Karolina Kwaśniewska - pełnomocnik wojewody lubelskiego do spraw kobiet i rodziny

Transkrypt

1 Wystąpienie nt. Opieka nad rodziną i dzieckiem w systemie pomocy społecznej podczas konferencji Wpływ migracji zarobkowej rodziców na sytuację dziecka pozostawionego w kraju Centrum Kongresowe Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, 18 grudnia 2009 r. godz Karolina Kwaśniewska - pełnomocnik wojewody lubelskiego do spraw kobiet i rodziny Rozwiązania przyjęte w zreformowanym systemie opieki nad dzieckiem w Polsce są zgodne ze standardami prawa międzynarodowego i zasadami konstytucyjnymi. 20 listopada 1989 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych uchwaliło Konwencję o Prawach Dziecka. Słowa Konwencji: dziecko ma prawo do... są nowym standardem prawnym odnoszącym się bezpośrednio do dziecka jako podmiotu prawa. Konwencja jest aktem prawa międzynarodowego, który w sposób wszechstronny i kompleksowy ujmuje problematykę ochrony praw dziecka. Dokument ten nazywany jest światową konstytucją praw dziecka. Określa on prawny status dziecka oparty na następujących założeniach: - dziecko jest samodzielnym podmiotem; ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony prawnej, - dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności i prywatności, - rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dziecka,

2 - państwo ma wspierać rodzinę, a nie wyręczać ją w jej funkcjach. Konwencja przyznaje szczególne prawa do ochrony dzieciom niepełnosprawnym oraz pozbawionym środowiska rodzinnego. Prawa dziecka stanowią dobra chronione zarówno przez przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak i umowy międzynarodowe, w tym szczególnie przez Konwencję o Prawach Dziecka. W myśl konstytucyjnej zasady pomocniczości państwo powinno wspierać rodzinę w realizacji jej funkcji oraz w wywiązywaniu się z nałożonych na nią obowiązków wobec dziecka. Zgodnie z artykułem 72 ust. 2 Konstytucji RP Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. Treść art. 20 Konwencji zobowiązuje Państwa - Strony do zapewnienia socjalnej ochrony i pomocy dzieciom czasowo lub stale pozbawionym środowiska rodzinnego lub nie mogącym ze względu na swe dobro w nim przebywać. Jest to podkreślenie rangi i znaczenia prawa dziecka do pieczy zastępczej. Instytucje pieczy zastępczej wpisane do ustawy o pomocy społecznej opierają system opieki na: - konstytucyjnej zasadzie pomocniczości, - personalistycznej koncepcji człowieka, - poszanowaniu prawa dziecka do życia w rodzinie, - wiedzy o potrzebach emocjonalnych i rozwojowych dziecka. Gmina i powiat, jako jednostki samorządu terytorialnego, w myśl zapisów art. 17 i 19 ustawy o pomocy społecznej realizują m.in. zadania dotyczące pomocy dziecku i rodzinie. Koncepcja opieki nad dzieckiem w systemie pomocy społecznej ma na celu, w szczególności: podejmowanie działań profilaktycznych, rozwijanie poradnictwa rodzinnego, terapii rodzinnej rozumianej jako działania psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne, mające na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania jej zadań oraz

3 pracy socjalnej. Dzieciom w razie potrzeby należy zapewnić opiekę i wsparcie w środowisku lokalnym, bez odrywania od rodziny - art. 70. ust. 1 ups. Zgodnie z art. 70 ust. 3 ups udzielając pomocy należy mieć na względzie podmiotowość dziecka i rodziny oraz prawo dziecka do: 1. wychowania w rodzinie, 2. zapewnienia stabilnego środowiska wychowawczego, 3. utrzymywania osobistych kontaktów z rodziną. Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym (art. 17 pkt 12 i 13) należy prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczowychowawczych wsparcia dziennego oraz tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną. Zadaniem powiatu określonym w art. 19 pkt 4 ups jest tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie, organizowanie i prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży, w tym placówek wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym. Tworzenie placówek wsparcia dziennego jest priorytetem w systemie opieki nad dzieckiem i rodziną, ze względu na ich profilaktyczne działania. Placówki te funkcjonują w najbliższym środowisku lokalnym dziecka, wspierają rodziny w sprawowaniu ich podstawowych funkcji. Opiekuńcze pwdz prowadzone są w formie kół zainteresowań, świetlic, klubów, ognisk wychowawczych, które pomagają dzieciom w pokonywaniu trudności szkolnych i organizowaniu czasu wolnego; W specjalistycznej pwdz realizowany jest program psychokorekcyjny lub psychoprofilaktyczny, w tym terapia pedagogiczna, psychologiczna, rehabilitacja, resocjalizacja. Pobyt w placówce opiekuńczo-wychowawczej wsparcia dziennego jest dobrowolny i nieodpłatny. W działaniach wychowawczych organizowanych w placówce opiekuńczo-wychowawczej wsparcia dziennego powinni czynnie

4 uczestniczyć rodzice lub opiekunowie dziecka. W 2008 r. w 74 placówkach wsparcia dziennego przebywało dzieci i młodzieży. Wsparcie rodziny naturalnej w wykonywaniu przez nią funkcji opiekuńczo-wychowawczych jest także zadaniem ośrodka adopcyjnoopiekuńczego. Ośrodek udziela wsparcia na wniosek rodziny poprzez: pomoc w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i opiekuńczych, poradnictwo i terapię, w tym terapię rodzinną, pomoc pedagogiczną i psychologiczną, pomoc prawną w zakresie życia rodzinnego. Dane dot. dzieci pozostawionych przez rodziców, którzy wyjechali do pracy za granicą Dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej zapewnia się opiekę i wychowanie w rodzinie zastępczej art. 72 ust. 1 ups. Dziecko może być umieszczone w całodobowej placówce opiekuńczowychowawczej art. 80 ust. 1 ups. W woj. lubelskim, wg stanu na dzień 10 września 2008 r., z powodu wyjazdu rodziców do pracy za granicą 218 dzieci przebywało w zastępczych formach opieki, w tym: 205 w rodzinach zastępczych, 13 w placówkach opiekuńczo-wychowawczych opieki całodobowej. Wiek dzieci: 1 rok 1, 2 lata 1,

5 3 lata 11, 4 lata 3, 5 lat 8, 6 lat 3, 7 lat 12, 8 lat 8, 9 lat 10, 10 lat 12, 11 lat 16, 12 lat 13, 13 lat 13, 14 lat 17, 15 lat 28 (12,8%), 16 lat 18, 17 lat 19, 18 lat 21, 19 lat 3, 20 lat 2. Liczba dzieci w przedziale wiekowym od roku do 6 lat wynosiła 27, tj 12,4%. Czas pobytu dzieci poza rodziną biologiczną: 1 miesiąc do pół roku: 14 dzieci, 6 m-cy do 1 roku: 15 dzieci, 1 rok do 2 lat: 33 dzieci, 2 3 lata: 27 dzieci, 3 4 lata: 24 dzieci, 4 5 lat: 13 dzieci, 5 10 lat: 53 dzieci, (24%), powyżej 10 lat: 14 dzieci.

6 Kraj pobytu rodziców: Włochy 59, Anglia - 39, Niemcy 31, Belgia 9, Holandia 7, Hiszpania 6, Francja 4, Grecja 2, Irlandia 2, USA 2, Dania 2, Cypr - 2, Szwecja 2, Australia - 2, Ukraina 1, Kanada 1. Nieznane miejsce pobytu rodziców dotyczy 8 dzieci. Rodzice z pozostawionymi dziećmi utrzymują najczęściej kontakt telefoniczny rzadziej listowny. Sporadycznie są to krótkie wizyty rodziców, a zaledwie w 8 przypadkach wyjazdy dzieci do rodziców, w okresie wakacji lub ferii. W odniesieniu do dwóch rodzeństw: 1. po ponad 5-letnim przebywaniu 2. dzieci w placówce opiekuńczowychowawczej matka wystąpiła do sądu o przywrócenie władzy rodzicielskiej,

7 2. po 4 miesięcznym przebywaniu 2. dzieci w placówce opiekuńczowychowawczej matka wystąpiła do sądu o przywrócenie władzy rodzicielskiej. Z analizy danych wynika, że z 58 dziećmi rodzice nie utrzymują żadnego kontaktu (26,6 %). Największa ilość dzieci pozostawionych przez rodziców dotyczy miasta Lublin (38) i powiatu kraśnickiego (35). Z danych opracowanych, w 2007 r. przez MPiPS wynika, że z powodu wyjazdu zarobkowego za granicę co najmniej jednego z rodziców w pieczy zastępczej zostało umieszczonych 1299 dzieci tj. 6,4%, w tym: - w rodzinach zastępczych spokrewnionych: 853 tj. 65,7%, - w rodzinach zastępczych niespokrewnionych i zawodowych: 161, - w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych: 285. Badania przeprowadzone w 2007 r. przez Fundację Prawo Europejskie wykazały, że liczba dzieci pozostawiona przez rodziców wynosiła tj. 2% dzieci. Podsumowując wystąpienie - należy podkreślić, że skuteczność udzielanej pomocy dziecku i rodzinie wymaga współpracy i współdziałania wszystkich instytucji dla dobra dziecka. Istniejąca niekorzystna sytuacja dzieci, których rodzice wyjechali za granicę, wymusza konieczność zintensyfikowania działań podejmowanych przez służby pomocy społecznej (ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, jednostek specjalistycznego poradnictwa, ośrodków adpcyjno-opiekuńczych, ośrodków interwencji kryzysowej), systemu oświaty, ochrony zdrowia, policji, prokuratury, sądownictwa, organizacji pozarządowych, w celu udzielania wielozakresowej pomocy dziecku. Stąd konieczność tworzenia zespołów interdyscyplinarnych składających się z osób reprezentujących instytucje i służby zainteresowane

8 rozwiązaniem problemu danej rodziny. W ich skład wchodzić powinni (w zależności od oceny sytuacji rodziny i dziecka) pracownik socjalny, kurator, przedstawiciel ochrony zdrowia, pedagog szkolny, przedstawiciel organizacji pozarządowej, przedstawiciel policji. Główne zadanie i istota polityki prorodzinnej to ochrona dzieci przed wkraczaniem w zastępczy model opieki. Powyższe założenie powinno być podstawą planowanych działań w poszczególnych gminach i powiatach. Zadania dotyczące opieki nad dzieckiem i rodziną są najważniejszym elementem w systemie pomocy społecznej. Ważność tych zagadnień stała się czynnikiem prac Rządu RP nad potrzebą wydzielenia problematyki pomocy rodzinie i dziecku z ustawy o pomocy społecznej. Rząd przygotowuje odrębną ustawę o wsparciu rodziny i systemie pieczy zastępczej nad dzieckiem. (30 czerwca br. Rząd przyjął założenia do ustawy, aktualnie znajduje się w Rządowym Centrum Legistacyjnym). Istotą proponowanych rozwiązań jest stworzenie spójnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną je wychowującą, jeżeli ma ona trudności w prawidłowym wypełnianiu swoich funkcji. Działania podejmowane w ramach tego systemu powinny zapewnić rodzinie taką pomoc, aby w jej efekcie wyeliminowane zostało zagrożenie zabrania dziecka z rodziny, lub zapewniony szybki do niej powrót dla tych dzieci, które z uwagi na ich dobro okresowo musiały zostać umieszczone poza rodziną. Mając powyższe na uwadze uznano, że bardzo duże znaczenie mają działania profilaktyczne, pomagające rodzinie w prawidłowym funkcjonowaniu i wychowywaniu dzieci, przeciwdziałające powstawaniu problemów lub pozwalające je rozwiązywać we wczesnym okresie ich pojawiania się.

9 Ustawa przewiduje opracowanie i wdrożenie rządowego programu osłonowego, którego celem będzie wspieranie samorządów lokalnych w rozwoju profilaktyki. W ramach programów oferowana będzie pomoc z budżetu państwa na realizację lokalnych programów wspierania rodzin wychowujących małoletnie dzieci, tworzenie różnorodnych instytucji wsparcia dziennego, a także na szkolenie osób tam pracujących w celu zdobycia umiejętności wczesnego diagnozowania sytuacji dziecka i rodziny oraz ewentualnego podjęcia działań na jej rzecz. Programy te służyć będą samorządom gmin w przygotowaniu kompetentnych asystentów rodziny. Ponadto zakłada się uruchomienie systemów szkoleń dla służb i instytucji działających na rzecz dziecka i rodziny (m.in. sędziowie sądów rodzinnych i opiekuńczych, kuratorzy, pracownicy socjalni, policja). Szkolenia te będą miały na celu przygotowanie osób działających na rzecz dziecka i jego rodziny do kompleksowego, interdyscyplinarnego ich wspierania w środowisku lokalnym. Profilaktyka rodzinna musi być rozumiana jako interdyscyplinarne działania i wsparcie ze strony służb i instytucji pracujących na rzecz dobra dziecka i rodziny w samorządzie. Działania profilaktyczne powinny być prowadzone przede wszystkim w gminie. Priorytetem działań w zakresie pomocy dziecku i rodzinie w systemie pomocy społecznej powinien być model wsparcia środowiskowego, podejmowanie działań o charakterze prewencyjnym. Stąd wymóg pomagania rodzinie, pracy z rodziną bez odrywania dziecka od rodziny. Dziękuję za uwagę.