WARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY II WYDZIAŁ LEKARSKI. Rozprawa doktorska

Transkrypt

1 WARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY II WYDZIAŁ LEKARSKI Rozprawa doktorska Ocena czynnościowa i statyczna kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej oraz jakość życia pacjentów z zaawansowaną postacią choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego mgr Małgorzata DYMITROWICZ Promotor: Dr hab. n. med. Wojciech GLINKOWSKI Zakład Informatyki Medycznej i Telemedycyny Warszawski Uniwersytet Medyczny Warszawa 2017

2 STRESZCZENIE Wstęp. W ostatnich latach obserwowany jest wzrost liczby pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów. Do zasadniczych czynników ją wywołujących zalicza się proces starzenia oraz otyłość. Dominującym objawem schorzenia jest ból o charakterze mechanicznym, ograniczenie ruchomości w stawie, trzeszczenia podczas ruchów, niestabilność stawu, osłabienie mięśni okołostawowych, trudności w poruszaniu się, szybsze zmęczenie, a nawet cechy labilności emocjonalnej. Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej opiera się o korelację objawów klinicznych z charakterystycznymi zmianami radiologicznymi. Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego jest chorobą przewlekłą i postępującą niezależnie od leczenia, a zmiany zwyrodnieniowe nie ulegają regresji. W leczeniu wykorzystuje się metody niefarmakologiczne, farmakologiczne oraz chirurgiczne w najbardziej zaawansowanych postaciach choroby. Aktualnie złotym standardem w leczeniu zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych jest aloplastyka stawu biodrowego. Liczba operacji tego typu z roku na rok rośnie i operowane są coraz większe grupy młodszych pacjentów. Powiązanie oceny czynnościowej kręgosłupa lędźwiowego i stawu biodrowego jest rzadko podnoszonym problemem badawczym. Wraz z większym zrozumieniem zagadnień równowagi w płaszczyźnie strzałkowej tułowia i rozwojem bezpieczniejszych metod diagnostycznych rośnie zainteresowanie tematem. Badanie cech morfologii powierzchni ciała, badanie czynnościowe narządu ruchu oraz badania pomiarowe jakości życia pacjentów zaczynają mieć coraz większe znaczenie w kompleksowej ocenie stanu chorego. Cele. Głównym celem pracy była ocena stanu statycznego i czynnościowego kręgosłupa oraz jakość życia u pacjentów z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego zakwalifikowanych do zabiegu endoprotezoplastyki. Jako główną hipotezę przyjęto, że u osób z zaawansowanymi zmianami zwyrodnieniowymi stawu biodrowego następuje zmniejszenie kąta lordozy lędźwiowej, zmniejszenie zakresu ruchomości w odcinku lędźwiowym kręgosłupa oraz zwiększenie kąta nachylenia tułowia w płaszczyźnie strzałkowej. Materiał i Metody. W okresie od maja 2014 r. do czerwca 2016 r. przeprowadzono badania na grupie 166 pacjentów z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego, potwierdzoną radiologicznie. Pacjentów rekrutowano wśród oczekujących na zabieg endoprotezoplastyki stawu biodrowego w ramach projektu NR /2011,

3 finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju pt. "Komputerowy trójwymiarowy system projektowania oceny użytkowej elementów zaopatrzenia ortopedycznego u pacjentów z zaburzeniami statyki i kinematyki ciała w przebiegu cywilizacyjnych schorzeń narządu ruchu". Grupę kontrolną stanowiło kolejne 90 osób zdrowych, bez dolegliwości bólowych w obrębie stawów biodrowych oraz kręgosłupa. Wyniki kliniczne przeanalizowano pod względem zależności od płci, wieku, BMI oraz ilości zaimplantowanych endoprotez. Badania przeprowadzono za zgodą Komisji Bioetycznej (KB 22/2012). Udział pacjentów w prowadzonych badaniach był dobrowolny, wszyscy wyrazili pisemną deklarację. Wykorzystano system diagnostyczny kręgosłupa Spinal-Mouse (Idiag, Volkerswill, Szwajcaria), komputerowy trójwymiarowy system oceny postawy ciała z oprogramowaniem 3D Orthoscreen, oraz instrumenty badawcze w postaci 9 kwestionariuszy, na podstawie których zebrano szczegółowe dane dotyczące sprawności i jakości życia pacjentów. Wyniki. W porównaniu do grupy młodych, zdrowych dorosłych, do których odniesiono wyniki badań pacjentów z ChZSB wykazano: występowanie istotnych zmian w zakresie cech statycznych oraz ruchomości odcinka lędźwiowego kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej oraz czołowej. Charakterystyczne dla grupy badanych pacjentów były przykurcze zgięciowe w stawach biodrowych, zmniejszenie lordozy lędźwiowej, zwiększenie kifozy piersiowej i pochylenie całego tułowia do przodu, ponadto asymetrie w ustawieniu miednicy oraz obręczy barkowej. Wykazano zmiany zależne od płci, wieku oraz BMI. Stwierdzono, że kąt nachylenia tułowia w płaszczyźnie strzałkowej, jest większy u pacjentów starszych, płci żeńskiej oraz otyłych. Zwiększona lordoza występuje w grupie kobiet, a kifoza u mężczyzn. W badaniu dynamicznym, jak i statycznym występowała zmniejszona lordoza oraz kifoza u pacjentów starszych. W tej grupie zmniejszona była ruchomość kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym, zarówno w płaszczyźnie strzałkowej, jak i czołowej. U otyłych pacjentów wykazano zmniejszenie lordozy lędźwiowej oraz zmniejszony zakres ruchomości kręgosłupa w odcinku lędźwiowym w porównaniu do badanych z wagą normalną, czy nadwagą. Wnioski. Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego (ChZSB) charakteryzują się zmniejszeniem kąta lordozy lędźwiowej, zwiększeniem kąta nachylenia tułowia oraz zwiększeniem kąta kifozy piersiowej w porównaniu z grupą kontrolną. U pacjentów z ChZSB zmniejsza się zakres ruchomości w odcinku lędźwiowym, zarówno w zakresie maksymalnego zgięcia i wyprostu w płaszczyźnie strzałkowej, jak i zgięcia do prawego i lewego boku w płaszczyźnie czołowej. Grupę kobiet z ChZSB niezależnie od rodzaju badania

4 charakteryzuje większy kąt lordozy lędźwiowej niż mężczyzn, a grupę mężczyzn większy kąt kifozy. W grupie osób powyżej 55 roku życia występuje mniejszy kąt lordozy oraz większy kąt nachylenia tułowia do przodu w płaszczyźnie strzałkowej. U pacjentów otyłych stwierdza się mniejszy kąt lordozy oraz kąt nachylenia tułowia. U osób po 55 roku życia i otyłych dochodzi do istotnego ograniczenia zakresu ruchomości w odcinku lędźwiowym kręgosłupa w zgięciu i wyproście. W porównaniu z grupą młodych, dorosłych, u pacjentów z ChZSB występują istotnie gorsze wyniki we wszystkich badanych parametrach czynnościowych w odcinku lędźwiowym oraz w większości parametrów w odcinku piersiowym kręgosłupa, podobne zmiany występują w trójwymiarowym badaniu postawy ciała. Zastosowanie instrumentów badawczych zorientowanych na pacjenta potwierdza występowanie średniego stopnia niepełnosprawności ruchowej, pogorszenie pełnienia ról społecznych, oraz pogorszenie jakości życia. Wyniki badań własnych mogą wyznaczać cele do osiągnięcia w ramach kompleksowej fizjoterapii u pacjentów z ChZSB, czemu poświęcone powinny być dalsze badania. Słowa kluczowe: choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego, postawa ciała, jakość życia.

5 SUMMARY Introduction: The number of patients with osteoarthritis in the last several years is rising. Many osteoarthritis cases are caused mainly by aging and obesity. The dominant symptom of the disorder is a pain, limitation of joint mobility, crepitus in moving joints, instability, periarticular weakness, difficulty in movement, faster fatigue and even emotional lability. The diagnosis of degenerative disease is based on clinical symptoms and characteristic radiological changes. Osteoarthritis is a chronic and progressive disease. Degenerative changes in osteoarthritis neverregress. Non-pharmacological and pharmacological methods of treatment are used in osteoarthritis. The surgery is performed in the most severe cases. Currently, the "gold" treatment standard of severe degenerative changes is total joint arthroplasty (abbrev. TJA). The number of TJA is growing year by year, and larger groups of younger patients are also being operated. Linking the functional assessment of the lumbar spine and hip joint is rarely investigated in literature. The interest in this topic is growing due to a greater understanding of the sagittal balance issues and the development of safer diagnostic methods. The study of the surface topographicmorphology, the function of the musculoskeletal system, and measurements of the quality of life of patients are becoming increasingly important for the comprehensive assessment of the patient. Objectives: The main objective of the study was to assess the static and functional status of the spine and the quality of life in patients with severehip osteoarthritis (abbrev. HOA)waiting for the total hiparthroplasty (abbrev. THA)surgery. The reduction of the lumbar lordosis, the reduction of the range of mobility of the lumbar spine and the rise of the anteriorly forwarded vertical trunk inclination in the sagittal plane due to the hip osteoarthritis was set as the primary hypothesis. Material and Methods: The study was conducted between May 2014 and June 2016, on 166 patients with radiologically confirmed, severe hip osteoarthritis. Patients were recruited from those who were waiting for the THR surgery. The study was conducted by the project NR /2011, funded by the National Research and Development Center entitled "Computerbased three-dimensional system for design and usability evaluation of the orthopedic supplies of patients with impaired statics and kinematics of the body due to the locomotor system disorders derived from civilization".the control group consisted of 90 healthy adults, without any pain in the hip or spine. Clinical results were analyzed especially with respect to gender, age and the BMI. The study was approved by the Bioethics Commission (KB 22/2012). Patients' participation in the study was voluntary. Every subject signed an informed consent to participate in the study.

6 Spinal-Mouse Diagnostic System (Idiag, Volkerswill, Switzerland), 3D Orthoscreen computerized posture assessment system and 9-questionnaire research instruments have been used to collect detailed data on patient performance and quality of life. Results: The results of studies of patients with HOA showed: significant changes in the static surface topography measures and the mobility of the lumbar spine in the sagittal and frontal planes. The study group was characterized by a decreaseof the hip joint flexion, decreased lumbar lordosis, increased thoracic kyphosis and anterior, vertical trunk inclination in the sagittal plane and the asymmetries in the frontal pelvis and shoulder position. Gender, age and BMI values have been shown influential for the static and dynamic measurements of the spine. The angle of trunk inclination in the sagittal plane was higher in elderly, female and obese patients. Increased lordosis was found in women. An increased kyphosis was present in men. The reduced lordosis and increased kyphosis occurred in older patients, in both dynamic and static studies.the mobility of the spine in the thoracic and lumbar regionwas deteriorated both in the sagittal and the frontal plane. Obese patients showed reduced lumbar lordosis and decreased lumbar spine mobility compared to normal or overweight patients. Conclusions: Patients with hip osteoarthritis (HOA) are characterized by a reduced lumbar lordosis angle and increased lumbar and thoracic angle in comparison to a control group. A decrease of the range of motion in the lumbar region, both within the range of maximum flexion and extension in the sagittal plane, and the right and left side flexion in the frontal plane is observed in patients with HOA. The group of women with HOA, regardless of the type of study, is characterized by a greater lumbar lordosis angle than men. The group of men is characterized by a greater angle of kyphosis. In the group of patients over 55 years of age, there is a decrease of the angle of lordosis and an increasedangle of inclination of the torso forward in the sagittal plane. Obese patients have a lower lordosis angle and a sloping angle. There is a significant reduction in the range of motion in the lumbar spine in flexion and extension in HOA patients aged 55 and older. Patients with HOA have significantly worse results in all lumbar functional parameters and most parameters in the thoracic spine. Similar changes occur in a three-dimensional body posture study compared to young, healthy adults. The use of patient-oriented research instruments confirms the presence of a moderate disability, deterioration of social roles, and deterioration in the quality of life. Self-reported results may set goals for comprehensive physiotherapy in patients with HOA and further research should be carried out. Key words: hip degenerative disease, body posture, quality of life.