ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECI SKIEGO SKI I M SKI NA RYNKU PRACY

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECI SKIEGO NR 394 PRACE KATEDRY EKONOMETRII I STATYSTYKI NR MARTA HOZER SEBASTIAN GNAT Uniwersytet Szczeci ski GENDER E SKI I M SKI NA RYNKU PRACY Jakie s zasadnicze przyczyny tego, e zarabiaj mniej od m - czyzn? Czy wi kszo kobiet zrezygnowałaby z pracy zawodowej, gdyby m - czy ni zarabiali wystarczaj co na utrzymanie gospodarstwa domowego? Na czym polega zinstytucjonalizowana dyskryminacja na rynku pracy? Czy wzrost aktywno ci ekonomicznej kobiet jest pozytywnym procesem? Czy ustawodawstwo wprowadzane w celu wyrównywania szans na rynku pracy nie oznacza dyskryminacji m czyzn? Dlaczego si zdarza, e bezrobotni m czy ni nie pomagaj swoim pracuj cym partnerkom w prowadzeniu gospodarstwa domowego? Jak pogodzi dziesi ciogodzinny dzie pracy zawodowej z urodzeniem i wychowaniem dziecka? S to pytania z zakresu gender studies, czyli interdyscyplinarnych bada analizuj cych role kobiece i m skie w społecze stwie. Definicj kategorii gender (z ang. rodzaj) przyj to za M. Radkiewicz, według której oznacza ona społeczno-kulturow to samo płci. Opisywana problematyka jest ju obecna w badaniach ekonomicznych, na przykład Ekonomia i płe A. Dijkstra i J. Plantega. Dyskryminacja ze wzgl du na gender na rynku pracy polega mi dzy innymi na tym, e zawody, w których trzeba si wykaza cechami przypisywanymi kobietom emocjonalno, irracjonalno, nastawienie na relacje mi - dzyludzkie, opieku czo, delikatno, czuło s zdecydowanie słabiej opłacane i mniej aprobowane przez społecze stwo. Zaj cia wymagaj ce cech uwa-

2 116 Marta Hozer, Sebastian Gnat anych za m skie i takie, w których przewa aj m czy ni, mimo podobnych punktów warto ciuj cych za wiedz i umiej tno ci, wymogi mentalne, odpowiedzialno itd., s natomiast zdecydowanie lepiej opłacane. W artykule przedstawiono wybrane przykłady ró nic mi dzy genderami na rynku pracy. 1. RÓ NICE MI DZY KOBIETAMI I M CZYZNAMI NA RYNKU PRACY W USA Stany Zjednoczone, pomimo silnych zało e odno nie do równo ci płci, dalekie s od modelu pa stwa opieku czego, jakim jest na przykład Szwecja. Zasady panuj ce na rynku pracy s tu zdecydowanie bardziej liberalne, pokładaj ce nadziej w zdolno ci rynku do samoregulacji. Problem godzenia pracy zawodowej z prac w domu jest zatem pozostawiony do rozwi zania kobietom. USA rok aktywno ekonomiczna wska nik zatrudnienia m czy ni Rys. 1

3 Gender e ski i m ski na rynku pracy 117 USA rok aktywno ekonomiczna wska nik zatrudnienia m czy ni Rys. 2 Pod uwag wzi to takie cechy, jak aktywno ekonomiczna, stopa bezrobocia zamieniona na wska! nik zatrudnienia, rednie i tygodniowy. Na rysunkach 1 i 2 ciemna figura oznacza sytuacj m" czyzn, natomiast ja niejsza pokazuje procentowy udział kobiet w stosunku do m" czyzn. W latach czworok# ty obrazuj# ce sytuacj kobiet i m" czyzn na rynku pracy miały podobny kształt. Wprawdzie czworok# t kobiet powi kszał si nieznacznie, co mo" na traktowa jako ekspansj zawodow#, a zatem korzystny kierunek zmian, jednak tempo tych zmian było wolne. W 1990 roku współczynnik aktywno ci ekonomicznej kobiet wynosił 57% i wzrósł do 6 w 2001 roku. Na podstawie danych liczbowych dotycz# cych wska! nika zatrudnienia ( minus stopa bezrobocia) nie zaobserwowano du" ych ró" nic mi - dzy kobietami i m " czyznami. $ rednie kobiet wynosiło w 1990 roku 71,6% wynagrodzenia m " czyzn, w 1995 roku 71,4%, a w 2001 roku 74%. Nale" y pami ta, " e wzrost aktywno ci ekonomicznej i tygodniowego czasu pracy bez jednoczesnego ograniczania prac domowych nakłada na coraz wi cej obowi# zków, wi c nie mo" na tego traktowa jako procesu jednoznacznie pozytywnego. $ rednie wynagrodzenia m " czyzn i kobiet nie daj# pełnego obrazu ró" nic w tej kwestii. Silna segregacja zawodowa, zarówno wer-

4 - 118 Marta Hozer, Sebastian Gnat tykalna jak i horyzontalna, nakazuje bada kształtowanie si wynagrodze%, po pierwsze, osobno dla poszczególnych działów gospodarki, po drugie osobno dla stanowisk tworz# cych hierarchi tych działów. M" czy! ni we wszystkich zawodach zarabiaj# wi cej od kobiet, ponadto nale" y zwróci uwag na nieobecno kobiet na najlepiej opłacanych stanowiskach kierowniczych. 2. RÓ& NICE GENDEROWE NA RYNKU PRACY WE FRANCJI I W NIEM- CZECH Francja rok aktywno')( ekonomiczna wska* nik zatrudnienia m+, czy* ni Rys. 3

5 - - Gender. e/ ski i m0 ski na rynku pracy 119 Niemcy rok aktywno1)2 ekonomiczna wska3 nik zatrudnienia m465 czy3 ni Rys. 4 Niemcy rok aktywno78 ekonomiczna wska9 nik zatrudnienia m:; czy9 ni Rys. 5

6 L 120 Marta Hozer, Sebastian Gnat W latach we Francji i w Niemczech modele ró< nic mi= dzy genderami kształtowały si= podobnie. Zmiany pod>< ały w dobrym dla kobiet kierunku, jednak po raz kolejny w zbyt wolnym tempie. Nale< y zada? pytanie, czy zawodowym wzorcem dla kobiet mo< e by? wzorzec m= ski? Byłoby to akceptowane pod warunkiem przejmowania przez m=< czyzn cz=a@ ci obowi> zków domowych kobiet zwi> zanych nie tylko z utrzymaniem domu, ale tak< e z wychowaniem dzieci i opiek> nad starszymi ludb mi. Tego typu analizy wpisuj> si= w popularn> konwencj= porównywania kobiet z m=< czyznami i konstruowania ich w opozycji do m=< czyzn. By? mo< e, bardziej zasadne byłoby omini= cie tej opozycji na przykład przez podkre@ lanie ró< norodno@ ci obu płci? 3. SIEDMIOKC T RÓD NIC NA POLSKIM RYNKU PRACY Polska rok aktywnoegf ekonomiczna si dziowie sj du najwyk szego wskah nik zatrudnienia rady gminy w parlamencie (senat) mik czyh ni Rys. 6 Opis polskiego rynku pracy rozszerzono o dodatkowe cechy, zatem komplet charakterystyk przedstawiał si= nast= puj> co: aktywno@? ekonomiczna, wskab nik redni, zatrudnieni/zatrudnione w senacie, zatrudnieni/zatrudnione w radach gminy oraz s= -

7 Gender M en ski i mo ski na rynku pracy 121 dziowie/s= dziny s> du najwy< szego. Przyjmuj> c za wzorzec regularny siedmiok> t, odzwierciedlaj> cy pozycj= zawodow> m=< czyzn, sytuacja kobiet okazała si= zdecydowanie gorsza po dodaniu nowych cech. W przypadku cech o wy< - szym stopniu agregacji, czyli aktywno@ ci ekonomicznej, wskab nik zatrudnienia, wynagrodzenia i czasu pracy, dysproporcja mi= dzy płciami była mniejsza ni< w przypadku nowych cech, reprezentuj> cych udział kobiet w s> downictwie oraz organizacjach rz> dowych i samorz> dowych. P wiadczy to o ra< > cym braku kobiet w polskich organach decyzyjnych. Wiele dziedzin nieuwzgl= dnionych w analizie, na przykład liczba kobiet w szkolnictwie wy< szym, na pewno zaostrzyłoby przedstawion> dysproporcj=. Podsumowuj> c a) we współczesnych badaniach ekonomicznych coraz cz=q@ ciej wprowadza si= perspektyw= gender kulturowej to< samo@ ci płci; b) w latach czworok> tny model ró< nic mi= dzy kobietami i m= < - czyznami wskazywał na brak diametralnych zmian na rynku pracy w sytuacji kobiet w stosunku do m= < czyzn; c) pełny obraz ró< nic mi= dzy płciami na rynku pracy wymaga przeprowadzenia bardziej szczegółowych analiz, na przykład z uwzgl= dnieniem segregacji wertykalnej i horyzontalnej; d) po wprowadzeniu dodatkowych cech siedmiok> t opisuj> cy polski rynek pracy wskazywał na ra< > ce dysproporcje mi= dzy kobietami i m=< czyznami. LITERATURA 1. Dijkstra A., Plantega J.: Ekonomia i płer. GWP, GdaS sk Gender Kultura społeczen stwo. Red. M. Radkiewicz. Rabid, Kraków Tong R.P.: MyT l feministyczna. PWN, Warszawa 2002.

8 122 Marta Hozer, Sebastian Gnat GENDER ON THE LABOUR MARKET Summary Gender perspective is often included in economic research. The article describes main differences between men and women on the labour market. The first part concerns the USA market in the years In the second one the situation of polish labour market was analyzed. Translated by Marta Hozer, Sebastian Gnat