnymi (które stanowią podstawowe dobro publiczne) w Unii Europejskiej. Aby woda była czysta i zdrowa, potrzebne jest przejście do rolnictwa zrównoważonego, takiego, które jest w stanie zaadaptować się do zmieniających się warunków naturalnych uwzględniając granice swojego wzrostu. 15. Jakkolwiek rolnicy pozytywnie postrzegają proces konsultacyjny, istnieją obawy, że proces ten przebiega zbyt szybko, brakuje przepływu informacji oraz ekonomicznej analizy skutków zaproponowanych rozwiązań, szczególnie na poziomie lokalnym. 3 4 Dyrektywa 91/676/EEC Parlamentu Europejskiego i Rady Wspólnoty Europejskiej z dnia 12 grudnia 1991 roku w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniem azotanami ze źródeł rolniczych. OJ L375, , p.1. Rezolucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego z dnia 13 stycznia 2009 r. w sprawie wspólnego stanowiska Rady w celu przyjęcia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów 3

5 Zmiany lub modyfikacje cieków wodnych zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju 16. Istnieje potrzeba większej przejrzystości procesu wyznaczania silnie zmienionych części wód oraz określania dobrego potencjału ekologicznego. 17. RDW określa warunki dla nowych, zrównoważonych zmian lub modyfikacji (w Artykule 4.7), które powinny być zastosowane w przejrzysty i konsekwentny sposób dla wszystkich nowych projektów w UE (dotyczących żeglugi, energetyki wodnej i innych form użytkowania). Jednak projekty PGW zawierają bardzo mało odniesień do ww. artykułu, mimo, że na terenie UE planuje się obecnie wiele działań w zakresie zmian lub modyfikacji cieków wodnych. 18. Chociaż koncepcje zrównoważonej żeglugi zostały już opracowane, w praktyce cały czas pojawiają się obawy, na ile rzeczywiście można stosować takie określenie w przypadku niektórych projektów w tym zakresie w świetle wymagań określonych w RDW. Konsultacje z udziałem wszystkich zainteresowanych stron mogą zapewnić, że zasady zrównoważonego rozwoju oraz zasady RDW będą brane pod uwagę. 19. Dyrektywa dotycząca energii odnawialnej 5 nie może być używana jako wymówka niestosowania się do zasad RDW. Wszystkie sektory musza być współodpowiedzialne za najlepsze możliwe rozwiązanie dla środowiska. Jest niezbędne dopilnowanie, aby nowe elektrownie oraz zapory wodne były efektywne kosztowo mając na uwadze zarówno cele RDW jak i cele strategii rozwoju energetyki odnawialnej UE. Wycena zasobów wodnych: Wysyłanie właściwych sygnałów cenowych dla zrównoważonego użytkowania wód 20. Wiele pracy pozostaje do zrobienia, aby zapewnić, żeby przyszła polityka wyceny zasobów wodnych przyczyniła się do osiągnięcia celów ekologicznych RWD, tzn. że będzie ona zgodna z zasadą zanieczyszczający płaci oraz będzie zachęcać do zrównoważonego użytkowania wód. 21. Celem nie jest, rzecz jasna, w pełni zharmonizowana polityka wyceny zasobów wodnych w całej Europie. Zgodnie z wymaganiami określonymi w Artykule 9 RDW, zrównoważona polityka wyceny zasobów wodnych ma uzasadniać także lokalne warunki społeczne, ekonomiczne i ekologiczne. 22. Pierwsze nieformalne analizy projektów PGW pokazują, że przejrzystość w zakresie wyceny zasobów wodnych nie została jeszcze osiągnięta. 23. Powołanie unijnego forum na rzecz dalszej dyskusji na temat wyceny zasobów wodnych mogłoby dać impuls w debacie nad konkretnymi rozwiązaniami politycznymi. Nowe zagadnienia w unijnej gospodarce wodnej 24. O wiele mniej niż o zasobach wód śródlądowych wiadomo o środowisku morskim. Ponadto charakter użytkowania zasobów morskich zmienia się i istnieje potrzeba rewizji ich ekologicznych funkcji. Dyrektywa Ramowa w sprawie Strategii Morskiej UE, zatwierdzona w 2008 roku, stosuje 5 Dyrektywa 2009/28/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Wspólnoty Europejskiej z dnia 23 kwietnia 2009 roku w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. OJ L 140/16, , p.14. 4

6 podejście ekosystemowe do zarządzania działaniami człowieka oraz do integrowania zagadnień morskich do innych obszarów, np. rolnictwa. 25. Ponadto, zmiany klimatu przyniosą określone skutki w całej UE. Istnieją rozwiązania oraz sposoby adaptacji w zakresie redukcji wpływu zmian klimatycznych, począwszy od tradycyjnych metod (np. poprzez zapory zwiększające możliwości gromadzenia wody) do tzw. zielonej infrastruktury (np. słone błota marsze). Działania muszą być podjęte bezzwłocznie. Adaptacja ekosystemowa jest często najlepszym i najbardziej efektywnym kosztowo podejściem. 26. Jest rzeczą ważną, aby skorelować w czasie badania nad adaptacją do zmian klimatu z procesem wdrażania. Aby podejmować lepsze decyzje, dla zmniejszania niepewności wynikającej z modelowania, potrzebne jest zmiana skali (z większej na bardziej lokalną) stosowanych metodologii i prognoz. Ponadto adaptywna gospodarka wodna powinna radzić sobie z problemem niepewności nie tylko w kontekście prognozowanych wartości, ale także odpowiadać na pytanie co niepewność skutków zmian klimatu oznacza dla różnych grup i użytkowników wód. ISBN KH PL-N 5