Czy można w okresie przejściowym przed porodem przewidywać problemy poporodowe? Can the postpartum disorders be predicted in the close-up period?

Transkrypt

1 Czy można w okresie przejściowym przed porodem przewidywać problemy poporodowe? Can the postpartum disorders be predicted in the close-up period? Zygmunt M. Kowalski Katedra Żywienia i Dietetyki Zwierząt Uniwersytet Rolniczy w Krakowie JAK PRZYGOTOWAĆ KROWĘ DO LAKTACJI? KONFERENCJA NAUKA PRAKTYCE - Kraków, 15 marca 2018 r.

2 Która krowa należy do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych, chorób infekcyjnych (nadmiernej immunosupresji), chorób przewodu pokarmowego (kwasica żwacza, przemieszczenie trawieńca) po porodzie? Jak przed porodem rozpoznać krowę, która będzie miała problemy po porodzie?

3 Która stado należy do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych, chorób infekcyjnych (nadmiernej immunosupresji), chorób przewodu pokarmowego (kwasica żwacza, przemieszczenie trawieńca) po porodzie? Jak przed porodem rozpoznać stado, które będzie miało problemy po porodzie?

4 Co oznaczać? Dlaczego? Kiedy? Wskaźniki łatwe do oznaczenia nie pracochłonne, nie drogie, nie męczące zwierząt wiarygodne (czułość i specyficzność) najlepiej gdy oznaczane bez udziału hodowcy, lekarza weterynarii, doradcy itp. automatyzacja pomiaru gromadzone na nośnikach elektronicznych łatwe do analizy, np. w programie SoL

5 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Kryterium Wartość Przyczyna 1 Zaawansowany wiek krowy 2 Wysoka wydajność mleka w poprzedniej laktacji 4 poród > kg mleka w poprzedniej 305 dniowej laktacji Większa podatność starszych krów na choroby metaboliczne, w tym na hipokalcemię i ketozę Krowa ma bardzo duży potencjał genetyczny do produkcji mleka i może taką wydajność powtórzyć w następnej laktacji

6 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Kryterium Wartość Przyczyna 3 Otłuszczenie krowa za gruba BCS w dniu zasuszenia: > 3.75 (> 4.0) pkt. wieloródki > 3.5 (> 3.75) pkt. pierwiastki Gdy > 10% krów z BCS > 4.0 pkt = zagrożenie stada!!! Nadmierne otłuszczenie stwarza ryzyko utraty apetytu oraz trudnego porodu. Jest głównym czynnikiem ryzyka zaburzeń zdrowia

7 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych

8 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Kryterium Wartość Przyczyna 4 Analiza krwi* (pobrana na czczo) Zawartość WKT (NEFA) we krwi: > 0.4 meq/litr (surowicy) (w okresie od 14 do 3 dnia przed porodem) Wskaźnik nadmiernego uwalniania rezerw tłuszczowych i możliwości zwyrodnienia tłuszczowego wątroby *stężenie NEFA we krwi po jedzeniu zmniejsza się

9 LeBlanc, 2005 Propionian AA Glicerol NEFA Glukoza Glukoneogeneza Całkowite utlenienie energia Niekompletne utlenienie ciała ketonowe BHB Acetooctan Aceton Re-estryfikacja trójglicerydy Płód Gruczoł mlekowy Magazyn w wątrobie Eksport VLDL

10 LeBlanc, 2005 Glukoza Propionian AA Glicerol Glukoneogeneza Całkowite utlenienie energia NEFA Niekompletne utlenienie ciała ketonowe Re-estryfikacja trójglicerydy Ketoza Stłuszczenie wątroby BHB Acetooctan Aceton Płód Gruczoł mlekowy Magazyn w wątrobie Eksport VLDL

11 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Overton i Burhans, 2001 Gdy przed porodem NEFA > 0.3 meq/litr (niektórzy > 0.5 meq/litr) ~ 4 X zwiększone ryzyko lewego przemieszczenia trawieńca (Cameron i in., 1998; LeBlanc i in., 2005; Carson, 2008; Ospina i in., 2010) ~ 1.5 X zwiększone ryzyko zatrzymania łożyska i metritis (Dyk, 1995; LeBlanc i in., 2004; Carson, 2008; Ospina i in., 2010) 2 3 X zwiększone ryzyko subklinicznej ketozy (Osborne, 2003; Gooijer i in., 2004; Ospina i in., 2010)

12 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych NEFA czy BHBA? Prognozowanie przemieszczenia trawieńca po porodzie, 20 stad Serum NEFA (meq/l) Cows without DA (n = 1078) Cows with DA (n = 53) Serum hydroxybutyrate ( mol/l) Cows without DA (n = 1078) Cows with DA (n = 53) Days from calving NEFA Days from calving BHBA LeBlanc i in., 2005

13 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych NEFA 0.5 meq/l 3.5 x większe ryzyko przemieszczenia trawieńca Czułość = 64% Specyficzność = 66% LeBlanc i in., 2005

14

15 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych NEFA przed porodem brak możliwości oznaczenia przy krowie tylko oznaczenie w laboratorium Można gromadzić surowicę - w zamrożeniu (do 1 miesiąca) - w lodówce (do 3 dni) - w temperaturze pokojowej (do 24 godzin) BHBA po porodzie - krew (glukometr) - mocz (paski) - mleko (K!, paski)

16 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych NEFA w surowicy krwi bardzo duża zmienność w stężeniu NEFA w surowicy krwi pomiędzy zwierzętami bardzo duża zmienność u tej samej krowy (bardzo istotny wpływ porodu) Konieczność analizy dużej liczby zwierząt, np. > 12 sztuk Uwaga!!! Stężenie NEFA wzrasta u krów zestresowanych przed pobraniem krwi

17 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Kryterium Wartość Przyczyna 5 Słaby apetyt Słaby apetyt w ostatnich dniach ciąży Duże wahania pomiędzy dniami (powyżej 2 kg suchej masy/dzień) Krowa ze słabym apetytem przed porodem ma problemy z pobraniem paszy po porodzie

18 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Określanie wypełnienia żwacza w skali 1-5 pkt (za Zaaijer i in., 2001)

19 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych 1 2 5??

20 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Określanie wypełnienia żwacza (za Burfeind i in., 2010)

21 Krowy w okresie przejściowym (-3, -2, -1 tygodnie przed porodem) Wypełnienie żwacza

22 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Kryterium Wartość Przyczyna 6 7 Krowa z historią metaboliczną Krowy z za długą poprzednią laktacją Krowa, która miała jakieś udokumentowane zaburzenie metaboliczne w poprzedniej laktacji (np. K!; repozycja trawieńca) Laktacja trwająca ponad 400 dni Duże prawdopodobieństwo podobnych zdarzeń w kolejnej laktacji Długie laktacje są najczęściej wynikiem trudności z zacieleniem, a ich następstwem jest nadmierna kondycja

23 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Kryterium Wartość Przyczyna 8 Krowa kulawa Punktacja za chód 3 pkt. (grzbiet łukowato wygięty gdy stoi i gdy chodzi) 9 Ciąża mnoga Potwierdzona USG Krowa kulawa pobiera za mało paszy, nie podchodzi do stołu paszowego Ryzyko trudnego porodu i komplikacji poporodowych, które prowadzą do utraty apetytu, a ten do problemów metabolicznych

24 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Bliźnięta??? 90% skuteczności gdy badanie do 60 dnia ciąży

25 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Kryterium Wartość Przyczyna 10 Krowy pozytywne na choroby zakaźne, w tym na paratuberkulozę 11 ph moczu 12 Za długi okres zasuszenia Diagnoza lub nosicielstwo potwierdzone laboratoryjnie Obojętne; gdy alkaliczne (tj. ponad 7-8) = ryzyko hipokalcemii > 80 dni Wysoki stopień ryzyka problemów poporodowych (immunosupresja) Przyczyny zalegania poporodowego lub subklinicznej hipokalcemii: metaboliczna alkaloza, hipomagnezemia, hipo- lub hiperfosfatemia Gdy za długi to możliwość otłuszczenia i problemów z tym związanych

26 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych Kryterium Wartość Przyczyna Krowa z wysoką LKS w poprzedniej laktacji Zdiagnozowane mastitis lub problemy z wymieniem w okresie zasuszenia 15 Wiek 1. wycielenia > 800 dni LKS powyżej 1 mln w przynajmniej 1 miesiącu poprzedniej laktacji Badanie kliniczne krowy i wymienia w okresie zasuszenia Duże prawdopodobieństwo powtórzenia problemu W laktacji problem może się pogłębić Jałówki otłuszczone, ryzyko ketozy i stłuszczenia wątroby

27 Kryteria przydziału krowy zasuszonej do grupy ryzyka zaburzeń metabolicznych

28 Czy można przewidzieć ketozę? Pkt. za BCS grupy Pkt. za chód Pkt. za poród

29 Czy można przewidzieć ketozę? Płeć cielęcia Bliźnięta Martwy poród Długość okresu ciąży Numer laktacji

30 Krowy zakwalifikowane do grupy ryzyka.. wymagają specjalnego traktowania (prewencja!) - drenching - Kexxtone - bolusy Ca - wlewy wapniowe - większa uwaga na dobrostan!!! - intensywny monitoring po porodzie!!!

31 Krowy zakwalifikowane do grupy ryzyka Ocena ryzyka!!! 1. Jeżeli spełnia chociaż jeden z warunków to należy grupy ryzyka 2. Indeks ryzyka

32 Indeks ryzyka Nr Cecha Punkty Wynik 1 Laktacja Wysoka wydajność mleka w poprzedniej laktacji, kg/305 dni Otłuszczenie, pkt. BCS 3,5 3,75 4,0 4,5 4 Zawartość WKT we krwi, mmol/litr < 0,4 0,4 0,6 > 0,8 5 Wypełnienie żwacza, pkt Historia metaboliczna (K!, PT) NIE TAK 7 Za długa poprzednia laktacja, dni Kulawa, pkt Ciąża mnoga NIE TAK 10 Pozytywna na choroby zakaźne, w tym na paratuberkulozę NIE TAK 11 ph moczu ,5 7,5-8 > 8 Razem

33 Indeks ryzyka Ryzyko Punkty Brak 3 Niskie 4-8 Średnie 9-12 Duże Bardzo duże Pewność!!! 21

34 Indeks ryzyka (przykład) Nr Cecha Punkty Wynik 1 Laktacja (wiek) Wysoka wydajność mleka w poprzedniej laktacji, kg/305 dni Otłuszczenie, pkt. BCS 3,5 3,75 4,0 4,5 3 4 Zawartość WKT we krwi, mmol/litr < 0,4 0,4 0,6 > 0,8 3 5 Wypełnienie żwacza, pkt Historia metaboliczna (K!, PT) NIE TAK 2 7 Za długa poprzednia laktacja, dni Kulawa, pkt Ciąża mnoga NIE TAK 0 10 Pozytywna na choroby zakaźne, w tym na paratuberkulozę NIE TAK 0 11 ph moczu ,5 7,5-8 > 8 1 Razem 15 Ocena ryzyka duża

35 Indeks ryzyka (przykład)

36 Indeks ryzyka (przykład)

37 Indeks ryzyka (przykład)

38 Automatycznie tworzona lista danych wykazy Wykaz krów zagrożonych chorobami (grupa ryzyka) Wykaz krów do badania poziomu ciał ketonowych we krwi Wykaz krów.

39 Lista procedur do wykonania alarm wykonaj w danym dniu, u danej krowy Alarm u następujących krów oceń dzisiaj kondycję Alarm u następujących krów zmierz dzisiaj zawartość ciał ketonowych we krwi Alarm u następujących krów zasuszonych zmierz dzisiaj ph moczu Alarm u następujących krów.

40 Podsumowanie Jaki model pracy doradcy żywieniowego, zootechnika, lekarza weterynarii?

41 Dziękuję za uwagę!