SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Transkrypt

1 PL PL PL

2 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia KOM(2010) 430 wersja ostateczna SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wdrożenia programu Forest Focus zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 2152/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. dotyczącym monitorowania wzajemnego oddziaływania lasów i środowiska naturalnego we Wspólnocie (Forest Focus) sprawozdanie końcowe SEK(2010) 978 PL PL

3 SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wdrożenia programu Forest Focus zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 2152/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. dotyczącym monitorowania wzajemnego oddziaływania lasów i środowiska naturalnego we Wspólnocie (Forest Focus) sprawozdanie końcowe 1. WPROWADZENIE I GŁÓWNE OSIĄGNIĘCIA Rozporządzenie (WE) nr 2152/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady (rozporządzenie dotyczące programu Forest Focus 1 ) miało na celu ustanowienie programu długofalowego monitorowania stanu lasów oraz wzajemnego oddziaływania lasów i środowiska naturalnego w Unii Europejskiej. Program obejmował kontynuację istniejących sieci monitorowania zanieczyszczenia powietrza i jego wpływu na lasy, a także pożarów lasów oraz ich przyczyn i skutków oraz współfinansowanie działań mających na celu zapobieganie pożarom lasów. Rozszerzył również zakres monitorowania lasów w UE poprzez gromadzenie informacji na temat gleby, różnorodności biologicznej, sekwestracji dwutlenku węgla, skutków zmiany klimatu i ochronnych funkcji lasów. Zgodnie z art. 18 i 19 rozporządzenia Komisja składa Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie w sprawie wdrożenia programu dokonujące przeglądu skuteczności programu w celu dostarczenia podstawy do przyszłych decyzji dotyczących kontynuowania tych działań.teraz, gdy wszystkie krajowe programy zostały zrealizowane, a dokumentacja finansowa jest zamknięta, niniejsze sprawozdanie spełnia ten wymóg i uzupełnia poprzednie wstępne sprawozdanie z realizacji z dnia 22 stycznia 2008 r. 2 Oba sprawozdania mają na celu zrozumienie, w jaki sposób był realizowany cały program Forest Focus w latach Będą one stanowić podstawę do refleksji na temat przyszłych potrzeb w zakresie monitorowania i pomogą w procesie konsultacji otwartych w ramach zielonej księgi dotyczącej ochrony lasów i informacji o lasach w UE w odniesieniu do sposobu zarządzania informacjami o lasach w przyszłości. Jak już wspomniano w sprawozdaniu ze stycznia 2008 r., wykonanie rozporządzenia dotyczącego programu Forest Focus zajęło więcej czasu niż przewidziane cztery lata. Niniejsze sprawozdanie uzupełnia poprzednie sprawozdanie i ma na celu przede wszystkim przedstawienie wykorzystania środków z budżetu programu Forest Focus. Towarzyszący mu dokument roboczy służb Komisji zawiera szczegółowe informacje na temat sposobu wykorzystania budżetu przez właściwe organy krajowe. Ogólnie rzecz biorąc, cele zostały osiągnięte, a w szczególności za sukces można uznać wysoki stopień realizacji. W programie Forest Focus zastosowano zintegrowane podejście do wcześniejszych przepisów w zakresie monitorowania lasów i zapobiegania pożarom lasów. W ramach tego programu utworzono bazę danych Forest Focus, która zawiera zagregowane dane i informacje na temat stanu lasów w UE. 1 2 Dz.U. L 324 z , s. 1. SEC(2008) 30; COM(2008)6 wersja ostateczna PL 2 PL

4 Opóźnienie we wprowadzeniu programu było źródłem problemów dla właściwych organów krajowych odpowiedzialnych za realizację działań przewidzianych w programach krajowych. Jednak tylko w wyjątkowych przypadkach część pierwotnie zaplanowanych działań została wycofana. Po raz pierwszy rozszerzono zakres monitorowania lasów poprzez zbieranie informacji związanych z lasami, a zwłaszcza dotyczących gleby i różnorodności biologicznej. Informacje na temat gleb i różnorodności biologicznej na powierzchni ziemi stanowią część bazy danych Biosoil ustanowionej w ramach programu. Znaczna część finansowania została przeznaczona na rozwój badań naukowych i projektów demonstracyjnych dotyczących różnorodności biologicznej, zasobów węgla, różnorodności biologicznej gleby lasów, pożarów lasów, ozonu, zmiany klimatu, różnorodności genetycznej, grzybów, porostów i innych zagadnień związanych z lasami. W odniesieniu do pożarów lasów w ramach programu ustanowiono i rozwinięto europejski system informacji o pożarach lasów (EFFIS). W szczególności na uwagę zasługują utworzone moduły dotyczące sieci Natura 2000 i lasów, szacowanych emisji do atmosfery lub erozji gleby na skutek pożarów. EFFIS jest zatem w chwili obecnej podstawowym elementem monitorowania pożarów lasów w Europie i jego utrzymanie jest zapewnione do końca 2010 r. za pomocą projektu pilotażowego, na wniosek Parlamentu Europejskiego. 2. PRZEGLĄD ROZPORZĄDZENIA DOTYCZĄCEGO PROGRAMU FOREST FOCUS Po wygaśnięciu rozporządzenia (EWG) nr 3528/86 w sprawie ochrony lasów Wspólnoty przed zanieczyszczeniem atmosferycznym 3 oraz rozporządzenia (WE) nr 2158/92 w sprawie ochrony lasów wspólnotowych przed pożarami 4, które nastąpiło pod koniec 2002 r., przyjęto rozporządzenie dotyczące programu Forest Focus na okres czterech lat. Jego celem było zapewnienie długofalowej kontynuacji i dalszego rozwoju tego wspólnego monitorowania. Całkowity budżet przewidziany na realizację programu Forest Focus w tym okresie wynosił 65 mln EUR. Zawarto 123 umowy między 41 właściwymi organami 5 wyznaczonymi przez państwa członkowskie i Komisję Europejską, jak wyjaśniono w sekcji 3. Organy krajowe sporządziły dwuletnie programy krajowe na lata 2003/2004 i 2005/ zawierające opis działań i badań, które należy rozwinąć. Program pozwalał na finansowanie przez UE do 50 % środków na działalność w zakresie monitorowania, rozwijanie EFFIS, badania nad pożarami, kampanie ukierunkowane na podniesienie świadomości społecznej, specjalne szkolenia oraz środki zapobiegania pożarom. Przegląd programu i badania dotyczące określenia nowych działań w zakresie monitorowania były również współfinansowane do 50 % Dz.U. L 326 z , s. 2. Rozporządzenie ostatnio zmienione rozporządzeniem (WE) nr 804/2002 (Dz.U. L 132 z , s. 1). Dz.U. L 217 z , s. 3. Rozporządzenie ostatnio zmienione rozporządzeniem (WE) nr 805/2002 (Dz.U. L 132 z , s. 3). SEC(2010) 978 Zob. wstępne sprawozdanie z realizacji pod 2.2 Działalność w COM (2008) 6 wersja ostateczna i SEC (2008) 30. PL 3 PL

5 Badania, doświadczenia i projekty demonstracyjne w celu dalszego rozwoju programu, wspierania zharmonizowanego zbierania i przekazywania danych oraz poprawy oceny i jakości danych były współfinansowane do 75 % kosztów. Oprócz programów krajowych, 16 % budżetu pokrywało następujące działania programu Forest Focus: Wspólne Centrum Badawcze Komisji (WCB) zapewniło ogólne naukowe i techniczne wsparcie, utworzenie bazy danych Forest Focus i zarządzanie nią, koordynację Europejskiego Centrum Informacji o Lasach (EFDAC), funkcjonowanie i udoskonalenie EFFIS oraz koordynację badań, doświadczeń i projektów demonstracyjnych. Porozumienie z Międzynarodowym programem współpracy w zakresie oceny i monitorowania wpływu zanieczyszczenia powietrza na lasy (ICP Forests) 7, działającemu w ramach Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ, które miało na celu zebranie danych na temat sieci I rzędu. Porozumienie z Europejską Komisją Gospodarczą ONZ w celu sporządzenia sprawozdania Stan lasów i zrównoważonej gospodarki leśnej w Europie w 2007 r. 8 Przygotowanie sprawozdania śródokresowego Opracowanie i przegląd programu Forest Focus 9. Organizacja spotkań i konferencji w celu upowszechniania wyników działań finansowanych w ramach programu REZULTATY 3.1. Baza danych Forest Focus Jednym z głównych wyników programu Forest Focus jest baza danych Forest Focus zawierająca informacje na temat wpływu zanieczyszczenia powietrza na lasy. Zawiera ona dane na temat stanu koron drzew (odbarwienia i defoliacji) na działkach sieci monitorowania powierzchni I rzędu i 800 działkach sieci intensywnego monitorowania powierzchni II rzędu. W ramach intensywnych badań zebrano i włączono do bazy danych dane dotyczące wzrostu, roztworu glebowego, osadzania, runa leśnego i składu chemicznego liści. Ze względu na ochronę danych, potwierdzone dane na temat działek mogą być ujawniane jedynie właściwym organom. Informacje na temat zagregowanych danych są dostępne w EFDAC, a wiele sprawozdań na temat zdrowia lasów i monitorowania lasów, które zostały przygotowane, jest powszechnie dostępnych np. sprawozdania WCB i roczne sprawozdania programu ICP Forests Program ICP Forests (Międzynarodowy program współpracy w zakresie oceny i monitorowania wpływu zanieczyszczenia powietrza na lasy) zapoczątkowano w 1985 r. na mocy Konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, z uwagi na rosnącą publiczną świadomość szkodliwości oddziaływania zanieczyszczenia powietrza na lasy. Powierzchnie I i II rzędu są takie same jak w programie Forest Focus. Obecnie w programie ICP Forests uczestniczy 40 krajów. Zob. również: PL 4 PL

6 Pierwsza ocena danych dotyczących ekstensywnego monitorowania powierzchni I rzędu zawiera informacje na temat defoliacji i odbarwienia koron oraz tendencji dotyczących ewoluowania tych parametrów w czasie jako wskaźnika stanu zdrowia lasów. Pomiary i obserwacje prowadzone na intensywnie monitorowanych działkach II rzędu dostarczyły wiedzy na temat: Średniej defoliacji głównych iglastych i liściastych gatunków drzew wskazującej na ogólną stabilną tendencję w całej UE z lokalnymi odchyleniami wynikającymi z okresów suszy, ekstremalne wysokich temperatur itd. Poziomów ph w górnej warstwie mineralnej działek, o różnych wartościach w zależności od lokalizacji działek. Średniego stężenia depozycji siarki, które wskazuje na ogólny spadek o 25 % od 2000 r. do 2005 r., gdy tymczasem średnia dawka azotu utrzymywała się na zasadniczo niezmienionym poziomie w tym samym okresie 11. Wymiarów drzew i wzrostu lasu na poszczególnych działkach, mierzonych co 5 lat. Danych meteorologicznych (średnia temperatura i suma rocznych opadów atmosferycznych) zbieranych w celu dokonania oceny ich wpływu na stan lasów i wyjaśnienia punktowych lokalnych różnic w przypadku wystąpienia nadzwyczajnych zdarzeń pogodowych. Runa leśnego, bogactwa gatunków roślin (mierzonego za pomocą liczby gatunków odnotowanych dla danej warstwy: drzew, krzewów, ziół i mchów) oraz ewoluowania tego bogactwa na przestrzeni czasu. Wyniki dla okresu wraz z wcześniejszymi informacjami uzyskanymi z monitorowania lasów w latach pozwalają ocenić aktualny stan i ewolucję stanu zdrowia lasów poprzez obserwacje stanu koron drzew. Wskaźnik stanu koron drzew wskazywał na pogorszenie stanu lasów w 2003 r., kiedy w Europie wystąpiły nadzwyczaj suche i gorące warunki pogodowe, i nieznaczną poprawę poziomu defoliacji w następnych latach w zależności od obserwowanych gatunków i regionów. Pierwotnym założeniem intensywnej sieci było oszacowanie wyników w celu przygotowania reprezentatywnych informacji dla całej UE. Ten cel nie został osiągnięty z powodu braku precyzyjnych danych statystycznych dla systemu II rzędu. Konieczne są dalsze badania, aby otrzymać wyniki pochodzące z intensywnego monitorowania na szczeblu UE. Baza danych Forest Focus była już wykorzystywana do modelowania właściwości siedlisk dominujących gatunków drzew i zmiany rodzaju roślinności w przyszłych scenariuszach klimatycznych 12. W związku z tym, że warunki klimatyczne zmieniają się w czasie, pomaga to w zrozumieniu, w jaki sposób gatunki leśne mogą ulegać przemieszczeniu na terytorium UE. Dane z bazy danych mogą być również wykorzystywane przy opracowywaniu polityki międzynarodowej, jak np. Konwencja o różnorodności biologicznej ONZ, Forest Europe lub Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu Stan lasów w Europie. Sprawozdanie wykonawcze PL 5 PL

7 3.2. Działania służące zapobieganiu pożarom lasów i europejski system informacji o pożarach lasów Działania służące zapobieganiu pożarom lasów współfinansowane w ramach programu Forest Focus obejmowały budowę ścieżek leśnych, dróg leśnych, punktów poboru wody, pasów przeciwpożarowych, usuwanie drewna z obszarów narażonych na ryzyko pożaru i wyrąb drzew na tych obszarach, urządzenia monitorujące, urządzenia do komunikacji, kampanie ukierunkowane na podniesienie świadomości społecznej i specjalne szkolenia. Jak opisano we wstępnym sprawozdaniu z realizacji w 2008 r., Komisja Europejska opracowała europejski system informacji o pożarach lasów (EFFIS) we współpracy z państwami członkowskimi w celu stworzenia ram dla kompleksowej i intensywnej wymiany danych i informacji dotyczących monitorowania i sporządzania map pożarów lasów i ich wpływu na środowisko. W ramach działalności EFFIS publikowane są roczne sprawozdania na temat pożarów sporządzane przy pomocy najbardziej dotkniętych nimi państw członkowskich, biuletyny, oceny szkód na obszarach Natura 2000 oraz sprawozdania dotyczące oceny zniszczeń lasów na skutek burz 13. EFFIS jest również wykorzystywany przez ośrodek monitorowania i informacji Komisji koordynujący działania w zakresie ochrony ludności Badania 143 badania i projekty demonstracyjne były współfinansowane w ramach programu Forest Focus, jak przewidziano w krajowych programach 14. Miały one na celu poszerzenie wiedzy na temat pożarów lasów, wpływu zmiany klimatu na różnorodność biologiczną, zmiany klimatu i jej związku z sekwestracją dwutlenku węgla, gleb leśnych, wskaźników różnorodności biologicznej, grzybów, porostów, różnorodności genetycznej, zintegrowanej ochrony przed szkodnikami oraz innych kwestii dotyczących leśnictwa. Projekt Biosoil, mający na celu rozwój monitorowania gleb leśnych i różnorodności biologicznej 15, zgromadził 59 projektów demonstracyjnych współfinansowanych w 75 %. Projekt został podzielony na dwie części jedna dotyczyła gleby, a druga różnorodności biologicznej. Dzięki projektowi Biosoil zebrano informacje dotyczące różnorodności biologicznej lasów na działkach powierzchni I rzędu. W ten sposób po raz pierwszy przeprowadzono spis składników różnorodności biologicznej lasów na szczeblu UE. Zebrano zharmonizowane informacje na temat średnicy gatunków drzew, ich wysokości, drewna posuszowego, zagęszczenia, korony oraz runa leśnego, a także klasyfikacji typów lasu. Chemiczne i fizyczne parametry gleby (np. ph, azot, pokłady węgla itp.) wraz ze wskaźnikami różnorodności biologicznej są gromadzone w bazie danych Biosoil zarządzanej przez WCB. Oprócz badań przeprowadzonych w ramach programów krajowych WCB rozpoczęło i koordynowało 8 badań. Dotyczyły one zmiany klimatu, pożarów lasów, harmonizacji krajowych spisów lasów, ochronnych funkcji lasów, a także części projektu demonstracyjnego Biosoil Zob. załącznik I do badań C Forest Focus. PL 6 PL

8 4. REALIZACJA FINANSOWA 4.1. Podział środków na działania w okresie Z całkowitego budżetu programu (65 mln EUR) łączna kwota w wysokości EUR została przeznaczona na wykonanie programów krajowych. W sumie EUR przeznaczono na porozumienie ze Wspólnym Centrum Badawczym Komisji, przeprowadzenie przeglądu śródokresowego programu, umowę z ICP-Forest, jak również różne spotkania ekspertów i konferencje. Z całego budżetu przeznaczonego na realizację programu największa kwota została przeznaczona na działki intensywnego monitorowania (ponad 21 mln EUR), a następnie na badania i projekty demonstracyjne (17 mln EUR), a następnie na działania mające na celu zapobieganie pożarom lasów wraz z rozwojem EFFIS (ponad 9 mln EUR) 16. Badania i projekty demonstracyjne dotyczące różnorodności biologicznej lasów, gleby, węgla, zmiany klimatu, genetyki itd. stanowiły 30 % budżetu 17. Odzwierciedla to znaczenie, jakie od samego początku program Forest Focus nadawał rozszerzeniu zakresu tradycyjnego monitorowania lasów na zanieczyszczenie powietrza i pożary lasów. Projekt Biosoil dotyczący gleby leśnej i różnorodności biologicznej otrzymał przydział 10 mln EUR: 9 mln EUR przeznaczono na część dotyczącą gleby i około 1 mln EUR na różnorodność biologiczną Wydatków i stopień wykorzystania funduszy przez program Forest Focus Przewiduje się, że pod względem technicznym i finansowym program zostanie zamknięty do połowy 2010 r. Średni stopień wykorzystania funduszy w programach krajowych Forest Focus wynosi ponad 86 %, co można uznać za sukces w realizacji programu. Jedynie trzy właściwe organy odnotowały niski poziom wykorzystania funduszy poniżej 50 %. Ze względu na opóźnienia w uruchomieniu programu i obciążenia administracyjne, jakie to spowodowało, niektóre właściwe organy doświadczyły trudności przy realizacji programu i w konsekwencji niektóre działania ostatecznie nie zostały wykonane. Na program wydano w sumie kwotę ,09 EUR. Działania przewidziane w programach krajowych wyniosły ,10 EUR, a pozostała część budżetu programu Forest Focus ,99 EUR została przeznaczona na inne działania. Analiza wydatków na działanie 18 wykazuje, że największa część funduszy (43 %) została wykorzystana na intensywne monitorowanie zanieczyszczenia powietrza (sieć II rzędu). 32 % wykorzystano na badania i projekty demonstracyjne. 11 % zostało wydane na działania związane z pożarami lasów. Jedynie 9 % całego budżetu zostało wydane na sieć monitorowania powierzchni I rzędu, a 5 % budżetu przeznaczono na działania w zakresie koordynacji i zarządzania. Ocena wydatków na państwo członkowskie i na działanie pokazuje, że większość środków finansowych została przeznaczona na intensywne monitorowanie stanu SEC(2010) 978 SEC(2010) 978 Ostateczne dane liczbowe pochodzą z dnia 15 marca 2010 r. i uwzględniają wszystkie płatności końcowe wykonane do tego dnia, z zastrzeżeniem ewentualnych przyszłych audytów, i szacunków dotyczących ostatnich należnych płatności. PL 7 PL

9 zdrowia lasów, a następnie na rozwój badań i projektów demonstracyjnych, a na trzecim miejscu na działania w zakresie monitorowania pożarów. 5. WNIOSKI Z realizacji programu można wyciągnąć wiele wniosków: Po pierwsze, w ramach monitorowania lasów w UE większość środków finansowych była przeznaczona na sieć intensywnego monitorowania (rząd II). Ta sieć nie zapewnia jednak wystarczająco reprezentatywnych informacji na temat stanu lasów w UE, podczas gdy pochłania znaczną część dostępnych zasobów i funduszy. Tradycyjne monitorowanie stanu koron drzew praktykowane jest od 20 lat, odkąd w lasach UE zaobserwowano pierwsze objawy zniszczeń spowodowanych przez kwaśne deszcze. Najnowsze wyniki badań pokazują, że obecnie stan lasów jest bardziej stabilny, a poziomy zawartości siarki spadły, podczas gdy poziomy azotu utrzymują się na stabilnym poziomie. Można uznać, że stan koron drzew jest wciąż reprezentatywnym i rentownym wskaźnikiem stanu lasów. Niemniej jednak jest źródłem tylko ogólnych informacji na temat zdrowia lasów i powinien zostać uzupełniony o inne informacje dotyczące widocznych uszkodzeń. W przyszłych systemach monitorowania lasów należy uwzględnić inne wskaźniki, opierając się na sieciach, które dostarczają spójnych informacji na poziomie UE. W przyszłości należy kontynuować monitorowanie stanu gleby i różnorodności biologicznej w lasach, ponieważ dostarczają one informacji, które są istotne dla kształtowania polityki UE, lecz także wnoszą wkład do międzynarodowych konwencji, takich jak UNCCC lub CBD. W odniesieniu do pożarów lasów i przy braku podstawy prawnej trzeba będzie zająć się kwestią, w jaki sposób zapewnić dalsze funkcjonowanie EFFIS i grupy ekspertów Komisji ds. pożarów lasów w kontekście nowych perspektyw finansowych oraz zielonej księgi dotyczącej ochrony lasów i informacji o lasach 19. W konkluzjach Rady z dnia 11 czerwca 2010 r. 20, jak również z dnia 26 kwietnia 2010 r. 21 udzielono Komisji dalszego wsparcia i doradztwa w zakresie kontynuacji zarządzania danymi dotyczącymi lasów w systemie EFFIS. Rozporządzenie dotyczące programu Forest Focus zostało uchylone w 2006 r. rozporządzeniem (WE) nr 614/2007 w sprawie instrumentu finansowego na rzecz środowiska (LIFE+) 22. Jak dotąd na podstawie rozporządzenia LIFE+ realizowany jest jeden projekt dotyczący monitorowania lasów, zaplanowany jedynie na okres dwóch lat (2009 i 2010); w odróżnieniu od programu Forest Focus uczestnictwo w nim jest dobrowolne. W celu rozpoczęcia debaty na temat potrzeb polityki UE Komisja Europejska przyjęła w dniu 1 marca 2010 r. wspomnianą wcześniej zieloną księgę dotyczącą ochrony lasów i informacji o lasach. W ramach działań wynikających z publikacji COM(2010)66 Przygotowanie lasów na zmianę klimatu: ochrona lasów i informacje o lasach w UE konkluzje Rady, dokument Rady 11037/10 Konkluzje Rady w sprawie zapobiegania pożarom lasów w Unii Europejskiej, dokument Rady 7788/10 Dz.U. L 149 z , s. 1. PL 8 PL

10 białej księgi w sprawie adaptacji do zmian klimatu 23 przedstawia ona obecny stan lasów w UE i określa główne wyzwania, z którymi muszą się one zmierzyć w związku ze zmianą klimatu. Przedstawiono w niej również istniejące systemy informacji o lasach oraz instrumenty ochrony lasów, a także postawiono szereg pytań związanych z opracowaniem rozwiązań politycznych na przyszłość. Konsultacje społeczne, do których niniejsze sprawozdanie może wnieść wkład jako ważne narzędzie informacyjne, są otwarte do końca lipca 2010 r. w celu wzbogacenia debaty na temat ochrony lasów i informacji na ich temat. Przy podejmowaniu kolejnych działań w następstwie zielonej księgi pod uwagę będą brane wyniki rozporządzenia dotyczącego programu Forest Focus, najnowsze działania w ramach Life+ oraz szersze zagadnienia dotyczące monitorowania lasów. 23 COM(2009)147 PL 9 PL