Szczególnym przypadkiem polaryzacji eliptycznej jest polaryzacja kołowa. W takim przypadku współczynnik osiowy wynosi 0 db.
|
|
- Dawid Pawlak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 1. Zakres częstotliwości stosowanych w technice mikrofalowej i pasma szczególnie wykorzystywane. Zakresy najbardziej eksploatowane to, zakresy HF, VHF i UHF, które są eksploatowane przez stacje radiowe, TV, radary, systemy telekomunikacyjne, telemetryczne. 2. Charakterystyczne cechy urządzeń i systemów pracujących w zakresie częstotliwości mikrofalowych: a) specyfika obwodów i układów mikrofalowych, b) cechy charakterystyczne i rodzaje anten / układów antenowych w zakresie mikrofal, c) szerokość pasma pracy i wynikające stąd potencjalne możliwości szerokopasmowej lub / i wielokanałowej transmisji, d) tłumienie mikrofal wprowadzane przez atmosferę Antena urządzenie służące do zamiany fal elektromagnetycznych na sygnał elektryczny i odwrotnie. Jest elementem składowym każdego systemu radiokomunikacji. W ognisku anteny, jeżeli takowe posiada, umieszczane są detektory promieniowania radiowego, np. mikrofal. Ze względu na polaryzację fale stosowane w radiolokacji i radioastronomii można podzielić na: liniową (pionowa, pozioma, nachylona pod określonym kątem) eliptyczną lub kołowa o lewoskrętną o prawoskrętną Szczególnym przypadkiem polaryzacji eliptycznej jest polaryzacja kołowa. W takim przypadku współczynnik osiowy wynosi 0 db. Ze względu na sposób wykonania anteny dzieli się na: dipolowe kolinerane
2 mikropaskowe szczelinowe reflektorowe Niektóre typy anten: antena aperturowa antena dipolowa antena dookólna antena falowodowa antena ferrytowa antena izotropowa antena kierunkowa antena logarytmicznie periodyczna antena panelowa antena prętowa antena paraboliczna antena reflektorowa antena rombowa antena satelitarna (paraboliczna i offsetowa) antena sektorowa antena śrubowa (inaczej: helikalna, helix, heliax) antena tubowa antena Yagi-Uda (w skrócie: antena Yagi) Antena dipolowa - to najstarsza, lecz wciąż najbardziej popularna antena. Słowo dipol pochodzi z języka greckiego i oznacza układ dwubiegunowy. Antena dipolowa składa się przeważnie z dwóch symetrycznych ramion zasilanych za pomocą symetrycznej linii transmisyjnej. Tego typu antena jest tzw. anteną symetryczną, ponieważ prądy płynące w obu ramionach anteny są równe co do amplitudy i mają przeciwne zwroty. Można spotkać również anteny dipolowe: o niesymetrycznych ramionach oraz anteny zasilane bocznikowo, optymalizowane, czy załamane. Anteny dipolowe ze względu na słabe parametry (wąskie pasmo pracy, mały zysk kierunkowy) występują rzadziej jako samodzielne, pojedyncze anteny, częściej stosuje się je jako elementy składowe bardziej skomplikowanych i rozbudowanych układów antenowych. Rodzaje anten dipolowych Dipol prosty Dipol pętlowy Dipol prosty zasilany bocznikowo Dipol szerokopasmowy Dipol załamany Dipol optymalizowany Zysk energetyczny anteny jest to stosunek gęstości mocy wypromieniowanej przez antenę w danym kierunku U(Θ,φ) do gęstości mocy wypromieniowanej przez antenę wzorcową, najczęściej antenę izotropową, zakładając, że do obu anten została doprowadzona taka sama moc. W przeciwieństwie do zysku kierunkowego, który zależy jedynie od charakterystyki promieniowania anteny, uwzględnia również jej sprawność. [1] Najczęściej zysk energetyczny anteny podawany jest w odniesieniu do anteny izotropowej i wyrażany jest w jednostkach dbi. Czasem też podawany jest w stosunku do anteny dipolowej i wyrażany jest w jednostkach dbd. Zysk energetyczny anteny jest zależny od jej kierunkowości i strat energetycznych anteny wynikającej z materiału, z którego jest wykonana. Zysk kierunkowy anteny - wyrażony w mierze decybelowej stosunek mocy promieniowania anteny P a w określonym kierunku do mocy promieniowania identycznie zasilanej hipotetycznej anteny izotropowej (bezkierunkowej) P i.
3 Charakterystyka promieniowania ukazuje w sposób graficzny na wykresie trójwymiarowym zdolność wypromieniowywania energii przez antenę w różnych kierunkach, definiowana jako rozkład pola EM na powierzchni kuli posiadającej bardzo duży promień, równy strefie promieniowania. Środek tej kuli znajduje się w tym samym miejscu co środek anteny. Dlatego też charakterystyka promieniowania nie zależy od oddalenia od anteny tylko od kątów i. Na poniższych rysunkach pokazano położenie kątów i na przykładzie dipola idealnego. Charakterystyką w płaszczyźnie nazywamy charakterystykę w płaszczyźnie wektora, czyli (zależy ona od ), natomiast charakterystyką w płaszczyźnie nazywamy charakterystykę zdjętą w płaszczyźnie wektora zawierającej środek anteny (zależy ona od ). Charakterystyka promieniowania odzwierciedla przede wszystkim amplitudę natężenia pola elektrycznego w [V/m]. Aby móc porównywać charakterystyki promieniowania anten stosuje się unormowaną charakterystykę promieniowania definiowaną wzorem: Czasami można spotkać się z przedstawieniem charakterystyki promieniowania za pomocą powierzchniowej gęstości mocy definiowanej zależnością: Kąt połowy mocy (ang. Half Power Beam Width HPBW)- zwany również szerokością wiązki głównej, kąt zawarty pomiędzy punktami wiązki głównej promieniowania anteny, dla których natężenie pola elektromagnetycznego spada do poziomu -3 db (0,707) względem wartości maksymalnej, stanowiącej wartość odniesienia. Kat połowy mocy można określać zarówno dla płaszczyzny wertykalnej jak i horyzontalnej. Im mniejszy kąt połowy mocy, tym bardziej skupiona na kierunku głównego promieniowania jest moc anteny - zwiększa się jej kierunkowość. Zależność tłumienia fal elektromagnetycznych przez atmosferę normalną Ziemi w zakresie częstotliwości mikrofalowych. 3. Przykłady zastosowań techniki mikrofalowej w telekomunikacji, nauce, medycynie, przemyśle i urządzeniach powszechnego użytku. - w paśmie UHF, L oraz LS realizowana jest telefonia bezprzewodowa 900 MHz i 1800 MHz (DECT Digital European Cordless Telephone/Telecommunications) Telefonia ruchoma 900 MHz (GSM Global System for Mobile Communication) 1800 MHz (PCN - Personal Communications Network). - systemy radarowe (w tym lotnicze, morskie, naziemne), wysokościomierze i systemy naprowadzające, systemy do obserwacji Ziemi z powietrza - radiometryczne odbiorniki fal milimetrowych obserwacja i uzyskiwania obrazu Ziemi z powietrza - systemy telewizji satelitarnej, - prędkościomierze, detektory ruchu, - w zakresie częstotliwości powyżej 2 GHz realizowane są systemy komunikacyjne od punktu do punktu" przeznaczone do telefonii dalekiego zasięgu,
4 przesyłania sygnałów telewizyjnych, obsługi i kontroli transmisyjnych systemów energetycznych wielkiej mocy, kontroli dróg i linii kolejowych, ropociągów, telemetrii, komunikacji Ziemia-Kosmos-Ziemia - BIOMEDYCZNE ZASTOSOWANIA - diatermia, hipertermia różnicowa, ogrzewanie krwi przy transfuzjach, rozmrażanie zamrożonych głęboko organów ludzkich przy operacjach przeszczepiania Niektóre inne zastosowania mikrofal: Zastosowania w medycynie termografia mikrofalowa, hipertermia różnicowa i diatermia, spektroskopia mikrofalowa Wytwarzanie i wykorzystanie plazmy mikrofalowej Liniowe i synchroniczne akceleratory elektronów Spektrometria mikrofalowa i jej zastosowania Elektronika gigabitowa Radary samochodowe antykolizyjne System automatycznej identyfikacji i rejestracji wagonów kolejowych Urządzenia powszechnego użytku zdalne otwieranie drzwi, do strzeżenia obiektów Grzejnictwo mikrofalowe dużej mocy obróbka termiczna artykułów żywnościowych (rozmrażanie i grzanie), liofilizacja i sterylizacja Suszenie tynków i niszczenie szkodników w drewnie w obiektach zabytkowych Kontrola procesów przemysłowych, np. grubości blach w trakcie walcowania, wilgotności papieru, tytoniu, zboża. 4. Charakterystyka ogólna źródeł mocy mikrofalowej - przykłady różnych technik generacji lub/i wzmacniania mocy mikrofalowej, zasada działania lamp mikrofalowych, elementy półprzewodnikowe wykorzystywane w technice mikrofalowej do generacji i wzmacniania, wzmacniacze tranzystorowe z sumowaniem mocy. 5. Zasada działania klistronu i lampy z falą bieżącą. Charakterystyczne cechy i parametry. Lampa mikrofalowa pracuje w zakresie bardzo wysokich częstotliwości (mikrofal). W lampach mikrofalowych na elektrony emitowane z katody oddziałuje bezpośrednio pole elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości. Pole elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości może być wytwarzane przez samą lampę w lampach generacyjnych (np. magnetronie czy klistronie refleksowym), lub być wprowadzane z zewnątrz (np. w zwykłym klistronie lub lampie z falą bieżącą). Magnetron Magnetron jest jedną z lamp należących do rodziny próżniowych, mikrofalowych lamp generacyjnych i wzmacniających, wykorzystujących zjawisko fizyczne polegające na tym, że gdy elektron porusza się w polu magnetycznym o liniach sił prostopadłych do wektora prędkości elektronu, to pole to wytwarza siłę skierowaną prostopadle do tego wektora, co w efekcie odchyla tor ruchu elektronu. Czym większa jest prędkość elektronu, tym większa siła i w rezultacie większa krzywizna toru. Ponieważ linie sił pola elektrycznego, koniecznego do wywołania ruchu elektronów są prostopadłe do linii sił pola magnetycznego, to lampy należące do wyżej wspomnianej rodziny nazywane są lampami o polach skrzyżowanych. Katoda jest ogrzewana elektrycznie (żarzona) do temperatury, w której zaczyna emitować elektrony tworzące wokół niej gęstą chmurę. Umieszczony na zewnątrz lampy magnes stały wytwarza wewnątrz lampy silne pole magnetyczne, którego linie sił są równoległe do osi obu elektrod. Aby zmusić magnetron do generowania fal elektromagnetycznych, należy do katody i anody podłączyć źródło wysokiego napięcia stałego, przy czym katoda powinna mieć potencjał elektryczny ujemny, anoda zaś dodatni. Powstałe w ten sposób pole elektryczne ma linie sił skierowane promieniście od anody do katody. Przyciągane przez dodatni potencjał elektrony przyspieszają w kierunku anody, ale w miarę jak ich prędkość rośnie, pole magnetyczne wytwarza narastającą siłę zmuszającą elektrony do poruszania się po zakrzywionych torach przebiegających blisko rezonatorów wnękowych. Aby wyprowadzić wytworzoną przez magnetron energię na zewnątrz lampy, do jednej z wnęk wprowadza się niewielką elektrodę, przekazującą energię do falowodu. Częstotliwość generowanych drgań można zmieniać w ograniczonym zakresie wsuwając do rezonatorów metalowe trzpienie, tzw. strojniki. Klistron Strumień elektronów przebywa w klistronie drogę na tyle długą, że prędkość pojedynczych elektronów może być na przemian zwiększana i zmniejszana przez pole elektromagnetyczne rezonatorów wnękowych otaczających wiązkę. To przyspieszanie i spowalnianie elektronów powoduje, że grupują się one w paczki. Zmiany stopnia zgrupowania powodują modulację wiązki. Modulacja jest wywoływana na początku drogi elektronów przez pierwszy rezonator wnękowy i zwiększa się w miarę jak elektrony przechodzą przez kolejne rezonatory. Proces ten pokazuje rysunek przedstawiający klistron dwuwnękowy.
5 Mówiąc w uproszczeniu, pierwszy rezonator sprzężony ze źródłem sygnału, (czyli rezonator wejściowy) wytwarza zmienne pole elektryczne, które na przemian spowalnia i przyspiesza elektrony. Mając różne prędkości, elektrony grupują się w paczki. Te paczki pobudzają do drgań drugi rezonator (wyjściowy) i wzmacniają w nim oscylacje w takt zmian oscylacji w rezonatorze wejściowym. Z rezonatora wyjściowego odprowadzany jest na zewnątrz wzmocniony sygnał. W praktycznych rozwiązaniach dla zwiększenia sprawności energetycznej, w klistronach umieszcza się kilka rezonatorów grupujących elektrony, tak zmodyfikowane klistrony noszą nazwę klistronów wielownękowych. Klistrony dwu i wielownękowe są mikrofalowymi lampami wzmacniającymi, ale przez zapewnienie zewnętrznego sprzężenia zwrotnego mogą generować energię elektromagnetyczną dużej mocy. Klistronem, który sam w sobie jest generatorem, jest jednownękowa lampa zwana klistronem refleksowym, jest to jednak lampa małej mocy, dlatego zakres jej zastosowań w radiolokacji jest ograniczony. Amplitron Amplitron jest lampą mikrofalową o polach skrzyżowanych, służącą do wzmacniania sygnałów ultrawielkiej częstotliwości dużej mocy. Wokół katody emitującej elektrony umieszczona jest anoda złożona z szeregu przegród. Przegrody te wychwytują elektrony docierające do anody, a jednocześnie tworzą linię opóźniającą sprzężoną z wejściem i wyjściem lampy. Przy dołączonym napięciu anodowym i obecności pola magnetycznego, emitowane elektrony poruszają się, podobnie jak w magnetronie, po spiralnych torach ze zwiększającą się prędkością. Gdy prędkość elektronów zrówna się z prędkością fali wzmacnianego sygnału w linii opóźniającej, na skutek wzajemnego oddziaływania następuje przekazywanie energii kinetycznej elektronów do fali i wzrost jej energii. Spowolnione elektrony kończą swój bieg na anodzie. Lampa o fali bieżącej (LFB) LFB jest mikrofalową lampą wzmacniającą małej i średniej mocy, należącą do klasy elementów z wiązką liniową (podobnie jak klistron). Dla LFB charakterystyczny jest obwód wytwarzający pole elektryczne działające na całej długości wiązki elektronowej i służący również do odbierania energii z wiązki zgrupowanych elektronów, dzięki czemu uzyskuje się potrzebne wzmocnienie i moc wyjściową sygnału. W LFB, w przeciwieństwie do klistronu, nie stosuje się pól rezonansowych, lecz ciągłe działanie ogniskujące wzdłuż wiązki za pomocą stałego pola magnetycznego, którego źródłem są magnesy stałe lub elektromagnesy. Podstawowa konstrukcja LFB zawiera działo elektronowe, spiralę z pojedynczego drutu, wejściowe i wyjściowe elementy sprzęgające oraz kolektor wszystkie te elementy zamknięte są w szklanej lub metalowej obudowie i całość otoczona jest magnesem ogniskującym (solenoid). Działo elektronowe wytwarza zogniskowany strumień elektronów, które poruszają się w kierunku kolektora wewnątrz spirali utworzonej przez równomiernie nawinięty przewodnik. Sprzęgające uzwojenia wejściowe i wyjściowe umieszczone są odpowiednio po obu końcach spirali. Kolektor o dodatnim potencjale nadaje wiązce ostateczne przyspieszenie oraz wychwytuje elektrony. Działanie wzmacniające LFB odbywa się w czasie, gdy elektrony przelatują wewnątrz spirali i są grupowane, co jest wynikiem naprzemiennego ich przyspieszania i hamowania przez wejściową falę ultrawielkiej częstotliwości. Ponieważ to oddziaływanie ma charakter ciągły i addytywny (sumujący), amplituda sygnału narasta wzdłuż spirali. Spirala działa tu jak linia opóźniająca o odpowiednio dobranej średnicy i liczbie zwojów
6 na jednostkę długości tak, że fala poruszająca się wzdłuż uzwojenia z prędkością światła ma wypadkową prędkość wzdłuż osi spirali około 10 razy mniejszą, współmierną z prędkością elektronów. Wzdłużne pole elektryczne spirali, wywołane wzmacnianym sygnałem, w pewnych punktach powoduje hamowanie elektronów w wiązce, w innych zaś ich przyspieszanie, co w efekcie powoduje grupowanie elektronów w paczki. Ponieważ elektrony jednocześnie są przyciągane do dodatniego kolektora, to po zgrupowaniu się w paczki, znajdując się w polu hamującym spirali, przekazują swoją energię uzyskaną ze źródła zasilającego obwód katoda kolektor, fali wzmacnianego sygnału. Wspomniane wyżej zewnętrzne magnesy wytwarzają stałe pole magnetyczne, którego linie sił będąc równoległymi do osi lampy, zapobiegają rozogniskowaniu się wiązki elektronów w czasie ich długiej drogi między katodą i kolektorem. Elementy półprzewodnikowe - Diody Gunna są to dwuelektrodowe bezzłączowe przyrządy półprzewodnikowe, wytwarzane najczęściej z arsenku galu, niekiedy fosforku indu, w których powstają oscylacje prądu wielkiej częstotliwości pod wpływem polaryzacji odpowiednio dużym napięciem stałym (zjawisko Gunna). Rozróżnia się kilka rodzajów (modów) pracy diody Gunna, przy czym największą sprawność osiąga się w modzie LSA (ang. Limited Space-charge Accumulation) diody LSA. Diody mikrofalowe (diody przeznaczone do pracy w zakresie mikrofal) są montowane w obudowach (oprawkach) o specjalnej konstrukcji, cechującej się b. małą indukcyjnością i pojemnością oraz umożliwiającej umieszczenie ich w torze mikrofalowym. 6. Podział linii transmisyjnych i falowodów (prowadnic falowych) ze względu na rodzaje rozchodzących się fal (rodzaje pola). Przykłady prowadnic falowych i ogólna ich charakterystyka. TEM (Transverse ElectroMagnetic) - mody dla których wielkość pól elektrycznego i magnetycznego wzdłuż kierunku rozchodzenia jest zerowa. Falowodem mikrofalowym nazywamy zazwyczaj rodzaj linii transmisyjnej, która składa się z jednego przewodnika. Rodzaje falowodów: Podstawowe struktury: Falowód prostokątny Falowód cylindryczny Falowód eliptyczny Oprócz tego istnieje wiele ich modyfikacji, przykładowo: Falowód grzbietowy Linia płetwowa (ang. finline) Falowody rowkowane Pomimo powyższej, dość ogólnej definicji falowodami nazywa się także niektóre struktury, które składają się z więcej niż jednego przewodnika lub nie zawierają go wcale. Przykłady: Linia koplanarna (ang. coplanar waveguide)
7 Falowód dielektryczny (na przykład światłowód) Powierzchnia pomiędzy dwoma dielektrykami (prowadzi tzw. fale powierzchniowe) Fale w prowadnicach falowych nie muszą być falami typu TEM, tzn. mogą one mieć składowe pól elektrycznego i magnetycznego wzdłuż kierunku rozchodzenia się fali. Wprowadzić należy klasyfikację możliwych rodzajów fal nazywanych również modami. Przyjmijmy, że fala rozchodzi się zgodnie z kierunkiem osi z i wtedy wyróżnia się następujące typy fal: fala typu TEM (poprzeczna elektryczna-magnetyczna, z ang. Transverse Electric-Magnetic): pole elektryczne leży w płaszczyźnie prostopadłej do kierunku propagacji fali (wektor natężenia pola elektrycznego ma co najwyżej dwie składowe), pole magnetyczne leży w płaszczyźnie prostopadłej do kierunku propagacji fali(wektor natężenia pola magnetycznego ma co najwyżej dwie składowe); fala typu E (określana też TM poprzeczna magnetyczna, z ang. Transverse Magnetic): niezerowa składowa pola elektrycznego w kierunku rozchodzenia się fali (może mieć trzy składowe), pole magnetyczne leży w płaszczyźnie prostopadłej do kierunku propagacji fali; fala typu H (określana też TE poprzeczna elektryczna, z ang. Transverse Electric): niezerowa składowa pola magnetycznego w kierunku rozchodzenia się fali (może mieć trzy składowe), pole elektryczne leży w płaszczyźnie prostopadłej do kierunku propagacji fali; fala typu EH:,. Z powyższego wykazu wynika, że tylko pierwszy z wymienionych typów fal jest falą poprzeczną. Prowadnice falowe, w których mogą rozchodzić się rodzaje TEM nazywamy liniami TEM lub prowadnicami TEM. Struktura prowadnicy TEM musi zawierać co najmniej dwa przewody. Przykładem linii TEM jest linia współosiowa, tzw. kabel koncentryczny. Fale E i H rozchodzą się w falowodach. Falowody stosuje się do prowadzenia fali elektro-magnetycznej z mniejszymi stratami niż w linii TEM (np. w transponderach satelitów telekomunikacyjnych) lub do przesyłania dużych mocy, których przesłanie nie jest możliwe linią współosiową (np. w radarach). Fale typu EH występują między innymi w falowodach dielektrycznych i światłowodach. 7. Parametry linii transmisyjnej - impedancja charakterystyczna i stała propagacji i ich interpretacja fizyczna, fala stojąca w odcinku linii dowolnie obciążonej od strony wejścia i wyjścia, definicje współczynnika fali stojącej, unormowanych fal mocy i współczynnika odbicia, związek pomiędzy współczynnikiem odbicia i impedancją w danym przekroju linii, transformacja współczynnika odbicia i impedancji wzdłuż linii, odcinek linii zwartej rozwartej na końcu jako element o regulowanej reaktancji. 1) impedancja charakterystyczna: gdzie: R - rezystancja jednostki długości linii, L - indukcyjność jednostki długości linii, G - konduktancja jednostki długości linii, C - pojemność jednostki długości, j - jednostka urojona, ω - pulsacja.
8 Impedancja falowa próżni jest równa: Jest to jednak wielkość teoretyczna. W rzeczywistych liniach o skończonej długości lub niejednorodności parametrów w różnych miejscach linii dochodzi do odbić, które zmieniają warunki pomiaru. Praktycznie wartość impedancji wyznacza się przez pomiar pośredni, mierząc impedancję wejściową i impedancję wyjściową. Pierwiastek z iloczynu tych wartości jest równy impedancji falowej linii. Fizycznie, rozumiemy przez to impedancję jaką "widzi" fala padająca w kierunku swojego toru. W teorii: 1. impedancja wejściowa linii długiej zwartej na końcu dąży do impedancji falowej 2. impedancja wejściowa linii długiej obciążonej dwójnikiem o wartości impedancji falowej eliminuje falę odbitą, oraz dla każdej częstotliwości - dąży do impedancji falowej. Impedancja linii jest parametrem odpowiadającym za odbicia sygnału na granicy różnych linii. W przypadku połączenia dwóch linii o impedancjach Z 1 i Z 2, gdy przejście między liniami jest znacznie mniejsze od długości rozchodzącej się w linii fali, współczynnik odbicia fali jest równy: 2) współczynnik propagacji (tamowność falowa): 3) fala stojąca Napięciowy współczynnik odbicia Γ: Wtedy współczynnik fali stojącej wynosi: 4) Linia rozwarta na końcu
9 5) Linia zwarta na końcu 8. Wykres Smitha - konstrukcja wykresu, możliwość obserwacji zmian współczynnika odbicia i impedancji przy przesuwaniu się w kierunku do generatora i do odbiornika. Przykłady (przykład) projektowania obwodów dopasowujących z wykorzystaniem wykresu Smitha. Każdy punkt wykresu Smitha odpowiada określonej liczbie zespolonej interpretowanej fizycznie jako impedancja. Jest to w istocie kołowy diagram powstający w wyniku homograficznego przekształcenia siatki prostych wzajemnie prostopadłych (lub inaczej: równoległych do osi rzeczywistej i równoległych do osi urojonej) na płaszczyźnie zespolonej Z w układ wzajemnie ortogonalnych okręgów na płaszczyźnie zespolonej W. Wykres Smitha jest dogodnym narzędziem do analizy własności transformacyjnych dowolnej linii długiej, a w szczególności do obliczania jej impedancji wejściowej w dowolnym punkcie przy określonej impedancji końcowej (i dopasowanym generatorze na początku linii). Z tego powodu jest on swego rodzaju graficzną reprezentacją (nomogramem) zależności na impedancję wejściową linii długiej: gdzie Z 0 ozn.impedancję charakterystyczną linii długiej, zaś impedancję wejściową linii odległą o l od impedancji końcowej Z K ; j jest jednostką urojoną. Okręgi styczne do obwodu wykresu nazywane są okręgami stałej rezystancji, zaś ortogonalne do nich okręgami stałej admitancji. Okręgi współśrodkowe (zwykle nie zaznaczane na wykresie) są interpretowane jako okręgi stałego modułu współczynnika odbicia. Zaznaczoną na wykresie impedancję końcową (lub początkową) linii można przetransformować (czyli przenieść po okręgu stałego modułu współczynnika odbicia Γ ) w dowolny punkt linii długiej odległy o l od impedancji końcowej (lub punktu o danej impedancji wejściowej) w stronę generatora lub obciążenia. Wystarczy w tym celu pamiętać, że pełny obrót po kole stałego Γ odpowiada odległości l równej połowie długości fali. Ruch zgodny ze wskazówkami zegara odpowiada przemieszczaniu się w stronę generatora. Aby skorzystać z wykresu Smitha często konieczne jest przeprowadzenie normalizacji liczby zespolonej. W przypadku rozważań impedancyjnych, normalizacji dokonuje się dzieląc daną impedancję przez impedancję charakterystyczną linii. Impedancję znormalizowaną można następnie nanieść na wykres znajduje się ona w miejscu przecięcia się odpowiedniego koła stałej rezystancji z odpowiednim kołem stałej reaktancji (np. impedancja 1 j2 znajdzie się na przecięciu koła stałej rezystancji r=1 z kołem stałej reaktancji jx = 2).
10 Przykład projektowania obwodu dopasowującego z wykorzystaniem wykresu Smitha. Przez włączenie w tor linii transmisyjnej odpowiednio zaprojektowanego obwodu, możliwe jest dopasowanie impedancji obciążenia do impedancji charakterystycznej linii (do impedancji wewnętrznej generatora) i tym samym uzyskanie energetycznego dopasowania obciążenia do źródła sygnału. Dowolną impedancję obciążenia można dopasować do admitancji charakterystycznej linii przez umieszczenie strojnika równoległego w takim punkcie linii, w którym unormowana admitancja przyjmuje wartość y = 1 +jb. Wymaganą długość l 1 odcinka transformującego linii transmisyjnej można także wyznaczyć graficznie za pomocą wykresu Smitha. Po naniesieniu na wykres Smitha unormowanej admitancji y (punkt A), należy przesunąć ten punkt po okręgu Γ = const (na którym leży ten punkt), w stronę do generatora", aż do przecięcia się okręgu Γ = const z okręgiem g = 1 (punkt B 1 lub B 2 ). Długość odcinka l 1 obliczamy z zależności Wyznaczenie l2 za pomocą wykresu Smitha. Procedura ta odpowiada przesuwaniu się, po okręgu odpowiadającym linii zwartej ( Γ = 1), od zwarcia (punkt C, y = ), w stronę generatora, aż do punktu przecięcia się okręgu Γ = 1 z okręgiem -b (punkt D). Konstrukcja wykresu Smitha : Należy przeanalizować równanie : gdzie : jest współczynnikiem odbicia w płaszczyźnie obciążenia linii transmisyjnej. Ponieważ impedancja obciążenia ZL może być w ogólności zespolona, współczynnik odbicia w płaszczyźnie z = 0 leżącej w odległości l przed obciążeniem można zapisać równaniem Wówczas unormowana zespolona impedancja: Po wyznaczeniu części rzeczywistej r i części urojonej x impedancji z we otrzymuje się: Równania te można także zapisać w postaci: Wykres Smitha jest obrazem tych równań narysowanym w układzie współrzędnych prostokątnych o osiach u oraz v.
11 9. Opis falowy obwodów mikrofalowych: macierze rozproszenia i transmisji falowych, definicje Parametrów rozproszenia układu N-wrotowego i ich interpretacja fizyczna, właściwości macierzy rozproszenia układu symetrycznego, spełniającego zasadę wzajemności, oraz bezstratnego. Tłumienie wprowadzane przez dwuwrotnik jako suma tłumienia wywołanego odbiciem mocy od wej_cia i tłumienia wywołanego stratami mocy na ciepło Joule a (w układzie biernym - ze stratami) lub wzmocnienia mocy uzyskiwanego w wyniku przetwarzania energii prądu stałego w energię mikrofalową (w układzie aktywnym - wzmacniającym) (podać zależność i uzasadnić). (b) = (S) (a), (S) macierz rozproszenia Fale rozproszone b ki, k = 1,...,N mierzone są w warunkach zamknięcia wszystkich wrót dopasowanymi obciążeniami, dla których a k = 0, k i. Macierz rozproszenia N-wrotnika i jej własności: - układy spełniające zasadę wzajemności S ij = S ji - symetryczne S ii = S jj - bezstratne (tzw. warunki unitarności macierzy ) S -1 = S * t Moc doprowadzana do N-wrotnika przez i-te wrota: a i 2 Moc wyprowadzana z N-wrotnika przez i-te wrota: b i 2 Moc doprowadzona do N-wrotnika przez i-te wrota: a i 2 - b i 2 Całkowita moc doprowadzona do N-wrotnika: N-wrotnik jest pasywny i bezstratny (P = 0), jeżeli S * t S = U, U-macierz jednostkowa Całkowite tłumienie wprowadzane przez dwuwrotnik jest sumą tłumienia wywołanego odbiciem mocy od jego wejścia i tłumienia wewnętrznego, wywołanego jego elementami stratnymi (rozproszeniem części mocy wewnątrz układu, spowodowanym wydzieleniem się ciepła Joule a).
12 Interpretacje fizyczne: Niezależnie od wartości obciążenia Z L generatora, wysyła on do obciążenia moc równą \a t \ 2. Jeśli obciążenie nie jest dopasowane, tzn. gdy nie jest spełniony warunek Z L = Z część padającej na obciążenie mocy odbija się z powrotem do generatora. Ta odbita moc jest równa b i 2, a tym samym moc czynna wydzielająca się w obciążeniu jest równa a i 2 - b i 2. Z mocą padającą i z mocą odbitą są związane odpowiednio, padająca fala mocy a i i odbita fala mocy b i Gdy operuje się prądami i napięciami w obwodzie, rozpatruje się także ich iloraz, czyli impedancję. Podobnie w przypadku padających i odbitych fal mocy rozważa się ich iloraz bi s = a który nazywany jest współczynnikiem odbicia fal mocy. Kwadrat modułu współczynnika odbicia fal mocy s 2 jest współczynnikiem odbicia mocy. i Stwierdzamy, że S ii jest współczynnikiem odbicia fal mocy w i-tych wrotach obwodu, gdy wszystkie pozostałe wrota są obciążone dopasowanymi obciążeniami (Z Li = Z i ). S ji jest współczynnikiem transmisji fal mocy między wrotami i jako wejściem oraz wrotami j jako wyjściem w obwodzie, w którym wszystkie wrota są obciążone dopasowanymi impedancjami (Z Li = Z i ). jest skutecznym wzmocnieniem mocy między wrotami i oraz wrotami j, które zamknięte są dopasowanym obciążeniem. 10. Podstawowe elementy mikrofalowe w technice falowodowej - zwieracz regulowany, obciążenie dopasowane, tłumik regulowany zgrubnie i precyzyjnie, izolator i cyrkulator ferrytowy, rozgałęzienie magiczne T, falowodowy sprzęgacz kierunkowy. Konstrukcje i własności układów idealnych, opisanych parametrami rozproszenia. Izolator ferrytowy: Zadaniem tego elementu jest odizolowanie generatorów mikrofalowych od warunków obciążenia falowodu. Izolator powinien przepuszczać fale bieżąca bez strat mocy, oraz maksymalnie tłumic fale powracająca. Stosuje sie izolatory wykorzystujące zjawisko Faradaya polegające na skręceniu płaszczyzny polaryzacji fali w podłużnym polu magnetycznym oraz izolatory ferrytowe. Stosowany w naszym układzie izolator posiada wewnątrz z odpowiednio wyprofilowana wkładkę ferrytowa tłumiąca fale powracająca (20 35 db) przy tłumieniu fali bieżącej mniejszym od 1 db. Tłumik regulowany: Regulowany tłumik obrotowy posiada dwa szerokopasmowe przejścia z falowodu prostokątnego na cylindryczny oraz trzy elementy falowodu cylindrycznego na fale typu TE 11. Wewnątrz sekcji falowodu cylindrycznego znajdują sie dielektryczne płytki pochłaniające. Przy stycznym ustawieniu płytki względem pola elektrycznego nastąpi całkowite wytłumienie fali. Przy nachyleniu płytki w obszarze środkowym o kąt θ tłumienie osiągnie wartość A = -40 lg(sinθ) [db] Tłumienie nie zależy od częstotliwości, a jedynie od kata skręcenia sekcji falowodu cylindrycznego z wkładka absorpcyjna. Na bębnie znajduje sie podziałka z naniesionymi wartościami tłumienia. Zwieracz regulowany: Zwykle na końcu linii mikrofalowej umieszcza sie zwieracze regulowane zapewniające mały opór zwarcia przy zamianach długości zwieracza. Są to zwieracze bezkontaktowe z podwójnym transformatorem ćwierćfalowym. Prezentowany zwieracz posiada wgłębienie w wewnętrznej stronie tłoczka. Zwieracz wyposażony jest zwykle w śrubę mikrometryczna umożliwiającą płynne przesuwanie tłoczka.
13 Magiczne T : Jest 4-wrotowym, symetrycznym rozgałęzieniem falowodowym E-H, bezstratnym, którego właściwości ogólnie przedstawiając (dotyczy to również takich 4-wrotników jak sprzęgacze falowodowe, rozgałęzienia pierścieniowe i sprzęgacze gałęziowe) - są następujące: - Wszystkie wrota mogą być jednocześnie dopasowane; - Przy pobudzeniu dowolnego wrota spośród 4-ch wrót, moc jest rozgałęziana jedynie do dwóch, pozostałe trzecie jest idealnie izolowane; - Sygnały wyprowadzone przesunięte są w fazie o 0 lub 180, zależnie od wrót pobudzanych. Rozgałęzienie magiczne T ma te właściwość, że energia mikrofalowa doprowadzona do wrót wejściowych toru głównego (1) jest rozdzielana po połowie do ramion E i H rozgałęzienia. Zakończenie tych ramion zwieraczami powoduje całkowite odbicie energii mikrofalowej, a odpowiednim ustaleniem położenia zwieraczy można doprowadzić do tego, by fale sumujące sie w ramieniu wyjściowym (2) były przesunięte w fazie o 180 0, co jest sygnalizowane minimalnym sygnałem detektora dołączonego do wrót wyjściowych rozgałęzienia. Sprzęgacz kierunkowy: Tutaj odsyłam do zagadnień nr 11, 12 w których opisany został sprzęgacz kierunkowy Cyrkulator ferrytowy: Jest to rozgałęzienie falowodowe z wkładką ferrytową o trzech lub czterech wrotach wyjściowych. Sygnał doprowadzony do pierwszych wrót może być odebrany tylko przez drugie wrota, podczas gdy sygnał z wrót drugich przechodzi tylko do trzecich, a z trzecich z powrotem do pierwszych (w trójwrotniku). Zasada działania cyrkulatora polega na skręceniu przebiegu linii sił pola magnetycznego przez wewnętrzne wkładki ferrytowe Charakteryzuje się macierzą rozproszenia (w przypadku idealnym): W praktyce oznacza to, iż sygnał (fala elektromagnetyczna) wprowadzony do pierwszych wrót jest wypromieniowywana drugimi, wprowadzony do drugich - trzecimi, zaś do trzecich - pierwszymi. Do ich budowy wykorzystuje się magnesowany ferryt i zjawisko rotacji Faradaya. Układ stosowany jest np. w antenach radarowych do odzielenia sygnalu nadajnika i odbiornika.
GRUPA A. 1. Klistron dwuwnękowy jest lampą elektronową wzmacniającą czy generującą? Wzmacniającą (pomogł dla dobekfooto)
GRUPA A 1. Klistron dwuwnękowy jest lampą elektronową wzmacniającą czy generującą? Wzmacniającą (pomogł dla dobekfooto) 2. Narysuj charakterystyki klistronu refleksowego częstotliwość i moc wyjściowa w
Bardziej szczegółowoPolaryzacja anteny. Polaryzacja pionowa V - linie sił pola. pionowe czyli prostopadłe do powierzchni ziemi.
Parametry anten Polaryzacja anteny W polu dalekim jest przyjęte, że fala ma charakter fali płaskiej. Podstawową właściwością tego rodzaju fali jest to, że wektory natężenia pola elektrycznego i magnetycznego
Bardziej szczegółowoPrzedmowa do wydania drugiego Konwencje i ważniejsze oznaczenia... 13
Przedmowa do wydania drugiego... 11 Konwencje i ważniejsze oznaczenia... 13 1. Rachunek i analiza wektorowa... 17 1.1. Wielkości skalarne i wektorowe... 17 1.2. Układy współrzędnych... 20 1.2.1. Układ
Bardziej szczegółowoANTENY I PROPAGACJA FAL RADIOWYCH
ANTENY I PROPAGACJA FAL RADIOWYCH 1. Charakterystyka promieniowania anteny określa: unormowany do wartości maksymalnej przestrzenny rozkład natężenia pola, Odpowiedź prawidłowa ch-ka promieniowania jest
Bardziej szczegółowoAnteny i Propagacja Fal
Anteny i Propagacja Fal Seminarium Dyplomowe 26.11.2012 Bartosz Nizioł Grzegorz Kapusta 1. Charakterystyka promieniowania anteny określa: P: unormowany do wartości maksymalnej przestrzenny rozkład natężenia
Bardziej szczegółowoKatedra Elektrotechniki Teoretycznej i Informatyki
Katedra Elektrotechniki Teoretycznej i Informatyki Przedmiot: Technika wysokich częstotliwości Numer ćwiczenia: 4 Temat: Generatory mikrofalowe. Pomiar parametrów fali elektromagnetycznej w układach falowodowych
Bardziej szczegółowoELEKTRONIKA W EKSPERYMENCIE FIZYCZNYM
ELEKTRONIKA W EKSPERYMENCIE FIZYCZNYM D. B. Tefelski Zakład VI Badań Wysokociśnieniowych Wydział Fizyki Politechnika Warszawska, Koszykowa 75, 00-662 Warszawa, PL 21 marca 2011 Falowody: rodzaje fal, dopasowanie,
Bardziej szczegółowoFalowodowe magiczne T Gałęziowy sprzęgacz hybrydowy przedstawiony na rys jest jedną z najprostszych form rozgałęzienia hybrydowego 90.
11. Rozgałęzienia i sprzęgacze w technice linii paskowych i mikropaskowych: rozgałęzienie pierścieniowe (sprzęęgacz 3 db/0 i 180 ), sprzęgacze kierunkowe 3 db/90 gałęziowy i o liniach sprzężonych, dzielnik/sumator
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA POZNAŃSKA
POLITECHNIKA POZNAŃSKA INSTYTUT ELEKTROTECHNIKI I ELEKTRONIKI PRZEMYSŁOWEJ Zakład Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej Laboratorium Podstaw Telekomunikacji Ćwiczenie nr 6 Temat: Sprzęgacz kierunkowy.
Bardziej szczegółowoRozważania rozpoczniemy od fal elektromagnetycznych w próżni. Dla próżni równania Maxwella w tzw. postaci różniczkowej są następujące:
Rozważania rozpoczniemy od fal elektromagnetycznych w próżni Dla próżni równania Maxwella w tzw postaci różniczkowej są następujące:, gdzie E oznacza pole elektryczne, B indukcję pola magnetycznego a i
Bardziej szczegółowoWykonawcy: Data Wydział Elektryczny Studia dzienne Nr grupy:
POLITECHNIKA POZNAŃSKA INSTYTUT ELEKTROTECHNIKI I ELEKTRONIKI PRZEMYSŁOWEJ Zakład Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej Laboratorium Podstaw Telekomunikacji Ćwiczenie nr 3 Temat: Pomiar charakterystyki
Bardziej szczegółowoProgram wykładu Technika Mikrofalowa
Program wykładu Technika Mikrofalowa Przeznaczony dla studentów elektroniki 3.roku, którzy pomyślnie zaliczyli zajęcia (wykład i ćwiczenia audytoryjne) z Elektrodynamiki Falowej podczas 2. roku studiów.
Bardziej szczegółowoPromieniowanie stacji bazowych telefonii komórkowej na tle pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez duże ośrodki radiowo-telewizyjne
Promieniowanie stacji bazowych telefonii komórkowej na tle pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez duże ośrodki radiowo-telewizyjne Fryderyk Lewicki Telekomunikacja Polska, Departament Centrum Badawczo-Rozwojowe,
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM POMIARY W AKUSTYCE. ĆWICZENIE NR 4 Pomiar współczynników pochłaniania i odbicia dźwięku oraz impedancji akustycznej metodą fali stojącej
LABORATORIUM POMIARY W AKUSTYCE ĆWICZENIE NR 4 Pomiar współczynników pochłaniania i odbicia dźwięku oraz impedancji akustycznej metodą fali stojącej 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest poznanie metody
Bardziej szczegółowo- Strumień mocy, który wpływa do obszaru ograniczonego powierzchnią A ( z minusem wpływa z plusem wypływa)
37. Straty na histerezę. Sens fizyczny. Energia dostarczona do cewki ferromagnetykiem jest znacznie większa od energii otrzymanej. Energia ta jest tworzona w ferromagnetyku opisanym pętlą histerezy, stąd
Bardziej szczegółowoWyznaczanie stosunku e/m elektronu
Ćwiczenie 27 Wyznaczanie stosunku e/m elektronu 27.1. Zasada ćwiczenia Elektrony przyspieszane w polu elektrycznym wpadają w pole magnetyczne, skierowane prostopadle do kierunku ich ruchu. Wyznacza się
Bardziej szczegółowoLASERY I ICH ZASTOSOWANIE
LASERY I ICH ZASTOSOWANIE Laboratorium Instrukcja do ćwiczenia nr 3 Temat: Efekt magnetooptyczny 5.1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z metodą modulowania zmiany polaryzacji światła oraz
Bardziej szczegółowoWSTĘP DO ELEKTRONIKI
WSTĘP DO ELEKTRONIKI Część IV Czwórniki Linia długa Janusz Brzychczyk IF UJ Czwórniki Czwórnik (dwuwrotnik) posiada cztery zaciski elektryczne. Dwa z tych zacisków uważamy za wejście czwórnika, a pozostałe
Bardziej szczegółowoĆWICZENIE 15 BADANIE WZMACNIACZY MOCY MAŁEJ CZĘSTOTLIWOŚCI
1 ĆWICZENIE 15 BADANIE WZMACNIACZY MOCY MAŁEJ CZĘSTOTLIWOŚCI 15.1. CEL ĆWICZENIA Celem ćwiczenia jest poznanie podstawowych właściwości wzmacniaczy mocy małej częstotliwości oraz przyswojenie umiejętności
Bardziej szczegółowoLASERY I ICH ZASTOSOWANIE W MEDYCYNIE
LASERY I ICH ZASTOSOWANIE W MEDYCYNIE Laboratorium Instrukcja do ćwiczenia nr 4 Temat: Modulacja światła laserowego: efekt magnetooptyczny 5.1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z metodą
Bardziej szczegółowoPodstawy Elektrotechniki i Elektroniki. Opracował: Mgr inż. Marek Staude
Podstawy Elektrotechniki i Elektroniki Opracował: Mgr inż. Marek Staude Część 1 Podstawowe prawa obwodów elektrycznych Prąd elektryczny definicja fizyczna Prąd elektryczny powstaje jako uporządkowany ruch
Bardziej szczegółowoBadanie rozkładu pola elektrycznego
Ćwiczenie 8 Badanie rozkładu pola elektrycznego 8.1. Zasada ćwiczenia W wannie elektrolitycznej umieszcza się dwie metalowe elektrody, połączone ze źródłem zmiennego napięcia. Kształt przekrojów powierzchni
Bardziej szczegółowoŁadunki elektryczne i siły ich wzajemnego oddziaływania. Pole elektryczne. Copyright by pleciuga@ o2.pl
Ładunki elektryczne i siły ich wzajemnego oddziaływania Pole elektryczne Copyright by pleciuga@ o2.pl Ładunek punktowy Ładunek punktowy (q) jest to wyidealizowany model, który zastępuje rzeczywiste naelektryzowane
Bardziej szczegółowoZjawiska w niej występujące, jeśli jest ona linią długą: Definicje współczynników odbicia na początku i końcu linii długiej.
1. Uproszczony schemat bezstratnej (R = 0) linii przesyłowej sygnałów cyfrowych. Zjawiska w niej występujące, jeśli jest ona linią długą: odbicie fali na końcu linii; tłumienie fali; zniekształcenie fali;
Bardziej szczegółowoRys.1 Rozkład mocy wnikającej do dielektryka przy padaniu fali płaskiej Natężenie pola wewnątrz dielektryka maleje wykładniczo. Określa to wzór: (1)
Temat nr 22: Badanie kuchenki mikrofalowej 1.Wiadomości podstawowe Metoda elektrotermiczna mikrofalowa polega na wytworzeniu ciepła we wsadzie głównie na skutek przepływu prądu przesunięcia (polaryzacji)
Bardziej szczegółowoSpis treœci. Wstêp... 9
Spis treœci Wstêp... 9 1. Elementy analizy wektorowej i geometrii analitycznej... 11 1.1. Podstawowe pojêcia rachunku wektorowego... 11 1.2. Dodawanie i mno enie wektorów... 14 1.3. Uk³ady wspó³rzêdnych
Bardziej szczegółowoWykład Drgania elektromagnetyczne Wstęp Przypomnienie: masa M na sprężynie, bez oporów. Równanie ruchu
Wykład 7 7. Drgania elektromagnetyczne Wstęp Przypomnienie: masa M na sprężynie, bez oporów. Równanie ruchu M d x kx Rozwiązania x = Acost v = dx/ =-Asint a = d x/ = A cost przy warunku = (k/m) 1/. Obwód
Bardziej szczegółowo5.1. Powstawanie i rozchodzenie się fal mechanicznych.
5. Fale mechaniczne 5.1. Powstawanie i rozchodzenie się fal mechanicznych. Ruch falowy jest zjawiskiem bardzo rozpowszechnionym w przyrodzie. Spotkałeś się z pewnością w życiu codziennym z takimi pojęciami
Bardziej szczegółowoLekcja 19. Temat: Wzmacniacze pośrednich częstotliwości.
Lekcja 19 Temat: Wzmacniacze pośrednich częstotliwości. Wzmacniacze pośrednich częstotliwości zazwyczaj są trzy- lub czterostopniowe, gdyż sygnał na ich wejściu musi być znacznie wzmocniony niż we wzmacniaczu
Bardziej szczegółowoWielkości opisujące sygnały okresowe. Sygnał sinusoidalny. Metoda symboliczna (dla obwodów AC) - wprowadzenie. prąd elektryczny
prąd stały (DC) prąd elektryczny zmienny okresowo prąd zmienny (AC) zmienny bezokresowo Wielkości opisujące sygnały okresowe Wartość chwilowa wartość, jaką sygnał przyjmuje w danej chwili: x x(t) Wartość
Bardziej szczegółowoPodstawy fizyki wykład 7
Podstawy fizyki wykład 7 Dr Piotr Sitarek Katedra Fizyki Doświadczalnej, W11, PWr Drgania Drgania i fale Drgania harmoniczne Siła sprężysta Energia drgań Składanie drgań Drgania tłumione i wymuszone Fale
Bardziej szczegółowoWidmo fal elektromagnetycznych
Czym są fale elektromagnetyczne? Widmo fal elektromagnetycznych dr inż. Romuald Kędzierski Podstawowe pojęcia związane z falami - przypomnienie pole falowe część przestrzeni objęta w danej chwili falą
Bardziej szczegółowoPromieniowanie dipolowe
Promieniowanie dipolowe Potencjały opóźnione φ i A dla promieniowanie punktowego dipola elektrycznego wygodnie jest wyrażać przez wektor Hertza Z φ = ϵ 0 Z, spełniający niejednorodne równanie falowe A
Bardziej szczegółowoMiernictwo I INF Wykład 13 dr Adam Polak
Miernictwo I INF Wykład 13 dr Adam Polak ~ 1 ~ I. Właściwości elementów biernych A. Charakterystyki elementów biernych 1. Rezystor idealny (brak przesunięcia fazowego między napięciem a prądem) brak części
Bardziej szczegółowoCZWÓRNIKI KLASYFIKACJA CZWÓRNIKÓW.
CZWÓRNK jest to obwód elektryczny o dowolnej wewnętrznej strukturze połączeń elementów, mający wyprowadzone na zewnątrz cztery zaciski uporządkowane w dwie pary, zwane bramami : wejściową i wyjściową,
Bardziej szczegółowoFale elektromagnetyczne
Podstawy elektromagnetyzmu Wykład 11 Fale elektromagnetyczne Równania Maxwella H=J D t E= B t D= B=0 D= E J= E B= H Ruch ładunku jest źródłem pola magnetycznego Zmiana pola magnetycznego w czasie jest
Bardziej szczegółowoPrąd przemienny - wprowadzenie
Prąd przemienny - wprowadzenie Prądem zmiennym nazywa się wszelkie prądy elektryczne, dla których zależność natężenia prądu od czasu nie jest funkcją stałą. Zmienność ta może związana również ze zmianą
Bardziej szczegółowoPODSTAWY ELEKTRONIKI I TECHNIKI CYFROWEJ
1 z 9 2012-10-25 11:55 PODSTAWY ELEKTRONIKI I TECHNIKI CYFROWEJ opracowanie zagadnieo dwiczenie 1 Badanie wzmacniacza ze wspólnym emiterem POLITECHNIKA KRAKOWSKA Wydział Inżynierii Elektrycznej i Komputerowej
Bardziej szczegółowoĆwiczenie: "Silnik indukcyjny"
Ćwiczenie: "Silnik indukcyjny" Opracowane w ramach projektu: "Wirtualne Laboratoria Fizyczne nowoczesną metodą nauczania realizowanego przez Warszawską Wyższą Szkołę Informatyki. Zakres ćwiczenia: Zasada
Bardziej szczegółowoEfekt naskórkowy (skin effect)
Efekt naskórkowy (skin effect) Rozważmy cylindryczny przewód o promieniu a i o nieskończonej długości. Przez przewód płynie prąd I = I 0 cos ωt. Dla niezbyt dużych częstości ω możemy zaniedbać prąd przesunięcia,
Bardziej szczegółowoIndukcja wzajemna. Transformator. dr inż. Romuald Kędzierski
Indukcja wzajemna Transformator dr inż. Romuald Kędzierski Do czego służy transformator? Jest to urządzenie (zwane też maszyną elektryczną), które wykorzystując zjawisko indukcji elektromagnetycznej pozwala
Bardziej szczegółowoWzmacniacze operacyjne
Wzmacniacze operacyjne Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest badanie podstawowych układów pracy wzmacniaczy operacyjnych. Wymagania Wstęp 1. Zasada działania wzmacniacza operacyjnego. 2. Ujemne sprzężenie
Bardziej szczegółowoBADANIE INTERFERENCJI MIKROFAL PRZY UŻYCIU INTERFEROMETRU MICHELSONA
ZDNIE 11 BDNIE INTERFERENCJI MIKROFL PRZY UŻYCIU INTERFEROMETRU MICHELSON 1. UKŁD DOŚWIDCZLNY nadajnik mikrofal odbiornik mikrofal 2 reflektory płytka półprzepuszczalna prowadnice do ustawienia reflektorów
Bardziej szczegółowoLekcja 16. Temat: Linie zasilające
Lekcja 16 Temat: Linie zasilające Fider w technice radiowej, w systemach nadawczych i odbiorczych jest to fizyczne okablowanie przenoszące sygnał radiowy z nadajnika do anteny lub z anteny do odbiornika,
Bardziej szczegółowoPOMIARY TŁUMIENIA I ABSORBCJI FAL ELEKTROMAGNETYCZNYCH
LŁ ELEKTRONIKI WAT POMIARY TŁUMIENIA I ABSORBCJI FAL ELEKTROMAGNETYCZNYCH dr inż. Leszek Nowosielski Wojskowa Akademia Techniczna Wydział Elektroniki Laboratorium Kompatybilności Elektromagnetycznej LŁ
Bardziej szczegółowoMAGNETYZM. PRĄD PRZEMIENNY
Włodzimierz Wolczyński 47 POWTÓRKA 9 MAGNETYZM. PRĄD PRZEMIENNY Zadanie 1 W dwóch przewodnikach prostoliniowych nieskończenie długich umieszczonych w próżni, oddalonych od siebie o r = cm, płynie prąd.
Bardziej szczegółowoPDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdffactory
Promieniowanie elektromagnetyczne (fala elektromagnetyczna) rozchodzące się w przestrzeni zaburzenie pola elektromagnetycznego. Zaburzenie to ma charakter fali poprzecznej, w której składowa elektryczna
Bardziej szczegółowoPodstawy fizyki wykład 8
Podstawy fizyki wykład 8 Dr Piotr Sitarek Instytut Fizyki, Politechnika Wrocławska Ładunek elektryczny Grecy ok. 600 r p.n.e. odkryli, że bursztyn potarty o wełnę przyciąga inne (drobne) przedmioty. słowo
Bardziej szczegółowoPrędkość fazowa i grupowa fali elektromagnetycznej w falowodzie
napisał Michał Wierzbicki Prędkość fazowa i grupowa fali elektromagnetycznej w falowodzie Prędkość grupowa paczki falowej Paczka falowa jest superpozycją fal o różnej częstości biegnących wzdłuż osi z.
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ.. LABORATORIUM FIZYCZNE
W S E i Z W WASZAWE WYDZAŁ.. LABOATOUM FZYCZNE Ćwiczenie Nr 10 Temat: POMA OPOU METODĄ TECHNCZNĄ. PAWO OHMA Warszawa 2009 Prawo Ohma POMA OPOU METODĄ TECHNCZNĄ Uporządkowany ruch elektronów nazywa się
Bardziej szczegółowoPL B1. INSTYTUT MASZYN PRZEPŁYWOWYCH PAN, Gdańsk, PL JASIŃSKI MARIUSZ, Wągrowiec, PL GOCH MARCIN, Braniewo, PL MIZERACZYK JERZY, Rotmanka, PL
PL 215139 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 215139 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 383703 (22) Data zgłoszenia: 06.11.2007 (51) Int.Cl.
Bardziej szczegółowoFala jest zaburzeniem, rozchodzącym się w ośrodku, przy czym żadna część ośrodka nie wykonuje zbyt dużego ruchu
Ruch falowy Fala jest zaburzeniem, rozchodzącym się w ośrodku, przy czym żadna część ośrodka nie wykonuje zbyt dużego ruchu Fala rozchodzi się w przestrzeni niosąc ze sobą energię, ale niekoniecznie musi
Bardziej szczegółowoREZONANS SZEREGOWY I RÓWNOLEGŁY. I. Rezonans napięć
REZONANS SZEREGOWY I RÓWNOLEGŁY I. Rezonans napięć Zjawisko rezonansu napięć występuje w gałęzi szeregowej RLC i polega na tym, Ŝe przy określonej częstotliwości sygnałów w obwodzie, zwanej częstotliwością
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKI CZĘSTOTLIWOŚCIOWE
CHARAKTERYSTYKI CZĘSTOTLIWOŚCIOWE Do opisu członów i układów automatyki stosuje się, oprócz transmitancji operatorowej (), tzw. transmitancję widmową. Transmitancję widmową () wyznaczyć można na podstawie
Bardziej szczegółowoWSTĘP DO ELEKTRONIKI
WSTĘP DO ELEKTRONIKI Część VI Sprzężenie zwrotne Wzmacniacz operacyjny Wzmacniacz operacyjny w układach z ujemnym i dodatnim sprzężeniem zwrotnym Janusz Brzychczyk IF UJ Sprzężenie zwrotne Sprzężeniem
Bardziej szczegółowoBadanie transformatora
Ćwiczenie 14 Badanie transformatora 14.1. Zasada ćwiczenia Transformator składa się z dwóch uzwojeń, umieszczonych na wspólnym metalowym rdzeniu. Do jednego uzwojenia (pierwotnego) przykłada się zmienne
Bardziej szczegółowoBadanie rozkładu pola elektrycznego
Ćwiczenie 8 Badanie rozkładu pola elektrycznego 8.1. Zasada ćwiczenia W wannie elektrolitycznej umieszcza się dwie metalowe elektrody, połączone ze źródłem zmiennego napięcia. Kształt przekrojów powierzchni
Bardziej szczegółowoRÓWNANIA RÓŻNICZKOWE WYKŁAD 4
RÓWNANIA RÓŻNICZKOWE WYKŁAD 4 Obszar określoności równania Jeżeli występująca w równaniu y' f ( x, y) funkcja f jest ciągła, to równanie posiada rozwiązanie. Jeżeli f jest nieokreślona w punkcie (x 0,
Bardziej szczegółoworezonansu rezonansem napięć rezonansem szeregowym rezonansem prądów rezonansem równoległym
Lekcja szósta poświęcona będzie analizie zjawisk rezonansowych w obwodzie RLC. Zjawiskiem rezonansu nazywamy taki stan obwodu RLC przy którym prąd i napięcie są ze sobą w fazie. W stanie rezonansu przesunięcie
Bardziej szczegółowoĆwiczenie: "Obwody prądu sinusoidalnego jednofazowego"
Ćwiczenie: "Obwody prądu sinusoidalnego jednofazowego" Opracowane w ramach projektu: "Informatyka mój sposób na poznanie i opisanie świata realizowanego przez Warszawską Wyższą Szkołę Informatyki. Zakres
Bardziej szczegółowoMateriały pomocnicze 10 do zajęć wyrównawczych z Fizyki dla Inżynierii i Gospodarki Wodnej
Materiały pomocnicze 10 do zajęć wyrównawczych z Fizyki dla Inżynierii i Gospodarki Wodnej 1. Siła Coulomba. F q q = k r 1 = 1 4πεε 0 q q r 1. Pole elektrostatyczne. To przestrzeń, w której na ładunek
Bardziej szczegółowoSystemy i Sieci Radiowe
Systemy i Sieci Radiowe Wykład 4 Media transmisyjne część Program wykładu Widmo sygnałów w. cz. Modele i tryby propagacji Anteny Charakterystyka kanału radiowego zjawiska propagacyjne 1 Transmisja radiowa
Bardziej szczegółowo1 Płaska fala elektromagnetyczna
1 Płaska fala elektromagnetyczna 1.1 Fala w wolnej przestrzeni Rozwiązanie równań Maxwella dla zespolonych amplitud pól przemiennych sinusoidalnie, reprezentujące płaską falę elektromagnetyczną w wolnej
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA WIĄZKI GENEROWANEJ PRZEZ LASER
CHARATERYSTYA WIĄZI GENEROWANEJ PRZEZ LASER ształt wiązki lasera i jej widmo są rezultatem interferencji promieniowania we wnęce rezonansowej. W wyniku tego procesu powstają charakterystyczne rozkłady
Bardziej szczegółowoRadioodbiornik i odbiornik telewizyjny RADIOODBIORNIK
Radioodbiornik i odbiornik telewizyjny RADIOODBIORNIK ODKRYWCA FAL RADIOWYCH Fale radiowe zostały doświadczalnie odkryte przez HEINRICHA HERTZA. Zalicza się do nich: fale radiowe krótkie, średnie i długie,
Bardziej szczegółowoLIV OLIMPIADA FIZYCZNA 2004/2005 Zawody II stopnia
LIV OLIMPIADA FIZYCZNA 004/005 Zawody II stopnia Zadanie doświadczalne Masz do dyspozycji: cienki drut z niemagnetycznego metalu, silny magnes stały, ciężarek o masie m=(100,0±0,5) g, statyw, pręty stalowe,
Bardziej szczegółowoOgólny schemat blokowy układu ze sprzężeniem zwrotnym
1. Definicja sprzężenia zwrotnego Sprzężenie zwrotne w układach elektronicznych polega na doprowadzeniu części sygnału wyjściowego z powrotem do wejścia. Częśd sygnału wyjściowego, zwana sygnałem zwrotnym,
Bardziej szczegółowoBadanie rozkładu pola magnetycznego przewodników z prądem
Ćwiczenie E7 Badanie rozkładu pola magnetycznego przewodników z prądem E7.1. Cel ćwiczenia Prąd elektryczny płynący przez przewodnik wytwarza wokół niego pole magnetyczne. Ćwiczenie polega na pomiarze
Bardziej szczegółowoWyznaczanie sił działających na przewodnik z prądem w polu magnetycznym
Ćwiczenie 11A Wyznaczanie sił działających na przewodnik z prądem w polu magnetycznym 11A.1. Zasada ćwiczenia W ćwiczeniu mierzy się przy pomocy wagi siłę elektrodynamiczną, działającą na odcinek przewodnika
Bardziej szczegółowoMechanika ogólna. Kinematyka. Równania ruchu punktu materialnego. Podstawowe pojęcia. Równanie ruchu po torze (równanie drogi)
Kinematyka Mechanika ogólna Wykład nr 7 Elementy kinematyki Dział mechaniki zajmujący się matematycznym opisem układów mechanicznych oraz badaniem geometrycznych właściwości ich ruchu, bez wnikania w związek
Bardziej szczegółowoWzmacniacz jako generator. Warunki generacji
Generatory napięcia sinusoidalnego Drgania sinusoidalne można uzyskać Poprzez utworzenie wzmacniacza, który dla jednej częstotliwości miałby wzmocnienie równe nieskończoności. Poprzez odtłumienie rzeczywistego
Bardziej szczegółowoRÓWNANIA MAXWELLA. Czy pole magnetyczne może stać się źródłem pola elektrycznego? Czy pole elektryczne może stać się źródłem pola magnetycznego?
RÓWNANIA MAXWELLA Czy pole magnetyczne może stać się źródłem pola elektrycznego? Czy pole elektryczne może stać się źródłem pola magnetycznego? Wykład 3 lato 2012 1 Doświadczenia Wykład 3 lato 2012 2 1
Bardziej szczegółowoBadanie transformatora
Ćwiczenie 14 Badanie transformatora 14.1. Zasada ćwiczenia Transformator składa się z dwóch uzwojeń, umieszczonych na wspólnym metalowym rdzeniu. Do jednego uzwojenia (pierwotnego) przykłada się zmienne
Bardziej szczegółowoPole elektromagnetyczne
Pole elektromagnetyczne Pole magnetyczne Strumień pola magnetycznego Jednostką strumienia magnetycznego w układzie SI jest 1 weber (1 Wb) = 1 N m A -1. Zatem, pole magnetyczne B jest czasem nazywane gęstością
Bardziej szczegółowoPolitechnika Warszawska
Politechnika Warszawska Wydział Elektryczny Laboratorium Teletechniki Skrypt do ćwiczenia T.03 Podstawowe zasady modulacji amlitudy na przykładzie modulacji DSB 1. Podstawowe zasady modulacji amplitudy
Bardziej szczegółowoProstowniki. Prostownik jednopołówkowy
Prostowniki Prostownik jednopołówkowy Prostownikiem jednopołówkowym nazywamy taki prostownik, w którym po procesie prostowania pozostają tylko te części przebiegu, które są jednego znaku a części przeciwnego
Bardziej szczegółowoPL B1. POLITECHNIKA WROCŁAWSKA, Wrocław, PL BUP 23/09. TOMASZ DŁUGOSZ, Bielsko-Biała, PL HUBERT TRZASKA, Wrocław, PL
PL 215545 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 215545 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 385094 (22) Data zgłoszenia: 05.05.2008 (51) Int.Cl.
Bardziej szczegółowoI. PROMIENIOWANIE CIEPLNE
I. PROMIENIOWANIE CIEPLNE - lata '90 XIX wieku WSTĘP Widmo promieniowania elektromagnetycznego zakres "pokrycia" różnymi rodzajami fal elektromagnetycznych promieniowania zawartego w danej wiązce. rys.i.1.
Bardziej szczegółowoWykład FIZYKA II. 4. Indukcja elektromagnetyczna. Dr hab. inż. Władysław Artur Woźniak
Wykład FIZYKA II 4. Indukcja elektromagnetyczna Dr hab. inż. Władysław Artur Woźniak Instytut Fizyki Politechniki Wrocławskiej http://www.if.pwr.wroc.pl/~wozniak/ PRAWO INDUKCJI FARADAYA SYMETRIA W FIZYCE
Bardziej szczegółowoŁukasz Januszkiewicz Technika antenowa
Instrukcja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w projekcie Innowacyjna dydaktyka bez ograniczeń zintegrowany rozwój Politechniki Łódzkiej zarządzanie Uczelnią,
Bardziej szczegółowoFala elektromagnetyczna o określonej częstotliwości ma inną długość fali w ośrodku niż w próżni. Jako przykłady policzmy:
Rozważania rozpoczniemy od ośrodków jednorodnych. W takich ośrodkach zależność między indukcją pola elektrycznego a natężeniem pola oraz między indukcją pola magnetycznego a natężeniem pola opisana jest
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA PROGRAMOWE I WYMAGANIA EDUKACYJNE DO TESTU PRZYROSTU KOMPETENCJI Z MATEMATYKI DLA UCZNIA KLASY II
ZAGADNIENIA PROGRAMOWE I WYMAGANIA EDUKACYJNE DO TESTU PRZYROSTU KOMPETENCJI Z MATEMATYKI DLA UCZNIA KLASY II POZIOM ROZSZERZONY Równania i nierówności z wartością bezwzględną. rozwiązuje równania i nierówności
Bardziej szczegółowoTheory Polish (Poland)
Q3-1 Wielki Zderzacz Hadronów (10 points) Przeczytaj Ogólne instrukcje znajdujące się w osobnej kopercie zanim zaczniesz rozwiązywać to zadanie. W tym zadaniu będą rozpatrywane zagadnienia fizyczne zachodzące
Bardziej szczegółowoMAGNETYZM, INDUKCJA ELEKTROMAGNETYCZNA. Zadania MODUŁ 11 FIZYKA ZAKRES ROZSZERZONY
MODUŁ MAGNETYZM, INDUKCJA ELEKTROMAGNETYCZNA OPRACOWANE W RAMACH PROJEKTU: FIZYKA ZAKRES ROZSZERZONY WIRTUALNE LABORATORIA FIZYCZNE NOWOCZESNĄ METODĄ NAUCZANIA. PROGRAM NAUCZANIA FIZYKI Z ELEMENTAMI TECHNOLOGII
Bardziej szczegółowoGENERATOR WIELKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI BADANIE ZJAWISK TOWARZYSZĄCYCH NAGRZEWANIU DIELEKTRYKÓW
GENERATOR WIELKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI BADANIE ZJAWISK TOWARZYSZĄCYCH NAGRZEWANIU DIELEKTRYKÓW Nagrzewanie pojemnościowe jest nagrzewaniem elektrycznym związanym z efektami polaryzacji i przewodnictwa w ośrodkach
Bardziej szczegółowoDemodulator FM. o~ ~ I I I I I~ V
Zadaniem demodulatora FM jest wytworzenie sygnału wyjściowego, który będzie proporcjonalny do chwilowej wartości częstotliwości sygnału zmodulowanego częstotliwościowo. Na rysunku 12.13b przedstawiono
Bardziej szczegółowo12. Zasilacze. standardy sieci niskiego napięcia tj. sieci dostarczającej energię do odbiorców indywidualnych
. Zasilacze Wojciech Wawrzyński Wykład z przedmiotu Podstawy Elektroniki - wykład Zasilacz jest to urządzenie, którego zadaniem jest przekształcanie napięcia zmiennego na napięcie stałe o odpowiednich
Bardziej szczegółowoTemat: Wzmacniacze operacyjne wprowadzenie
Temat: Wzmacniacze operacyjne wprowadzenie.wzmacniacz operacyjny schemat. Charakterystyka wzmacniacza operacyjnego 3. Podstawowe właściwości wzmacniacza operacyjnego bardzo dużym wzmocnieniem napięciowym
Bardziej szczegółowoFale elektromagnetyczne w medycynie i technice
V Edycja Od Einsteina Do... Temat XI Podaj własne opracowanie dowolnego tematu technicznego. Fale elektromagnetyczne w medycynie i technice Prace wykonały : -Marcelina Grąbkowska -Marcelina Misiak -Edyta
Bardziej szczegółowoRozdział 8. Fale elektromagnetyczne
Rozdział 8. Fale elektromagnetyczne 208 Spis treści Widmo fal elektromagnetycznych Równanie falowe Rozchodzenie się fal elektromagnetycznych Wektor Poyntinga Podsumowanie z indukcji EM i fal EM Zadania
Bardziej szczegółowoII prawo Kirchhoffa Obwód RC Obwód RC Obwód RC
II prawo Kirchhoffa algebraiczna suma zmian potencjału napotykanych przy pełnym obejściu dowolnego oczka jest równa zeru klucz zwarty w punkcie a - ładowanie kondensatora równanie ładowania Fizyka ogólna
Bardziej szczegółowoPODSTAWY FIZYKI LASERÓW Wstęp
PODSTAWY FIZYKI LASERÓW Wstęp LASER Light Amplification by Stimulation Emission of Radiation Składa się z: 1. ośrodka czynnego. układu pompującego 3.Rezonator optyczny - wnęka rezonansowa Generatory: liniowe
Bardziej szczegółowoWykład 14: Indukcja cz.2.
Wykład 14: Indukcja cz.. Dr inż. Zbigniew Szklarski Katedra Elektroniki, paw. -1, pok.31 szkla@agh.edu.pl http://layer.uci.agh.edu.pl/z.szklarski/ 10.05.017 Wydział Informatyki, Elektroniki i 1 Przykład
Bardziej szczegółowoFunkcja liniowa - podsumowanie
Funkcja liniowa - podsumowanie 1. Funkcja - wprowadzenie Założenie wyjściowe: Rozpatrywana będzie funkcja opisana w dwuwymiarowym układzie współrzędnych X. Oś X nazywana jest osią odciętych (oś zmiennych
Bardziej szczegółowoMetody liniowe wielkiej częstotliwości
Metody liniowe wielkiej częstotliwości Streszczenie Artykuł ten przedstawia trzy najważniejsze metody liniowe wielkiej częstotliwości do przyśpieszania cząstek. Uwzględniono w nim budowę układów przyśpieszających,
Bardziej szczegółowoPowtórzenie wiadomości z klasy II. Elektromagnetyzm pole magnetyczne prądu elektrycznego
Powtórzenie wiadomości z klasy II Elektromagnetyzm pole magnetyczne prądu elektrycznego Doświadczenie Oersteda (1820) 1.Jeśli przez przewodnik płynie prąd, to wokół tego przewodnika powstaje pole magnetyczne.
Bardziej szczegółowoWymiana ciepła. Ładunek jest skwantowany. q=n. e gdzie n = ±1, ±2, ±3 [1C = 6, e] e=1, C
Wymiana ciepła Ładunek jest skwantowany ładunek elementarny ładunek pojedynczego elektronu (e). Każdy ładunek q (dodatni lub ujemny) jest całkowitą wielokrotnością jego bezwzględnej wartości. q=n. e gdzie
Bardziej szczegółowoWyznaczanie momentu magnetycznego obwodu w polu magnetycznym
Ćwiczenie E6 Wyznaczanie momentu magnetycznego obwodu w polu magnetycznym E6.1. Cel ćwiczenia Na zamkniętą pętlę przewodnika z prądem, umieszczoną w jednorodnym polu magnetycznym, działa skręcający moment
Bardziej szczegółowoLiniowe układy scalone w technice cyfrowej
Liniowe układy scalone w technice cyfrowej Wykład 6 Zastosowania wzmacniaczy operacyjnych: konwertery prąd-napięcie i napięcie-prąd, źródła prądowe i napięciowe, przesuwnik fazowy Konwerter prąd-napięcie
Bardziej szczegółowoX L = jωl. Impedancja Z cewki przy danej częstotliwości jest wartością zespoloną
Cewki Wstęp. Urządzenie elektryczne charakteryzujące się indukcyjnością własną i służące do uzyskiwania silnych pól magnetycznych. Szybkość zmian prądu płynącego przez cewkę indukcyjną zależy od panującego
Bardziej szczegółowo