Wstęp. Keywords: IL-6, LPS, D. desulfuricans, Caco-2 cells. Słowa kluczowe: IL-6, LPS, D. desulfuricans, komórki Caco-2

Transkrypt

1 Streszczenie Nabłonek jelita grubego jest ważną częścią śluzówkowego układu immunologicznego. Zaburzenie mechanizmów tolerancji wobec mikroflory jelitowej prowadzi do chronicznych schorzeń zapalnych jelit, które w znaczącym stopniu predysponują do rozwoju nowotworów jelita grubego. Dużą rolę w patogenezie nowotworów tej tkanki na tle zapalnym przypisuje się interleukinie-6 (IL-6). Jednym z czynników stymulujących komórki do sekrecji IL-6 jest lipopolisacharyd bakterii Gram-ujemnych (LPS). Badania wykonane w ramach niniejszej pracy służyły ocenie wpływu endotoksyny wyizolowanej ze szczepu jelitowego bakterii Desulfovibrio desulfuricans na sekrecję IL-6 przez transformowane kolonocyty linii Caco-2. W tym celu hodowle komórek linii Caco-2 poddano działaniu różnych stężeń LPS (10, 50 i 100 μg/ml) przez 1, 6, 12 i 24 godziny a następnie stężenie IL-6 oznaczano w mediach hodowlanych metodą ELISA. Ilość wydzielanej cytokiny odniesiono do ilości całkowitego białka komórkowego. W badaniach potwierdzono zdolność transformowanych komórek linii Caco-2 do konstytutywnej sekrecji IL-6 utrzymującej się na stałym poziomie. LPS badanego szczepu bakteryjnego w stężeniach 10, 50 i 100 μg/ml przez 1, 6, 12 i 24 godziny nie wykazał działania stymulującego komórki Caco-2 do wydzielania IL-6. Abstract Colon epithelium is an important part of mucosal immunity system. It is known that disturbance of tolerance mechanisms of the tissue for microorganisms may result in various types of chronic enteritis. In the most cases, the inflammatory states of colon could evolved in colon cancer progression. Moreover, the predominant role in the pathogenesis of colon cancer is assigned to interleukin-6 (IL-6). IL-6 is an inflammatory cytokine secreted by various types of cells in response to lipopolysaccharides (LPSs) of Gram-negative bacteria. To evaluate the effects of D. desulfuricans derived endotoxins on IL-6 induction, LPS isolated from intestinal strain were used to stimulate malignant epithelial colorectal Caco-2 cells. They were treated with LPS of concentrations 10, 50, 100 μg/ ml for 1, 6, 12 and 24 hours. The level of IL-6 in culture medium was measured by enzyme-linked immunosorbent assay. The concentration of IL-6 was related to the amount of total cell protein. It was found that colorectal Caco-2 cells constitutively secrete IL-6 which is unaffected by cell treatment with LPS at the concentrations used. Keywords: IL-6, LPS, D. desulfuricans, Caco-2 cells Słowa kluczowe: IL-6, LPS, D. desulfuricans, komórki Caco-2 Wstęp Błona śluzowa przewodu pokarmowego stanowi główną drogę penetracji czynników zakaźnych i potencjalnie szkodliwych. Organizm człowieka wykształcił wiele nieswoistych i swoistych mechanizmów chroniących błonę śluzową jelit przed zagrożeniami z zewnątrz. Badania dotyczące funkcji i metabolizmu nabłonka jelita grubego wykazały, że jest on ważną częścią śluzówkowego układu immunologicznego. Komórki nabłonkowe jelita posiadają zdolność przetwarzania i prezentacji antygenów limfocytom T, a w wyniku stymulacji wykazują ekspresję cząsteczek HLA klasy II i molekuł adhezyjnych. Badania doświadczalne ostatnich lat dowiodły również, że komórki tej tkanki są zdolne do se-

2 Ryc. 1. Sekrecja IL-6 przez komórki Caco-2 nie traktowane LPS bakterii D. desulfuricans w różnych czasach prowadzenia hodowli. Ryc. 2. Sekrecja IL-6 przez komórki Caco-2 traktowane LPS bakterii D. desulfuricans o stężeniu 10 g/ml w różnych czasach prowadzenia hodowli. krecji takich cytokin jak IL-8, IL-6, TGFβ-1, leukotrienów i białek układu dopełniacza [1, 2, 3]. Kolonocyty znajdują się w ciągłym kontakcie z heterogennymi populacjami mikroorganizmów komensalnych zasiedlających przewód pokarmowy. W warunkach fizjologicznych komórki błony śluzowej wykazują tolerancję wobec tych bakterii, są jednak zdolne do indukcji reakcji zapalnej w odpowiedzi na bakterie patogenne. Zaburzenie mechanizmów tolerancji wobec mikroflory jelitowej prowadzi do chronicznych schorzeń zapalnych jelit, takich jak choroba Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, które w znaczącym stopniu predysponują do rozwoju nowotworów jelita grubego [4]. Dużą rolę w patogenezie nowotworów jelita grubego na tle zapalnym przypisuje się plejotropowej cytokinie IL-6, której podwyższony poziom obserwuje się w przebiegu wielu przewlekłych chorób zapalnych i nowotworów. Liczne badania wskazują na udział tej cytokiny we wzroście, progresji oraz powstawaniu przerzutów raka jelita grubego [5, 6]. Jednym z czynników stymulujących komórki do sekrecji IL-6 jest lipopolisacharyd bakterii Gram-ujemnych. Lipopolisacharyd (LPS, endotoksyna) jest obecny w zewnętrznej otoczce tych bakterii i pełni w ich życiu wiele ważnych funkcji. Jest on czynnikiem antygenowym, warunkuje właściwości chorobotwórcze bakterii, chroni je przed antybiotykami i mechanizmami obronnymi makroorganizmu. LPS oddziałuje na różne komórki organizmu, stymulując je do sekrecji określonych mediatorów reakcji zapalnej, takich jak cytokiny (TNF-α, IL-1, IL-6, IL-8, IL- 10), chemokiny, wolne rodniki tlenowe, cząsteczki adhezyjne, eikozanoidy, tlenek azotu i czynnik aktywujący płytki PAF [7, 8, 9, 10]. Stymulujący wpływ LPS na wydzielanie cytokin prozapalnych przez immunokompetentne komórki krwi oraz komórki śródbłonka naczyń i mięśni gładkich został potwierdzony w wielu badaniach,. Bakteryjny LPS będący produktem flory jelitowej może przyczyniać się do nasilenia nieswoistego zapalenia jelit. Jamy ciała człowieka tworzą korzystne środowisko dla bakterii beztlenowych. Większość tych bakterii, które biorą udział w zakażeniach mieszanych jest częścią prawidłowej flory bakteryjnej ludzi. Gatunki z rodzaju Bacteroides dominują u dwóch trzecich zdrowych dorosłych, a u pozostałej jednej trzeciej przeważają gatunki z rodzaju Bifidobacterium. Ponadto, badania mikrobiologiczne wykazały obecność w ludzkiej mikroflorze jelitowej gatunku Desulfovibrio desulfuricans, który należy do heterogennej grupy bakterii redukujących siarczany (BRS). Rola tego gatunku w przewodzie pokarmowym człowieka nie jest do tej pory w pełni wyjaśniona, lecz ostatnio spekuluje się, że gatunek ten może stanowić jedną z przyczyn nieswoistych zapaleń jelita grubego [11, 12, 13]. Operacje chirurgiczne, niedobory immunologiczne jak również nowotwory należą do najważniejszych czynników predysponujących do zakażeń bakteriami beztlenowym. Zakażenia beztlenowcami związane z procesami nowotworowymi występują wtedy, gdy guz nacieka powierzchnię błon śluzowych i ogarnia obecne tam drobnoustroje [14]. Celem prezentowanych badań była ocena sekrecji IL-6 przez kolonocyty linii Caco-2 pod wpływem endotoksyny wyizolowanej ze szczepu jelitowego bakterii Desulfovibrio desulfuricans.

3 Ryc. 3. Sekrecja IL-6 przez komórki Caco-2 traktowane LPS bakterii D. desulfuricans o stężeniu 50 g/ml w różnych czasach prowadzenia hodowli. Ryc. 4. Sekrecja IL-6 przez komórki Caco-2 traktowane LPS bakterii D. desulfuricans o stężeniu 100 g/ml w różnych czasach prowadzenia hodowli. Badania analizujące wpływ endotoksyny pochodzącej z D. desulfuricans na funkcje immunologiczne komórek nabłonkowych jelita grubego mają istotne znaczenie w kontekście oceny aktywności biologicznej szczepu jelitowego tych bakterii, co może przyczynić się do poznania roli gatunku D. desulfuricans w ekosystemie przewodu pokarmowego człowieka. Materiał i metody Badania przeprowadzono z wykorzystaniem linii komórkowej Caco-2, wywodzącej się z gruczolakoraka jelita grubego (human colon adenocarcinoma), która została zakupiona w German Collection of Microorganisms and Cell Cultures Dept. Human Animal Cell Cultures. Komórki hodowano standardowo w pożywce RPMI 1640 (Sigma) z dodatkiem10% bydlęcej surowicy płodowej FBS (GIBCO BRL) oraz antybiotyków, tj. penicyliny (Sigma) i streptomycyny (Sigma) w inkubatorze firmy Nuaire NU- 4750, który zapewniał warunki stałej temperatury (37 o C), stałej wilgotności powietrza wynoszącej 95% i atmosferę powietrza wzbogaconą w 5% CO 2. Przed właściwym doświadczeniem, komórki linii Caco-2 hodowano w polistyrenowych naczyniach o powierzchni 25 cm 2, wyposażonych w filtry bakteriologiczne (Nunc Easy- Flasks Nunclon Δ, Nalge Nunc International), a ich pasażowanie odbywało się z zastosowaniem 0,25% roztworu trypsyny (GIBCO BRL) z dodatkiem 1 mm EDTA 4Na (Life Technologies). W badaniach zastosowano LPS wyizolowany metodą ekstrakcji wodno-fenolowej z wykorzystaniem lizozymu z hodowli szczepu jelitowego DV-A/94 bakterii Desulfovibrio desulfuricans prowadzonej w Katedrze i Zakładzie Biofarmacji Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Naważkę liofilizowanego LPS Desulfovibrio desulfuricans DV-A/94 rozpuszczono w wodzie apirogennej, dejonizowanej uzyskując roztwór wyjściowy, z którego następnie przygotowano roztwory o końcowych stężeniach LPS: 10 μg/ml, 50 μg/ ml i 100 μg/ml,. wykonując odpowiednie rozcieńczenia pozbawioną surowicy pożywką RPMI 1640 z antybiotykami. W celu oceny sekrecji IL-6 przez komórki linii Caco-2 pod wpływem LPS bakterii Desulfovibrio desulfuricans DV-A/94, komórki wysiewano na 24- dołkową płytkę (firmy Nunc) w liczbie komórek/1,9 cm 2. Przez pierwsze trzy doby komórki hodowano w pożywce RPMI 1640 z dodatkiem surowicy bydlęcej, penicyliny i streptomycyny, a następnie pożywkę wymieniono na medium o podobnym składzie lecz pozbawione surowicy, i prowadzono w nim hodowlę przez następną dobę. W piątej dobie, do hodowli komórek wprowadzono pożywkę RPMI 1640 z antybiotykami i 10 mm buforem Hepes (Sigma) oraz z LPS bakterii D. desulfuricans o stężeniach: 10 μg/ml, 50 μg/ml i 100 μg/ml. Kontrolę stanowiły komórki nie traktowane LPS. Materiał do analizy tj. medium hodowlane i lizaty komórkowe zbierano po 1, 6, 12 i 24 godzinach od momentu wprowadzenia do hodowli LPS. Medium hodowlane po odwirowaniu zamrażano w -70 o C. Oznaczenia stężeń IL-6 w medium hodowlanym przeprowadzono za pomocą zestawu Quantikine Human IL-6 Immunoassay (firmy R&D

4 Systems), a otrzymane wyniki wyrażono w pg/ml, w oparciu o krzywą kalibracyjną sporządzoną dla wzorca badanej cytokiny dołączonego do zestawu. Lizaty komórek uzyskano po potraktowaniu komórek przyczepionych do dna dołków 0,2% roztworu SDS (dodecylosiarczan sodu). Lizaty zamrożono w -70 o C, a następnie oznaczano w nich stężenie białka komórkowego zgodnie z protokołem zamieszczonym w specyfikacji odczynnika Bradforda (Sigma) w modyfikacji dla płytek 96-dołkowych. Pomiaru absorbancji dokonano przy długości fali 595 nm przy pomocy czytnika MRX Revelation (firmy Dynex, oprogramowanie DYNEX Software wersja 4.25). Stężenie białka w poszczególnych próbkach wyznaczono na podstawie krzywej wzorcowej. Stężenia IL-6 (pg/ml) odniesiono do całkowitego białka komórkowego (mg/ml), wyrażając wyniki w pg na mg białka komórkowego (pg/mg). Analiza statystyczna Statystyczną ocenę wyników przeprowadzono dla modelu z powtarzanymi wynikami (trzykrotne powtórzenia) z wykorzystaniem średniej arytmetycznej (x), odchylenia standardowego (SD) oraz jednoczynnikowej analizy wariancji (ANOVA). W przypadkach gdy ANOVA dała wynik statystycznie istotny porównań wielokrotnych dokonywano testem Duncana. Testy wykonano na poziomie istotności α = 0,05 z użyciem programu Statistica 7.0. Wyniki Przeprowadzone porównanie stężeń IL-6 w hodowli kontrolnej w zależności od czasu trwania doświadczenia wykazało, że komórki nabłonkowe jelita grubego linii Caco-2 są zdolne do wydzielania tej cytokiny na stałym poziomie przy braku jakiegokolwiek bodźca (Rys.1). Wprowadzenie do hodowli kolonocytów LPS wyizolowanego ze szczepu jelitowego bakterii D. desulfuricans spowodowało zmniejszenie sekrecji tej cytokiny w porównaniu z hodowlą nie traktowaną endotoksyną bakteryjną. Zmiany w wydzielaniu IL-6 zależały od stężenia LPS jak również od czasu jego oddziaływania na komórki Caco-2 (Rys. 2-4). Stężenie IL-6 w hodowlach zawierających 10 μg/ml LPS w 1, 6, i 24 godzinie doświadczenia (1h, 6h, 24h) utrzymywało się na stałym poziomie, jedynie po 12 godzinach oddziaływania (12h), nastąpiło znamienne statystycznie zmniejszenie jej wydzielania (Rys. 2). W hodowlach prowadzonych w obecności LPS o stężeniu 50 i 100 μg/ml stwierdzono zmniejszenie wydzielania IL-6 w 1 i 6 godzinie (1h i 6h) inkubacji w porównaniu z sekrecją komórek kontrolnych. Natomiast w 12 i 24 godzinie (12h i 24h) ilość IL-6 stopniowo zwiększała się nie przekraczając jednak w sposób statystycznie istotny sekrecji konstytutywnej (Rys. 1-4) Stwierdzono, że żadne z zastosowanych stężeń LPS nie spowodowało wzrostu sekrecji IL-6 w porównaniu z sekrecją komórek nie traktowanych endotoksyną badanych bakterii. Poziom sekrecji IL-6 po 24 godzinach nie wykazywał istotnych statystycznie różnic utrzymując się na poziomie zbliżonym do konstytutywnego, bez względu na zastosowane stężenie LPS (Rys. 2-4). Dyskusja LPS ujawnia swą aktywność biologiczną w chwili pojawienia się w krwiobiegu jako efekt infekcji spowodowanej bakteriami pochodzącymi najczęściej ze środowiska zewnętrznego. Oddziaływanie LPS z komórkami krwi stymuluje je do efektywnego zwalczania infekcji, czego krytyczną konsekwencją może być wstrząs septyczny. W przeciwieństwie do komórek krwi, komórki nabłonkowe jelita stale, a zatem także w warunkach fizjologicznych narażone są na kontakt z endotoksynami bakterii Gram-ujemnych mikroflory jelitowej [4]. Badania nad wyjaśnieniem mechanizmu obniżonej wrażliwości jelitowych komórek nabłonkowych na LPS bakterii komensalnych przy jednoczesnej potencjalnej zdolności do odpowiedzi na bakterie patogenne wykazały, że komórki te potrafią różnicować złożone populacje bakterii w oparciu o indukowaną przez nie oraz ich produkty modulację ekspresji genów związanych z odpowiedzią immunologiczną. Stwierdzono ponadto, iż kolonocyty, mimo że nie wykazują konstytutywnej ekspresji błonowego receptora CD14, są zdolne do indukcji jego ekspresji w odpowiedzi na wysokie stężenia LPS. Ponadto LPS może oddziaływać na nabłonek jelitowy za pośrednictwem rozpuszczalnego receptora scd14. Drugi składnik powierzchniowego kompleksu receptorowego rozpoznającego LPS, TLR-4 wykazuje niski poziom konstytutywnej ekspresji w komórkach nabłonkowych jelita czyniąc je potencjalnie zdolnymi do natychmiastowej odpowiedzi. Infekcja bakteriami patogennymi indukuje zarówno ekspresję białka MD-2, jak i nasila ekspresję receptora TLR-4. Istnieje również możliwość oddziaływania niezależnego od receptorów, na drodze niespecyficznych oddziaływań hydrofobowych z fosfolipidami błon komórkowych, co ma miejsce w przypadku wysokich stężeń LPS [7, 8, 15, 16]. Aktywność LPS wobec komórek nabłonkowych jelita grubego przebadano na wielu liniach komórkowych a uzyskane wyniki były rozbieżne. Badając wpływ endotoksyny E. coli na sekrecję IL-8 wykazano iż w przypadku komórek linii HT-29 odpowiedź w postaci nasilenia sekrecji była znaczna, natomiast komórki linii Caco-2 okazały się niewrażliwe na stymulację. Jednak kiedy komórki linii Caco-2 poddano preinkubacji z maślanem sodu, produktem fermentacji bakteryjnej obecnym w świetle jelita, zyskiwały one zdolność odpowiedzi na LPS. Podobny efekt uzyskano działając na nie silnie prozapalną cytokiną IL-1β. Wyniki tych badań świadczą o tym, że komórki linii Caco-2 wymagają dodatkowego bodźca aby zareagować na LPS [15, 16]. Komórki linii Caco-2 wykorzystano do badań również w niniejszej pracy. Wykazują one najwyższy stopień zróżnicowania spośród dostępnych immortalizowanych linii komórkowych, dzięki czemu najbardziej przypominają prawidłowe, dojrzałe enterocyty. Należy jednak pamiętać iż nie są idealnym modelem fizjologicznego nabłonka jelitowego, gdyż wywodzą się z tkanki nowotworowej [2, 15, 17]. Do stymulacji komórek użyto lipopolisacharydu wyizolowanego ze szczepu jelitowego bakterii D. desulfuricans. Są to Gram-ujemne bakterie z grupy bakterii redukujących siarczany. Zostały zidentyfikowane w przewodzie pokarmowym wielu ssaków, w tym również człowieka. Ich rola w mikroflorze jelitowej nie jest dobrze poznana, są jednak

5 podejrzewane o udział w patogenezie nieswoistych zapaleń jelita grubego [1, 9, 18]. Dotychczas przeprowadzono niewiele badań in vitro dotyczących aktywności biologicznej LPS pochodzącego od D. desulfuricans. Wykorzystywano w tym celu różne komórki jak fibroblasty, komórki śródbłonka, komórki jednojądrzaste krwi oraz komórki nabłonkowe jelita grubego. Wykazano hamujący, zależny od stężenia wpływ LPS tych mikroorganizmów na proliferację i aktywność metaboliczną fibroblastów. Stwierdzono także zdolność wywoływania apoptozy tych komórek, za pośrednictwem białka Fas i kaspazy-3. W komórkach śródbłonka zaobserwowano zwiększenie sekrecji IL-6 i IL-8 oraz zwiększenie ekspresji molekuł adhezyjnych VCAM-1 i E-selektyny w odpowiedzi na endotoksynę D. desulfuricans. W odniesieniu do komórek jednojądrzastych krwi wykazano wyższą aktywność mierzoną poziomem sekrecji TNF-α tej endotoksyny w porównaniu z LPS bakterii E. coli i S minnesota. Badania na kolonocytach linii Caco-2 polegały na analizie wpływu endotoksyn bakteryjnych na sekrecję IL-8. LPS D. desulfuricans okazał się niewystarczającym bodźcem stymulującym te komórki do sekrecji IL-8. Jednakże preinkubacja komórek z maślanem sodu prowadziła do nasilenia wydzielania IL-8 co potwierdziło wcześniejsze obserwacje dotyczące wpływu LPS E. coli na tę linię komórkową [1, 18]. Badania przeprowadzone w niniejszej pracy służyły ocenie wpływu jaki endotoksyna D. desulfuricans wywiera na sekrecję IL-6. IL-6 jest plejotropową cytokiną zaangażowaną w odpowiedź zapalną i immunologiczną organizmu. Do głównych czynników stymulujących wytwarzanie IL-6 należą: IL-1, IFN, TNF-α, lipopolisacharydy bakteryjne (LPS) oraz wirusy DNA i RNA. Wykazano również, że stężenie osoczowe IL-6 zwiększa się wraz ze stopniem zaawansowania, dojrzałości histologicznej oraz głębokością naciekania ściany jelita przez guz nowotworowy [5, 19, 20]. Jej rola w patogenezie raka jelita grubego nie jest jednoznaczna. IL-6 może zarówno pobudzać proliferację komórek nowotworowych, hamować ich apoptozę, sprzyjać powstawaniu przerzutów i indukować angiogenezę w obrębie guza, jak również może mobilizować układ immunologiczny do walki z nowotworem zwiększając aktywność komórek cytotoksycznych [5, 6]. Transformowane komórki nabłonkowe jelita Caco-2 wykazują konstytutywną sekrecję IL-6 na niewielkim poziomie, co zostało potwierdzone w przeprowadzonych badaniach. Nie wykazano natomiast zwiększonego wydzielania tej cytokiny pod wpływem zastosowanych stężeń LPS. Stwierdzono nieznaczne obniżenie sekrecji w pierwszych godzinach oddziaływania badanej endotoksyny na komórki, po czym sekrecja IL-6 uzyskiwała wartości charakterystyczne dla hodowli kontrolnych. W przypadku najwyższego zastosowanego stężenia LPS (100 μg/ml) widoczna była wyraźna tendencja w kierunku nasilania się sekrecji IL-6 wraz z wydłużaniem czasu ekspozycji komórek na LPS, nie można więc wykluczyć możliwego dalszego zwiększania się stężenia tej cytokiny w kolejnych godzinach inkubacji. Przeprowadzone badania wskazują jednak, że produkty bakteryjne takie jak endotoksyny lipopolisacharydowe mogą wpływać na procesy immunologiczne i zapalne w nabłonku jelitowym poprzez modyfikowanie sekrecji IL-6 przez komórki nabłonkowe. Wnioski 1. Komórki nabłonkowe jelita grubego linii Caco-2 posiadają zdolność konstytutywnej sekrecji IL Lipopolisacharyd szczepu DV-A/94 bakterii Desulfovibrio desulfuricans wywołuje zmiany w wydzielaniu interleukiny-6 przez komórki Caco-2 zależne od jego stężenia i czasu oddziaływania. 3. LPS szczepu jelitowego bakterii Desulfovibrio desulfuricans w stężeniach 10, 50 i 100 μg/ml przez 1; 6; 12; i 24 godziny nie wykazał działania stymulującego komórki Caco-2 do wydzielania IL-6 powyżej poziomu obserwowanego w hodowli kontrolnej. Piśmiennictwo 1. Węglarz L i wsp. Phytic acid modulates in vitro IL-8 and IL-6 release from colonic epithelial cells stimulated with LPS and IL-1β. Dig Dis Sci 2007; 52: Jung HC i wsp. A distinct array of proinflammatory cytokines is expressed in human colon epithelial cells in response to bacterial invasion. J Clin Invest 2001; 107: Lasek W. Układ odpornościowy związany z błonami śluzowymi. W: Immunologia. Red. Jakóbisiak M. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2000, Lan JG i wsp. Different cytokine response of primary colonic epithelial cells to commensal bacteria. World J Gastroenterol 2005; 11: Atreya R, Neurath MF. Involvement of IL-6 in the pathogenesis of inflammatory bowel disease and colon cancer. Clin Rev Allergy Immunol 2005; 28: Schneider MR i wsp. Interleukin-6 stimulates clonogenic growth of primary and metastatic human colon carcinoma cells. Cancer Lett 2000; 151: Łukasiewicz J, Ługowski C. Biologiczna aktywność lipopolisacharydu. Post Hig Med Dośw 2003; 57: Saluk-Juszczak J, Wachowicz B. Aktywność prozapalna lipopolisacharydu. Post Biochem 2005; 51: Węglarz L i wsp. Effect of endotoxins isolated from Desulfovibrio desulfuricans soil and intestinal strain on the secrection of TNF-α by human mononuclear cells. Pol J Environ Stud 2006; 15: Tichaczek-Goska D, Cisowska A. Wybrane właściwości lipopolisacharydów bakterii Gram-ujemnych zawierających mannan w łańcuchu O-swoistym. Adv Clin Exp Med 2007; 16: Aoki KA: Study of endotoxemia in ulcerative colitis and Crohn s disease. Acta Med Okoyama 1978; 32: Goldstein EJC i wsp. Desulfovibrio desulfuricans bacteremia and review of human Desulfovibrio infections. J Clin Microbiol 2003; 41: Węglarz L i wsp. Desulfovibrio desulfuricans lipopolysaccharides induce endothelial cell IL-6 and IL-8 secretion and E-selectin and VCAM-1 expression. Cell Mol Biol Lett 2003; 8:

6 14. Steed LL, Bene VD. Zakażenia bakteriami beztlenowymi. W: Mikrobiologia i choroby zakaźne. Virella G Red. Heczko PB. Wydawnictwo Urban and Partner. Wrocław 2000, Funda DP i wsp. CD14 is expressed and released as soluble CD14 by human intestinal epithelial cells in vitro: Lipopolysaccharide activation of epithelial cells revisited. Infect Immun 2001; 69: Cario E i wsp. Lipopolysaccharide activates distinct signaling pathways in intestinal epithelial cell lines expressing Toll-like receptors. J Immunol 2000; 164: Nanthakumar NN i wsp. Inflammation in the developing human intestine: A possible pathophysiologic contribution to necrotizing enterocolitis. Proc Natl Acad Sci USA. 2000; 97: Dzierżewicz Z i wsp. Aktywność biologiczna endotoksyn izolowanych ze szczepów bakterii Desulfovibrio desulfuricans. Ann Acad Med Siles 2005; 59: Łukaszewicz M, Mroczko B, Szmitkowski M. Znaczenie kliniczne interleukiny 6 (IL-6) jako czynnika rokowniczego w chorobie nowotworowej. Pol Arch Med Wewn 2007; 117: Legrand-Poels S, Schoonbroodt S, Piette J. Regulation of interleukin-6 gene expression by pro-inflammatory cytokines in a colon cancer cell line. Biochem J 2000; 349: data otrzymania pracy: r. data akceptacji do druku: r. Adres do korespondencji: dr n. biol. Beata Parfiniewicz Katedra i Zakład Biochemii, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ul. Narcyzów 1, Sosnowiec Tel bparfiniewicz@sum.edu.pl