Raport WSTĘP. I. Czym jest cyberprzemoc? marzec Opracował zespół: mgr Dorota Kamińska mgr Krzysztof Pisarski mgr Oktawia Olszewska

Transkrypt

1 WSTĘP Raport z analizy stopnia rozpowszechniania sprawstwa agresji elektronicznej oraz zdiagnozowania stopnia wiktymizacji z powodu cyberbullyingu w Zespole Szkół w Janowie marzec Opracował zespół: mgr Dorota Kamińska mgr Krzysztof Pisarski mgr Oktawia Olszewska Zjawisko przemocy rówieśniczej ciągle ewoluuje, szczególnie istotne i głębokie zmiany nastąpiły wraz z rewolucją informacyjną. Powszechny dostęp do Internetu oraz sieci komórkowych sprawił, że pojawiła się nowa przestrzeń społeczna, którą bardzo trudno jest kontrolować. Daje ona ogromne możliwości ale jednocześnie wiąże się z dużym ryzykiem zagrożeń. W tym raporcie skupiamy się nad szczególnym aspektem tego zjawiska czyli cyberprzemocą. I. Czym jest cyberprzemoc? Pojęcie to ma kilka swoich definicji, najkrócej możemy powiedzieć, że cyberprzemoc to przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych (w głównej mierze jest to Internet i telefonia komórkowa). Inna nazwa na to zjawisko, która w Polsce jest mniej znana, to cyberbullying (z ang. słowo bullying oznacza znęcanie się, tyranizowanie, szykanowanie. Słowo to zawiera w sobie mocny ładunek emocjonalny). Zazwyczaj oba pojęcia stosuje się względem nieletnich. Cechami charakterystycznymi cyberprzemocy (w porównaniu z innymi rodzajami przemocy) są: trudność w wykryciu sprawcy (anonimowość sprawcy), często ofiara może pozostawać w nieświadomości swojej roli, poza tym w przeciwieństwie do np. przemocy fizycznej w nie jest konieczna przewaga siły- sprawca może bowiem działać z ukrycia, poprzez co formy cyberprzemocy stają się coraz bardziej wyrafinowane. Do najczęściej wyróżnianych form w jakich przejawia się cyberprzemoc należą: Flame - to obraźliwa wiadomość, przesłana na forum internetowym, czacie, zazwyczaj prowokująca do negatywnych reakcji. Osoba wysyłająca taką wiadomość 2

2 czeka na czyjąś odpowiedź, by wdać się z tą osobę w ostrą wymianę zdań. Często ma to swoje dalsze konsekwencje np. sprawca rozpoczyna potem wysyłanie obraźliwych e- maili dotyczących wyglądu lub charakteru użytkownika. Ten rodzaj cyberprzemocy nie trwa zbyt długo, zazwyczaj kończy się, kiedy ofiara przestaje odpowiadać na maile i zaczepki na forum lub czacie. Zazwyczaj osoby między którymi dochodzi do wymiany zdań nie znają się osobiście. Celowy atak w Internecie lub poprzez komórkę skierowany na konkretną osobę. W takiej sytuacji zazwyczaj sprawca i ofiara znają się osobiściecyberprzemoc ma wtedy bardzo osobisty charakter (sprawca może znać intymne szczegóły z życia ofiary) przez co bardzo mocno uderza w ofiarę. Cyberprzemoc może być rozszerzeniem przemocy stosowanej w prawdziwym świecie lub odwrotnie. Przykładami takiej przemocy mogą być: smsy lub mmsy rozsyłane po znajomych z obraźliwymi treściami na temat ofiary, umieszczanie obraźliwych zdjęć lub filmików (bez zgody ofiary, najczęściej bez wiedzy osoby, której to dotyczy) na portalach społecznościowych typu: grono.pl,naszaklasa.pl, fotka.pl, portalach na których można umieszczać pliki filmowe lub zdjęcia typu youtube.com, wrzuta.pl. Czasami dręczyciele tworzą nawet specjalne strony internetowe poświęcone swoim ofiarom, na których publikują obraźliwe uwagi, prywatne informacje lub zdjęcia, nie tylko ofiary ale również jej rodziny lub znajomych. Obraźliwe komentarze na blogach i profilach ofiar w portalach społecznościowych (nasza klasa, grono, epuls itp.). Mogą to być przykre komentarze pod wypowiedziami na blogach, nieprzyjemne uwagi pod zdjęciami, obraźliwe wpisy do księgi gości na osobistych stronach www, a także obraźliwe wpisy na szkolnych 3 stronach WWW i forach. Takie komentarze lub wpisy zazwyczaj można łatwo usunąć, jednakże zanim się to zrobi mogą wyrządzić już sporo szkód. Podszywanie się pod kogoś w Internecie. Sprawcy podszywają się pod kogoś na czatach, forum, portalach społecznościowych, komunikatorach typu gg, a nawet na portalach aukcyjnych itd. Zazwyczaj podszycie się pod kogoś nie jest trudne, sprzyja temu anonimowość sieci, a także niefrasobliwe zachowania samych użytkowników np. poprzez automatyczne zapamiętywanie haseł dostępu, pozostawianie otwartych sesji na ogólnie dostępnych komputerach (szkolne pracownie informatyczne, kawiarenki internetowe). Badania dotyczą tylko wycinka problematyki związanej z zagrożeniami jakie płyną z korzystania z nowych technologii informacyjnych. Nie obejmują one takich zjawisk jak: niedozwolone treści w Internecie, zagrożenia płynące z gier komputerowych, zwłaszcza tych online, wykorzystywania dzieci w Internecie itd. II. Badania ankietowe wśród uczniów 1. Celem głównym badania jest poznanie w jakim stopniu cyberprzemoc (w jej odmianie przemocy rówieśniczej) jest obecna w świadomości i rzeczywistości uczniów naszej szkoły. Niniejszy raport ma za zadanie odpowiedzieć na takie szczegółowe pytania jak: - W jaki sposób, w ocenie uczniów, nowoczesne technologie wpływają na funkcjonowanie świata? - W jakim wymiarze uczniowie są zaangażowania w komunikację poprzez media i komunikację zapośredniczoną? - Uczniowie rozumieją zagrożenia związane z użytkowaniem nowych mediów, w tym agresji elektronicznej? 4

3 -Jakie najczęściej kanały komunikacji wykorzystują do rozpowszechniania agresji elektronicznej? - Jakie cechy charakteryzują cyberbulling? Jaki jest najpowszechniejszy rodzaj sprawstwa? - Jaki jest typ ofiary doznającej od szkolnych kolegów przemocy elektronicznej? - W jaki sposób agresja elektroniczna związana jest z agresją rówieśniczą (przemoc fizyczna, werbalna, inna)? - Jakie są najczęstsze motywy stosowania i wykorzystywania przemocy elektronicznej przez sprawców? - Czy uczniowie potrafią bronić się przed przemocą stosowaną z wykorzystaniem nowoczesnych technologii? % 82% 89% 83% 74% 85% 84% 93% 39% 83% 2. Metodologia badania. Narzędzia badawcze: kwestionariusz ankiety dla uczniów, wywiady nauczycielami, rozmowy z uczniami klas I-IV analiza dokumentów. III. Wyniki badań ankietowych 3. Ile czasu spędzasz w internecie? 1. Jak często korzystasz z komputera? 51% 36% a) Codziennie b) kilka razy w tygodniu 4% c) Kilka razy w miesiącu 9% d) Rzadziej niż kilka razy w miesiącu 7% a) Zbyt mało czasu b) Wystarczającą ilość czasu 12% 12% c) Zbyt dużo czasu d) Trudno powiedzieć 4. Czy posiadasz telefon komórkowy (z dostępem do internetu)? 2. Korzystanie z internetu - procentowo 5 6

4 5. Czy rodzice/opiekunowie kontrolują to, co robisz w internecie? 12% a) Tak 44% 88% 26% b) Tak, ale bez dostępu do internetu 33% 6. W jaki sposób według Ciebie nowoczesne technologie wpływają na funkcjonowanie świata? a) Tak b) Nie c) Nie wiem 4% 13% 11% 11% 8% 55% 36% 8. Czy słyszałeś/aś o zjawisku cyberprzemocy (wyzywanie, straszenie, poniżanie kogoś w internecie lub przy użyciu telefonu, publikowanie kompromitujących materiałów wbrew woli osób znajdujących się na nich, podszywanie się pod kogoś itp.)? 7 61% 2% 27% 53% 1% 12% 7. Jakie zagrożenia są związane z użytkowaniem portali społecznościowych, komunikatorów i czatów? 7 a) Tak b) Nie c) Nie pamiętam 9. Czy kiedykolwiek spotkałeś/aś się ze zjawiskiem cyberbullyingu (stosowanie przemocy poprzez: prześladowanie, zastraszanie, nękanie, 8

5 wyśmiewanie innych osób z wykorzystaniem internetu i innych narzędzi elektronicznych)? 46% tak nie 62% 38% tak nie 11. Czy byłeś/aś ofiarą publikacji kompromitujących materiałów na Twój temat bez Twojej zgody? 93% 7% 12. Czy byłeś/aś kiedyś sprawcą ośmieszania, upokarzania, szantażowania kogoś za pośrednictwem narzędzi elektronicznych (telefon komórkowy, internet)? tak nie 13. Czy podszywałeś/aś się pod kogoś wbrew jego woli? 10 ankietowanych stwierdziła, że nie podszywała się pod nikogo. 14. Do kogo zwrócił(-a)byś się o pomoc w przypadku, gdybyś padł/a zjawiskiem cyberprzemocy? 23% 8% 23% 8% 31% 9 10

6 15. Czy według Ciebie cyberprzemoc wywołuje negatywne skutki w funkcjonowaniu ludzi? % a) Tak zaburzenia emocjonalne 15% 15% życie w strachu 16. Jak myślisz z jakiego powodu dochodzi do pojawienia się agresji w sieci? 31% b) Nie c) Nie wiem % 69% 23% 62% 46% 23% 17. Kto Twoim zdaniem może stać się ofiara cyberprzemocy? 11 12

7 35% 25% 15% 5% 21% 21% 7% 29% 7% 21% 7% 29% 14% 29% 35% 25% 15% 5% 14% 14% 14% 21% 14% 14% 14% 14% 36% 18. Czym Twoim zdaniem charakteryzują się sprawcy przemocy? 19. Czy wiesz, jak bronić się przed atakami cyberprzemocy? 7 35% 1% 22% 9% 3% 65% 13 14

8 20. Co według Ciebie należałoby zrobić, aby zapobiegać niebezpiecznym zachowaniom w sieci? 45% 35% 25% 15% 5% 44% 12% 28% 19% 34% 17% 46% uczniów zdaje sobie sprawę z zagrożeń związanych z użytkowaniem komunikatorów, czatów; 53% ankietowanych nic na ten temat nie wie. 61% respondentów słyszało o zjawisku cyberprzemocy, zaś 27% nie. 46% uczniów spotkało się ze zjawiskiem cyberbullyingu; 7% ankietowanych była ofiarą kompromitujących informacji, zaś 93% nie. 38% uczniów naszej społeczności było sprawcą ośmieszania, upokarzania i szantażowania kogoś za pośrednictwem narzędzi elektronicznych; 10 ankietowanych twierdzi, że nie podszywała się pod nikogo. III.Wyniki badań ankietowych 51% uczniów codziennie korzysta z komputera, tylko 9% rzadziej niż kilka razy w miesiącu. ankietowanych twierdzi, że spędza wystarczającą ilość czasu w Internecie, zaś co 8 uczeń zbyt dużo. 88% respondentów posiada telefony komórkowe z dostępem do Internetu. Uczniowie wiedzą do kogo zwrócić się o pomoc w przypadku cyberprzemocy: zwróciłoby się do rodziców, 31% do policji, 23% do nauczycieli. Powody agresji w sieci to: kryzys w rodzinie, konflikty między rówieśnikami, nuda, chęć zdobycia popularności, wpływ mediów, brak autorytetów, niewłaściwe relacje interpersonalne uczeń-nauczyciel. Ofiarą cyberprzemocy mogą stać się osoby: nieśmiałe, różniące się wyglądem, z niską samooceną, lizusy, skarżypyty, ciche, dobrzy uczniowie. 35% respondentów wie, jak się bronić przed atakami cyberprzemocy, zaś 65% nie. 44% uczniów rodzice kontrolują, zaś 26% nie interesuje, co robią ich pociechy

9 IV. Podsumowanie 1. Ofiara cybeprprzemocy Tylko 93% badanych osób nigdy nie było ofiarą żadnej z form cyberprzemocy, 7% osób przynajmniej raz w życiu doznały nieprzyjemności z tego powodu. 2. Sprawca przemocy Sprawca cyberprzemocy pochodzi zazwyczaj ze środowiska szkolnego ofiary i jest jej rówieśnikiem. Jedynie w przypadku przemocy werbalnej (obrażanie, szantażowanie itp.)przez Internet - sprawca często pozostaje nierozpoznany, istnieje jedynie podejrzenie, że jest w wieku szkolnym (), ponad badanych przyznaje jednak, że sprawcą był/a kolega/koleżanka ze szkoły. Dane te świadczą o tym, że zjawisko to mocno dotyka gruntu szkolnego, rzadziej dotyczy to kolegów, koleżanek spoza szkoły lub osób anonimowych. 3. Rodzaje cyberprzemocy Najczęściej występującym rodzajem cyberprzemocy jest obrażanie i wyzywanie się przez Internet (44,5%) lub telefon (43,3%). Co czwarta osoba była ośmieszana lub poniżana przez Internet lub komórkę. Osób, które były straszone lub szantażowane w Internecie było 15,8%, przez komórkę 13,6%. 4. Skutki cyberprzemocy Akty cyberprzemocy często powodują u ofiar irytację, złość, smutek lub przeciwnie obojętność. Przemoc werbalna (obrażanie, straszenie, szantażowanie itp.) przez Internet lub komórkę najczęściej wywoływała złość (35,8%). Wśród osób, które przyznały się do bycia ofiarą kompromitujących publikacji w Internecie panowały raczej mieszane uczucia, najczęściej nie umieli określić swoich uczuć, lub zaznaczali, że było im to obojętne, zaznaczyło, że było im z tego powodu smutno, 16% wystraszyło się, 12% zirytowało się a 8% poczuło wstyd. Najmocniej emocjonalnie badane osoby zareagowały na fakt podszywania się pod nich w Internecie. Aż 58% badanych zareagowało w pierwszej kolejności złością, 7% poczuło się 17 upokorzonych, 6% zawstydzonych, 4% zareagowało smutkiem, a 2% przestraszyło się. Niepokojące były wypowiedzi, w których badani reagowali groźbami lub agresją słowną a nawet fizyczną. Oto przykłady niektórych wypowiedzi: byłam dla tej osoby taka, jaka ona dla mnie ; uderzyłem tego kogoś ; chciałem to rozwiązać dyplomatycznie a jak nie było skutku to od tego są przyjaciele ; byłem tym przejęty ale mam dużo znajomych, więc sprawę wyjaśniłem z ich pomocą ; również podszywałem się pod tą osobę ; czułem się wykorzystany ; nie wiedziałam jak mam to komuś wytłumaczyć ; nie chciałam chodzić do szkoły. 5. Przeciwdziałanie cyberprzemocy Powyżej przedstawiono wyniki badań ankietowych wśród uczniów naszej szkoły, na ich podstawie możemy postawić pewną diagnozę problemu. Jednakże od samej diagnozy ważniejsze są działania, które zostaną podjęte na jej podstawie. Młodzi ludzie a zwłaszcza dzieci nie zawsze uświadamiają sobie jak krzywdzące mogą być ich działania. Aby skutecznie przeciwdziałać cyberprzemocy potrzebne są działania wielokierunkowe: profilaktyka i interwencja w szkole, rodzinie, kampanie społeczne, zmiany w prawie, poszerzanie świadomości i wiedzy z zakresu mediów elektronicznych, skuteczna pomoc ofiarą cyberprzemocy. W szkole odbywają się zajęcia dotyczące cyberprzemocy, interweniuje się w poszczególnych przypadkach przemocy, nie pozostaje się obojętnym wobec tego problemu. Jednakże biorąc pod uwagę wyniki badań ankietowych wydaje się wskazane zintensyfikowanie działań w obszarze szeroko rozumianej profilaktyki i interwencji. Przydatne strony www: (strona poświecona Dniu bezpiecznego Internetu), (strona poświecona pomocy młodym Internautom w sytuacjach zagrożeniaw sieci), (strona poświecona bezpieczeństwu w sieci) 18

10 (strony na których można zgłaszać nielegalne i podejrzane treści w Internecie), ww.sieciaki.pl (strona promująca bezpieczny Internet dla dzieci i młodzieży). 19