Wykład 4 Ryzyko bankowe

Transkrypt

1 BANKOWOŚĆ dr Adam Nosowski/Katedra Bankowości/UE Wrocław 08 Wykład 4 Ryzyko bankowe. Czym jest ryzyko bankowe. Zarządzanie ryzykiem bankowym. Rodzaje ryzyka bankowego Plan wykładu

2 Neutralna koncepcja ryzyka ryzyko jako możliwość, że przyszły wynik będzie inny od oczekiwanego (gorszy lub lepszy) Negatywna koncepcja ryzyka ryzyko jako możliwość poniesienia straty lub zrealizowania się scenariusza gorszego od oczekiwanego (wynik gorszy, to niekoniecznie strata, ale też zysk niższy niż oczekiwany lub planowany) Ryzyko bankowe rozumiane jako nieosiągnięcie zamierzonych celów stawianych przez bank, co wiąże z sobą zmniejszenie kapitału własnego, wystąpienie trudności finansowych, a w skrajnych przypadkach upadłość banku. 4 Ryzyko liberalizacja i deregulacja internacjonalizacja i globalizacja rosnące deficyty budżetów i zadłużanie się krajów rozwijających się sekurytyzacja zmiana zachowań i struktury klientów rozwój nowych rodzajów produktów bankowych postęp technologiczny Co jest w tym ryzykownego? 5 Ryzyko bankowe przyczyny Zarządzanie ryzykiem to systemowe podejście do postępowania z poszczególnymi rodzajami ryzyka poprzez przewidywanie przypadkowych strat oraz przygotowanie i wdrożenie procedur i rozwiązań, w ramach systemu zarządzania, pozwalających na minimalizację strat zarówno przyszłych jak i obecnych 6 Zarządzanie ryzykiem

3 Artykuł 9 Prawa Bankowego stanowi, że:. W banku funkcjonuje system zarządzania.. System zarządzania stanowi zbiór zasad i mechanizmów odnoszących się do procesów decyzyjnych, zachodzących w banku oraz do oceny prowadzonej działalności bankowej.. W ramach systemu zarządzania w banku funkcjonuje co najmniej: a) system zarządzania ryzykiem, b) system kontroli wewnętrznej. 7 System zarządzania ryzykiem Artykuł 9b Prawa Bankowego stanowi, że: Zadaniem systemu zarządzania ryzykiem jest identyfikacja, pomiar lub szacowanie oraz monitorowanie ryzyka występującego w działalności banku służące zapewnieniu prawidłowości procesu wyznaczania i realizacji szczegółowych celów prowadzonej przez bank działalności. W ramach systemu zarządzania ryzykiem bank: ) stosuje sformalizowane zasady służące określaniu wielkości podejmowanego ryzyka i zasady zarządzania ryzykiem; ) stosuje sformalizowane procedury mające na celu identyfikację, pomiar lub szacowanie oraz monitorowanie ryzyka występującego w działalności banku, uwzględniające również przewidywany poziom ryzyka w przyszłości; ) stosuje sformalizowane limity ograniczające ryzyko i zasady postępowania w przypadku przekroczenia limitów; 4) stosuje przyjęty system sprawozdawczości zarządczej umożliwiający monitorowanie poziomu ryzyka; 5) posiada strukturę organizacyjną dostosowaną do wielkości i profilu ponoszonego przez bank ryzyka. 8 System zarządzania ryzykiem 9 System zarządzania ryzykiem w ING

4 Określenie zasad i celów Identyfikacja ryzyka Pomiar ryzyka Sterowanie ryzykiem Kontrola 0 Określenie zasad i celów Bank opracował kompleksowy dokument o charakterze wytycznych dotyczących polityki/strategii w zakresie zarządzania ryzykiem Strategia ryzyka na lata 05-07, Dokument jest zatwierdzany przez Zarząd i Radę Nadzorczą Banku. Strategia ryzyka jest nierozerwalnie związana z innymi dokumentami strategicznymi, takimi jak: Budżet, Plan Płynności, Plan Kapitałowy. Strategia Ryzyka zawiera szereg celów w zakresie rodzajów ryzyka uznanych za istotne. Należy tu wymienić m.in. docelowa struktura portfela kredytowego, wskaźniki jakości portfela kredytowego, koszt ryzyka, wymogi kapitałowe/kapitał ekonomiczny, wymagana wielkość i struktura płynności, Llmity i zasady w zakresie ryzyka rynkowego i operacyjnego. Cele zawarte w Strategii Ryzyka mają charakter mierzalnych i ilościowych wielkości, jak również wytycznych jakościowych. Równolegle Bank opracował szereg wytycznych dotyczących strategii/polityki w odniesieniu do konkretnych rodzajów/obszarów ryzyka. Identyfikacja ryzyka Identyfikacja ryzyka, czyli określenie, jakimi rodzajami ryzyka i w jakim stopniu zagrożony jest w danym momencie bank. Wymaga to m.in. przeanalizowania poszczególnych transakcji z punktu widzenia zagrożenie ryzykiem, a następnie dokonania ich klasyfikacji. 4

5 Pomiar ryzyka Wśród metod pomiaru ryzyka wyodrębnić można następujące grupy: klasyczne zestawienie niedopasowania pozycji (luka płynności, luka stopy procentowej, luka duracji, niedopasowanie elastyczności) Metody te pozwalają w uproszczonym sposób na oszacowanie poziomu różnych rodzajów ryzyka bankowego i w ograniczonym stopniu na aktywne zarządzanie nimi. Ich wyniki są stosunkowo łatwe do interpretacji, ale nie pozwalają na wyznaczenie łącznej ekspozycji na ryzyko bankowe. metody oceny ryzyka pojedynczego zaangażowania kredytowego (credit-scoring, analiza dyskryminacyjna, wewnętrzne ratingi ryzyka) Metody te pozwalają na określenie ryzyka dla poszczególnych zaangażowań kredytowych banku w instytucji finansowe i podmioty gospodarcze na podstawie przyjętych przezeń kryteriów. Pomiar ryzyka Wśród metod pomiaru ryzyka wyodrębnić można następujące grupy (cd): metody pomiaru określonego rodzaju ryzyka (rynkowego, kredytowego, operacyjnego) Metody te obejmują modele do pomiaru określonego rodzaju ryzyka. Takie modele to np. model pomiaru ryzyka rynkowego Risk Metrics, czy model szacowania wartości zagrożonej VaR metody eksperckie o charakterze jakościowym (stosowane np. w określaniu poziomu ryzyka operacyjnego) 4 Pomiar ryzyka Przy analizie ryzyka istotne jest rozróżnienie pomiędzy: ryzykiem indywidualnym, związanym z pojedynczą transakcją ryzykiem łącznym (w tym portfelowym), gdzie to ryzyko nie jest prostą sumą ryzyk indywidualnych. Łączne ryzyko jest określane przez wielkość pojedynczych zagrożeń, prawdopodobieństwo ich wystąpienia i stopień zależności (korelacji) pomiędzy nimi. 5 5

6 Sterowanie ryzykiem Sterowanie ryzykiem czyli podejmowanie inicjatyw mających na celu ograniczenie ryzyka do założonej dopuszczalnej wartości. Rentowność Ryzyko Bezpieczeństwo 6 Sterowanie ryzykiem 7 Na etapie sterowania ryzykiem mogą być podejmowane dwa rodzaje działań: działania wpływające na przyczyny występowania ryzyka, tzn. aktywna strategia przeciwdziałania ryzyku w tym: unikaniu ryzyka, poprzez nieangażowanie się w transakcje szczególnie ryzykowne, zmniejszaniu wielkości ryzyka, przenoszeniu ryzyka na inne podmioty, hedgingu, czyli tworzeniu tzw. pozycji przeciwstawnych tak, aby straty jednej pozycji mogły być zrekompensowane przez zyski na drugiej pozycji. Sterowanie ryzykiem Na etapie sterowania ryzykiem mogą być podejmowane dwa rodzaje działań: działania wpływające na skutki ryzyka, tzn. pasywna strategia przeciwdziałania ryzyku tj. tworzenie bufora poprzez zwiększanie kapitału własnego, zwiększanie rezerw, a także przynależność do systemów gwarantowania depozytów 8 6

7 Kontrola Kontrola to zbadanie skuteczności podejmowanych działań w zakresie ograniczania ryzyka, czyli ocena: metod analizy ryzyka z punktu widzenia ich dokładności i aktualności; mastosowanych instrumentów sterowania z punktu widzenia poniesionych kosztów i osiągniętych korzyści; stopnia integracji z systemem rachunkowości i systemem informatycznym banku; przejrzystości systemu dla osób podejmujących decyzje. 9 Ciągłość i kompleksowość Zarządzanie ryzykiem powinno być procesem ciągłym i kompleksowym, co oznacza konieczność uwzględnienie następujących elementów: odpowiedzialność zarządu za realizację strategii banku w zakresie ustalonego profilu ryzyka oraz odpowiedzialność za sprawnie działajacy system zarządzania ryzykiem, ustanowione i weryfikowane limity, sprawny system informacji o ryzyku dla kierownictwa, zasady wprowadzania nowych produktów generujących ryzyko, plany awaryjne, testy warunków skrajnych, jako ćwiczenia odporności banku. 0 Zarządzanie ryzykiem bankowym Ryzyko struktury aktywów i pasywów, w tym ryzyko płynności portfel bankowy portfel handlowy ryzyko rynkowe ryzyko kredytowe ryzyko operacyjne Minimalny poziom kapitałów własnych Zarządzanie ryzykiem rodzaje ryzyka 7

8 Płynność oznacza zdolność do terminowego regulowania zobowiązań, czyli zdolność do pokrycia w każdej chwili wszystkich płatności z tytułu umów z klientami, a także postawienia do dyspozycji kredytobiorców kwot w wysokości i terminie określonych umowami. Płynność finansowa banków jest wypadkową wielkości i struktury aktywów i pasywów bilansu. Ryzyko płynności oznacza zagrożenie banku utratą zdolności do wywiązywania się ze zobowiązań płatniczych zarówno wobec swoich deponentów, jak i kredytobiorców. Ryzyko płynności co to jest? Czynniki wewnętrzne, to m.in.: struktura aktywów, pasywów i pozycji pozabilansowych, struktura depozytów posiadanych przez bank, struktura i jakość portfela kredytowego, wielkość i struktura portfela papierów wartościowych (w tym aktywów łatwych do upłynnienia), oprocentowanie produktów oraz wysokość prowizji, możliwość refinansowania się przez bank na rynku. Czynniki zewnętrzne, to m.in.: obowiązujące regulacje ostrożnościowe i wymogi (np. w zakresie rezerw obowiązkowych) zmiany makroekonomiczne (np. recesja gospodarcza, bezrobocie) polityka banku centralnego (np. poziom stóp procentowych) preferencji klientów banku co do typu i poziomu ryzyka sytuacji gospodarczej otoczenia, w jakim działają bank i jego klienci Ryzyko płynności przyczyny na miesiące na miesiące Deponent Bank Kredytobiorca 4 Ryzyko płynności złota reguła bankowa 8

9 Reguła osadu we wkładach zakładała, że w bankach powinien utrzymywać się pewien stabilny poziom wkładów, tzw. osad. Reguła ta uwzględniała więc możliwość prolongaty wkładów. Reguła przesunięć aktywna polityka inwestowania prowadzona przez bank powinna być tak zorganizowana, żeby w razie wystąpienia problemów z zachowaniem płynności mogła nastąpić, bez większych strat, sprzedaż aktywów przed ich terminem płatności. Reguła maksymalnego obciążenia zakładała, że suma strat, która musi być wzięta pod uwagę przy przedterminową sprzedażą aktywów nie może być większa niż kapitał własny 5 Ryzyko płynności inne reguły Luka płynności Zmodyfikowana (skorygowana) luka płynności Zestawienie przepływów pieniężnych Wskaźniki syntetycznie informujące o płynności banków wskaźnik płynności bieżącej = aktywa zapadalne do miesięcy pasywa wymagalne do miesięcy Testy warunków skrajnych 6 Ryzyko płynności metody pomiaru 7 Ryzyko płynności w banku PKO BP 9

10 8 Ryzyko płynności w banku PKO BP Ryzyko rynkowe to ryzyko związane z oddziaływaniem na bank zmian na rynku stóp procentowych, kursów walut, kursów akcji oraz cen instrumentów finansowych. Ryzyko stopy procentowej, spowodowane niekorzystnymi tendencjami w zakresie rynkowych stóp procentowych, które wpływają na wycenę dłużnych instrumentów finansowych (np. obligacje, listy zastawne), a także na poziom marży odsetkowej w działalności depozytowo-kredytowej. Przyczyną zagrożenia ryzykiem stopy procentowej jest nierównomierna elastyczność dopasowywania się do zmian rynkowych stóp procentowych po stronie aktywów i pasywów Metody pomiaru (m.in.): metoda luki metoda badania elastyczności stopy procentowej 9 Ryzyko rynkowe co to jest? 0 Ryzyko stopy procentowej w banku PKO BP 0

11 Ryzyko związane z partnerem transakcji (w tym kredytowe) niebezpieczeństwo niezrealizowania przez bank założonego wyniku na skutek częściowej lub całkowitej straty wynikającej z niewywiązania się ze swoich obowiązków partnera transakcji lub pogorszenie jego sytuacji (ryzyko niewypłacalności dłużnika banku). Ryzyko kredytowe oznacza zagrożenie, iż kredytobiorca nie wypełni zobowiązań i warunków zawartej z bankiem umowy, narażając kredytodawcę na stratę finansową. Kwestie zarządzania tym ryzykiem (np. zdolność kredytowa i metody jej oceny) są omawiane na ćwiczeniach. Ryzyko kredytowe co to jest? System tworzenia rezerw celowych konieczność tworzenia rezerw na określonym poziomie w oparciu o klasyfikacja ekspozycji kredytowych Kryteria klasyfikacji: terminowość regulowania spłat kapitału i odsetek, sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużnika, oceniana na podstawie mierników: ilościowych (np. rentowność, płynność finansowa, zadłużenie), jakościowych (np. jakość zarządzania, uzależnienie od rynku), ocen agencji ratingowych Ryzyko kredytowe system rezerw celowych Kategoria ekspozycji kredytowych dla podmiotów gospodarczych normalne pod obserwacją poniżej standardu wątpliwe Charakterystyka klasy ryzyka Ekspozycje kredytowe, dla których: - Opóźnienie w spłacie nie przekracza miesiąca, - Sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużników nie budzi obaw Ekspozycje kredytowe, dla których: - Opóźnienie w spłacie przekracza m-c i nie przekracza m-cy, - Sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużników nie budzi obaw, wymagają one jednak uwagi Ekspozycje kredytowe, dla których: - Opóźnienie w spłacie przekracza m-ce i nie przekracza 6 m-cy, - Sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużników może stanowić zagrożenie terminowej spłaty Ekspozycje kredytowe, dla których: - Opóźnienie w spłacie przekracza 6 m-cy i nie przekracza m-cy, - Sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużników uległa znacznemu pogorszeniu Poziom rezerw celowych 0% podstawy rezerwy Co najmniej,5% podstawy rezerwy Co najmniej 0% podstawy rezerwy Co najmniej 50% podstawy rezerwy Ryzyko kredytowe system rezerw celowych

12 Kategoria ekspozycji kredytowych dla podmiotów gospodarczych stracone Charakterystyka klasy ryzyka Ekspozycje kredytowe, dla których: - Opóźnienie w spłacie przekracza m-cy, - Sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużników pogorszyła się w sposób nieodwracalnie uniemożliwiający spłacenie długu bądź też: Wobec dłużnika ogłoszono upadłość lub likwidację, Wobec dłużnika bank wszczął postępowanie egzekucyjne, Wobec dłużnika, którego majątek nie został ujawniony, Ekspozycje kredytowe kwestionowane przez dłużników na drodze postępowania sądowego Poziom rezerw celowych Co najmniej 00% podstawy 4 Ryzyko kredytowe system rezerw celowych ryzyko operacyjne to ryzyko straty wynikającej z niewłaściwych lub zawodnych procesów, ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych. Kategorie ryzyka operacyjnego (przykłady): ryzyko nadużyć wewnętrznych, ryzyko nadużyć zewnętrznych, ryzyko personelu i bezpieczeństwa pracy, ryzyko klientów, produktów oraz praktyk biznesowych, ryzyko brak ciągłości pracy instytucji, przerwanie pracy systemów, ryzyko zarządzania instytucją i zarządzania procesami. 5 Ryzyko operacyjne co to jest? Wzrost znaczenie ryzyka operacyjnego na przełomie XX i XXI wieku wynikał z: nowe produkty i strategie, wyspecjalizowane procesy i zależność od gwałtownie rozwijających się technologii outsourcing upadku banków lub dużych strat wynikających z działań wchodzących w obszar ryzyko operacyjne 6 Ryzyko operacyjne dlaczego?

13 7 Ryzyko operacyjne w banku PKO BP 8 Ryzyko operacyjne w banku PKO BP ryzyko prawne jest to ryzyko spowodowane zmianami regulacji prawnych (wiążę się z ryzykiem braku zgodności compliance), ryzyko biznesu jest rozumiane jako ryzyko poniesienia strat wynikających z niekorzystnych zmian zachodzących w otoczeniu biznesowym, podjęcia niekorzystnych decyzji, nieprawidłowego wprowadzenia podjętych decyzji lub braku podjęcia odpowiednich działań, które miałyby być odpowiedzią na zachodzące w otoczeniu biznesowym zmiany; obejmuje ono w szczególności ryzyko strategiczne, ryzyko utraty reputacji rozumiane jest jako ryzyko pogorszenia reputacji wśród klientów, kontrahentów, inwestorów, organów nadzoru i kontroli oraz opinii publicznej, na skutek decyzji biznesowych, zdarzeń operacyjnych, przypadków braku zgodności lub innych zdarzeń, 9 Inne rodzaje ryzyka

14 ryzyko braku zgodności (compliance) rozumiane jest jako ryzyko poniesienia sankcji prawnych, powstania strat finansowych bądź utraty reputacji lub wiarygodności wskutek niezastosowania się banku lub jego pracowników do przepisów prawa, regulacji wewnętrznych oraz przyjętych przez bank standardów działania, w tym norm etycznych, ryzyko systemowe ryzyko wystąpienia zaburzeń w funkcjonowaniu systemu finansowego, które są na tyle silne, że ich skutki istotnie wpływają na podmioty sfery realnej, ryzyko modeli ryzyko poniesienia strat w wyniku podejmowania błędnych decyzji biznesowych na podstawie funkcjonujących modeli. 4 0 Inne rodzaje ryzyka cd dr Adam Nosowski Katedra Bankowości/UE Wrocław 08 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ BANKOWOŚĆ 4