Ocena występowania objawów dysfunkcji narządu żucia w grupie studentów lat

Transkrypt

1 PROTET. STOMATOL., 2008, LVIII, 4, Ocena występowania objawów dysfunkcji narządu żucia w grupie studentów lat Assesment of the occurence of TMD symptoms in the group of year-old students Anna Sójka, Wiesław Hędzelek Z Katedry Protetyki Stomatologicznej i Kliniki Protetyki AM im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. n. med. W. Hędzelek HASŁA INDEKSOWE: dysfunkcje narządu żucia, badanie kliniczne, Arcus digma KEY WORDS: TMD, clinical investigation, Arcus digma Streszczenie Cel pracy. Ocena występowania parafunkcji i objawów dysfunkcji narządu żucia w grupie studentów na podstawie ankiety, badania klinicznego oraz analizy parametrów uzyskanych aparatem Arcus digma. Materiał i metody. Badaniom poddano grupę 30 studentów w wieku lat z pełnym uzębieniem lub brakami pojedynczych zębów. Oceniano występowanie parafunkcji zwarciowych i niezwarciowych i objawów dnż. Uwzględniono również objawy bruksizmu. Przy pomocy aparatu Arcus digma analizowano czynności głów żuchwy strony prawej i lewej. Wyniki parametrów mierzalnych poddano analizie statystycznej testem Wilcoxona, a także oceniano zależności (korelacje Spearman a) miedzy parametrami mierzalnymi i zapisami funkcji stawów s-ż takimi jak: zasięg ruchu kłykcia, zasięg ruchu punktu siecznego i ruchu otwarcia. Wyniki. Stwierdzono znacząco wysoką ilość parafunkcji zwarciowych 76% i niezwarciowych 30%, starcie zębów około 60%, pęknięcia szkliwa i ubytki klinowe 36% oraz impresje na języku 56%. Objawy dnż: bólowe 36%, ruchowe 70%, akustyczne 56% i objawy odległe 36%. Stwierdzono istotność statystyczną dla parametru ruchu Bennetta po stronie prawej i lewej (p<0,002), oraz dla retruzji strony prawej i lewej (p<0,02). Zasięg ruchu siecznego w czasie laterotruzji lewej koreluje z zasięgiem ruchu siecznego w czasie laterotruzji prawej. Summary Aim of the study. To asses the occurrence of parafunctions and symptoms of masticatory system disorders in a group of students, based on a questionnaire, a clinical examination and an analysis of data obtained with use of the Arcus Digma diagnostic system. Materials and methods. A group of 30 students, aged 20 25, with full dentition or single tooth loss was examined. The occurrence of occlusal and nonocclusal parafunctions, as well as temporary mandibular dysfunction (TMD) symptoms was assessed. The symptoms of bruxism were also taken into consideration. The functions of both condylar heads were analysed by the Arcus Digma diagnostic system. The results were statistically compared using the Wilcoxon test. The Spearman s rank correlation between the measurable parameters and the diagram of TMJ function was evaluated. Results. A significant number of occlusal (76%) and nonocclusal (30%) parafunctions were revealed. Teeth abrasion was present in 60%, enamel cracks and non- -caries cavities in 36% and teeth impressions on the tongue in 56% of cases. The following TMD symptoms were observed: pain in 36%, movement symptoms in 70%, acoustic in 56% and consecutive symptoms in 36% of cases. The range of incisal motion in left laterotrusion correlated with the range of incisal motion in right laterotrusion, The open-close relation correlated *Praca prezentowana na XXV Konferencji Naukowo-Szkoleniowej Sekcji Protetyki PTS Pogorzelica 8-10 listopada 2007 r. 259

2 A. Sójka, W. Hędzelek Zależność ruchu otwarcie/zamknięcie z zasięgiem ruchu punktu siecznego. Korelacja zasięgu ruchu siecznego w czasie opuszczania z zasięgiem ruchu kłykcia lewego. Korelacja zasięgu ruchu siecznego w czasie opuszczania z zasięgiem ruchu kłykcia prawego. Wnioski. 1. Na podstawie ankiety i badania klinicznego, u większości studentów stwierdzono obecność parafunkcji oraz objawów dysfunkcji narządu żucia. 2. Badaniem przy pomocy aparatu Arcus digma można wykazać występowanie symetrii bądź asymetrii w funkcjonowaniu stawów skroniowo-żuchwowych. 3. W większości studenci nie byli świadomi występowania dysfunkcji narządu żucia. with the range of motion of incisal point. The range of incisal motion on opening corresponded to the motion range of the left condylar. The range of incisal motion on opening correlated with the motion range of the right condylar. Conclusions. The questionnaire and clinical examination revealed the presence of parafunctions and TMD symptoms in the majority of cases; the examination by the Arcus Digma device can show both the symmetry and the asymmetry in temporary mandibular joint (TMJ) function; the majority of students were not aware of the presence of TMJ disorders. Występowanie dysfunkcji narządu żucia (dnż) u ludzi młodych związane jest m.in. z obecnością stresu i osłabieniem procesów adaptacyjnych organizmu. Panek (1) w swoich badaniach wykazała większe występowanie objawów dnż w grupie studentów niż w grupie młodych osób niestudiujących. Długotrwały stres może wywołać zwiększoną aktywność mięśniową i ujawniać się u pacjentów w postaci parafunkcji, które poza rolą obronną polegającą na rozładowaniu stresu wywierają negatywne działanie zarówno na zęby, przyzębie, mięśnie oraz na stawy skroniowo-żuchwowe (2, 3, 4, 5, 6, 7). Zaburzona fizjologiczna równowaga czynnościowa pomiędzy poszczególnymi grupami mięśni może wyzwolić procesy destrukcyjne obejmujące zarówno układ stomatognatyczny, jak też obszary poza tym układem. Standardową diagnostykę pacjentów można poszerzyć również o dodatkowe badania z wykorzystaniem urządzeń elektronicznej aksjografii np. z zastosowaniem aparatu Arcus digma (8, 9). Cel pracy Celem pracy jest ocena występowania parafunkcji i objawów dysfunkcji narządu żucia w grupie studentów na podstawie ankiety, badania klinicznego oraz analizy parametrów uzyskanych aparatem Arcus digma. Materiał i metody Grupę 30 studentów w wieku lat z pełnym uzębieniem lub brakami pojedynczych zębów, poddano badaniu podmiotowemu oraz rutynowemu badaniu klinicznemu narządu żucia, w którym oceniano występowanie objawów bólowych, ruchowych i akustycznych w stawach skroniowo żuchwowych. Przeprowadzono analizę wolnych ruchów żuchwy, obecność zbaczania w czasie ruchu opuszczania i wysuwania, zakres ruchów bocznych, występowanie ograniczonego opuszczania żuchwy a także objawy akustyczne w postaci trzasków w stawach s-ż. Dokonano oceny częstości występowania parafunkcji zwarciowych i niezwarciowych. W badaniu wewnątrzustnym sprawdzano występowanie objawów bruksizmu w postaci starcia zębów, pęknięć szkliwa, ubytków klinowych oraz impresji na języku i na błonie śluzowej. Oceniono występowanie objawów odległych takich jak np. ból karku i pasa barkowego, ból lub uczucie napięcia wzdłuż kręgosłupa i kończyn. Przy pomocy aparatu Arcus digma analizowano różnicę w średnich zapisach czynności głów żuchwy strony prawej i lewej dotyczącą wartości kąta nachylenia drogi stawowej (KNDS), kąta Bennetta dla prawej i lewej strony, wartość bezpośredniego przesunięcia bocznego (ISS) dla prawej i lewej strony oraz wartości prowadzenia zębowego środkowego, prawego i lewego. Wykonano zapisy ruchów opuszczania i przywodzenia, wysuwania i cofania oraz bocznych ruchów żuchwy we wszystkich płaszczyznach z uwzględnieniem zapisu ruchu punktu siecznego i zasięgu ruchu głów żuchwy. Oceniano również zapisy funkcji stawów s-ż, płynność, symetrię ruchów i ich równoległy przebieg. Wyniki parametrów mierzalnych poddano analizie statystycznej 260 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 4

3 Dysfunkcje narządu żucia T a b e l a I. Parametry mierzalne ruchów żuchwy w stawach s-ż oraz prowadzenia przedniego uzyskane aparatem Arcus digma (dla grupy 30 osób) N Średnia Odch.Std. Minimum Maksimum Istotność kąt nachyl. drogi staw. P 30 33,99 12,22 10,80 55,60 ns kąt nachyl drogi staw. L 30 35,48 12,09 0,00 55,20 kąt Bennetta P 30 9,21 6,72 4,00 30,00 ns kąt Bennetta L 30 11,60 7,61 4,00 30,00 ISS P mm 30 0,00 0,02 0,00 0,10 ns ISS L mm 30 0,02 0,06 0,00 0,30 Retruzja P 30 1,51 1,86 0,00 10,05 p<0,002 Retruzja L 30 0,75 1,12 0,00 4,20 ruch Bennetta P 30-10,67 14,91-20,00 20,00 p<0,02 ruch Bennetta L 30 1,98 16,52-20,00 20,00 prowadz. przednie środk ,28 18,63 0,00 63,10 ns prowadz. przednie lewe 30 38,51 16,55-7,50 68,60 ns prowadz. przednie prawe 30 42,07 12,98 8,80 63,90 ns testem Wilcoxona (tab. I), a także oceniano zależności (korelacje Spearman a) miedzy parametrami mierzalnymi i zapisami funkcji stawów s-ż takimi jak: zasięg ruchu kłykcia, zasięg ruchu punktu siecznego po stronie prawej i lewej. Wyniki Analizując badaną grupę studentów stwierdza się wysoką frekwencję występowania parafunkcji zwarciowych 76% i niezwarciowych 30% (ryc. 1). Potwierdzają to objawy wewnątrzustne bruksizmu takie jak starcie zębów około 60%, występowanie pęknięć szkliwa i ubytków klinowych 36% oraz impresje na języku 56% (ryc. 2). W badanej grupie studentów występuje wysoki odsetek występowania objawów bólowych 36%, zbaczanie ograniczone żuchwy dotyczyło 70% badanych, objawy akustyczne 56% i wzmożone napięcia mięśni 76% (ryc. 3). W grupie badanej obserwowano także objawy odległe, np. ból i sztywność karku 36% (ryc. 4). Poddano analizie statystycznej wartości liczbowe parametrów mierzalnych. Stwierdzono istotność statystyczną dla parametru ruchu Bennetta po stronie prawej i lewej (p<0,02) (ryc. 5), oraz dla retruzji strony prawej i lewej (p<0,002) (ryc. 6). Pozostałe parametry nie wykazują istotności statystycznej. Oceniano korelacje pomiędzy poszczególnymi parametrami. Wykazano dodatnią zależność między kątem Bennetta i KNDS prawego stawu s-ż r=0,52 (p<0,05) (ryc. 7). Kąt nachylenia drogi stawowej prawego stawu s-ż koreluje z kątem nachylenia drogi stawowej lewego stawu r=0,68 (p<0,05) (ryc. 8). Powadzenie przednie lewej strony koreluje z prowadzeniem przednim strony prawej r=0,50 (p<0,05) (ryc. 9). Natomiast ujemną znaczną korelację wykazano pomiędzy ruchem Bennetta, a retruzją dla lewego s s-ż r=-0,78(p<0,05) i prawego PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 4 261

4 A. Sójka, W. Hędzelek ząb/ząb 76,00% 23 ząb/śluzówka 30,00% 9 ząb/ciało obce 40,00% 12 starcie zębów 60,00% 18 pęknięcia szkliwa i ubytki klinowe 36,00% 11 impresje na języku 56,00% 17 Ryc. 1. Częstość występowania parafunkcji w grupie 30 studentów. ból 36,00% 11 objawy akustyczne 56,00% 17 zbaczanie żuchwy 70,00% 21 ograniczone opuszczanie 20,00% 6 wzmożone napięcie mięśni 76,00% 23 Ryc. 2. Objawy wewnątrzustne bruksizmu w grupie 30 studentów. ból i sztywność karku 36,00% 11 ból kręgosłupa 40,00% 12 bóle głowy 36,00% 11 dolegliwości kończyn 13,00% 4 Ryc. 3. Objawy dnż w badanej grupie 30 studentów. Ryc. 4. Objawy odległe dnż w grupie 30 studentów. Kąt nachylenia drogi stawowej = KNDS s s-ż r=-0,71 (p<0,05) (ryc. 10). Oprócz analizy parametrów mierzalnych można wykonać badanie funkcji stawów s-ż. Przykładowy wydruk komputerowy zasięgu ruchu kłykcia stawu s-ż i zasięgu ruchu siecznego aparatem Arcus digma przedstawia ryc. 11. Zasięg ruchu siecznego w czasie laterotruzji lewej L koreluje z zasięgiem ruchu siecznego w czasie laterotruzji P r=0,77 (p<0,05) (ryc. 12). Wykazano zależność ruchu otwarcie/zamknięcie z zasięgiem ruchu punktu siecznego r=0,78 (p<0,05) (ryc. 13). Dodatnia korelacja zasięgu ruchu siecznego w czasie opuszczania z zasięgiem ruchu kłykcia L (linia niebieska) r=0,62 (p<0,05). Korelacja zasięgu ruchu siecznego w czasie opuszczania z zasięgiem ruchu kłykcia P (linia czerwona) r=0,69 (p<0,05) (ryc. 14). 262 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 4

5 Dysfunkcje narządu żucia Ryc. 5. Porównanie ruchu Bennetta P i L (p<0,02). Ryc. 6. Porównanie retruzji strony P i L (p<0,002). Ryc. 7. Zależność między kątem Bennetta, a KNDS strony P r=0,52 (p<0,05). Ryc. 8. Zależność między KNDS po stronie P i L r=0,68 (p<0,05). Ryc. 9. Zależność między prowadzeniem przednim P i L r=0,50 (p<0,05). Ryc. 10. Korelacja ujemna między ruchem Bennetta, a retruzją L r=-0,78 (p<0,05), retruzją P r=-0,71 (p<0,05). PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 4 263

6 A. Sójka, W. Hędzelek Zasięg ruchu kłykcia Zasięg ruchu siecznego Ryc. 11. Wydruk komputerowy badania funkcji stawów s-ż aparatem Arkus digma. Ryc. 12. Zasięg ruchu siecznego w czasie laterotruzji L i P r=0,77 (p<0,05). Ryc. 13. Zależność ruchu otwarcie/zamknięcie z zasięgiem ruchu punktu siecznego r=0,78 (p<0,05). Dyskusja Ryc. 14. Korelacja zasięgu ruchu siecznego z zasięgiem ruchu kłykcia L r=0,62 (p<0,05) P r=0,69 (p<0,05). Bruksizm jako parafunkcja zwarciowa jest przez niektórych autorów kwestionowany (10, 11), przez innych zaś uznawany i określany jako ewentualny czynnik predysponujący do wystąpienia dysfunkcji narządu żucia (5, 6, 12, 13, 14, 15, 16). Wyniki uzyskane w pracy, dotyczące częstości występowania parafunkcji zwarciowych i niezwarciowych w grupie osób studiujących są porównywalne z innymi badaniami. (17, 18). W badanej grupie stwierdzono wysoki procent występowania objawów bólowych, ruchowych i akustycznych, a także objawów odległych co świadczy o dużym zagrożeniu dnż w grupie studentów (1, 16, 19). 264 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 4

7 Dysfunkcje narządu żucia Analizując ruchy żuchwy przy pomocy aparatu Arcus digma wykorzystujemy powtarzalne ruchy graniczne (np. maksymalne otwarcie ust, maksymalne wysunięcie żuchwy przy zachowanych kontaktach okluzyjnych, ruchy boczne, ruch w kierunku tylnym z pozycji nawykowego zaguzkowania) (20). Ruchów żuchwy nie można dokładnie odtworzyć bez stałych punktów orientacyjnych jakimi są punkt sieczny (incision) oraz punkt będący środkiem głów żuchwy. Stanowią one granicę, wewnątrz której odbywają się wszystkie czynnościowe ruchy żuchwy, poddane późniejszej ocenie. Analiza statystyczna wartości liczbowych parametrów mierzalnych wykazała istotność statystyczną dla parametru ruchu Bennetta po stronie prawej i lewej, oraz dla retruzji strony prawej i lewej. Najbardziej dotylne położenie żuchwy, gdy narząd żucia jest zdrowy powinno być symetryczne po obu stronach (21). Istotność statystyczna dotycząca retruzji i ruchu Bennetta po stronie prawej i lewej w grupie 30 studentów, może świadczyć o asymetrii ruchów, między prawą i lewą stroną i występującym zaburzeniu w funkcjonowaniu stawów skroniowo-żuchwowych. Pozostałe parametry nie wykazują istotności statystycznej i wynikającej z tego względnej symetrii w wartościach liczbowych tych parametrów. W pracy badano korelacje, które wykazały występujące zależności pomiędzy parametrami mierzalnymi i parametrami funkcji stawów s-ż (zasięg ruchu siecznego, zasięg ruchu kłykcia, ruch otwarcie/zamknięcie). W większości były to korelacje dodatnie. W przypadku dodatniej korelacji wzrost jednego parametru powoduje wzrost drugiego parametru. W przypadku korelacji ujemnych jakie mają miejsce w przypadku parametru ruchu Bennetta i retruzji, duże wartości ruchu Bennetta (dodatnie lub ujemne) występują przy małych wartościach retruzji. Znaczny ujemny współczynnik korelacji Spearman a, między retruzją a ruchem Bennetta może świadczyć o ważkości tych parametrów w diagnostyce dysfunkcji narządu żucia (21, 22). Przeprowadzone badania potwierdzają wysoki procent występowania objawów dysfunkcji narządu żucia w grupie studentów. Wskazane zatem jest rozpowszechnienie metod wczesnego rozpoznawania objawów dnż i sposobów zwalczania przyczyn tych zaburzeń. Wnioski 1. Na podstawie ankiety i badania klinicznego, u większości studentów stwierdzono obecność parafunkcji oraz objawów dysfunkcji narządu żucia. 2. Aparat Arcus digma jest przydatny do wykazania występowania symetrii bądź asymetrii w funkcjonowaniu stawów skroniowo-żuchwowych. 3. W większości studenci nie byli świadomi występowania dysfunkcji narządu żucia. Piśmiennictwo 1. Panek H.: Występowanie mioartropatii skroniowo-żuchwowych w materiale badań Katedry Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu. Protet. Stomatol., 2001, LI, 5, Fabjański P., Ślusarska A.: Wybrane aspekty leczenia protetycznego zaburzeń narządu żucia. Protet. Stomatol., 2000, L, 4, Litko M., Kleinrok M.: Analiza częstości zgłaszania się do leczenia dzieci i młodzieży z dysfunkcją narządu żucia w latach Protet. Stomatol. 2000, L, 5, Pihut M., Gierowski J.: Stres a zaburzenia czynnościowe narządu żucia badania własne. Protet. Stomatol., 2003, LIII, 3, Tejchman H., Poniatowski T., Rabenda J.: Wpływ parafunkcji na zaburzenia czynnościowo-morfologiczne układu stomatognatycznego na przykładzie leczonych pacjentów cz. I. Protet. Stomatol., 1996, XLVI, 3, Tejchman H., Poniatowski T., Rabenda J.: Wpływ parafunkcji na zaburzenia czynnościowo-morfologiczne układu stomatognatycznego na przykładzie leczonych pacjentów cz. II. Protet. Stomatol., 1996, XLVI, 3, Baron S., Stania D.: Obraz sił zwarciowych u pacjentów z ubytkami klinowymi. Protet. Stomatol., 2002, LII, 4, Doliwa- Młynowska A., Morawski D.: Analiza pomiarów i ocena sposobu pracy urządzenia Arcus-digma firmy KAVO. Protet. Stomatol. 2005, LV, 5, Sójka A., Hędzelek W.: Zastosowanie aparatu Arcus digma w diagnostyce i leczeniu bólowej postaci dysfunkcji narządu żucia opis przypadków. Protet. Stomatol., 2007, 6, Marabach J. J., Raphael K. G., Dohrenwend B. P., Lennon M. C.: The validity of tooth grinding measures: etiology of pain dysfunction syndrome revisited. J. Am. Dent. Assoc., 1990, 120, Torsten M. J., Henning F., Lobbezoo F., Drangsholt M., Dette K. E.: No association between incisal tooth PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 4 265

8 A. Sójka, W. Hędzelek wear and temporomandibulardisorders. J. Prosth. Dent., 2002, 87, 2, Kampe T., Tagdae T., Bader G., Edman G., Karlson S.: Reported symptoms and clinical findings in a group of subjects with longstanding bruxing behaviour. J. Oral Rehabil., 1997, 24, Koeck B.: Zaburzenia czynnościowe narządu żucia. Urban&Partner, Wrocław, Krakowiak K., Kleinrok M., Mielnik-Hus J., Doraczyńska-Banach E.: Nawykowe żucie gumy, a dysfunkcje układu ruchowego narządu żucia. Protet. Stomatol., 1996, 6, Mielnik-Hus J.: Nawykowe obgryzanie paznokci a dysfunkcja układu ruchowego narządu żucia. Protet. Stomatol., 1994, 4, Rusiniak- Kubik K., Piechowicz E., Bączkowski T., Nawrocka- Furmanek J., Mierzwińska-Nastalska E., Grzesiewska J., Zubrzycki P., Reichert S.: Występowanie zaburzeń czynnościowych narządu żucia parafunkcji i dysfunkcji wśród studentów stomatologii. Protet. Stomatol., 1999, XLVIX, 5, Nawrocka-Furmanek J., Rusiniak-Kubik K., Godlewski T., Mierzwińska- Nastalska E., Kostrzewa-Janicka J., Zubrzycki P., Wojtyńska E.: Występowanie parafunkcji i dysfunkcji narządu żucia w relacji do warunków okluzyjnych studentów stomatologii. Protet. Stomatol., 2004, LIV, 3, Kleinrok M.: Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia. Sanmedia Wigdorowicz-Makowerowa N.: Zaburzenia czynnościowe narządu żucia. PZWL, Warszawa, Majewski S.: Gnatofizjologia stomatologiczna. Normy okluzji i funkcje układu stomatognatycznego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Lehmann K., Hellwig E.: Propedeutyka stomatologii zachowawczej i protetyki. Urban&Partner, Wrocław, Yamashita S., Ai M., Hashii K., Akijama S., Koike H., Numao H.: Relationship between tooth contacts in the retrudet contact position and mandibular positioning during retrusion. J. Oral Rehabil., 2006, 33, Zaakceptowano do druku: 26.IV.2008 r. Adres autorów: Poznań, ul. Bukowska 70. Zarząd Główny PTS PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 4