Ocena ryzyka próchnicy zębów wśród studentów III roku Wydziału Lekarsko-Dentystycznego UM w Łodzi doniesienie wstępne*

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2010, 63, 3, Polish Dental Society Ocena ryzyka próchnicy zębów wśród studentów III roku Wydziału Lekarsko-Dentystycznego UM w Łodzi doniesienie wstępne* Evaluation of the risk of caries among 3 rd year students of Dentistry, Medical University of Lodz preliminary report Paulina Gawłowska 1, Joanna Łaszkiewicz 2 Studentka Indywidualnego Toku Studiów Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 1 Opiekun ITS:..dr n. med. J. Łaszkiewicz Z Zakładu Stomatologii Zachowawczej, Katedry Stomatologii Zachowawczej, Endodoncji i Periodontologii 2 Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. D. Piątowska Summary Introduction: Dental caries is a disease affecting the majority of the population. Also the current tendency towards non-invasive treatment of carious lesions encourages the implementation of new caries prevention methods. Aim of the study: To evaluate risk of caries among 3 rd year students of dentistry by means of Cariogram software. Material and methods: The study group consisted of twenty 3 rd year students of dentistry. Data concerning systemic diseases, oral hygiene and diet, were obtained by means of a questionnaire. DMFT and the amount of plaque using Silnes-Löe Plaque Index were assessed during clinical examination. Moreover, the stimulated saliva secretion rate per minute was measured. Saliva samples were examined for Streptococcus mutans and Lactobacillus acidophilus counts. Results: Cariogram was drawn for each student to present obtained results. The average caries risk in the studied population was assessed as moderate. Conclusion: Cariogram turned out to be very useful in assessing predisposition to caries in individual patients. Streszczenie Wprowadzenie: próchnica zębów jest chorobą dotyczącą większości populacji. Obecnie panuje tendencja do nieinwazyjnego leczenia ubytków próchnicowych, która skłania do szukania nowych metod profilaktyki. Cel pracy: ocena ryzyka próchnicy u studentów III roku stomatologii z zastosowaniem programu komputerowego Cariogram. Materiał i metody: grupę badawczą stanowiło 20 studentów III roku stomatologii. Dane dotyczące chorób ogólnoustrojowych, higieny jamy ustnej oraz diety uzyskano z przeprowadzonej wśród studentów ankiety. W badaniu klinicznym oceniono wskaźnik PUW oraz ilość płytki nazębnej, korzystając ze wskaźnika Silness-Löe Plaque Index. Ponadto oceniono ilość śliny stymulowanej, wydzielonej w ciągu minuty. W ślinie określano liczbę kolonii Streptococcus mutans i Lactobacillus acidophilus oraz oznaczano jej zdolność buforową. Wyniki: wyniki badań przedstawiono w postaci Cariogramu. Otrzymane wyniki wskazują, że w badanej grupie studentów stomatologii ryzyko próchnicy jest średnie. Podsumowanie: Cariogram wydaje się być dobrym miernikiem predyspozycji do próchnicy zębów u danego pacjenta. KEYWORDS: Cariogram, caries risk, dental caries HASŁA INDEKSOWE: Cariogram, ryzyko próchnicy zębów, próchnica zębów *Praca wykonana w ramach badań statutowych nr

2 2010, 63, 3 Próchnica zębów Wstęp Próchnica zębów jest chorobą dotyczącą większości populacji na świecie. Jak wynika z piśmiennictwa, częstość jej występowania zmniejszyła się w ostatnich latach, jednak nadal stanowi ona ogromny problem [7]. Rozwój procesu próchnicowego jest skokowy. W związku z tym, jeśli nie zostanie w porę zdiagnozowany i usunięty, prowadzi do nieodwracalnej utraty twardych tkanek zęba i dalszych powikłań. Z tego powodu, w codziennej praktyce lekarza dentysty, niezwykle ważne jest zapobieganie powstawania i rozwoju próchnicy w każdym jej stadium. Podczas wyboru odpowiednich środków profilaktycznych i zaleceń należy pamiętać o tym, że pacjenci różnią się zarówno pod względem czynników środowiskowych, jak i ogólnoustrojowych, wpływających na stan zdrowia jamy ustnej. Wydaje się zatem, że dopiero określenie indywidualnego ryzyka próchnicy pozwala na ustalenie prawidłowego planu profilaktycznego. Nie jest to proste zadanie, bowiem powstawanie i rozwój próchnicy wynika z interakcji pomiędzy wieloma czynnikami, które różnią się natężeniem i siłą destrukcyjnego lub ochronnego działania na twarde tkanki zęba. Wieloczynnikowa etiologia próchnicy nie sprzyja określaniu ryzyka powstawania tego procesu, czyli prawdopodobieństwa pojawienia się nowych zmian próchnicowych w określonym czasie i warunkach. Stosunkowo wiarygodny obraz ryzyka próchnicy można uzyskać na podstawie minimum trzech czynników [3, 11]: 1) intensywność próchnicy wskaźnik PUW uzyskał najlepsze wyniki jako pojedynczy czynnik prognostyczny próchnicy. Nie mówi on jednak o profilu ryzyka. Ponadto dotyczy całego życia pacjenta, w którym występowały okresy większej i mniejszej aktywności próchnicy, stąd jego wartość odbiegać może od obecnego stanu uzębienia [2, 3], 2) status społeczno-ekonomiczny warunki życia niejednokrotnie mogą stanowić o stanie jamy ustnej pacjenta, nie mówią jednak o profilu ryzyka [2, 3, 10, 11], 3) czynniki biologiczne diagram Königa (ryc. 1) mówi o głównych czynnikach etiologicznych próchnicy: bakterie, dieta, podatność gospodarza i czas, które po dokładnej analizie pozwolą na ustalenie profilu ryzyka [3]. W poszukiwaniu modelu oceny ryzyka próchnicy, który opierałby się na wieloczynnikowej ocenie etiologii próchnicy, a jednocześnie był prosty w użyciu i określał indywidualne ryzyko próchnicy, szwedzcy badacze opracowali komputerowy program o nazwie Cariogram [7]. Po wprowadzeniu dziewięciu czynników ryzyka, program określa ich współzależność i ilustruje ryzyko próchnicy w postaci diagramu kołowego. Diagram składa się z pięciu sektorów, każdy z nich wyrażony jest w procentach. Sektory mają różne kolory i są to kolejno: dieta, bakterie, okoliczności i podatność, które po zsumowaniu dają procentowe ryzyko próchnicy. Zielony sektor określa prawdopodobieństwo niewystąpienia w przyszłości nowych ubytków próchnicowych. Aby otrzymać diagram, należy najpierw ocenić w skali od 0 do 3 dziewięć różnych czynników ryzyka u pacjenta, przy czym 0 jest oceną najbardziej pożądaną, zaś 3 oznacza najgorszą ocenę danego czynnika (ryc. 2). Wielkość określonego sektora mówi o tym, co w największym stopniu stanowi o ryzyku próchnicy u danego pacjenta, a zatem co należy u niego wyeliminować lub zmniejszyć. W oficjalnej wersji programu istnieje jeszcze dziesiąty czynnik ocena kliniczna. Jest to ocena subiektywna i dlatego w tej pracy została pominięta [4]. 175

3 P. Gawłowska, J. Łaszkiewicz Czas. Stomatol., Ryc. 2. Diagram kołowy programu Cariogram. Ryc. 1. Diagram Königa. Cariogram został zaprojektowany tak, aby mógł być używany na całym świecie. Dlatego analizuje czynniki mające bezpośredni wpływ na powierzchnie zębów, które są podobne u wszystkich ludzi niezależnie od narodowości [7]. W Cariogramie nie są brane pod uwagę czynniki socjo-ekonomiczne, ze względu na ich różnice poszczególnych regionach kuli ziemskiej, choć mogą one wpływać na rozwój próchnicy [3, 7, 10, 11]. Ponadto Cariogram okazał się skuteczny w ocenie ryzyka próchnicy w różnych grupach wiekowych (u letnich dzieci, gdzie prawidłowość jego oceny została sprawdzona po 2 latach [7] oraz u ludzi starszych [1]), a także u chorych na cukrzycę [9]. Ryc. 3. Cariogram osoby z największym ryzykiem próchnicy. Cel pracy Celem pracy była ocena ryzyka próchnicy za pomocą programu komputerowego Cariogram u studentów III roku stomatologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Materiał i metody Badana grupa składała się z 20 studentów III roku Wydziału Lekarsko-Dentystycznego UM w Łodzi. Wśród nich znajdowało się 11 kobiet Ryc. 4. Cariogram osoby z najmniejszym ryzykiem próchnicy. i 9 mężczyzn, w wieku lat. Badania były wykonywane bez poprzedzającego mycia zębów oraz bez posiłku, o tej samej porze dnia (w godzinach 14-17). Miało to znaczenie przy 176

4 2010, 63, 3 Próchnica zębów wykonywaniu pomiaru ilości wydzielanej śliny. Do badań wybrano studentów, którzy byli ogólnie zdrowi i nie przyjmowali antybiotyków przez 2 tygodnie przed badaniem. W celu sporządzenia Cariogramu określano następujące parametry: wskaźnik PUW obliczono na podstawie diagramu zębowego. Badanie za pomocą lusterka i zgłębnika w sztucznym oświetleniu uwzględniało braki w uzębieniu, obecność zmian próchnicowych i wypełnień, płytkę nazębną z użyciem wskaźnika Silness-Löe Plaque Index. Płytkę nazębną wybarwiano płynem Plaque Test (Ivoclar Vivadent AG, Liechtenstein) i w skali od 0 do 3 oceniano 4 powierzchnie (przedsionkową, językową, mezjalną, dystalną) sześciu zębów: 16, 12, 24, 36, 32, 44. Aby otrzymać wartość wskaźnika Silness-Löe obliczano średnią arytmetyczną z wartości uzyskanych dla sześciu zębów, testy ślinowe CRT bacteria (Ivoclar Vivadent AG, Liechtenstein). Za pomocą testów mikrobiologicznych oceniano liczbę kolonii bakterii metodą półilościową. Z pobranej próbki śliny wykonano posiewy na specjalnie przygotowanych podłożach w kierunku obecności bakterii Streptococcus mutans i Lactobacillus acidophillus. Po dodaniu tabletki utrzymującej odpowiednie warunki wzrostu tych bakterii, podłoża zamykano szczelnie w sterylnych pojemnikach i przechowywano w cieplarce przez 48 godzin w temperaturze 37 C. Po inkubacji odczytywano wynik w jednostkach CFU/ml poprzez porównanie z kartą wzorcową, testy ślinowe CRT buffer (Ivoclar Vivadent AG, Liechtenstein) pojemność buforową śliny oceniano za pomocą testów CRT buffer. Pobraną pipetą próbkę śliny nakraplano na oznaczone miejsce na pasku testowym i po upływie 5 minut odczytywano wynik poprzez porównanie go z wzornikiem. Kolory żółty, zielony, niebieski oznaczały kolejno niską, średnią i wysoką pojemność buforową, pomiar ilości śliny stymulowanej pacjent przez 5 minut odpluwał ślinę stymulowaną żuciem kostki parafiny do plastikowego, sterylnego pojemnika. Ilość uzyskanej w ten sposób śliny podzielono przez 5 (czas żucia), otrzymując w ten sposób wyniki w ml/min, kwestionariusz wypełniany przez badanych studentów. Pytania dotyczyły: chorób ogólnoustrojowych i przyjmowanych leków mogących wpływać na stan jamy ustnej, a zwłaszcza na rozwój próchnicy, higieny jamy ustnej częstości szczotkowania zębów oraz stosowania fluoru (czy jest stosowany, w jakiej postaci i jak często), nawyków żywieniowych ilości przyjmowanych w ciągu dnia posiłków głównych oraz przekąsek i ich rodzaj. Po zebraniu powyższych danych, poszczególne czynniki ryzyka oceniano w skali od 0 do 3 (niektóre 0 2) wg ustalonego schematu (tab. 1), a następnie wyniki wprowadzano do programu komputerowego Cariogram. Program wyznaczał ryzyko próchnicy indywidualnie dla każdej badanej osoby. Wyniki Średnie ryzyko próchnicy w badanej grupie 20 studentów wynosiło 28,6%, natomiast szansa na to, że w przyszłości nie pojawią się nowe ubytki próchnicowe 71,4%. Wartość ta oznacza, że badana grupa cechuje się średnim ryzykiem próchnicy. W największym stopniu 177

5 P. Gawłowska, J. Łaszkiewicz Czas. Stomatol., T a b e l a 1. Czynniki ryzyka próchnicy uwzględnione w programie Cariogram Sektor Czynnik ryzyka Użyte dane Punktacja Okoliczności Intensywność próchnicy Wskaźnik PUW (obliczony na podstawie badania klinicznego) 0: PUW = 0 1: PUW = 1 2: PUW = 2 3: PUW 3 Choroby ogólne Choroby ogólnoustrojowe mogące wpływać na przebieg próchnicy zębów (na podstawie kwestionariusza) 0: brak istotnej choroby 1: choroba mająca mały wpływ na rozwój próchnicy 2: duży wpływ Dieta Skład diety Ocena zawartości węglowodanów w diecie na podstawie liczby kolonii Lactobacillus acidophilus w ślinie (test CRT-bacteria) 0: <103CFU/ml 1: 104CFU/ml 2: 105CFU/ml 3: >106CFU/ml Częstość spożywania posiłków Ilość posiłków głównych i przekąsek spożywanych w ciągu doby (na podstawie kwestionariusza) 0: 3 1: 4-5 2: 6-7 3: > 7 Bakterie Obecność płytki nazębnej Wskaźnik płytki nazębnej Silness-Löe Plaque Index (oznaczony poprzez wybarwianie płytki płynem Plaque Test) 0: brak płytki 1: płytka przydziąsłowo 2: płytka obejmująca pół korony zęba 3: płytka obejmująca cały ząb Obecność bakterii próchnicotwórczych Liczba kolonii Streptococcus mutans w ślinie (test CRT-bacteria) 0: <103CFU/ml 1: 104CFU/ml 2: 105CFU/ml 3: >106CFU/ml Podatność Profilaktyka fluorkowa Dostępność fluoru (na podstawie kwestionariusza) 0: pasta z fluorem i regularne używanie fluoru w innej formie 1: pasta z fluorem i sporadyczne używanie fluoru w innej formie 2: tylko pasta z fluorem 3: brak fluoru Wydzielanie śliny Ocena ilości śliny stymulowanej żuciem parafiny 0: 1,0 ml/min 1: 0,7-1,0 ml/min 2: < 0,7 ml/min Pojemność buforowa śliny Ocena zdolności śliny do neutralizowania kwasów (test CRT-buffer) 0: wysokie ph > 6 1: średnie ph 4,5-5,5 2: niskie ph < 4 178

6 2010, 63, 3 Próchnica zębów T a b e l a 2. Uzyskane wartości wskaźnika PUW, PI oraz ilości wydzielanej śliny Średnie Min. Max. Mediana PUWz 11, ,5 P 2, U 0, W 8, ,5 wydz. śliny (ml/min) 1,5 0,4 2,8 1,38 PI 1,22 0,83 1,63 1,21 o wielkości ryzyka stanowiły kolejno: sektor bakterie 9,3%, dieta 7,25%, okoliczności 6,25% i podatność 5,8%. Średnie wartości punktacji w Cariogramie wynosiły: intensywność próchnicy (PUW) 3, choroby ogólne 0, skład diety 1, częstość spożywania posiłków 1, obecność płytki nazębnej 1, obecność bakterii próchnicotwórczych 2, profilaktyka fluorkowa 1, wydzielanie śliny 0, pojemność buforowa śliny 1. Średni wskaźnik PUW wynosił 11,1. Największą składową PUW były wypełnienia (W) 8,8, następnie zęby zaatakowane próchnicą (P) 2,25 i zęby usunięte wskutek próchnicy (U) 0,1. Maksymalna wartość PUW wyniosła 21, minimalna 3, zaś mediana 12,5. Średnie wydzielanie śliny było na poziomie 1,5 ml/min, (maksymalnie 2,8 ml/min, minimalnie 0,4 ml/min). Średnia wartość wskaźnika płytki (PI) wyniosła 1,22; przy czym maksymalnie może on wynosić 3 (tab. 2). Spośród 20 badanych osób, 11 cechowało się wysoką pojemnością buforową śliny (55%), 8 średnią (40%) i 1 osoba niską (5%). Z kolei średnia liczba bakterii wynosiła: Streptococcus mutans trzeci sektor karty wzorcowej (10 5 CFU/ml), Lactobacillus acidophillus drugi sektor karty wzorcowej (10 4 CFU/ml). Wśród badanych studentów jedna osoba miała wysokie ryzyko próchnicy, 2 osoby podwyższone, 7 osób średnie i 10 osób niskie. Przydział do powyższych grup ryzyka ustalono na podstawie piśmiennictwa [9], gdzie wielkość sektora szansa na niewystąpienie nowych ubytków próchnicowych w przyszłości decydowała o grupie ryzyka próchnicy: wysokie ryzyko (0-25% szans na niepojawienie się w przyszłości ubytków próchnicowych), podwyższone ryzyko (26-50%), średnie ryzyko (51-75%) oraz niskie ryzyko próchnicy (76-100%). Na rycinie 3 zilustrowano Cariogram osoby z największym ryzykiem próchnicy, zaś ryc. 4 osoby z najmniejszym ryzykiem wśród badanych. Cariogram osoby z największym ryzykiem próchnicy wskazuje, że wynosi ono aż 76%, a szansa, że w przyszłości nie pojawią się nowe ubytki próchnicowe tylko 24%. W największym stopniu o ryzyku próchnicy stanowią tu 3 sektory dieta, bakterie i podatność, co odzwierciedla punktacja wysokie PUW, nieakceptowalny skład diety, bardzo duża liczba bakterii próchnicotwórczych oraz słabe parametry śliny. U tej osoby wskaźnik PUW wynosił 21 i była to jednocześnie największa wartość w badanej grupie. PUW w tym przypadku przekłada się na wysokość ryzyka próchnicy (ryc. 3). Natomiast w Cariogramie osoby z najmniejszym ryzykiem próchnicy wynosi ono 7%, zaś szansa, że w przyszłości nie pojawią się 179

7 P. Gawłowska, J. Łaszkiewicz Czas. Stomatol., nowe ubytki próchnicowe wynosi aż 93%. Akceptowalny skład diety i częstość spożywania posiłków, znikoma liczba bakterii oraz bardzo dobre parametry śliny przekładają się na mały obszar sektorów etiologicznych próchnicy. U osoby tej (ryc. 4) w przeciwieństwie do osoby z najwyższym ryzykiem próchnicy, wartość wskaźnika PUW = 8] nie wykazuje związku z wysokością ryzyka próchnicy (w badanej grupie min. PUW = 3). Omówienie wyników i dyskusja Powstawanie i rozwój próchnicy uwarunkowany jest współistnieniem wielu czynników. Skłania to do wyboru takiego modelu oceny ryzyka, który obejmie różne składowe towarzyszące temu procesowi. Wydaje się, że program komputerowy Cariogram może sprostać temu zadaniu. Wielu badaczy wskazuje na fakt, że ocena ryzyka oparta na jednym tylko parametrze nie jest wystarczająca i w pełni wiarygodna, gdyż poza wieloczynnikową etiologią próchnicy, ważne są także niezliczone interakcje między tymi czynnikami [2, 7, 8, 11]. Pojedyncza metoda nie jest w stanie objąć odporności pacjenta, bakterii, składu diety. Nawet wskaźnik PUW, uważany za dobry miernik ryzyka próchnicy, nie sprawdza się w każdym przypadku, mówi on bowiem o sytuacji przeszłej, która na skutek zmiany czynników środowiskowych i zachowań pacjenta, może ulec zmianie. Cariogram dodatkowo ocenia uśrednione ryzyko dla całego uzębienia, nie zaś dla poszczególnych zębów [4]. Wydaje się, że wyniki Cariogramu są wiarygodne, ponieważ rozpatruje on aż dziewięć czynników ryzyka próchnicy. Wszystkie wpływają na wielkość tego ryzyka, ale każdy w innym stopniu [6]. Stopnie, w jakich odpowiednie czynniki wpływają na wielkość ryzyka, zostały ustalone na podstawie długoletnich badań i publikacji program zawiera bowiem około pięciu milionów kombinacji różnych czynników [7]. Punkty przyznane poszczególnym składowym nie są sumowane, lecz obliczana jest ich kumulacja. Warto jeszcze wspomnieć, że w Cariogramie jeden niekorzystny czynnik nie przesądza o wysokim ryzyku próchnicy u tej osoby, np. pacjent z dużą zawartością węglowodanów w diecie, przy prawidłowych pozostałych parametrach niekoniecznie będzie miał wysokie ryzyko rozwoju próchnicy [7]. Ważną cechą Cariogramu jest jego przydatność w planowaniu profilaktyki przeciwpróchnicowej. Określenie indywidualnego ryzyka próchnicy i przedstawienie go w postaci czterech sektorów etiologicznych wskazuje na to, który sektor zajmuje największy obszar, a więc który powinien zostać wyeliminowany lub zmodyfikowany poprzez przedsięwzięcie odpowiednich kroków profilaktycznych. Na przykład największy sektor bakterii (wysokie miano bakterii) to zalecenie płukanki z chlorheksydyną, największy sektor dieta (nieodpowiedni skład lub częstość posiłków) to zalecenie zmian dietetycznych. Kiedy czynniki ryzyka zostaną zmniejszone, wówczas ryzyko próchnicy także się obniży. Im wcześniej pacjent otrzyma wskazówki i zalecenia odnośnie postępowania profilaktycznego, wybranego po szczegółowej analizie jego profilu ryzyka, tym większe będą jego szanse na uniknięcie rozwoju nowych ubytków w przyszłości [7, 9]. Analiza Cariogramu pomaga również w ustaleniu częstotliwości wizyt kontrolnych [5]. Jak wspomniano wcześniej, w badaniu pominięto jeden czynnik podlegający punktacji ocenę kliniczną, ze względu na jej subiektywność. Zmienna ta ma dość dużą wartość jeśli chodzi o wielkość sektorów, a zatem wykluczenie jej podwyższa obiektywność uzyskanych danych. Pominięcie oceny klinicz- 180

8 2010, 63, 3 Próchnica zębów nej lub przyznanie jej punktu 1 oznacza, że osoba badająca nie ma żadnego uzasadnionego powodu, aby zmieniać wyniki oznaczone programem. Podobnie postąpiono w innych pracach badawczych [5-7, 11]. W badanej grupie średnia wartość wskaźnika PUW wyniosła 11,1. Niemożliwa była dokładna ocena jak grupa ta prezentuje się na tle innych letnich osób w Polsce z powodu braku danych epidemiologicznych. Ten wynik został porównany z danymi dla populacji polskiej, w których został on określony dla dzieci w wieku 3, 6 i 12 lat, młodzieży w wieku 18 lat oraz dorosłych lat [10]. Na podstawie tych danych (dotyczących zębów stałych) oraz przy założeniu istnienia trendu liniowego wyznaczono na podstawie linii regresji prawdopodobną wartość wskaźnika PUW dla populacji letnich osób w Polsce, która wyniosła 9,72 (funkcja REGLINX, program Microsoft Office Excel). A zatem badana grupa uzyskała gorszy wynik (PUW = 11,1). Przy określaniu wartości wskaźnika PUW do Cariogramu wyniknęły pewne wątpliwości. Program wymaga, aby punkt 0 otrzymały wyłącznie te osoby, u których PUW = 0, natomiast 3 punkty osoby z PUW 3. W wyniku takiej interpretacji wszystkie badane osoby otrzymały 3 punkty, choć rozpiętość PUW w grupie była dość szeroka od 3 do 21. Skłania to do zastanowienia, czy jest to prawidłowa interpretacja dla tej grupy wiekowej. Punkty za wskaźnik PUW mogłyby być przyznawane np. dla stanu jamy ustnej społeczności polskiej danego przedziału wiekowego [1, 4, 6] lub w stosunku do wartości wskaźnika PUW badanej grupy. Mimo to, zastosowano ustalony schemat [7, 11]. Może to być usprawiedliwione faktem, że czynnik intensywność próchnicy, a zatem PUW, nie wpływa znacząco na powiększenie zielonego sektora w Cariogramie, jeśli badana osoba ma przynajmniej jeden ubytek, a ten warunek spełniony został przez wszystkie badane osoby. Uzyskane wyniki można porównać ze stanem jamy ustnej hiszpańskich studentów I roku stomatologii Uniwersytetu w Walencji [6]. Określono średnie ryzyko próchnicy u studentów hiszpańskich na poziomie 22,81% (w niniejszej pracy 28,8%), zaś szansę na nie pojawienie się ubytków próchnicowych w przyszłości na poziomie 77,19% (w niniejszej pracy 71,2%). Największy sektor stanowiła podatność, następnie: dieta, bakterie, okoliczności (w niniejszej pracy odpowiednio: bakterie, dieta, okolicznośc, podatność). Średni wskaźnik PUW = 3,88 (11,1), a jego średnie składowe: P = 1,21 (2,25), U = 0,04 (0,1), W = 2,63 (8,8). Średni wskaźnik płytki PI = 0,37 (1,22). Średnia objętość wydzielanej stymulowanej śliny = 1,39 ml/min (1,5 ml/min). W pracy autorów hiszpańskich nie podano więcej informacji. Z powyższych danych wynika, że ryzyko próchnicy w obu przypadkach jest zbliżone. Polscy studenci jednakże mają wyższy wskaźnik PUW i PI, przy nieznacznie lepszym wydzielanu śliny. Ciekawe są tutaj różnice w kolejności wielkości sektorów etiologicznych próchnicy [cyt. wg 6]. Jak wynika z piśmiennictwa cztery czynniki ryzyka spośród dziewięciu wymaganych w Cariogramie, mają największe znaczenie prognostyczne. Są to: miano bakterii Streptococcus mutans i Lactobacillus acidophillus, częstość spożywania posiłków oraz początkowy PUW [7]. Według innego źródła najważniejsze to: miano bakterii Streptococcus mutans, początkowy PUW, wskaźnik obecności płytki i pojemność buforowa śliny [6]. Wobec faktu, że w niniejszej pracy nie badano korelacji czynników z ryzykiem, nie sprawdzono prawidłowości tych twierdzeń. Przewaga Cariogramu nad innymi metodami oceny ryzyka próchnicy polega też na tym, że 181

9 P. Gawłowska, J. Łaszkiewicz Czas. Stomatol., program ten jednakowo interpretuje wszystkie dane. Formuła przetwarzająca wpisaną punktację jest stała, a zatem ocena jest powtarzalna i obiektywna [9]. Natomiast fakt, że Cariogram jest programem komputerowym wyklucza błędy (dane zostaną zinterpretowane zawsze jednakowo), a wyniki mogą być wydrukowane i zachowane. Dodatkowo dane mogą być zaktualizowane i porównane z dawnymi wynikami [1]. Przedstawienie ryzyka próchnicy w postaci łatwego do zrozumienia, kolorowego diagramu podzielonego na sektory może być również pomocne w motywacji pacjenta [3]. Podsumowanie Wskaźnik PUW wydaje się nie być jednoznacznym miernikiem ryzyka próchnicy, ponieważ nie w każdym przypadku wykazuje zależność z ryzykiem próchnicy oznaczonym programem komputerowym Cariogram. Program Cariogram pozwala na ocenę ryzyka próchnicy indywidualnie u każdego pacjenta przez analizę wielu czynników, dlatego uzyskane dzięki niemu wyniki wydają się być wiarygodne i może być stosowany do planowania profilaktyki i leczenia. Piśmiennictwo 1. Alian A Y, McNally M E, Fure S, Birkhed D: Assessment of Caries Risk in Elderly Patients Using the Cariogram Model. J Can Dent Assoc 2006, 72, 5: Borczyk D: Wszystko w rękach dentysty, czyli jak ocenić ryzyko próchnicy zębów? As stomatologii 2006, 2, Bratthall D, Petersson G H: Cariogram a multifactorial risk assessment model for a multifactorial disease. Community Dent Oral Epidemiol 2005, 33: Ganowicz M: Cariogram program komputerowy do oceny ryzyka próchnicy opis i zastosowanie. Stomatologia Współczesna 2003, Suplement nr 2: Ligtenberg A J M, DESoet J J, Veerman E C I, V.Nieuw Ameronge A: Oral Diseases. From Detection to Diagnostics. Ann NY Acad Sci 2007, 1098: Miravet A R, Montiel J M Company, Silla J M A: Evaluation of caries risk in a young adult population. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2007, 12: E412-E Petersson G H, Twetman S, Bratthall D: Evaluation of a computer program for caries risk assessment in schoolchildren. Caries Res 2002, 36: Pienihäkkinen K, Jokela J, Alanen P: Assessment of Caries Risk in Preschool Children. Caries Res 2004, 38: Twetman S, Petersson G H, Bratthall D: Caries risk assessment as a predictor of metabolic control in young Type 1 diabetics. Diabetes UK. Diabet Med 2005, 22: Wierzbicka M: Standard diagnozowania ryzyka i zapobiegania próchnicy zębów w praktyce lekarza dentysty. Fundacja Promocji Zdrowia Jamy Ustnej. Warszawa, Zukanovic A, Kobašlija S, Ganibegovic M: Computer Use in a Caries Risk Assessment. Acta Informatica Medica 2007, 15, 4: Adres autorek: Łódź, ul. Pomorska 251 Tel./Fax: paulinagawlowska@poczta.fm Paper recived 6 May 2009 Accepted 7 April