PRZYPISYWANIE POSTAW W EFEKCIE KNOBE A**
|
|
- Mieczysław Pawlak
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1
2 Filozofia Nauki, ISSN Rok XXIV, 2016, Nr 3(95), s WIKTOR PIOTROWSKI* PRZYPISYWANIE POSTAW W EFEKCIE KNOBE A** Abstract ATTITUDE ASCRIPTION IN THE KNOBE EFFECT Joshua Knobe (2003a) showed that people are much more inclined to attribute intentionality to an agent when a side effect of her action is harmful than when it is beneficial. This asymmetry came to be known as the Knobe Effect. A number of theories tried to explain this phenomenon, including the so-called moral hypothesis. This article presents a survey, based on the metaethical concept of attitude, that aims to make the hypothesis more precise. It is designed to test attitude ascription in the original Knobe s scenarios and compare it with the asymmetry in intentionality attribution. After presenting the survey and its results, I concentrate on various interpretations of the data and sketch a possible direction for further examination of the moral hypothesis. Keywords: attitude, approval, disapproval, experimental philosophy, Knobe Effect, moral hypothesis Jak pokazuje tzw. efekt Knobe a, jesteśmy skłonni do przypisywania intencjonalności działaniom zależnie od ich statusu normatywnego. Hipoteza moralna to jedna z prób wyjaśnienia tego zjawiska. Według jej zwolenników skłonność do określania jakiegoś działania jako intencjonalnego częściowo wynika z chęci oceny jego wymiaru moralnego (Harman 1976, Knobe 2003a, 2006, Nadelhoffer 2004): respondenci oceniają działanie jako intencjonalne, ponieważ chcą dokonać pewnego rodzaju oceny moralnej, lecz konstrukcja oryginalnego badania Knobe a nie dostarcza im takiej możliwości. Przypisywanie intencjonalności jest jednym z elementów oceny moralnej, a w szcze- * Instytut Filozofii, Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście 3, Warszawa, wik.piotrowski@gmail.com. ** Artykuł powstał podczas prac seminarium Studium teoretyczne i eksperymentalne efektu Knobe a i problemu Butlera, będącego częścią projektu finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki (2013/11/B/HS1/03939).
3 104 WIKTOR PIOTROWSKI gólności nieintencjonalność działania często osłabia lub niweluje negatywną ocenę danego czynu. Dlatego też respondenci z braku środków do dokonania pełnej oceny moralnej używają normatywnie nacechowanej koncepcji intencjonalności, zastępującej niejako ocenę moralną. Badani są świadomi, że intencjonalność pociąga za sobą odpowiedzialność rozumianą w sposób ściśle moralny. Intencjonalność jest w tym wypadku rozumiana jako jeden z terminów psychologii potocznej (folk psychology) i jest istotnie zależna od oceny moralnej (Knobe, Mendlow 2004). Celem artykułu jest doprecyzowanie tak rozumianej hipotezy moralnej. Termin dokonanie oceny moralnej jest bowiem zbyt ogólny i nieprecyzyjny, a przez to pozbawiony wartości eksplanacyjnej. Pytanie o to, czy dane działanie jest dobre lub złe, powinno zostać zastąpione pytaniami o ocenę konsekwencji działań, o postawę podmiotów działania, o ich charakter lub o inny bardziej szczegółowy element oceny moralnej. W części 2 przedstawiam badania sprawdzające, w jaki sposób respondenci oceniają postawę opisaną w scenariuszu Knobe a oraz jak należy ją ocenić z perspektywy moralnej. Moim celem nie jest zaproponowanie kompletnego wyjaśnienia efektu Knobe a, lecz jedynie wyznaczenie kierunku badań oraz postawienie pierwszego kroku. 1. HIPOTEZA MORALNA WARIANT NAGANNY I GODNY POCHWAŁY 1 Joshua Knobe (2003a) opisał następujące badanie: 78 osobom spacerującym po parku na Manhattanie została przedstawiona jedna historyjka w dwóch wersjach, nazywanych harm condition (warunek szkodzenia, S) i help condition (warunek pomagania, P). WARUNEK SZKODZENIA Wicedyrektor zwraca się do dyrektora pewnej firmy: Myślimy o wdrożeniu nowego programu. Pozwoli nam zwiększyć zyski, ale zaszkodzi środowisku. Dyrektor odpowiada: Nie obchodzi mnie szkodzenie środowisku. Chcę tylko zwiększyć zyski. Wdrażamy program. WARUNEK POMAGANIA Wicedyrektor zwraca się do dyrektora pewnej firmy: Myślimy o wdrożeniu nowego programu. Pozwoli nam zwiększyć zyski i pomoże środowisku. Dyrektor odpowiada: Nie obchodzi mnie pomaganie środowisku. Chcę tylko zwiększyć zyski. Wdrażamy program. 1 Ang. blameworthy i praiseworthy. W dalszej części tekstu terminy te zostają oddane jako przypisanie winy oraz przypisanie zasługi, ponieważ takie sformułowanie najlepiej oddaje intencje autorów. Uściślenie tej terminologii zawdzięczam recenzentowi artykułu.
4 PRZYPISYWANIE POSTAW W EFEKCIE KNOBE A 105 Program został wdrożony i rzeczywiście zaszkodził środowisku. Czy dyrektor intencjonalnie (intentionally) zaszkodził środowisku? TAK 82% NIE 18% Program został wdrożony i rzeczywiście pomógł środowisku. Czy dyrektor intencjonalnie pomógł środowisku? TAK 23% NIE 77% Tabela 1. Polskie tłumaczenie scenariuszy wykorzystanych w (Knobe 2003a) oraz uzyskane przez Knobe a wyniki Wyniki badania pokazały, że gdy skutek uboczny działania dyrektora był negatywny, większość respondentów przypisywała mu intencjonalność, a zupełnie inaczej było w warunku pomagania. Wynik ten jest o tyle zaskakujący, o ile standardowe koncepcje intencjonalności (por. Davidson 1963, Anscombe 1963) zakładają, że intencjonalność działania jest związana wyłącznie z pragnieniami i przekonaniami działającego podmiotu. W koncepcji Davidsona polega ona na działaniu ze względu na pewną rację (reason), która składa się z połączenia pragnienia i przekonania. Znajomość nadrzędnej racji (primary reason) działania jest tożsama ze znajomością intencji, z jaką zostało przeprowadzone (Davidson 1963: ). Dlatego gdyby respondenci oceniali przedstawioną przez Knobe a sytuację zgodnie z koncepcją Davidsona, byliby zobowiązani twierdzić, że to nieprawda, jakoby dyrektor intencjonalnie szkodził środowisku. Nie miał bowiem odpowiednich pragnień i przekonań. Podobnie jest z koncepcją Anscombe, która charakteryzuje działanie intencjonalne jako działanie, w stosunku do którego sensownie można postawić pytanie Dlaczego? (Anscombe 1963: 24). Według Anscombe (podobnie jak u Davidsona), aby uznać działanie za intencjonalne, odpowiedź na pytanie Dlaczego? powinna odwoływać się do pewnych racji związanych z przekonaniami i pragnieniami podmiotu. Mimo licznych różnic koncepcje te mają wspólny rys: traktują działanie intencjonalne jako działanie wymagające wyjaśnienia, podania racji, na którą składają się pragnienia i przekonania podmiotu. Z tego powodu są zobowiązane traktować scenariusze Knobe a jako przykłady działania nieintencjonalnego: dyrektor nie miał racji po temu, by szkodzić czy też pomagać środowisku, nie może też odpowiedzieć na pytanie Dlaczego?. Standardowe ujęcia intencjonalności nie są więc w stanie wyjaśnić efektu Knobe a: nie potrafią wytłumaczyć, skąd bierze się tak duża rozbieżność w przypisywaniu intencjonalności w obydwu scenariuszach, skoro różnią się one jedynie moralną oceną skutku ubocznego. Badanie Knobe a dostarczyło filozofii danych, których wyjaśnienie stanowi problem dla większości współczesnych teorii działania intencjonalnego.
5 106 WIKTOR PIOTROWSKI Powstały liczne hipotezy, które miały za zadanie wyjaśnić widoczne w eksperymencie Knobe a asymetryczne przypisywanie intencjonalności: teoria błędu (Malle, Nelson 2003), teoria decyzji (Machery 2008), teoria odpowiedzialności (Wright, Bengson 2009), hipoteza pragmatyczna (Adams, Steadman 2004), teoria działania intencjonalnego Hindriksa (2008) oraz hipoteza zaniechaniowa (Paprzycka 2014) i inne 2. W artykule omówię hipotezę moralną, zaproponowaną przez samego Knobe a (2003a, b), która jest prawdopodobnie najszerzej komentowaną próbą wytłumaczenia tego zjawiska. Początkowo Knobe (2003a) zestawiał różnicę w przypisywaniu intencjonalności z różnicą co do ewentualnego przypisania winy lub zasługi dyrektorowi. Okazywało się bowiem, że respondenci często przypisywali dyrektorowi winę w przypadku S (M = 48), natomiast znacznie rzadziej przypisywali dyrektorowi zasługę w przypadku P (M = 14). Hipotezą Knobe a było więc wówczas założenie, że różnica w przypisywaniu intencjonalności wynika z tego, że ludzie niechętnie przypisują zasługę dyrektorowi, gdy efekt uboczny jego działania jest oceniany jako dobry, za to chętnie przypisują mu winę, gdy efekt jego działania jest oceniany jako zły. Dlatego też różnica w przypisaniu intencjonalności związana miała być z różnicą w przypisywaniu winy lub zasługi. Hipoteza ta została zarzucona w artykule z 2004 r. (Knobe, Mendlow 2004) w wyniku polemiki z Nadelhofferem (2004). Knobe i Mendlow wysunęli przypuszczenie, że ocena intencjonalności zależy od oceny moralnej, nie jest jednak zapośredniczona przez przypisywanie winy lub zasługi: najpierw przypisany zostaje pewien stan umysłu (np. przekonania lub pragnienia), następnie przypisuje się intencjonalność na co wpływa ocena moralna a dopiero na końcu następuje przypisanie winy lub zasługi, które również jest silnie zależne od oceny moralnej. Głównym założeniem tej konstrukcji było uznanie intencjonalności za funkcjonalne pojęcie psychologii potocznej. Autorzy twierdzą, że intencjonalność jest użytecznym pojęciem, które służy do tego, by zająć odpowiednią postawę względem całej sytuacji. Przypisywanie intencjonalności jest determinowane przez to, czy w danej sytuacji bardziej odpowiednie jest przypisanie winy, czy zasługi. Knobe i Mendlow twierdzą wbrew Nadelhofferowi, że przypisanie intencjonalności odbywa się przed przypisaniem winy lub zasługi, lecz pozostaje jednocześnie pod wpływem oceny moralnej. Całość tego procesu autorzy przedstawili za pomocą następującego schematu: 2 Pełniejszy i bardziej szczegółowy przegląd alternatywnych wyjaśnień efektu Knobe a można znaleźć w artykułach Knobe a (2010) i Dębskiej (2013).
6 PRZYPISYWANIE POSTAW W EFEKCIE KNOBE A 107 Rysunek 1. Rola intencjonalności w psychologii potocznej (Knobe, Mendlow 2004) Zgodnie z hipotezą moralną intencjonalność służy nie tyle przewidywaniu i wyjaśnianiu zachowania, ile jego ocenianiu (Knobe 2003b: 321). Od moralnej oceny sytuacji będzie zatem zależało zastosowanie pojęcia intencjonalności. Jeżeli respondenci uważają, że dane postępowanie jest moralnie złe, to uznają je za intencjonalne, ponieważ stanowi to jedyny dostępny im w badaniu środek wyrażenia dezaprobaty. Hipoteza Knobe a i Mendlowa brzmiała więc: zastosowanie pojęcia intencjonalności zależy od tego, czy daną sytuację uważa się za dobrą, czy złą. Spróbuję pokazać, że jest to hipoteza tyleż właściwa, co niejasna. Pojęcie dobra i zła danej sytuacji niczego nie tłumaczy, a zaproponowany schemat, choć stanowi dobry punktem wyjścia, jest zbyt uproszczony. Przedstawię badania, które miały za zadanie rozbudowę i modyfikację schematu Knobe a i Mendlowa oraz wskazanie kierunku, w którym mogłaby rozwijać się omawiana wersja hipotezy moralnej. 2. OCENA POSTAWY JAKO JEDEN Z ELEMENTÓW OCENY MORALNEJ Pojęcie postawy (attitude) użyte w przedstawianym tu badaniu jest zaczerpnięte z tradycji metaetycznej. Zostało rozpowszechnione w teoriach emotywistycznych, głównie za sprawą Stevensona (1963), dla którego postawa to wszelka dyspozycja psychiczna bycia za czymś lub przeciwko czemuś (Stevenson 1975: 114). Choć Stevenson nie był autorem tego określenia, to w znacznym stopniu pod jego wpływem zastąpiło ono wcześniej używane np. przez Perry ego (1926) określenie interest, będące angielskim odpo-
7 108 WIKTOR PIOTROWSKI wiednikiem niemieckiego terminu Interesse. Pojęcia attitude i interest, gdy używane są w sensie technicznym, można uznać za synonimy: przeciwstawia się je pojęciu przekonania lub wiedzy. Odnoszą się do niekognitywnego stanu umysłu, który jest jednocześnie blisko związany z siłą motywacyjną. Jak pisze Satris (1987), oznaczają szeroko rozumianą dyspozycją behawioralną nie tylko do działania, lecz także do przeżywania czegoś w określony sposób, do odczuwania takich, a nie innych emocji. Postawa jako niekognitywny stan umysłu koncentruje się wokół chcenia lub pragnienia czegoś. Bycie za czymś można zatem przełożyć jako pragnienie urzeczywistnienia czegoś, natomiast bycie przeciw czemuś jest rozumiane jako pragnienie nieurzeczywistnienia czegoś. Technicznymi terminami, których Stevenson używa do określenia tych dwóch rodzajów postaw, są aprobata i dezaprobata. W badaniu zostały one wykorzystane do opisania stanu umysłu dyrektora oraz do zajęcia postawy wobec jego stanu umysłu: w pierwszym pytaniu badani mieli ocenić postawę dyrektora jako jego dyspozycję do działania, natomiast w drugim mieli ocenić postawę dyrektora w sposób niezwiązany bezpośrednio z żadnym określonym działaniem z jego strony. Badanie zostało przeprowadzone w 2015 r. za pośrednictwem platformy LimeSurvey. Łącznie wzięło w nim udział 113 osób losowo wybranych spośród chętnych CEL BADANIA Celem badania było rozstrzygnięcie, czego dotyczy ocena moralna w efekcie Knobe a, a dokładniej sprawdzenie, czy dotyczy oceny postawy dyrektora. W badaniu przyjęto więc założenie hipotezy moralnej, zgodnie z którym respondenci przypisują działaniom dyrektora intencjonalność, ponieważ chcą dokonać oceny moralnej. Badanie miało doprecyzować hipotezę w tym celu badani byli pytani o ocenę postawy dyrektora STRUKTURA BADANIA Badani byli losowo przydzielani do jednej z dwóch grup, do warunku S lub P. W każdej z tych grup zapoznawali się z oryginalnymi scenariuszami Knobe a, które pomijały jedynie opis rezultatów działania 3, a następnie mieli udzielić 3 Głównym celem badania było skupienie uwagi badanych na samej postawie dyrektora. Fragment mówiący o rzeczywistych konsekwencjach tych działań sprawiał, że przypisanie postawy dyrektorowi, jak i jej ocena mogły zostać zakłócone przez wiedzę o skutkach działania. Aby wyizolować samo przypisanie stanu umysłu i jego ocenę, w badaniu usunięto więc zdanie: Program został wdrożony. Zgodnie z oczekiwaniami zaszkodził/pomógł śro-
8 PRZYPISYWANIE POSTAW W EFEKCIE KNOBE A 109 odpowiedzi na dwa (identyczne dla obu grup) pytania. Całość badania wyglądała następująco: Wicedyrektor zwraca się do dyrektora pewnej firmy: Myślimy o wdrożeniu nowego programu. Pozwoli nam zwiększyć zyski, ale [i] zaszkodzi [pomoże] środowisku. Dyrektor odpowiada: Nie obchodzi mnie szkodzenie [pomaganie] środowisku. Chcę tylko zwiększyć zyski. Wdrażamy program. Pytanie 1. Które wyrażenie najlepiej opisuje postawę dyrektora? A1. Dezaprobuje pomaganie środowisku. A2. Aprobuje pomaganie środowisku. A3. Dezaprobuje szkodzenie środowisku. A4. Aprobuje szkodzenie środowisku. A5. Jest obojętny wobec środowiska. Pytanie 2. Jak oceniasz postawę dyrektora? A1. Dezaprobuję postawę dyrektora. A2. Aprobuję postawę dyrektora. A3. Jestem obojętny wobec postawy dyrektora HIPOTEZY BADAWCZE Pytanie pierwsze miało na celu sprawdzenie, jaką postawę badani przypisują dyrektorowi, czyli jak traktują stwierdzenie dyrektora nie obchodzi mnie pomaganie/szkodzenie środowisku. Zgodnie z badaną hipotezą respondenci w większości powinni zaznaczać odpowiedź A5: [Dyrektor] jest obojętny wobec środowiska. Przyjmuję zatem, że najbardziej intuicyjnym rodowisku. James Beebe, podczas warsztatów organizowanych przez Instytut Filozofii UW w maju 2015 r., w dyskusji nad wynikami opisywanych w artykule badań, wysunął hipotezę, że brak tego zdania może znacząco wpływać na różnice w odpowiedziach. W celu zweryfikowania tej hipotezy przeprowadzone zostały badania, w których zdanie nie zostało usunięte. Badanie było prowadzone od października 2015 do marca 2016 za pośrednictwem platformy LimeSurvey. Łącznie wzięły w nim udział 53 osoby, losowo wybrane spośród chętnych. Hipoteza Beebe ego głosiła, że ankietowani inaczej będą oceniać postawę dyrektora, jeżeli poda im się informację o rzeczywistych skutkach jego działania. Oznaczałoby to, że różnica między oczekiwanym a rzeczywistym skutkiem wpływa na ocenę postawy. Wyniki badania z zachowaną informacją o skutkach działania dyrektora powinny więc w stopniu statystycznie istotnym różnić się od wyników badania, w którym brak było tej informacji. Tak się jednak nie stało. Wyniki badania weryfikującego hipotezę Beebe ego były niemalże identyczne z wynikami badań omawianych w tym artykule, dlatego też usunięcie zdania o rzeczywistych skutkach działania nie może być traktowane jako element zakłócający otrzymane wyniki.
9 110 WIKTOR PIOTROWSKI zumieniem stwierdzenia nie obchodzi mnie jest potraktowanie go jako wyrazu obojętności. Możliwe jest też uznanie go za wyraz bardzo konkretnej postawy dezaprobującej. Wydaje się jednak, że takie odczytanie wymaga pewnych dodatkowych informacji dotyczących charakteru dyrektora, tonu głosu, z jakim wypowiadane jest to stwierdzenie itp. Ponieważ respondenci otrzymują bardzo niewiele informacji o dyrektorze, zakładałem, że częściej traktują jego wypowiedź jako wyraz obojętności niż dezaprobaty. Pytanie drugie miało sprawdzić, jak badani oceniają postawę dyrektora. Stawiałem hipotezę, że w wypadku S badani będą wyrażali dezaprobatę wobec postawy dyrektora, natomiast w P będą aprobowali jego postawę lub pozostaną wobec niej obojętni. Warunek S i warunek P różnią się bowiem jedynie oczekiwanym skutkiem ubocznym działania. Zgodnie z hipotezą moralną scenariusz Knobe a skłania respondentów do dokonania oceny moralnej i w oryginalnym badaniu służy im do tego przypisanie intencjonalności. Przyjmuję zatem, że wyrażenie dezaprobaty lub aprobaty wobec czyjejś postawy również jest sposobem dokonywania pewnego rodzaju oceny moralnej. Dlatego też, jeżeli badani posługiwali się przypisaniem intencjonalności w celu dokonania oceny moralnej i w ocenie tej widać było wyraźną asymetrię, to w omawianym badaniu powinni posłużyć się wyrażeniem aprobaty i dezaprobaty, które również charakteryzować się będzie asymetrią. Innymi słowy, zgodnie z ogólnym założeniem asymetria w przypisywaniu intencjonalności działania powinna przekładać się na asymetryczną ocenę postawy dyrektora. Hipoteza ta okazała się błędna WYNIKI BADANIA Odpowiedzi na pierwsze pytanie dla S wyglądały następująco: ODPOWIEDŹ POSTAWA DYREKTORA LICZBA ODPOWIEDZI A1 Dezaprobuje pomaganie 3 A2 Dezaprobuje szkodzenie 1 A3 Aprobuje szkodzenie 14 A4 Aprobuje pomaganie 0 A5 Jest obojętny 46 Razem: 64 Tabela 2. Wyniki uzyskane dla pierwszego pytania w warunku szkodzenia Niewielkie różnice widać w przypadku scenariusza P:
10 PRZYPISYWANIE POSTAW W EFEKCIE KNOBE A 111 ODPOWIEDŹ POSTAWA DYREKTORA LICZBA ODPOWIEDZI A1 Dezaprobuje pomaganie 7 A2 Dezaprobuje szkodzenie 0 A3 Aprobuje szkodzenie 5 A4 Aprobuje pomaganie 0 A5 Jest obojętny 41 Razem: 53 Tabela 3. Wyniki uzyskane dla pierwszego pytania w warunku pomagania Odpowiedzi na drugie pytanie wyglądają następująco (osobno dla warunków S i P): ODPOWIEDŹ POSTAWA RESPONDENTA LICZBA ODPOWIEDZI A1 Aprobuję postawę dyrektora 2 A2 Dezaprobuję postawę dyrektora 50 A3 Jestem obojętny wobec postawy dyrektora 12 Razem: 64 Tabela 4. Wyniki uzyskane dla drugiego pytania w warunku szkodzenia ODPOWIEDŹ POSTAWA RESPONDENTA LICZBA ODPOWIEDZI A1 Aprobuję postawę dyrektora 2 A2 Dezaprobuję postawę dyrektora 39 A3 Jestem obojętny wobec postawy dyrektora 12 Razem: 53 Tabela 5. Wyniki uzyskane dla drugiego pytania w warunku pomagania 2.5. INTERPRETACJA WYNIKÓW Zgodnie z pierwszą hipotezą badawczą zdecydowana większość ankietowanych traktuje wypowiedź dyrektora jako wyraz postawy obojętnej wobec środowiska. W przypadku pierwszego pytania największa różnica między scenariuszami zachodzi między odpowiedziami aprobuje szkodzenie. W scenariuszu S czternaście osób uznało, że wypowiedź dyrektora jest wyrazem pewnego rodzaju aprobaty, natomiast w P uznało tak tylko pięć osób. Jest to za-
11 112 WIKTOR PIOTROWSKI skakujące z punktu widzenia tradycji metaetycznej, zgodnie z którą aprobata jest stanem umysłu wymagającym pewnego pozytywnego nakierowania na swój przedmiot, podczas gdy dyrektor otwarcie deklaruje brak jakiegokolwiek zainteresowania środowiskiem. Zgodnie z najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem tego faktu wyrażenie aprobuje szkodzenie w języku polskim odmiennie niż w języku angielskim może być rozumiane jako toleruje szkodzenie 4. Aprobata nie jest wówczas rozumiana jako postawa moralna w sensie bycia za czymś lub przeciw czemuś, lecz raczej jako przekonanie na temat czegoś. Tolerując szkodzenie, dyrektor nie musi przyjmować żadnej postawy (nie musi być ani zwolennikiem, ani przeciwnikiem szkodzenia). Wymaga się od niego jedynie zajęcia stanowiska, niekoniecznie związanego z jakimś stanem chcenia lub pragnienia. Badani, którzy wybierają tę odpowiedź, rozumieją prawdopodobnie aprobatę w sposób wychodzący poza opozycję aprobata dezaprobata i zrównują przychylną postawę wobec czegoś z postawą tolerancyjną. Można więc przypuszczać, że wybierają tę odpowiedź również z intencją przypisania dyrektorowi postawy w pewien sposób indyferentnej. Zauważmy jednak, że nawet ignorując odpowiedzi tej części badanych, wciąż uzyskujemy jasne wyniki. Druga hipoteza badawcza została natomiast sfalsyfikowana. Nie widać istotnej asymetrii między oceną postawy dyrektora w przypadku szkodzenia a jej oceną w przypadku pomagania. Z punktu widzenia hipotezy wyjściowej odpowiedzi na drugie pytanie są całkowicie zaskakujące. Okazuje się bowiem, że wartość moralna oczekiwanych skutków ubocznych działania dyrektora nie wpływa na ocenę jego postawy. Respondenci dezaprobują samą postawę dyrektora niezależnie od tego, czy oczekiwane konsekwencje jego działania są pozytywne, czy negatywne. Zarówno w sytuacji, gdy działanie dyrektora miało pomóc środowisku, jak i w sytuacji, gdy miało mu zaszkodzić, ocena jego postawy była równie negatywna. Brak asymetrii w ocenie postawy mógłby oznaczać, że ocena moralna postawy dyrektora następuje niejako przed oceną moralną oczekiwanych konsekwencji czynu i przed przypisaniem mu intencjonalności, które to przypisanie pozostaje pod wpływem rozmaitych rodzajów ocen moralnych. Gdyby bowiem wszystkie oceny odbywały się jednocześnie i były częścią jednej ogólnej oceny moralnej, to współzależności między nimi powinny wywołać asymetrię również w ocenie postawy. Wyniki badania wskazują, że tak nie jest, dlatego warto rozważyć hipotezę następstwa czasowego. 4 Wyjaśnienie to zostało zaproponowane przez prof. Katarzynę Paprzycką podczas pierwszej prezentacji wyników badań na seminarium Studium teoretyczne i eksperymentalne efektu Knobe a i problemu Butlera w Instytucie Filozofii UW w roku akademickim 2014/2015.
12 PRZYPISYWANIE POSTAW W EFEKCIE KNOBE A 113 Inną możliwością jest przemyślenie związków pojęciowych między intencjonalnością a moralnością. Skoro bowiem asymetria w przypisywaniu intencjonalności nie przekłada się na moralną ocenę postaw, to w takim razie intencjonalność nie może być traktowana jako pojęcie psychologii potocznej bezpośrednio związane z oceną moralną ujętą jako całościowy proces. Wyniki badania wskazują, że ocena intencjonalności nie wpływa na ocenę postaw, a więc niewykluczone, że brak tego wpływu ujawnia się również w innych obszarach oceny moralnej. Dlatego też intencjonalność jest być może związana nie tyle z ogólną oceną moralną danego działania, ile z niektórymi elementami tej oceny. 3. REWIZJA HIPOTEZY MORALNEJ Pierwsza hipoteza badawcza została potwierdzona: niezależnie od scenariusza badani przypisują dyrektorowi taką samą postawę względem środowiska. Druga hipoteza została sfalsyfikowana: niezależnie od scenariusza badani jednakowo oceniają postawę dyrektora względem środowiska piętnują ją mimo różnic między scenariuszami pod względem oczekiwanych konsekwencji działania. Oznacza to, że efekt Knobe a nie wynika z przypisywania dyrektorowi odmiennych postaw względem środowiska ani też z tego, że w jednym scenariuszu jego postawa jest piętnowana, a w drugim nie. Jakie są więc konsekwencje tych wyników dla całości rozważań nad efektem Knobe'a? Chciałbym przedstawić trzy hipotezy które mogą stanowić punkt wyjścia dalszych badań. Po pierwsze, nasuwa się hipoteza, że przypisywanie intencjonalności służy wyrażeniu moralnej nagany dla samych oczekiwanych skutków działania. Skoro asymetria w przypisaniu intencjonalności nie ma odzwierciedlenia w ocenie postawy, to intencjonalność zawiera w sobie ocenę moralną innego elementu niż postawa działającego podmiotu. Najbardziej prawdopodobnym kandydatem wydają się tu oczekiwane konsekwencje podejmowanych przez podmiot działań. Po drugie ze względu na podobieństwo w sposobie oceniania postawy dyrektora w obydwu scenariuszach można przypuszczać, że ocena postawy jest elementem oceny moralnej, który z łatwością daje się rozważać w oderwaniu od innych aspektów danej sytuacji. Respondenci nie mają problemu z wyizolowaniem samej postawy dyrektora i dokonaniem jej oceny, bez względu na inne czynniki, biorące udział w ocenie moralnej. Możliwość takiego wyizolowania pokazywałaby, że pojęcie postawy jest stosunkowo jasne i łatwo stosowalne przy dokonywaniu oceny moralnej.
13 114 WIKTOR PIOTROWSKI Po trzecie, wydaje się, że ludzie dokonują pewnej oceny moralnej, zanim dokonają przypisania intencjonalności. Przypisanie postawy moralnej nie wymaga znajomości oczekiwanych lub rzeczywistych skutków działania: wymaga jedynie oszacowania, czy podmiot działania jest za czymś, czy przeciw czemuś. Z kolei ocena tej postawy, jak wskazują badania, nie jest zależna od oczekiwanych skutków podjętego działania. Dlatego też intencjonalność można potraktować jako termin szerszy, obejmujący nie tylko działanie, lecz także jego konsekwencje. Przypisanie intencjonalności mogłoby zatem być rozumiane jako rezultat całej rozbudowanej oceny moralnej, w której poszczególne elementy różnią się co do swego wpływu na ocenę intencjonalności. Porównywanie asymetrii efektu Knobe a do asymetrii w ocenie poszczególnych elementów oceny moralnej mogłoby wykazać związki pojęciowe między intencjonalnością a terminami moralnymi. W dalszych badaniach należałoby więc sprawdzać, które elementy oceny moralnej mają największy wpływ na asymetryczne przypisanie intencjonalności. Być może, intencjonalność jest związana wyłącznie z oceną oczekiwanych konsekwencji albo wyłącznie z oceną charakteru działającego podmiotu, albo wyłącznie z oceną zgodności z etyką zawodową 5. Niewykluczone też, że jest kombinacją kilku tych obszarów. Wymagałoby to wypracowania nowej definicji intencjonalności. Możliwe jest także, że badania tego typu sfalsyfikują w ogóle hipotezę moralną. Jeżeli bowiem wyniki badań dotyczących wszystkich elementów oceny moralnej będą analogiczne, tj. asymetria nie będzie widoczna w stopniu zbliżonym do efektu Knobe a, to należałoby wówczas przypuścić, że przypisywanie intencjonalności ma niewielki związek z oceną moralną. Wyniki przedstawione w tym artykule pozwalają zatem nieco zmodyfikować schemat Knobe a i Mendlowa, wyznaczając jednocześnie dalsze kierunki badań i nakreślając nowe możliwości interpretacyjne. Schemat ten wyglądałby następująco: 5 Jak zauważył recenzent, etyka zawodowa jest elementem z innego poziomu niż ocena konsekwencji lub ocena charakteru, dlatego też ich zestawienie może wydawać się nieuprawnione. Kierunek badań, który proponuję, ma jednak na celu jedynie zbadanie związku między intencjonalnością a poszczególnymi elementami, które podpadają pod szeroką kategorię oceny moralnej, niezależnie od tego, do którego poziomu lub podkategorii należą.
14 PRZYPISYWANIE POSTAW W EFEKCIE KNOBE A 115 Rysunek 2. Rola intencjonalności w psychologii potocznej w świetle przedstawionych badań Głównym celem dalszych badań powinno być drobiazgowe rozbicie elementu dobre czy złe (por. Rysunek 1) na konkretniejsze elementy, możliwe do bezpośredniego, eksperymentalnego zbadania. W ten sposób ich wpływ na intencjonalność będzie mógł zostać dostrzeżony i oceniony pod względem istotności i intensywności. BIBLIOGRAFIA Adams F., Steadman A. (2004), Intentional Action in Ordinary Language. Core Concept or Pragmatic Understanding?, Analysis 64(282), Anscombe G. E. (1963), Intention, Oxford: Blackwell. Davidson D. (1963), Actions, Reasons, and Causes, Journal of Philosophy 60(23), Dębska A. (2013), Wnioskowanie na temat intencjonalności działania w ujęciu filozofii eksperymentalnej, Filozofia Nauki 21(3) [83], Harman G. (1976), Practical Reasoning, The Review of Metaphysics 29(3), Hindriks F. (2008), Intentional Action and the Praise Blame Asymmetry, The Philosophical Quarterly 58(233), Knobe J. (2003a), Intentional Action and Side Effects in Ordinary Language, Analysis 63(3), Knobe J. (2003b), Intentional Action in Folk Psychology. An Experimental Investigation, Philosophical Psychology 16(2), Knobe J., Mendlow G. (2004), The Good, the Bad and the Blameworthy. Understanding the Role of Evaluative Reasoning in Folk Psychology, Journal of Theoretical and Philosophical Psychology 24(2), Knobe J. (2006), The Concept of Intentional Action. A Case Study in the Uses of Folk Psychology, Philosophical Studies 130(2),
15 116 WIKTOR PIOTROWSKI Knobe J. (2010), Person as Scientist, Person as Moralist, Behavioral and Brain Sciences, 33(4), Machery E. (2008), The Folk Concept of Intentional Action. Philosophical and Experimental Issues, Mind & Language 23(2), Malle B. F., Nelson S. E. (2003), Judging Mens Rea. The Tension between Folk Concepts and Legal Concepts of Intentionality, Behavioral Sciences & the Law 21(5), Nadelhoffer T. (2004), On Praise, Side Effects, and Folk Ascription of Intentionality, Journal of Theoretical and Philosophical Psychology 24(2), Paprzycka K. (2014), Rozwiązanie problemu Butlera i wyjaśnienie efektu Knobe a, Filozofia Nauki 22(2) [86], Perry R. B. (1926), General Theory of Value, New York, NY: Longmans, Green. Satris S. (1987), Ethical Emotivism, Dordrecht: Martinus Nijhoff. Stevenson Ch. L. (1963), Facts and Values, New Heaven, CT: Yale University Press. Stevenson Ch. L. (1975), Istota sporów etycznych [w:] Metaetyka, I. Lazari-Pawłowska (red.), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wright J. C., Bengson J. (2009), Asymmetries in Judgments of Responsibility and Intentional Action, Mind & Language, 24(1),
Dwa porządki normatywne.
AVANT wol. VIII, nr 3/2017 AVANT, Vol. VIII, No. 3/2017 ISSN: 2082-6710 avant.edu.pl DOI: 10.26913/80302017.0112.0007 Dwa porządki normatywne. Komentarz do dyskusji o intencjonalności działania Andrzej
WYJAŚNIENIE EPISTEMICZNEGO EFEKTU KNOBE A**
Filozofia Nauki, ISSN 1230-6894 Rok XXIV, 2016, Nr 3(95), s. 117-133 KATARZYNA PAPRZYCKA* WYJAŚNIENIE EPISTEMICZNEGO EFEKTU KNOBE A** Abstract EXPLANATION OF THE EPISTEMIC SIDE-EFFECT EFFECT On the omissions
Małgorzata Zięba. 1 z :28 INFORMACJE O AUTORZE: MAŁGORZATA ZIĘBA
1 z 6 2015-01-24 20:28 Małgorzata Zięba INFORMACJE O AUTORZE: MAŁGORZATA ZIĘBA Autorka jest adiunktem w Katedrze Zarządzania Wiedzą i Informacją na Wydziale Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej.
Analiza korespondencji
Analiza korespondencji Kiedy stosujemy? 2 W wielu badaniach mamy do czynienia ze zmiennymi jakościowymi (nominalne i porządkowe) typu np.: płeć, wykształcenie, status palenia. Punktem wyjścia do analizy
Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
, , INTERNET:
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 621-07 - 57, 628-90 - 17 INTERNET: http://www.korpo.pol.pl/cbos
oceny moralne dylematy moralne teoria podstaw moralno ci diadyczna teoria moralno ci potocznej
Psychologia Spo eczna 2016 tom 11 4 (39) strony 388 398 Katedra Psychologii Spo ecznej, SWPS Uniwersytet Humanistycznospo eczny, Wydzia Zamiejscowy w Sopocie oceny moralne dylematy moralne teoria podstaw
Projekt Własnego Pomysłu Badawczego
Projekt badawczy Projekt Własnego Pomysłu Badawczego 1. Prezentacja publiczna (10 pkt) Krótkie wystąpienie mające na celu zapoznanie grupy z najistotniejszymi aspektami własnego pomysłu badawczego Ocenie
5. Rozważania o pojęciu wiedzy. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
5. Rozważania o pojęciu wiedzy Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Wiedza przez znajomość [by acquaintance] i wiedza przez opis Na początek
Maciej Witek Instytut Filozofii Uniwersytet Szczeciński.
Maciej Witek Instytut Filozofii Uniwersytet Szczeciński http://mwitek.univ.szczecin.pl maciej.witek@univ.szczecin.pl Założenie o heterogeniczności, hipoteza skutku interakcyjnego, eksternalistyczne ujęcie
STANDARDY I KRYTERIA OCENY JAKOŚCI PROGRAMÓW PROMOCJI ZDROWIA I PROFILAKTYKI W RAMACH SYSTEMU REKOMENDACJI
STANDARDY I KRYTERIA OCENY JAKOŚCI PROGRAMÓW PROMOCJI ZDROWIA I PROFILAKTYKI W RAMACH SYSTEMU REKOMENDACJI 1. Ogólne dane o programie Nazwa własna Autorzy programu Organizacja/ instytucja odpowiedzialna
Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz
Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz Einstein nie prowadził eksperymentów. Był fizykiem teoretycznym. Zestawiał znane fakty i szczegółowe zasady i budował z nich teorie, które
Karta przedmiotu. Obowiązkowy. Kod przedmiotu: Rok studiów: Semestr: Język:
Karta przedmiotu Nazwa przedmiotu: Stopień studiów: Doktoranckie Seminarium doktorskie Marketing i jego rola we współczesnym biznesie Tryb studiów: niestacjonarne Obowiązkowy Kod przedmiotu: Rok studiów:
WYKŁAD 2: PSYCHOLOGIA POZNAWCZA JAKO NAUKA EKSPERYMENTALNA
WYKŁAD 2: PSYCHOLOGIA POZNAWCZA JAKO NAUKA EKSPERYMENTALNA Psychologia poznawcza dr Mateusz Hohol METODA NAUKOWA (1) problem badawczy (2) hipoteza (4) analiza danych (3) eksperyment (5) wniosek: potwierzenie
ETAPY PROCESU BADAWCZEGO. wg Babińskiego
ETAPY PROCESU BADAWCZEGO wg Babińskiego NA ZACHĘTĘ Ludowe porzekadło mówi: CIEKAKAWOŚĆ TO PIERWSZY STOPIEŃ DO PIEKŁA. ale BEZ CIEKAWOŚCI I CHĘCI POZNANIA NIE MA Nauki Badań Rozwoju I jeszcze kilku ciekawych
Analiza składowych głównych. Wprowadzenie
Wprowadzenie jest techniką redukcji wymiaru. Składowe główne zostały po raz pierwszy zaproponowane przez Pearsona(1901), a następnie rozwinięte przez Hotellinga (1933). jest zaliczana do systemów uczących
Usprawiedliwione kłamstwo we współczesnej etyce stosowanej
3 Jarosław Kucharski Usprawiedliwione kłamstwo we współczesnej etyce stosowanej Akademia Ignatianum Wydawnictwo WAM Kraków 2014 Wstęp Kłamstwo jest zjawiskiem powszechnym. Teoria inteligencji makiawelicznej
ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W KLESZCZOWIE. Liceum Ogólnokształcące Technikum Nowoczesnych Technologii PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA ETYKA
ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W KLESZCZOWIE Liceum Ogólnokształcące Technikum Nowoczesnych Technologii PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA ETYKA Realizowany przez nauczyciela etyki: Mgr Ewę Szczepaniak-Sieradzką
Nazwa przedmiotu: Współczesne koncepcje raportowania finansowego spółek w warunkach rynku kapitałowego. Obowiązkowy
Karta przedmiotu Seminarium doktorskie Nazwa przedmiotu: Stopień studiów: Doktoranckie Współczesne koncepcje raportowania finansowego spółek w warunkach rynku kapitałowego Tryb studiów: stacjonarne Obowiązkowy
Metodologia badań psychologicznych
Metodologia badań psychologicznych Lucyna Golińska SPOŁECZNA AKADEMIA NAUK Psychologia jako nauka empiryczna Wprowadzenie pojęć Wykład 5 Cele badań naukowych 1. Opis- (funkcja deskryptywna) procedura definiowania
W badaniach 2008 trzecioklasiści mieli kilkakrotnie za zadanie wyjaśnić wymyśloną przez siebie strategię postępowania.
Alina Kalinowska Jak to powiedzieć? Każdy z nas doświadczał z pewnością sytuacji, w której wiedział, ale nie wiedział, jak to powiedzieć. Uczniowie na lekcjach matematyki często w ten sposób przekonują
Metody badawcze. Metodologia Podstawowe rodzaje metod badawczych
Metody badawcze Metodologia Podstawowe rodzaje metod badawczych Metoda badawcza Metoda badawcza to sposób postępowania (poznania naukowego). planowych i celowych sposobach postępowania badawczego. Muszą
TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW.
TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW. TOMASZA 399 0 1274 2012 PLAN PRACY I. Etyka Sokratesa II. System
Jak przygotować artykuł naukowy? Podział na grupy i wybór tematu projektu. Projekt zespołowy 2017/2018 Zbigniew Chaniecki Krzysztof Grudzień
Jak przygotować artykuł naukowy? Podział na grupy i wybór tematu projektu Projekt zespołowy 2017/2018 Zbigniew Chaniecki Krzysztof Grudzień Na podstawie http://ekulczycki.pl/warsztat_badacza/ http://www.imp.lodz.pl/upload/biblioteka/2014/wprowadzenie.pdf
Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja
Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Wykład piąty Reprezentacja jako przewodnik w działaniu Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Teoria reprezentacji jako przewodnika
166 Wstęp do statystyki matematycznej
166 Wstęp do statystyki matematycznej Etap trzeci realizacji procesu analizy danych statystycznych w zasadzie powinien rozwiązać nasz zasadniczy problem związany z identyfikacją cechy populacji generalnej
Firmowe media społecznościowe dla pracowników
Firmowe media społecznościowe dla pracowników Raport z badania Maciej Dymalski, Szymon Góralski Wrocław, 2012 ul. Więzienna 21c/8, 50-118 Wrocław, tel. 71 343 70 15, fax: 71 343 70 13, e-mail: biuro@rrcc.pl,
Summary in Polish. Fatimah Mohammed Furaiji. Application of Multi-Agent Based Simulation in Consumer Behaviour Modeling
Summary in Polish Fatimah Mohammed Furaiji Application of Multi-Agent Based Simulation in Consumer Behaviour Modeling Zastosowanie symulacji wieloagentowej w modelowaniu zachowania konsumentów Streszczenie
Darmowy artykuł, opublikowany na: www.fluent.com.pl
Copyright for Polish edition by Bartosz Goździeniak Data: 4.06.2013 Tytuł: Pytanie o czynność wykonywaną w czasie teraźniejszym Autor: Bartosz Goździeniak e-mail: bgozdzieniak@gmail.com Darmowy artykuł,
Testowanie hipotez statystycznych
9 października 2008 ...czyli definicje na rozgrzewkę n-elementowa próba losowa - wektor n zmiennych losowych (X 1,..., X n ); intuicyjnie: wynik n eksperymentów realizacja próby (X 1,..., X n ) w ω Ω :
Wymagania stawiane pracom dyplomowym realizowanym na kierunku Socjologia
Wymagania stawiane pracom dyplomowym realizowanym na kierunku Socjologia Podstawowa przesłanka wskazująca na konieczność zróżnicowania obu typów prac wynika ze stawianego celu odmiennych umiejętności w
Warszawa, czerwiec 2014 ISSN NR 92/2014 POLACY O WOJCIECHU JARUZELSKIM
Warszawa, czerwiec 2014 ISSN 2353-5822 NR 92/2014 POLACY O WOJCIECHU JARUZELSKIM Znak jakości przyznany przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 14 stycznia 2014 roku Fundacja Centrum Badania Opinii
Warszawa, grudzień 2013 BS/172/2013 OPINIE NA TEMAT SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH DZIECI
Warszawa, grudzień 2013 BS/172/2013 OPINIE NA TEMAT SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH DZIECI Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2013 roku Fundacja Centrum Badania
Badania naukowe. Tomasz Poskrobko. Metodyka badań naukowych
Badania naukowe Tomasz Poskrobko Metodyka badań naukowych Badania naukowe w szerokim ujęciu etapowy proces twórczych czynności, przebiegający od ustalenia i powzięcia decyzji o rozwiązaniu problemu badawczego,
w pierwszym okresie nauki w gimnazjum
Wojdedh Walczak Ośrodek Pedagogiczno-Wydawniczy CHEJRON w Łodzi Związek pomiędzy dwoma typami oceniania w podstawowej a wynikami osiąganymi przez uczniów w pierwszym okresie nauki w gimnazjum Wstęp Niniejsze
Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji
Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji Dr Joanna Banaś Zakład Badań Systemowych Instytut Sztucznej Inteligencji i Metod Matematycznych Wydział Informatyki Politechniki
Nowe pytania egzaminacyjne
Nowe pytania egzaminacyjne 1. Jakie jest znaczenie genetyki behawioralnej w badaniach psychologicznych? 2. Wyjaśnij pojęcie funkcjonalnej asymetrii mózgu i omów jak zmieniały się poglądy na ten temat.
Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki
Załącznik nr 2 do Uchwały Nr XXIII 24.5/15 z dnia 25 marca 2015 r. Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Umiejscowienie
Stan stosunków polsko-amerykańskich
KOMUNIKAT Z BADAŃ ISSN 2353-5822 Nr 47/2019 Stan stosunków polsko-amerykańskich Kwiecień 2019 Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą. Wykorzystanie fragmentów
Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki
Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Lp. K_W01 K_W02 Nazwa Wydziału: Wydział Filozoficzny Nazwa kierunku
Akademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny
Akademia Morska w Szczecinie Wydział Mechaniczny ROZPRAWA DOKTORSKA mgr inż. Marcin Kołodziejski Analiza metody obsługiwania zarządzanego niezawodnością pędników azymutalnych platformy pływającej Promotor:
Nowe liceum i technikum REFORMA 2019
Nowe liceum i technikum REFORMA 2019 Przedmiot: Zakres: ETYKA PODSTAWOWY Zasadnicza zmiana w stosunku do podstawy programowej z 2012 roku Nowa podstawa programowa kładzie większy nacisk na kształcenie
Psychometria. Psychologia potoczna. Psychometria (z gr. psyche dusza, metria miara) Plan wykładów. Plan wykładów. Wprowadzenie w problematykę zajęć
Psychometria Wprowadzenie w problematykę zajęć W 1 Psychologia potoczna potoczne przekonanie dotyczące natury ludzkiego zachowania wyrażające się w zdroworozsądkowych, intuicyjnych twierdzeniach. dr Łukasz
EWALUACJA WEWNĘTRZNA PRZEDMIOT BADANIA PROCESY WSPOMAGANIA ROZWOJU I EDUKACJI DZIECI SĄ ZORGANIZOWANE W SPOSÓB SPRZYJAJĄCY UCZENIU SIĘ
EWALUACJA WEWNĘTRZNA PRZEDMIOT BADANIA PROCESY WSPOMAGANIA ROZWOJU I EDUKACJI DZIECI SĄ ZORGANIZOWANE W SPOSÓB SPRZYJAJĄCY UCZENIU SIĘ KD- 6/2016 dzień drugi, część 1. Łomża, 3 listopada 2016 r. Zajęcia
Epistemologia. #00 Abstrakty prac. Paweł Łupkowski. Instytut Psychologii UAM
Epistemologia #00 Abstrakty prac Paweł Łupkowski Instytut Psychologii UAM 1 / 13 Abstrakt imię i nazwisko autora, numer indeksu, tytuł pracy, adres e-mail do kontaktu, abstrakt (około 250 słów), zestaw
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi
Matryca efektów kształcenia dla programu studiów podyplomowych ZARZĄDZANIE I SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ
Podstawy firmą Marketingowe aspekty jakością Podstawy prawa gospodarczego w SZJ Zarządzanie Jakością (TQM) Zarządzanie logistyczne w SZJ Wymagania norm ISO serii 9000 Dokumentacja w SZJ Metody i Techniki
Struktura artykułu naukowego. IMRAD - Introduction, Methods, Results, and Discussion Wprowadzenie Metody Wyniki Dyskusja
Struktura artykułu naukowego IMRAD - Introduction, Methods, Results, and Discussion Wprowadzenie Metody Wyniki Dyskusja Proces badawczy a części artykułu CZĘŚĆ PROCESU BADAWCZEGO Co zrobiłem i osiągnąłem?
Czym jest filozofia eksperymentalna? 1
Piąte Piętro Bydgoskie Czasopismo Filozoficzne ISSN Online: 2544-4131 nr 2/2017 Czym jest filozofia eksperymentalna? 1 Joshua Knobe Yale University Od najdawniejszych czasów w filozofii analitycznej przy
, , DYMISJA PREMIERA JÓZEFA OLEKSEGO I OCZEKIWANIA WOBEC PRZYSZŁEGO RZĄDU WARSZAWA, STYCZEŃ 96
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET: http://www.cbos.pl
Wykład 4: Wnioskowanie statystyczne. Podstawowe informacje oraz implementacja przykładowego testu w programie STATISTICA
Wykład 4: Wnioskowanie statystyczne Podstawowe informacje oraz implementacja przykładowego testu w programie STATISTICA Idea wnioskowania statystycznego Celem analizy statystycznej nie jest zwykle tylko
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016)
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) Ocena dopuszczająca: Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności określone
Podsumowanie ankiety
Podsumowanie ankiety Dnia 20 marca 2012 roku Podlaski Urząd Skarbowy zorganizował spotkanie, które odbyło się w Auli WyŜszej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, przy ul. Zwycięstwa 14/3. Na program spotkania
Sylabus. Zaawansowana analiza danych eksperymentalnych (Advanced statistical analysis of experimental data)
Sylabus Nazwa przedmiotu (w j. polskim i angielskim) Nazwisko i imię prowadzącego (stopień i tytuł naukowy) Rok i semestr studiów Zaawansowana analiza danych eksperymentalnych (Advanced statistical analysis
Wnioskowanie bayesowskie
Wnioskowanie bayesowskie W podejściu klasycznym wnioskowanie statystyczne oparte jest wyłącznie na podstawie pobranej próby losowej. Możemy np. estymować punktowo lub przedziałowo nieznane parametry rozkładów,
Raport z badań: Kłamstwo czy prawda? Rozmowy na czacie.
Raport z badań: Kłamstwo czy prawda? Rozmowy na czacie. Ewa Kucharczyk Akademia Górniczo - Hutnicza II rok, WH W ankiecie zatytułowanej: Kłamstwo czy prawda? Rozmowy na czacie wzięło udział dokładnie 100
PROCES TWORZENIA DOKUMENTU
PROCES TWORZENIA DOKUMENTU 1. PLANOWANIE 2. ANALIZA ASPEKTÓW PRAWNYCH I ETYCZNYCH 3. GROMADZENIE INFORMACJI 4. ORGANIZOWANIE (STRUKTURALIZOWANIE) INFORMACJI 5. TWORZENIE PLANU (STRUKTURY) DOKUMENTU 6.
Zadania ze statystyki, cz.7 - hipotezy statystyczne, błąd standardowy, testowanie hipotez statystycznych
Zadania ze statystyki, cz.7 - hipotezy statystyczne, błąd standardowy, testowanie hipotez statystycznych Zad. 1 Średnia ocen z semestru letniego w populacji studentów socjologii w roku akademickim 2011/2012
INTUICJE. Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998)
PARADYGMAT INTUICJE Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998) PIERWSZE UŻYCIA językoznawstwo: Zespół form deklinacyjnych lub koniugacyjnych
Metody Badań Methods of Research
AKADEMIA LEONA KOŹMIŃSKIEGO KOŹMIŃSKI UNIVERSITY SYLABUS PRZEDMIOTU NA ROK AKADEMICKI 2010/2011 SEMESTR letni NAZWA PRZEDMIOTU/ NAZWA PRZEDMIOTU W JEZYKU ANGIELSKIM KOD PRZEDMIOTU LICZBA PUNKTÓW ECTS Metody
FORMY KONTROLI OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW W ŚWIETLE REFORMY EDUKACJI. Lublin. sprawdziany mają zadania głównie badające wiadomości.
Maria PEDRYC-WRONA Pracownia Metodyki Biologii Instytut Biologii UMCS Lublin FORMY KONTROLI OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW W ŚWIETLE REFORMY EDUKACJI Kontrola osiągnięć.uczniów jest integralną częścią procesu dydaktycznego.
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE SEMINARIUM OPCJONALNE: ETYKA, BIOETYKA, ETYKA MEDYCZNA
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Studia stacjonarne WF AIK NAZWA PRZEDMIOTU: SEMINARIUM OPCJONALNE: ETYKA, BIOETYKA, ETYKA MEDYCZNA NAZWA PRZEDMIOTU PO ANGIELSKU: ELECTIVE SEMINAR: ETHICS, BIOETHICS, MEDICAL
Testowanie hipotez statystycznych
Agenda Instytut Matematyki Politechniki Łódzkiej 2 stycznia 2012 Agenda Agenda 1 Wprowadzenie Agenda 2 Hipoteza oraz błędy I i II rodzaju Hipoteza alternatywna Statystyka testowa Zbiór krytyczny Poziom
SIGMA KWADRAT. Weryfikacja hipotez statystycznych. Statystyka i demografia CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY
SIGMA KWADRAT CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY Weryfikacja hipotez statystycznych Statystyka i demografia PROJEKT DOFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO URZĄD STATYSTYCZNY
Wykład monograficzny: Teoria decyzji Kod przedmiotu
monograficzny: Teoria decyzji - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu monograficzny: Teoria decyzji Kod przedmiotu 05.9-WP-PEDD-MTD-W Wydział Kierunek Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii
Kryteria wyboru operatorów usług telefonicznych przez abonentów w Polsce
Roman Nierebiński Opisano czynniki, wpływające na wybór operatora usług telefonii stacjonarnej i komórkowej. Wskazano najczęściej wybieranych operatorów telefonicznych oraz podano motywy wyboru. telekomunikacja,
Ocena postaw przedsiębiorstw na temat doskonalenia jakości świadczonych usług logistycznych w zakresie transportu chłodniczego
UWAGA UWAGA Poniższy artykuł jest jedynie polskim tłumaczeniem artykułu dr. inż. Teresy Gajewskiej pt. Assessment of companies attitudes connected with perfection of quality logistics services in refrigerated,
Dwa lata ewaluacji wewnętrznej w opiniach środowisk edukacyjnych
Dwa lata ewaluacji wewnętrznej w opiniach środowisk edukacyjnych Doniesienie z badań Krzysztof Bednarek Danuta Elsner Założenia metodologiczne badań Cele badań: Zebranie informacji na temat realizacji
Badanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych
Badanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych Scenariusz wywiadu pogłębionego z Nauczycielem Filozofii Scenariusz wywiadu pogłębionego z nauczycielem filozofii Dzień Dobry, Nazywam
Liczbę 29 możemy zaprezentować na siedem różnych sposobów:
Numeryczna analiza rozkładu liczb naturalnych na określoną sumę liczb pierwszych Świerczewski Ł. Od blisko 200 lat matematycy poszukują odpowiedzi na pytanie zadane przez Christiana Goldbacha, który w
STRESZCZENIE. rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne.
STRESZCZENIE rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne. Zasadniczym czynnikiem stanowiącym motywację dla podjętych w pracy rozważań
Adam Kirpsza Zastosowanie regresji logistycznej w studiach nad Unią Europejska. Anna Stankiewicz Izabela Słomska
Adam Kirpsza Zastosowanie regresji logistycznej w studiach nad Unią Europejska Anna Stankiewicz Izabela Słomska Wstęp- statystyka w politologii Rzadkie stosowanie narzędzi statystycznych Pisma Karla Poppera
6.4 Podstawowe metody statystyczne
156 Wstęp do statystyki matematycznej 6.4 Podstawowe metody statystyczne Spóbujemy teraz w dopuszczalnym uproszczeniu przedstawić istotę analizy statystycznej. W szczególności udzielimy odpowiedzi na postawione
Kłamstwo a implikatura konwersacyjna Szkic streszczenia referatu;)
Tomasz Puczyłowski Kłamstwo a implikatura konwersacyjna Szkic streszczenia referatu;) 1. W referacie zaproponuję definicję kłamstwa skorzystam z aparatury formalnej, zaprojektowanej przez G. Gazdara i
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
I. OCENA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA NA STUDIUM DOKTORANCKIM
Raport z ankiety doktoranckiej 2011/2012 I. OCENA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA NA STUDIUM DOKTORANCKIM W skierowanej w czerwcu 2012 roku do doktorantów WPiA UW ankiecie dotyczącej jakości kształcenia oraz warunków
W analizowanym zbiorze danych występowały sporadyczne (nie przekraczające pięciu brakujących wyników na zmienną), losowe braki danych, które
Raport z Quzi eksperymentu. Efektywności interwencji edukacyjnej Bliżej. Projekt finansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach Innowacji Społecznych. Badania zostały przeprowadzone w grupie
Wnioski z raportu ewaluacji końcowej VI edycji projektu Żyj finansowo! czyli jak zarządzać finansami w życiu osobistym
Wnioski z raportu ewaluacji końcowej VI edycji projektu Żyj finansowo! czyli jak zarządzać finansami w życiu osobistym zrealizowanego w roku szkolnym 2013/2014 1 Wnioski Celem badania ewaluacyjnego jest
Płeć respondentów 36% 64% Kultura organizacji polskich firm raport z badań
Kultura organizacji polskich firm raport z badań W rozwiniętym systemie gospodarczym istje wiele rodzajów firm i przedsiębiorstw. W każdym z nich funkcjonuje pewna kultura organizacyjna. Składa się na
STRESZCZENIE rozprawy doktorskiej mgr Eweliny Niewiadomskiej MODEL ORGANIZACJI SYSTEMU WORKFLOW W JEDNOSTCE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
STRESZCZENIE rozprawy doktorskiej mgr Eweliny Niewiadomskiej MODEL ORGANIZACJI SYSTEMU WORKFLOW W JEDNOSTCE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ Informatyzacja każdej organizacji, a w szczególności tak obszernej i
Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87
Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87 2006 Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności
Warszawa, wrzesień 2012 BS/120/2012 OPINIE O FINANSOWANIU MEDIÓW PUBLICZNYCH
Warszawa, wrzesień 2012 BS/120/2012 OPINIE O FINANSOWANIU MEDIÓW PUBLICZNYCH Znak jakości przyznany przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2012 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej
PROPONOWANE MODUŁY SZKOLENIOWE - TEMATYKA. przedstawienie się;
I DZIEŃ COACHING ZESPOŁU PROPONOWANE MODUŁY SZKOLENIOWE - TEMATYKA MODUŁ TEMATYKA ZAJĘĆ przedstawienie się; SESJA WSTĘPNA przedstawienie celów i programu szkoleniowego; analiza SWOT moja rola w organizacji
CZY PYTANIE MUSI MIEĆ ZNAK ZAPYTANIA? O SPOSOBACH FORMUŁOWANIA PYTAŃ PRZEZ DZIECI
Małgorzata Dagiel CZY PYTANIE MUSI MIEĆ ZNAK ZAPYTANIA? O SPOSOBACH FORMUŁOWANIA PYTAŃ PRZEZ DZIECI Edukacja językowa na poziomie klas początkowych jest skoncentrowana na działaniach praktycznych dzieci.
Proces badawczy schemat i zasady realizacji
Proces badawczy schemat i zasady realizacji Agata Górny Zaoczne Studia Doktoranckie z Ekonomii Warszawa, 23 października 2016 Metodologia i metoda naukowa 1 Metodologia Metodologia nauka o metodach nauki
Opis zakładanych efektów kształcenia
Załącznik do uchwały nr 218 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 18 grudnia 2013 r Nazwa kierunku studiów: Psychologia Obszar kształcenia: Obszar nauk społecznych Poziom kształceni: jednolite studia
Wykorzystanie testu Levene a i testu Browna-Forsythe a w badaniach jednorodności wariancji
Wydawnictwo UR 2016 ISSN 2080-9069 ISSN 2450-9221 online Edukacja Technika Informatyka nr 4/18/2016 www.eti.rzeszow.pl DOI: 10.15584/eti.2016.4.48 WIESŁAWA MALSKA Wykorzystanie testu Levene a i testu Browna-Forsythe
Badania eksploracyjne Badania opisowe Badania wyjaśniające (przyczynowe)
Proces badawczy schemat i zasady realizacji Agata Górny Demografia Wydział Nauk Ekonomicznych UW Warszawa, 4 listopada 2008 Najważniejsze rodzaje badań Typy badań Podział wg celu badawczego Badania eksploracyjne
, , STOSUNEK DO ABORCJI PO ORZECZENIU TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO WARSZAWA, LIPIEC 97
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:
1. TESTY PSYCHOLOGICZNE
1. TESTY PSYCHOLOGICZNE 1. pojęcie testu psychologicznego 2. zastosowanie 3. podstawowe wymogi (standaryzacja, obiektywność, rzetelność, trafność, normalizacja) 4. cecha psychologiczna w ujęciu psychologicznym
Ocena potrzeb szkoleniowych oraz wiedzy lekarzy i lekarzy dentystów w zakresie kompetencji miękkich oraz organizacji systemu ochrony zdrowia
Ocena potrzeb szkoleniowych oraz wiedzy lekarzy i lekarzy dentystów w zakresie kompetencji miękkich oraz organizacji systemu ochrony zdrowia Raport z badania ilościowego realizowanego wśród lekarzy i lekarzy
Recenzja książki Moral Machines. Teaching Robots Right from Wrong
Avant. The Journal of the Philosophical-Interdisciplinary Vanguard Volume II, Number 1/2011 www.avant.edu.pl Recenzja książki Moral Machines. Teaching Robots Right from Wrong Autorzy: Wendell Wallach,
Odpowiedzialność prawna diagnostów w oczach studentów i absolwentów.
Odpowiedzialność prawna diagnostów w oczach studentów i absolwentów Opracowanie: Justyna Cichoń Paulina Kobyłka Monika Szczucka Weronika Woźniak Odpowiedzialność prawna diagnostów w oczach studentów i
Wiedza o powstaniu w getcie warszawskim i jego znaczenie
KOMUNIKAT Z BADAŃ ISSN 2353-5822 Nr 49/2018 Wiedza o powstaniu w getcie warszawskim i jego znaczenie Kwiecień 2018 Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą. Wykorzystanie
Akredytacja i certyfikacja IPMA Student z perspektywy asesora
Akredytacja i certyfikacja IPMA Student z perspektywy asesora dr inż. Bogumił Dałkowski Asesor IPMA Stowarzyszenie IPMA Polska, poprzez program akredytacji IPMA Student, oferuje uczelniom wyższym możliwość
Czy Polscy konsumenci szukają i cenią polskie produkty? Raport z badań stowarzyszenia PEMI. Warszawa 2012.
Czy Polscy konsumenci szukają i cenią polskie produkty? Raport z badań stowarzyszenia PEMI. Warszawa 2012. Spis treści Wstęp...3 Czy podczas zakupów szukacie Państwo informacji na temat kraju pochodzenia
Karta przedmiotu. Kod przedmiotu: Rok studiów: Semestr: Język:
Karta przedmiotu Nazwa przedmiotu: Stopień studiów: Doktoranckie Zakres wyboru przedmiotu: Seminarium doktorskie Tryb studiów: stacjonarne Obowiązkowy Kod przedmiotu: Rok studiów: Semestr: Język: 1-4 2-8
CELEM NAPISANIA PRACY MAGISTERSKIEJ JEST WYKAZANIE, ŻE STUDENT: 1. POTRAFI POSŁUGIWAĆ SIĘ NABYTĄ WIEDZĄ 2.ROZSZERZYŁ SWOJĄ WIEDZĘ O OPISYWANYM W
CELEM NAPISANIA PRACY MAGISTERSKIEJ JEST WYKAZANIE, ŻE STUDENT: 1. POTRAFI POSŁUGIWAĆ SIĘ NABYTĄ WIEDZĄ 2.ROZSZERZYŁ SWOJĄ WIEDZĘ O OPISYWANYM W PRACY ZAGADNIENIU 3.DOSTRZEGA PRAWIDŁOWOŚCI WYSTĘPUJĄCE
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ Institut für Demoskopie Allensbach
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ Institut für Demoskopie Allensbach IfD SEKRETARIAT 629-35-69; 628-37-04 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT. 24 OŚRODEK INFORMACJI 693-46-92, 625-76-23 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX