Maciej Kaliski*, Zdzis³aw Jedynak CZYNNIKI KSZTA TUJ CE CENY ROPY NAFTOWEJ W ŒWIECIE W ROKU 2008

Transkrypt

1 WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 26 ZESZYT Maciej Kaliski*, Zdzis³aw Jedynak CZYNNIKI KSZTA TUJ CE CENY ROPY NAFTOWEJ W ŒWIECIE W ROKU ZMIANY CENY I ICH KONSEKWENCJE Od roku 2002 ceny ropy naftowej w œwiecie wykazuj¹ bardzo silny wzrost (w latach o 270%). 31 grudnia 2007 r. jej wartoœæ wynios³a 95,95 dol./b (1 bary³ka ropy = = 159 litrów = 0,136 tony) (Official Energy..., 2009). W tym czasie uznano, e poziom ten by³ kulminacyjny i w konsekwencji tego w nadchodz¹cym roku bêdzie systematycznie spadaæ. Wed³ug dostêpnych prognoz œrednia ceny ropy mia³y kszta³towaæ siê w przedziale dol./b (Kaliski i in., 2008). Jednak przyjête za³o enia, jak co roku okaza³y siê b³êdne. W roku 2008 œrednia cena tego surowca wynios³a 99,67 dol./b, co stanowi³o znaczny wzrost w porównaniu do poprzedniego (o 38%) (Official Energy..., 2009). W okresie lutywrzesieñ odnotowywano jej poziom powy ej 100 dol./b. 3 lipca 2008 r. cena ropy West Texas Intermediate (WTI) osi¹gnê³a maksimum 145,31 dol./b (Official Energy..., 2009). Wartoœæ ta w ujêciu nominalnym jak i realnym by³a wy sza w porównaniu nawet do roku 1979 ( kryzys naftowy ). Ceny ropy w latach przedstawiono na rysunku 1, a jej œredni poziom miesiêczny w roku 2008 w tabeli 1. W minionym roku rozbie noœæ, jaka wystêpowa³a pomiêdzy poziomem zg³aszanych potrzeb na ropê naftow¹ a rzeczywistymi mo liwoœciami ich zaspokojenia, stanowi³a wa - ny czynnik determinuj¹cy rynek. W konsekwencji tego uœwiadomienie sobie tylko groÿby wyst¹pienia zak³óceñ w jej dostawach o charakterze politycznym, œrodowiskowym czy technologicznym wywo³ywa³o zmiany jej ceny na œwiatowych gie³dach towarowych. Równolegle niepewna sytuacja ekonomiczna mia³a miejsce w Stanach Zjednoczonych. Tutaj nale y zaznaczyæ, e odnotowany w tym kraju spadek na rynkach akcji oraz s³abn¹cy dolar czyni³y ropê atrakcyjn¹ lokat¹ dla inwestorów umo liwiaj¹c uzyskanie bardzo wysokich dochodów w krótkim okresie. Taka sytuacja doprowadzi³a do nasilenia niekorzystnych dla * Wydzia³ Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGH, Kraków 205

2 jej odbiorców zjawisk spekulacyjnych. Bardzo szybko skutki tego odczuwane by³y w œwiecie we wszystkich obszarach spo³eczno-gospodarczych. Wysokie ceny ropy znacznie podwy szy³y wartoœæ produktów ropopochodnych, co wp³ynê³o niekorzystnie na œwiatowy wzrost gospodarczy oraz zahamowa³o dynamikê zmian w jego strukturze. Ograniczeniu uleg³y wydatki na rozwój infrastruktury spo³eczno-technicznej czy innowacyjnoœæ. Odnotowano obni enie poziomu i jakoœci ycia wielu gospodarstw domowych. Rys. 1. Ceny ropy naftowej WTI w latach [dol./b] ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie (Official Energy..., 2009) Ropa naftowa Tabela 1 Œrednie miesiêczne ceny ropy naftowej w roku 2008 [dol./b] 2008 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Œr. WTI Brent Koszyk OPEC ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie (Monthly Oil , Official Energy..., 2009) W okresie silnych wzrostów cen tego surowca pojawi³y siê liczne prognozy, m.in. amerykañski bank inwestycyjny Goldman Sachs zapowiedzia³ znaczny ich wzrost nawet do 200 dol./b. Natomiast prezes Gazpromu Alexei Miller oczekiwa³ ceny 250 dol./b. Jednak z korzyœci¹ dla odbiorców prezentowane prognozy okaza³y siê ponownie b³êdne. W drugiej po³owie lipca kurs ropy zacz¹³ dramatycznie spadaæ. Umacniaj¹cy siê dolar zachêca³ inwestorów do realizacji zysków na gie³dach towarowych. Ponadto coraz bardziej odczuwalny by³ kryzys w œwiatowej gospodarce, co prowadzi³o do obni enia potrzeb naftowych. Pod koniec badanego okresu ceny ropy gwa³townie spada³y do poziomu z roku 2004 (31 grudnia 2008 r. 44,60 dol./b (Official Energy..., 2009)). 206

3 2. OCENA WP YWU POPYTU I PODA Y W roku 2008 œwiatowe zapotrzebowanie na ropê naftow¹ wynios³o 85,8 mln b/d, stanowi³o to spadek w porównaniu do poprzedniego o 0,2 mln b/d (2%) (Oil Market..., 2009). Znaczny wp³yw na uzyskany wynik mia³ ujemny przyrost potrzeby w krajach Organizacji Wspó³pracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) ( 3%). Natomiast tradycyjnie bardzo wysoki ich wzrost odnotowano w Chinach (5%) oraz Indiach (4%) (Oil Market..., 2009). Nale y podkreœliæ, e gospodarka tych pañstw rozwija siê przez ostatnie lata dynamicznie, a wzrost ten jest bardzo surowcoch³onny. Dodatkowo znaczny przyrost wykorzystania ropy wyst¹pi³ na Bliskim Wschodzie (8%) oraz w Ameryce aciñskiej (4%) (Oil Market..., 2009). Œrednie dzienne jej zapotrzebowanie w œwiecie w latach przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2 Œrednie dzienne zapotrzebowanie na ropê naftow¹ w œwiecie w latach [mln b/d] Nazwa KRAJE OECD, W tym: 1 kraje by³ego ZSRR ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie (Oil Market..., 2009) W minionym okresie œwiatowe zapotrzebowanie na ropê naftow¹ kszta³towane by³o pod wp³ywem zjawisk zachodz¹cych w otoczeniu. W d³u szym okresie istotnym czynnikiem sprawczym by³y zmiany spo³eczno-gospodarcze. Natomiast krótkotrwa³e i niewielkie wahania potrzeb naftowych mia³y najczêœciej charakter sezonowy (m.in. warunki pogodowe) I II III IV ,6 49,2 48,9 47,2 46,6 47,4 47,5 46,3 Ameryka Pó³nocna 25,4 25,5 24,8 24,5 23,7 24,2 24,3 23,7 Europa 15,7 15,3 15,2 14,9 15,4 15,2 15,2 14,9 Azja P³. i Wsch. 8,5 8,3 8,9 7,8 7,5 8,0 8,0 7,8 POZOSTA E, W tym: 35,5 36,8 37,9 38,5 38,6 37,9 38,2 38,9 b.zsrr 1 4,1 4,1 4,1 4,1 4,4 4,4 4,3 4,3 Europa 0,7 0,8 0,8 0,8 0,7 0,8 0,8 0,8 Chiny 7,2 7,5 7,9 8,0 8,1 7,6 7,9 8,0 Poz. Kraje Azji P³. i Wsch. 9,0 9,3 9,6 9,6 9,1 9,2 9,4 9,5 Ameryka aciñska 5,3 5,6 5,7 5,9 6,0 5,8 5,8 6,0 Bliski Wschód 6,2 6,5 6,7 7,0 7,3 6,9 7,0 7,2 Afryka 3,0 3,1 3,1 3,2 3,0 3,2 3,1 3,2 ŒWIAT 85,1 86,0 86,9 85,7 85,3 85,3 85,8 85,3 207

4 Dlatego gromadzone by³y znaczne zapasy tego surowca i jego produktów w krajach uprzemys³owionych. Jednak od d³u szego czasu ich wielkoœæ nie zawsze jest utrzymana na odpowiednim poziomie, a to wywo³uje wzrost jego ceny. Porównanie ceny ropy WTI z wielkoœci¹ jej zapasów w Stanach Zjednoczonych w roku 2008 przedstawiono na rysunku 2. Rys. 2. Porównanie ceny ropy naftowej WTI [dol./b] z poziomem zapasów ropy i produktów naftowych w roku 2008 w Stanach Zjednoczonych [tys. b] ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie (Official Energy..., 2009) W roku 2008 wzrost gospodarczy w œwiecie wyniós³ 3,4%, co stanowi³o spadek w porównaniu do poprzedniego (o 1,9%). W Stanach Zjednoczonych wskaÿnik ten odnotowa³ bardzo niski poziom 1,2% (w roku ,2%) (Monthly Oil..., 2009). W konsekwencji tego w œwiecie obserwowano bardzo powa ny spadek popytu konsumpcyjnego i przemys³owego. Dodatkowo niekorzystnym zjawiskiem dla dostawców ropy okaza³ siê s³abn¹cy dolar w stosunku do innych walut, gdy oznacza³o to mniejsze wp³ywy z tytu³u jej handlu. Dlatego jej producenci w celu wyrównania powsta³ej ró nicy celowo starali siê podnieœæ jej wartoœæ. Równolegle wraz ze spowolnieniem amerykañskiej gospodarki pozosta³e regiony w œwiecie ponosi³y tego powa ne konsekwencje. Od d³u szego czasu panuje przekonanie, e gdy amerykañska gospodarka ma katar, to europejsk¹ gospodarkê rozk³ada grypa (Kolany, 2008). W roku 2008 wzrost gospodarczy w krajach Unii Europejskiej wyniós³ zaledwie 1,0% (w roku ,6%) (Monthly Oil..., 2009). Ze wzglêdu na spadek wartoœci dolara eksport ze strefy euro straci³ ca³kowit¹ konkurencyjnoœæ na rynku amerykañskim. Niekorzystne zjawiska uwidoczni³y siê równie w pozosta³ych regionach œwiata. W roku 2008 w Japonii wzrost gospodarczy ukszta³towa³ siê zaledwie na poziomie 0,1% (w roku ,0%). Natomiast w krajach rozwijaj¹cych siê tj. Chiny wyniós³ 9,5% (11,5%), zaœ w Indiach 6,9% (8,5%) (Monthly Oil..., 2009). Tutaj okaza³o siê, e wielki sukces wschodz¹cych pañstw azjatyckich na œwiatowych rynkach sta³ siê dla nich zagro eniem. Poniewa tani dolar oznacza³ nie tylko spadek atrakcyjnoœci ich oferty produktowous³ugowej ale znaczne obni y³ wartoœci utrzymywanych rezerw walutowych (w Chinach dolar stanowi 60 70% ca³kowitych rezerw). W roku 2008 œrednia poda ropy naftowej wynios³a 86,6 mln b/d, co stanowi³o niewielki wzrost w porównaniu do poprzedniego 1,0 mln b/d (1%). Jej wydobycie w krajach Organizacji Krajów Eksportuj¹cych Ropê Naftow¹ (OPEC) wzros³o do 32,1 mln b/d (5%). Najwy szy jego poziom odnotowano w Arabii Saudyjskiej (8,9 mln b/d wzrost o 5% w porównaniu do roku 2007) i Rosji (10,0 mln b/d o 1%) (Oil Market..., 2009). Œredni¹ dzienn¹ poda ropy w œwiecie w latach przedstawiono w tabeli

5 Tabela 3 Œrednie dzienne wydobycie ropy naftowej w œwiecie w latach [mln b/d] WYDOBYCIE KRAJE OECD, w tym: 2008 I II III IV ,0 19,8 19,7 19,5 18,8 19,3 19,3 19,0 Ameryka Pó³nocna 14,2 14,3 14,2 14,1 13,6 13,9 13,9 14,0 Europa 5,2 5,0 4,9 4,8 4,5 4,7 4,7 4,2 Azja P³. i Wsch. 0,6 0,6 0,6 0,6 0,7 0,7 0,6 0,7 OPEC, w tym: 34,3 35,5 37,2 37,1 37,4 36,6 37,1 Ropa naftowa 29,7 30,7 32,4 32,2 32,4 31,4 32,1 NGLs 4,6 4,8 4,8 4,9 5,0 5,1 5,0 POZOSTA E, w tym: 28,8 27,8 27,6 27,6 27,4 27,6 27,5 28,2 b.zsrr 12,2 12,8 12,8 12,9 12,6 12,7 12,7 19,9 Europa 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Chiny 3,7 3,7 3,8 3,8 3,8 3,9 3,8 3,9 Poz. kraje Azja P³. i Wsch. 2,7 2,7 2,7 2,6 2,6 2,7 2,6 2,7 Ameryka aciñska 4,4 4,3 3,9 4,0 4,1 4,1 4,0 4,3 Bliski Wschód 1,7 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,5 Afryka 3,9 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 Pozosta³e (w tym straty) 2,3 2,5 2,6 2,7 2,8 2,7 2,7 2,9 ŒWIAT 85,5 85,6 87,1 86,8 86,3 86,2 86,6 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie (Oil Market..., 2009) W minionym roku œwiatowy rynek ropy naftowej charakteryzowa³ siê bardzo du ¹ wra liwoœci¹ na zmiany wielkoœci wydobycia. Po pierwsze wynika³o to z ograniczonych mo liwoœci realnego zwiêkszenia poda y tego surowca czy zast¹pienia jego innym alternatywnym Ÿród³em energii. Nale y podkreœliæ, e w pierwszej po³owie roku 2008 wa nym impulsem pobudzaj¹cym procesy inwestycyjne w tym sektorze by³y ceny ropy powy ej 100 dol./b. Jednak ju w drugiej po³owie ich spadek sprawi³, e niektórzy producenci zmuszeni zostali zrezygnowaæ z podjêtych przedsiêwziêæ. Po drugie narasta³o ryzyko zak³óceñ poda y tego surowca. Zwi¹zane by³o wci¹ z niepewn¹ sytuacj¹ na Bliskim Wschodzie, Afryce Zachodniej, Wenezueli czy b. ZSRR. Inaczej, w ostatnich latach g³ówny ciê ar wydobycia przenosi siê stopniowo z krajów stabilnych do krajów borykaj¹cych siê z licznymi problemami spo³eczno-politycznymi. 209

6 Po trzecie ukszta³towany jednostronnie rynek naftowy pozwala na traktowanie ropy jako narzêdzia polityki zagranicznej. W konsekwencji tego, gdy ceny ropy w roku 2008 osi¹ga³y wysoki poziom, odnotowano biern¹ postawê jej producentów. Natomiast w przypadku drastycznego jej spadku m.in. OPEC podj¹³ decyzjê o obni eniu produkcji surowca o 4,2 mln b/d. Jednak uzale nienie od ropy ma charakter dwustronny sprawne funkcjonowanie pañstw naftowych uzale nione jest najczêœciej od dochodów uzyskanych z jej handlu (w roku 2008 w Rosji ponad 85% dochodów bud etowych pochodzi ze sprzeda y surowców, w tym ropy). Wed³ug przygotowanego przez Wprost rankingu najbardziej zale - nych od surowców gospodarek w œwiecie w czo³ówce znajduj¹ siê m.in. Rosja, Iran, Irak, Wenezuela i Nigeria (Or³owski, 2008). 3. PROGNOZA CENY NA LATA Wed³ug krótkookresowych prognoz Departamentu Energii w Stanach Zjednoczonych œrednia cena ropy naftowej w roku 2009 wyniesie 43 dol./b (w roku dol./b) (Official Energy..., 2009). Dla porównania Goldman Sachs zak³ada jej wartoœæ na poziomie 45 dol./b (70 dol./b) (Godleski, 2008). Z drugiej strony w ostatnich latach prognozy ceny tego surowca przypominaj¹ raczej wró enie z fusów. Wystêpuj¹ coraz czêœciej zbyt du e rozbie noœci oraz zmiany w prezentowanych za³o eniach, co potwierdza rok Jednak nie nale y zapominaæ, e w miarê upowszechnienia siê ograniczeñ na rynku naftowym, ceny ropy, a w konsekwencji jej produktów, mog¹ osi¹gn¹æ bardzo wysoki poziom. Wynikaæ to bêdzie z wci¹ utrzymuj¹cego siê wyrównanego poziomu jej poda y w stosunku do zg³aszanych na ni¹ potrzeb. Dlatego w prognozowanym okresie staje siê wa na postawa inwestorów na gie³dach towarowych i ich sk³onnoœæ do podjêcia nowego ryzyka. Ceny ropy w latach przedstawiono na rysunku 3. Rys. 3. Prognoza na lata œredniej miesiêcznej ceny ropy naftowej WTI [dol./b] (prognoza z II.2009 r.) ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie (Official Energy..., 2009) W roku 2009 wed³ug Miêdzynarodowej Agencji Energetyki (MAE) zapotrzebowanie na ropê naftow¹ w œwiecie ukszta³tuje siê na poziomie 85,3 mln b/d, natomiast OPEC zak³ada 85,7 mln b/d (Monthly Oil..., 2009, Oil Market..., 2009). Oznacza to obni enie potrzeb 210

7 naftowych w stosunku do roku Istotny wp³yw na ich poziom bêdzie mia³ nadal œwiatowy wzrost gospodarczy w roku 2009 wyniesie 1,3%. Prognozuje siê ujemn¹ jego dynamikê w Stanach Zjednoczonych ( 1,5%), Unii Europejskiej ( 0,9%) oraz Japonii ( 1,9%) (Monthly Oil..., 2009). W konsekwencji tego niekorzystne zmiany w gospodarce mog¹ wyst¹piæ w krajach rozwijaj¹cych siê m.in. w Azji Po³udniowej i Wschodniej (w Chinach wzrost gospodarczy w roku 2009 wyniesie 7,0%, Indiach 5,8%). Dodatkowo na ceny ropy mo e wp³ywaæ niski kurs dolara. Bior¹c pod uwagê praktycznie zerowe stopy procentowe w Stanach Zjednoczonych, planowane ogromne potrzeby po yczkowe amerykañskiego rz¹du i wci¹ wysoki deficyt handlowy, za bardziej prawdopodobny nale a³oby uznaæ scenariusz zak³adaj¹cy obni enie jego wartoœci wzglêdem pozosta³ych g³ównych walut (Kolany, 2008). W zwi¹zku z tym w prognozowanych latach wa ne dla producentów tego surowca staje siê pytanie o g³êbokoœæ i d³ugoœæ trwania œwiatowego kryzysu gospodarczego. W roku 2009 poda ropy naftowej poza OPEC wed³ug danych MAE ukszta³tuje siê na poziomie 50,0 mln b/d, natomiast OPEC prognozuje 51,2 mln b/d (Monthly Oil..., 2009, Oil Market..., 2009). W konsekwencji tego tradycyjnie wiele bêdzie zale a³o od postawy najwiêkszych jej producentów. Tutaj nale y zaznaczyæ, e mo liwoœci zwiêkszenia wydobycia tego surowca we wszystkich pañstwach naftowych nadal s¹ ograniczone. Utrzymuj¹cy siê niski poziom jego ceny oraz spowolnienie gospodarki œwiatowej wp³ywa na zaniechanie realizacji przyjêtych projektów wydobywczych. Dlatego kiedy sytuacja w œwiatowej gospodarce ulegnie poprawie, mo e okazaæ siê, e aktualne wydobycie ropy jest niewystarczaj¹ce w stosunku do nowych, wy szych potrzeb. W zwi¹zku z tym mo e oznaczaæ to powrót jej cen nawet do poziomu z roku Dodatkowo powa nym zagro eniem w regionach naftowych bêdzie nierównomierny podzia³ dochodów, co utrzyma napiêcia spo- ³eczno-polityczne. Bardzo wa n¹ rolê odgrywaæ bêd¹ równie kraje b. ZSRR ze wzglêdu na posiadane zasoby ropy obecnie postrzegane jako alternatywne Ÿród³a dostaw. Ponadto wahania jej ceny bêd¹ uzale nione od czynników sezonowych, a tym samym poziomu zapasów surowców energetycznych w krajach wysokorozwiniêtych. W konkluzji, w nadchodz¹cych latach tak ukszta³towany rynek w znacznym stopniu wzmocni pozycjê pañstw czy firm naftowych. Przyk³adem tego s¹ wydarzenia z pocz¹tku roku 2009 (konflikt gazowy ukraiñsko-rosyjski). Jednak z drugiej strony nie mo na zapominaæ, e w d³ugim okresie konsekwencje takiego zachowania mog¹ wywo³aæ negatywne skutki równie dla dostawców tego surowca. 4. WNIOSKI Podsumowuj¹c, mo na wskazaæ, e: 1) Ceny ropy naftowej nie zawsze by³y kszta³towane przez mechanizmy rynkowe, wystêpuj¹ce bariery w dostêpie do jej zasobów przy równoleg³ym silnym wzroœcie wykorzystania produktów pochodnych sprawia, e rynek poddaje siê ³atwo manipulacji, co pozwala na osi¹gniêcie niekiedy jednostronnych korzyœci. 2) Wysoka dynamika zmian w œwiecie w obszarze: politycznym, prawnym i administracyjnym, ekonomicznym, spo³eczno-kulturowym i technologicznym, sprawia, e wystêpuj¹ powa ne trudnoœci w okreœleniu przysz³ej wartoœci ropy naftowej. 211

8 3) Ci¹g³a analiza i ocena warunków otoczenia stanowi podstawê do zdefiniowania celów i priorytetów dla ca³ego sektora naftowego przy równoczesnym uwzglêdnieniu pozosta³ych za³o eñ spo³eczno-gospodarczych. LITERATURA [1] Godleski P.: Nowy raport Goldman Sachs ropa za 45 dolarów w przysz³ym roku. Portal Spraw Zagranicznych, 15 grudzieñ 2008, [2] Kaliski M., Jedynak Z.: Czynniki kszta³tuj¹ce ceny ropy naftowej w œwiecie w roku Wiertnictwo, Nafta, Gaz (pó³rocznik AGH), t. 25, z. 1, Kraków, czerwiec, 2008, [3] Kolany K.: Rok 2009 mo e przynieœæ wzrost cen surowców. Polski portal finansowy Bankier.pl, 30 grudzieñ 2008, [4] Monthly Oil Market Report, Organization of the Petroleum Exporting Countries, 1 12/2008, 1 2/ [5] Official Energy Statistics from the Energy Information Administration U.S., February, [6] Oil Market Report: International Energy Agency, February, 2009, [7] Or³owski M.: Narkomani gospodarki. Wprost, Nr 12, 23 marca 2008,