WYKORZYSTANIE CZASU WOLNEGO PRZEZ STUDENTÓW WROCŁAWSKICH UCZELNI

Transkrypt

1 Marta Drozdowska Małgorzata Leśniak-Johann Janusz Marak WYKORZYSTANIE CZASU WOLNEGO PRZEZ STUDENTÓW WROCŁAWSKICH UCZELNI Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu

2 Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu Marta Drozdowska Małgorzata Leśniak-Johann Janusz Marak WYKORZYSTANIE CZASU WOLNEGO PRZEZ STUDENTÓW WROCŁAWSKICH UCZELNI Wrocław 2018

3 Publikacja finansowana z dotacji podmiotowej przyznanej przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego na utrzymanie potencjału badawczego na Wydziale Ekonomiczno-Menedżerskim w Wyższej Szkole Handlowej we Wrocławiu w 2018 roku (nr /E-708/S/2018) Recenzja dr hab. Mariusz Sołtysik Korekta, skład i łamanie Zuzanna Helis (Helis House. Wydawnictwo) ISBN Copyright by Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu, Wrocław 2018 Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu ul. Ostrowskiego Wrocław Druk i oprawa Drukarnia Sowa, Warszawa

4 Spis treści 1. Wprowadzenie Czas wolny i aktywności wolnoczasowe w świetle literatury przedmiotu Założenia metodologiczne badań nad czasem wolnym studentów Wrocławia i jego wykorzystaniem na turystykę i rekreację ruchową Charakterystyka ankietowanych osób Czas wolny ankietowanych osób oraz sposoby jego wykorzystania w dni powszednie Ilość czasu wolnego w dni powszednie Formy spędzania czasu wolnego w tygodniu Czas wolny ankietowanych osób oraz sposoby jego wykorzystania w dni weekendowe Ilość czasu wolnego w weekendy Formy spędzania czasu wolnego w mieście podczas weekendu Sposób spędzania czasu wolnego wyjeżdżając poza miasto Czas wolny ankietowanych osób oraz sposoby jego wykorzystania podczas wakacji i ferii zimowych Ilość czasu wolnego w czasie ferii i wakacji Kierunki wyjazdów wakacyjnych studentów wrocławskich uczelni Formy spędzania wakacji poza miejscem Wrocławiem Plany dotyczące ilości czasu wolnego Analiza porównawcza wyników badań nad czasem wolnym i jego wykorzystaniem w 1999 i 2017 roku Podsumowanie 98

5 Bibliografia 103 Spis rycin 105 Spis tabel 107 Załącznik 1 Kwestionariusz dotyczący młodzieży szkolnej i akademickiej, wykorzystany w latach Załącznik 2. Kwestionariusz dotyczącej młodzieży akademickiej, wykorzystany w roku

6 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Wprowadzenie Wrocław jest czwartą metropolią w Polsce pod względem liczby mieszkańców ( osób) 1 oraz trzecią, po Warszawie i Krakowie, pod względem liczby studentów. W 2017 r. we Wrocławiu studiowało blisko 120 tysięcy osób, co oznacza, że co piąty mieszkaniec Wrocławia to student. Akademicka oferta Wrocławia charakteryzuje się bardzo szerokim wachlarzem kształcenia. Miasto posiada bardzo silny potencjał naukowo-badawczy, gdyż na jego obszarze funkcjonuje obecnie dziewięć publicznych szkół wyższych (plus filia krakowskiej szkoły teatralnej), które zarówno kształcą kadry, jak i prowadzą badania naukowe w różnych dziedzinach 2, największe z nich: Politechnika Wrocławska ( studentów), Uniwersytet Wrocławski (26 000) oraz Uniwersytet Ekonomiczny (14 500). W mieście zlokalizowanych jest kilkanaście uczelni niepublicznych, które oferują studia ekonomiczne, medyczne, techniczne, filologiczne, turystyczne, artystyczne, humanistyczne, społeczne, prawno-administracyjne. Jest to zarówno wielki potencjał miasta, jak i wyzwanie. Miasto zawdzięcza studentom tysiące miejsc pracy, znaczną część popytu rynkowego oraz atmosferę młodości i spontaniczności. W strategii Wrocław w perspektywie 2020 plus 3 miasto za jeden z celów stawia sobie zapewnienie dobrych warunków studiowania we Wrocławiu oraz rozwiązania lokalowe i komunikacyjne, służbę zdrowia i ofertę rekreacji dopasowane do potrzeb studentów. Wyraźnie widoczne jest również ot- 1 Stan na 31 grudnia 2016 r. na podstawie stat.gov.pl. 2 Diagnoza Wrocławia [online]: -Wroclawia.pdf, data dostępu: Strategia Wrocław w perspektywie 2020 plus [online]: dokumenty/1250/strategia-wroclaw2020-pl.pdf, data dostępu:

7 8 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... warcie systemu edukacyjnego na zagranicę, wymiana międzynarodowa uczniów i studentów, anglojęzyczna oferta studiów, międzynarodowa współpraca przy programach kształcenia. Autorzy publikacji podjęli się przeprowadzenia badań bazujących na pierwszych w Polsce kompleksowych badaniach rozmiarów czasu wolnego i jego wykorzystania na rekreację ruchową i turystykę, które w latach przeprowadził interdyscyplinarny zespół badaczy, po części składający się z realizatorów współczesnych badań. Celem badania w 2017 r., podobnie jak 18 lat temu, było rozpoznanie rozmiarów czasu wolnego mieszkańców Wrocławia, w tej publikacji docelowo studentów, oraz sposobów i uwarunkowań jego wykorzystania. O wartości niniejszego opracowania przesądzają nie tylko wyniki badania przeprowadzonego w 2017 r., ale również, i przede wszystkim, możliwość poznania przemian, jakie nastąpiły w zakresie rozmiarów czasu wolnego i sposobów jego wykorzystania przez studentów Wrocławia. Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat w formach i zakresie czasu wolnego nastąpiły dwie istotne zmiany. Pierwszą jest powstanie wielu wyższych uczelni prywatnych, które w przeciwieństwie do studiów na uczelniach państwowych są płatne. Również wiele uczelni państwowych uruchomiło pełnopłatne studia, zwłaszcza niestacjonarne. Dominujący obecnie model studiów płatnych stanowi obecnie dla znacznej części młodzieży akademickiej jeden z istotnych czynników podejmowania stałej lub dorywczej pracy zarobkowej. Skutkiem tego jest, jak się wydaje, drastyczne zmniejszenie budżetu czasu wolnego studentów. Konsekwencją tego zjawiska powinny być, jak można sądzić, istotne przemiany sposobów wykorzystania tak okrojonego czasu wolnego. Drugim bardzo istotnym zjawiskiem jest dynamiczny rozwój Internetu i narzędzi mobilnych (SoLoMo social, local, mobile), które coraz silniej absorbują młodych ludzi, odciągając ich od turystyki i aktywnej rekreacji. W związku z powyższym autorzy za dwie główne hipotezy badawcze przyjęli: 1. Dominujący obecnie model studiów pełnopłatnych zmusił znaczną część młodzieży akademickiej do podejmowania stałej lub dorywczej pracy zarobkowej. Konsekwencją tego zjawiska powinny być, jak

8 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów... 9 można sądzić, istotne przemiany sposobów wykorzystania tak okrojonego czasu wolnego. 2. Dominującą formą spędzania czasu wolnego przez wrocławskich studentów jest wypoczynek bierny Czas wolny i aktywności wolnoczasowe w świetle literatury przedmiotu Termin czas wolny można najkrócej określić jako część czasu, jaka pozostaje do dyspozycji człowieka. Takie ujęcie czasu wolnego ma niewątpliwie walor zwięzłości, jednak nie uwzględnia jego złożoności. Inaczej bowiem rozumie swój czas wolny np. przedsiębiorca, a inaczej pracownik w jego firmie, inaczej rolnik, a inaczej pracownik nauki czy artysta. W każdym przypadku musi nastąpić, nie zawsze łatwe, rozróżnienie czasu pracy, czasu wypełniania innych obowiązków poza pracą, np. obowiązków rodzinnych, od czasu, który dana osoba może poświęcić na odpoczynek, rozrywkę czy kultywowanie, rozwijanie własnych zainteresowań. Czas wolny jest przedmiotem zainteresowań wielu nauk, zwłaszcza filozofii, socjologii, psychologii, pedagogiki, ekonomii, nauk o zarządzaniu, nauk o kulturze fizycznej, nauk medycznych. Każdy z wymienionych obszarów nauki interesuje się nieco innymi aspektami czasu wolnego. W związku z tym w literaturze można spotkać wiele interesujących definicji i rozważań na temat czasu wolnego. W filozofii ścierają się poglądy na istotę czasu. Jedni sądzą, że zjawisko czasu jest niezależne od żadnego innego układu. Czas w tym ujęciu jest zjawiskiem samoistnym, podobnie jak przestrzeń. Inne stanowisko, które można określić jako relatywistyczne, wiąże czas ze zmianami zachodzącymi w świecie materialnym. W definiowaniu rozróżnia się czas fizyczny traktowany jako zjawisko obiektywne oraz czas psychologiczny jako zjawisko subiektywne. J. Neulinger 4, z punktu widzenia psychologii społecznej zauważa, iż definiowanie czasu wolnego może mieć charakter obiektywny i subiektywny. Obiektywnie czas wolny to czas pozostający poza czasem pracy w wyłącznej dyspozycji jednostki. Subiektywnie to 4 Neulinger J., The psychology of leisure, McGraw-Hill, New York 1981.

9 10 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... określony stan umysłu przesądzający osobistą percepcję i wnioskowanie co do ilości i jakości podejmowanych czynności, zatem czas wolny staje się subiektywnym postrzeganiem aktualizowanego lub tylko wyobrażonego działania w danym czasie fizycznym. Na szczególną uwagę zasługuje definicja sformułowana przez francuskiego socjologa J. Dumazediera, a przyjęta w międzynarodowych badaniach problematyki czasu wolnego, prowadzonych pod auspicjami UNESCO: Czas wolny obejmuje wszystkie zajęcia, którym jednostka może oddawać się z własnej chęci bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości lub swego kształcenia (bezinteresownego), swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym, po uwolnieniu się od obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych. Stosuje się na ogół trzy pojęcia na określenie czasu wolnego: free time, leisure time oraz leisure. Zdaniem N.P. Millera 5, free time to czas będący do dyspozycji jednostki według jej uznania (to czas wolny od przymusów biologicznych i ekonomicznych). Leisure time jest odcinkiem czasu wolnego (owego free time), który jest przeznaczony na realizowanie wartości wolnoczasowych. M. Siemieński i A. Kamiński nazwali tę kategorię czasu wczasami, wczasowaniem. Natomiast termin leisure rezerwują na oznaczanie kompleksu samorealizacji i samowzbogacenia, osiąganych przez jednostkę w wyniku wykorzystania czasu wolnego na wybraną przez siebie aktywność, która dostarcza odprężenia, co jest główną, choć nie jedyną funkcją czasu wolnego. Czas wolny jest ważnym elementem jakości życia. Od ilości czasu i sposobów jego wykorzystania zależy jakość: wykonywanej pracy, kształtowania i doskonalenia zawodowego, codziennego samopoczucia i zdrowia, czyli jakość życia. Podobnie edukacja, jeśli ma być skuteczna, powinna obejmować wszystkie sfery aktywności życiowej człowieka, w tym jego czas wolny 6. Drugim, obok określenia istoty czasu wolnego, ważnym problemem badawczym jest poznanie sposobów jego wykorzystania przez różne grupy ludzi. L. Milian 7 wskazuje na ideologię czasu wolnego, która powo- 5 Jankowski D., Pedagogika kultury. Studia i koncepcja, Impuls, Kraków 2006, s Zandecki A., Wykształcenie a jakość życia. Dynamika orientacji młodzieżowej szkół średnich, Toruń, Poznań 1999; Daszykowska J., Czas wolny a jakość życia nauczycieli studiujących, Kraków 2005, s. 9 za: Kwilecki K., Rozważania o czasie wolnym wybrane zagadnienia. WSH, Katowice, 2011, s Milian L.: Socjologia czasu wolnego. Wiedza o czynnościach swobodnie wybieranych, Wy-

10 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów duje koncentrację dobrodziejstwa czasu wolnego na bezpośrednim jego związku z działaniami osobistymi ludzi i wynikającymi z nich korzyściami zwanymi dążeniem do życiowego dobrostanu. Tenże autor wyodrębnił z punktu widzenia socjologii kilka funkcji czasu wolnego, wskazujących w istocie na sposoby wykorzystania tego czasu. Należą do nich: odpoczynek, czyli regeneracja sił psychicznych i fizycznych, zabawa, rozrywka, rekreacja, samodoskonalenie w modelu i praktyce społecznej. K. Migdał 8 dokonał kategoryzacji zachowań w czasie wolnym. Zaliczył do nich: 1. Czynności z nastawieniem na rekreację: 1.1. Odpoczynek bierny minimum ruchu i aktywności umysłowej, np. surfowanie po Internecie, gry komputerowe, oglądanie TV, słuchanie muzyki, oglądanie imprez sportowych i innych, poza domem i w domu, czytanie czasopism i książek, zabawa wymagająca minimum wysiłku, plażowanie, przesiadywanie w kawiarniach, picie piwa i innych napojów zawierających alkohol Odpoczynek aktywny aktywność umysłowa i fizyczna: wykonywanie różnych prac i czynności sprawiających przyjemność oraz zabawa wymagająca wysiłku, np. gry zabawowe, taniec, śpiew, muzykowanie, majsterkowanie, praca w ogrodzie, długie i intensywne spacery, jazda na rowerze, wędrówki piesze na różnych dystansach, sport amatorski i zajęcia fizyczne, takie jak wędrówki w trudnym terenie i na długich dystansach, bieganie, aerobik, gry sportowe (tenis, badminton, siatkówka, koszykówka, piłka ręczna i nożna), trudne ćwiczenia w siłowniach, wspinaczka i wiele podobnych Kontakty społeczne spotkania w grupach rodzinnych i koleżeńskich. Mogą zawierać różne czynności, zarówno zaliczane do biernych, jak i aktywnych. daw. Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, Gdańsk Migdał K.: Psychologia czasu wolnego, AlmaMer Szkoła Wyższa, Warszawa 2011.

11 12 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów Praktyki religijne: Udział w nabożeństwach i innych ceremoniach i spotkaniach, pielgrzymowanie. 3. Czynności z nastawieniem na działanie twórcze, uczenie się, pomaganie innym: Samodzielne uczenie się, studiowanie, amatorska twórczość artystyczna, rzemieślnicza, działalność społecznikowska, ochrona środowiska naturalnego, opieka nad niepełnosprawnymi itp. 4. Turystyka w różnych formach: Turystyka ze względu na miejsce, jakie zajmuje w dziedzinie społeczno- -gospodarczej, jest zjawiskiem wielorako złożonym. Turystyka zajmuje stosunkowo niewielki wycinek czasu w życiu człowieka w porównaniu z czasem przeznaczonym na pracę, naukę szkolną i inne zajęcia, a jednak ze względu na jej znaczenie, głównie ekonomiczne, ale także społeczne, kulturalne oraz polityczne, jest obszernym terenem badań dla wielu nauk, w tym także dla psychologii. 5. Zachowania społeczne, antyspołeczne i patologiczne: Do zachowań tego rodzaju należą: wandalizm polegający na niszczeniu, w tym także wiele form pseudograffiti, nadmierne picie alkoholu, narkotyzowanie się, hazard, prostytucja. 6. Dodatkowa praca zarobkowa: W czasie wolnym (weekendy i urlopy) wiele osób pracuje zarobkowo, podejmując różne zajęcia krótkoterminowe. W ten sposób czas wolny traci swój pierwotny charakter. Jest to niewątpliwie bardzo wartościowa kategoryzacja zachowań w czasie wolnym, jednak ze względu na dużą szczegółowość i wynikającą stąd obszerność, trudna do bezpośredniego wykorzystania w badaniu ilościowym, jakim jest ankieta. Znajomość zagadnień związanych z wielkością czasu wolnego i sposobów jego wykorzystania jest niezwykle istotna dla bliższego poznania: realizowanego systemu wartości, stylu życia, zdolności wytwór-

12 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów czych ludności, poziomu regeneracji jej sił witalnych, modelu konsumpcji, zachowań nabywczych. Wiedza pochodząca z badań czasu wolnego i jego zagospodarowania jest, a przynajmniej powinna być, wykorzystywana praktycznie, zwłaszcza przez podmioty przygotowujące oferty wolnoczasowe. Wydawać by się mogło, że ze względu na wysoką rangę poznawczą i aplikacyjną omawiane zagadnienie jest przedmiotem powszechnych, wieloaspektowych analiz, a tymczasem badania czasu wolnego i jego wykorzystania są prowadzone w Polsce sporadycznie, wybiórczo i przede wszystkim lokalnie. Nową i bardzo powszechnie wykorzystywaną aktywnością wolnoczasową jest obecnie Internet. Jego powszechność i dostępność w ostatnich latach znacząco wpłynęła na strukturę spędzania czasu wolnego. Zgodnie z Raportem Cisco 9, opartym na badaniu 1800 studentów i pracowników w młodym wieku, co trzeci z nich uważa Internet za podstawowy czynnik niezbędny do życia, porównywalny z powietrzem, wodą, pokarmem i schronieniem, co potwierdza coraz istotniejszą rolę sieci w życiu człowieka. Ponad połowa respondentów stwierdziła również, że nie mogłaby żyć bez Internetu, określając go jako integralny element ich życia. Coraz częściej w literaturze pojawia się określenie Społeczeństwo 2.0, które bezpośrednio nawiązuje do powszechnie przyjętego WEB 2.0, które jest współczesnym sposobem zarówno wykorzystania, jak i tworzenia i upowszechniania zasobów Internetu poprzez generowanie treści przez użytkowników, a tym samym oddając im tworzenie większość treści w Internecie. Aktywność w sieci jest bardzo zróżnicowana, do najpopularniejszych form korzystania należą: komunikowanie się (poczty mailowa, rozmowy, rozmowy wideo, czaty), serwisy społecznościowe (np. Facebook, Twitter, Pinterest), multimedia i rozrywka (np. YouTube), poszerzanie osobistych zainteresowań, 9 Cisco Connected World Technology Report, 2014, [online] solutions/collateral/enterprise/connected-world-technology-report/ccwtr-press-deck. pdf, data dostępu:

13 14 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... zdobywanie wiedzy i edukacja, planowanie i organizowanie (np. wakacje, remont), zarządzanie sprawami finansowymi, szukanie pracy i kontakty zawodowe (np. LinkedIn, pracuj.pl), gry online, zakupy online. Ryc. 1. Najpopularniejsze serwery w WEB 2.0 Źródło: 2014 design by: Leverage, 2017 designed by: MerketinStrategyX.com. Najbardziej popularne serwisy internetowe mają miliony użytkowników (ryc. 1), którzy codziennie korzystają z ich oferty.

14 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Ryc. 2. Populacja ludności, która używa komputer lub Internet na co dzień, UE-28, Źródło: People who used a computer or the internet on a daily basis, EU-28, (% share) [online] dostępne na: ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index. php?title=file:people_who_used_a_computer_or_the_internet_on_a_daily_basis,_ EU-28,_ _(%25_share)_BYIE18.png, data dostępu: Ryc. 3. Ludność, która korzysta z Internetu na co dzień, w zależności od wieku i wykształcenia, UE-28, 2016 Źródło: ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=file:people_who_ used_the_internet_on_a_daily_basis,_by_age_and_by_formal_education,_eu- 28,_2016_(%25_share)_BYIE18.png, data dostępu: O powszechności Internetu świadczy również dostępność do niego w gospodarstwach domowych. Jak podaje Eurostat 10, w UE w 2016 r. 95% 10 Access to computers and the internet, by type of household, EU-28, (% share) [online], dostępne na: ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=file:access_

15 16 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... gospodarstw domowych, w których były dzieci i 82% gospodarstw domowych, w których nie było dzieci, posiadało dostęp do Internetu (ryc. 2). Dodatkowo na co dzień z komputera oraz Internetu korzysta więcej młodzieży (kolejno 90 i 80%) niż osób dorosłych (70 i 63%) 11 (ryc. 3). Zagadnieniem czasu wolnego ludzi młodych zajmuje się wielu naukowców i organizacji. Jednymi z ważniejszych, regularnie prowadzonych badan jest seria: The Young Europeans Reports 12 prowadzona przez Komisje Europejską i bazująca na badaniach ankietowych wśród młodych Europejczyków (15 24) jako część The Eurobarometer. Pierwsze badania zostały przeprowadzone w 1982 r., kolejne w 1987, 1990, 1997, 2001 i 2007, swoim zasięgiem objęły kraję obecnych dla czasu badania członków Unii Europejskiej. aktywny wypoczynek (spacery, jazda na rowerze, sport) spotkania towarzyskie czytanie Internet i gry komputerowe ogladanie TV słuchanie muzyki kino, teatr, koncerty obowiązki domowe zakupy praca zarobkowa gra na instrumentach wolontariat, praca społeczna inne Ryc. 4. Aktywności podczas czasu wolnego młodych mieszkańców EU (15 24) w roku 2007 Źródło: Young Europeans A survey among young people aged between in the European Union Analytical Report, 2007, [online]: ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/flash/fl_202_en.pdf, data dostepu: to_computers_and_the_internet,_by_type_of_household,_eu-28,_ _(%25_ share)_byie18.png, data dostępu: People who used a computer or the internet on a daily basis, EU-28, (% share) [online] dostępne na: ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index. php?title=file:people_who_used_a_computer_or_the_internet_on_a_daily_basis,_eu- 28,_ _(%25_share)_BYIE18.png, data dostępu: The Young Europeans Reports, [online]: ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/ archives/eb_special_en.htm, data dostępu:

16 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Wyniki badań z 2007 r. wskazują na dwa najczęściej praktykowane aktywności wśród młodych Europejczyków: aktywność ruchowa (45% respondentów spaceruje, jeździ na rowerze, uprawia sport etc.) oraz spotkania towarzyskie (40% respondentów spotyka się ze znajomymi na wspólne posiłki, tańce, drinki, randki etc.). Powyższe wyniki są zbliżone dla wszystkich krajów członkowskich. Potwierdza też się w nich stereotyp, że kobiety więcej czasu spędzają na czytanie niż mężczyźni, którzy wolą wolny czas poświęcić na surfowanie po sieci Założenia metodologiczne badań nad czasem wolnym studentów Wrocławia i jego wykorzystaniem na turystykę i rekreację ruchową Wychodząc naprzeciw wyzwaniu bliższego poznania zagadnień wykorzystania czasu wolnego, interdyscyplinarny zespół pracowników wrocławskich uczelni wyższych: Akademii Wychowania Fizycznego, Uniwersytetu i Akademii Ekonomicznej podjął w latach pierwsze w Polsce kompleksowe badanie rozmiarów czasu wolnego i jego wykorzystania na rekreację ruchową i turystykę. Celem tego badania było rozpoznanie rozmiarów budżetu czasu wolnego mieszkańców Wrocławia oraz sposobów i uwarunkowań jego wykorzystania. Badaniem objęto równolegle trzy grupy mieszkańców Wrocławia: młodzież szkolną i akademicką, osoby w wieku produkcyjnym, osoby w wieku poprodukcyjnym (powyżej 60 lat). W pierwszej grupie badaniem objęto dwie zbiorowości mieszkańców Wrocławia: młodzież szkolną i akademicką w wieku od 14 do 25 lat, stale zamieszkującą we Wrocławiu oraz osoby w wieku powyżej 15 lat nie uczące się już, utrzymujące się z pracy zarobkowej, emerytury, renty, zasiłku i innych źródeł dochodów, mające stałe miejsce zamieszkania we Wrocławiu. Badania miały postać ankiety bezpośredniej i przeprowadzone zostały z pierwszą z wymienionych grup w szkołach podstawo- 13 Young Europeans A survey among young people aged between in the European Union Analytical Report, 2007, [online]: ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/ flash/fl_202_en.pdf, data dostepu:

17 18 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... wych, średnich, pomaturalnych i wyższych, a z drugą grupą w miejscach zamieszkania ankietowanych osób. Badanie miało charakter reprezentacyjny i objęło 0,54% zbiorowości generalnej, tj osób, z tego 631 uczniów ostatnich klas szkół podstawowych, liceów ogólnokształcących i zawodowych, techników zawodowych oraz zasadniczych szkół zawodowych, 243 studentów państwowych i prywatnych szkół wyższych oraz policealnych, 1577 nie uczących się już osób w wieku produkcyjnym (tj. od 16 do 60 lat) i 364 osoby w wieku poprodukcyjnym (powyżej 60 lat). Zastosowano wówczas dwie różne metody doboru respondentów do utworzonych składowych prób empirycznych: młodzieży uczącej się i pozostałych mieszkańców Wrocławia. W odniesieniu do próby młodzieży szkolnej i akademickiej zastosowano dobór losowo-warstwowy, ze względu na dostępność danych o tej zbiorowości, natomiast próbę pozostałych mieszkańców Wrocławia utworzono drogą losowania wielostopniowego. W pierwszym przypadku poszczególne warstwy utworzyli uczniowie szkół podstawowych, liceów ogólnokształcących, liceów zawodowych, zasadniczych szkół zawodowych, szkół policealnych oraz studenci państwowych i prywatnych szkół wyższych. Zachowując rozkład proporcjonalny, losowano najpierw szkoły, a następnie klasy szkolne, w odniesieniu zaś do studentów: uczelnie, a następnie wydziały, lata i grupy studenckie. W drugim przypadku losowano kolejno dzielnice, osiedla, ulice, budynki i mieszkania. W obydwu przypadkach z kolejnych zbiorowości losowano 40 lub 50% jednostek. Badania zostały przeprowadzone przez ankieterów, którymi byli studenci Akademii Wychowania Fizycznego i Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Opierając się na dorobku nauki w zakresie czasu wolnego, a zwłaszcza wykorzystując definicje J. Dumazediera 14 i E. Wnuka-Lipińskiego 15, w badaniach własnych, na kwestionariuszu ankiety umieszczono definicję czasu wolnego w brzmieniu Czasem wolnym jest czas, jaki pozostaje nam do osobistej dyspozycji po spełnieniu obowiązków zawodowych, szkolnych, rodzinnych, domowych, religijnych oraz po zaspokojeniu potrzeb biologicznych organizmu (tj. snu, posiłków, higieny osobistej). 14 Dumazedier J., Problemes actuels de la socjologie du loisir, RISS, vol. XII, nr 4, UNESCO, Paris Wnuk-Lipiński E., Praca i wypoczynek w budżecie czasu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydaw. PAN, Wrocław-Gdańsk 1972.

18 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Tak zdefiniowany czas wolny został poddany badaniu w następujących przekrojach: w dniach nauki szkolnej (badanymi jednostkami czasu były godziny i minuty), w soboty i niedziele (badanymi jednostkami czasu były godziny i minuty), w okresie wakacji (badanymi jednostkami czasu były dni). W badaniu do zajęć w czasie wolnym zaliczono następujące: 1. Pozostając w mieście: a. oglądanie telewizji, słuchanie radia, b. czytanie prasy, książki, c. majsterkowanie, robótki ręczne, gry komputerowe itp., d. spotkanie towarzyskie w swoim domu, e. wizyta u rodziny, przyjaciół we Wrocławiu, f. wyjście do kina, teatru, muzeum, na imprezę, do kawiarni itp., g. spacerowanie, odwiedzanie sklepów itp., h. bieganie, jazda na wrotkach, łyżwach, łyżworolkach, deskorolce itp., i. przejażdżka rowerem, j. ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp., k. zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie, gry zespołowe itd.), l. kąpiel, plażowanie nad wodą, m. inne formy rekreacji we Wrocławiu. 2. Wyjeżdżając poza miasto: a. wypoczynek nad jeziorem lub rzeką (plażowanie, kąpiel), b. wyjazd na ryby, c. wyjazd do lasu, d. piesza wędrówka turystyczna, e. wycieczka rowerowa, f. wycieczka samochodem osobowym, g. wycieczka autokarowa, h. wyjazd w góry na narty, sanki, i. narciarstwo nizinne, biegowe, j. wyjazd do rodziny, przyjaciół poza Wrocławiem.

19 20 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Ankietyzacja odbyła się w drugiej połowie 1998 r. i w pierwszej połowie 1999 r. Dane zawarte w wypełnionych kwestionariuszach zweryfikowano pod względem kompletności i rzetelności zapisów, eliminując kwestionariusze niespełniające tych wymogów. Do analizy danych wykorzystano technikę komputerową. W celu określenia współzależności między preferowanymi przez respondentów zachowaniami rekreacyjno-turystycznymi a wybranymi czynnikami, które kształtują, jak założono, te zachowania, posłużono się programem komputerowym Statistica, wykorzystującym jako miarę zależności współczynnik fi Yule a, bazujący na wartości statystyki chi-kwadrat. Zdaniem zespołu badawczego, przyjęta i konsekwentnie respektowana metoda badań zapewniła reprezentatywność i wiarygodność otrzymanych wyników. Uzyskano wówczas cenne metodycznie i poznawczo wyniki dotyczące zróżnicowania wielkości i sposobów wykorzystania czasu wolnego w dni powszednie, świąteczne i wakacyjno- -urlopowe w poszczególnych, badanych grupach ludności. Rezultaty badawcze stanowiły przedmiot licznych publikacji. Uzyskane w latach wyniki badań i zebrane wówczas doświadczenia zachęciły zespół pracowników Katedry Turystyki i Rekreacji Wyższej Szkoły Handlowej we Wrocławiu, składający się po części z realizatorów poprzednich badań, do ponownego przeprowadzenia na terenie Wrocławia zbliżonych metodycznie badań, tym razem na próbie 1000 osób. Badanie zostało przeprowadzone w 2017 roku. Celem badania, podobnie jak w latach , było rozpoznanie rozmiarów czasu wolnego mieszkańców Wrocławia oraz sposobów i uwarunkowań jego wykorzystania. Badaniem objęto równolegle trzy zbiorowości mieszkańców Wrocławia, wykorzystując dwa rodzaje kwestionariuszy ankiety. Odnosiły się one odpowiednio do: studentów w wieku od 17 do 26 lat, uczącej się we Wrocławiu, mających stałe miejsce zamieszkania we Wrocławiu, mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym, mieszkańców Wrocławia w wieku emerytalnym (60+). Badania miały postać ankiety bezpośredniej i przeprowadzone zostały z młodzieżą akademicką w szkołach wyższych. Badanie studentów Wrocławia miało charakter quasi-reprezentacyjny i objęło 0,2% zbioro-

20 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów wości generalnej, tj. 213 osób (58% kobiet i 42% mężczyzn). W odniesieniu do próby badawczej młodzieży akademickiej zastosowano dobór losowo-warstwowy, ze względu na dostępność danych o tej zbiorowości. Operat losowania stanowili studenci państwowych i prywatnych szkół wyższych. Zachowując rozkład proporcjonalny losowano najpierw uczelnie, a następnie wydziały, lata i grupy studenckie. Badania zostały przeprowadzone metodą CAWI (Computer Assisted Web Interviews). Wywiad przeprowadzony poprzez otrzymanie kwestionariusza drogą internetową oraz wypełnienie go on-line. Linki do ankiet zostały rozesłane wśród wykładowców wrocławskich uczelni, którzy rozpowszechnili je wśród swoich studentów. Uzyskano 213 poprawnie wypełnionych kwestionariuszy ankietowych. Pytania dotyczyły czasu wolnego i jego wykorzystania w 2017 r.: w dniach powszednich (od poniedziałku do piątku), w wolne soboty i niedziele (istotne zwłaszcza dla studentów pracujących), w okresie wakacji. W badaniu do zajęć w czasie wolnym, po analizie i dopasowaniu do współczesnych trendów spędzania czasu wolnego zaliczono: 1. Pozostając w mieście: a. spacery, odpoczynek na świeżym powietrzu, b. bieganie, jazda na wrotkach, łyżwach, łyżworolkach, deskorolce itp., c. rower, d. kluby fitness, siłownie, e. zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie, gry zespołowe itd.), f. kąpiel, plażowanie nad wodą gry komputerowe, komórkowe, g. Internet, h. telewizja, filmy, i. spotkania towarzyskie, j. kina, muzea, teatry, galerie itp., k. czytanie książek, l. czytanie prasy, m. słuchanie radia, muzyki, n. hobby (np. zbieractwo, majsterkowanie),

21 22 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... o. zakupy, p. dokształcanie się, q. inne formy rekreacji we Wrocławiu. 2. Wyjeżdżając poza miasto: a. wypoczynek nad jeziorem lub rzeką (plażowanie, kąpiel), b. wyjazd na ryby, c. wyjazd do lasu, d. piesza wędrówka turystyczna, e. wycieczka rowerowa, f. wycieczka samochodem osobowym, g. wycieczka autokarowa, h. wyjazd w góry na narty, sanki, i. narciarstwo nizinne, biegowe, j. wyjazd do rodziny, przyjaciół poza Wrocławiem, k. wypoczynek w domku letniskowym poza Wrocławiem, l. inne sposoby rekreacji poza Wrocławiem. 3. Wyjeżdżając na wakacje lub ferie zimowe: a. wczasy nad jeziorem lub rzeką w Polsce, b. wczasy w lesie w Polsce, c. wczasy nad morzem w Polsce, d. wczasy w górach w Polsce, e. wczasy lub wycieczki zagraniczne, f. pobyt na wsi u gospodarzy lub u rodziny, g. pobyt w domu letniskowym poza Wrocławiem, h. wczasy w siodle, i. samochodowe wycieczki krajoznawcze, j. wędrówki rowerowe poza Wrocławiem, k. wędrówki piesze poza Wrocławiem, l. wędrówki kajakowe lub żeglarskie, m. wędrówki autostopem, n. backpacking, o. inne formy spędzenia wakacji poza Wrocławiem. Dane zawarte w wypełnionych kwestionariuszach zweryfikowano pod względem kompletności i rzetelności zapisów, eliminując kwestionariusze niespełniające tych wymogów. Do analizy danych wykorzystano technikę komputerową.

22 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Większość zmiennych zależnych przyjętych w badaniu do określenia zróżnicowania wrocławskich studentów pod względem wykorzystania czasu wolnego ma charakter jakościowy. W związku z tym wykorzystano miary statystyczne do oceny różnic między jednostkami tj. liczebność, udział procentowy oraz tablice kontyngencji (krzyżowe). Do oceny zależności statystycznych pomiędzy zmiennymi zależnymi i niezależnymi obliczono współczynniki kontyngencji, phi oraz przeprowadzono testy Χ 2 (chi kwadrat) wraz z poprawką na ciągłość Yatesa. Obliczeń dokonano przy wykorzystaniu programu statystycznego SPSS Statistics 17. Zestawienie najważniejszych wyliczeń zamieszczono w tekście. Test Χ 2 (chi kwadrat) niezależności Pearsona jest jednym z testów, który ma na celu wskazanie zależności między zmiennymi nominalnymi. Istotą testu jest porównywanie wartości obserwowanej i oczekiwanej zmiennej. kk xx 2 = (OO jj EE jj ) 2 jj 1 gdzie: O j zdarzenia obserwowane [ang. observed] E j zdarzenia spodziewane [ang. expected] Aby móc przeprowadzić test muszą być spełnione następujące wymogi: co najmniej 30 jednostek analizy (N>30), nie więcej niż 20% obserwacji może zawierać liczebność <5. Jeśli ten warunek nie jest spełniony, należy zagregować dane lub zastosować poprawkę na ciągłość Yatesa. Użycie testu Χ 2 wymaga postawienia dwóch hipotez badawczych: H 0 nie istnieje istotny statystycznie związek między zmiennymi, H 1 istnieje istotny statystycznie związek między zmiennymi. Interpretujemy statystykę chi-kwadrat, stopnie swobody (df-) oraz poziom istotności (p- -istotność dwustronna asymptotyczna). H 0 można odrzucić wówczas, gdy odczytany poziom istotności p jest mniejszy lub równy 0,05. Jeśli p jest wyższe od tego poziomu, nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej. EE jj

23 24 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Statystyka chi-kwadrat mierzy całkowitą rozbieżność pomiędzy obserwowanymi liczbami komórek a liczbami oczekiwanymi przy założeniu, że proporcje kolumnowe we wszystkich kolumnach są równe. Większa wartość statystyki chi-kwadrat oznacza większą rozbieżność pomiędzy obserwowanymi a oczekiwanymi liczbami komórek jest to lepszy dowód na to, że proporcje kolumnowe nie są równe i że hipoteza niezależności zmiennych jest błędna. Df (stopnie swobody) są potrzebne do obliczenia poziomu istotności testu. Obliczono wartość statystyki chi-kwadrat. W celu ustalenia, czy otrzymany dowód jest wystarczający do odrzucenia hipotezy niezależności zmiennych, obliczona zostaje wartość istotności. Wartość istotności stanowi prawdopodobieństwo, że wartość krytyczna statystyki z rozkładu chi-kwadrat przy df stopniach swobody jest mniejsza niż statystyka chi-kwadrat. Ponieważ wartość istotności jest mniejsza niż poziom alfa określony na karcie Testy, hipotezę niezależności zmiennych można odrzucić przy poziomie istotności 0, IBM Knowledge Center SSLVMB_24.0.0/spss/tables/sig_tests_chisq_ex.html z dnia ).

24 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Charakterystyka ankietowanych osób W badaniu ankietowym wzięło udział 213 osób. Wśród respondentów widać niewielką przewagę kobiet, które stanowiły 58% badanych (ryc. 5), co jest odzwierciedleniem struktury studentów według płci w Polsce. W badaniach nie było preferencji co do poziomu studiów (licencjacki, magisterski), aczkolwiek zadbano, aby studenci studiów pierwszego i drugiego stopnia stanowili dwie, możliwie równoliczne grupy badawcze. Najbardziej liczna grupa wiekowa respondentów (55%) to lata. 6% to studenci w wieku powyżej 26 lat, z czego 90% tej grupy to studenci niestacjonarni, którzy na co dzień pracują, mają założone rodziny, a studia często są dla nich uzupełnieniem wykształcenia niezbędnym w karierze zawodowej. Nową grupę wiekową studentów we Wrocławiu stanowią najmłodsi studenci z Ukrainy, którzy zaczynają studia już w wieku 17 lat, będąc osobami niepełnoletnimi (ryc. 5). W badaniach wzięli udział głownie studenci stacjonarni (87%), którzy często większość czasu poświęcają na naukę i życie studenckie, nie podejmując pracy zarobkowej. Stanowią oni modelowy wzór profilu studenta i jego preferencji oraz zwyczajów w zakresie spędzania czasu wolnego. W Polsce w 2016 r. studiowało prawie 1,350 miliona studentów, z czego 77% na uczelniach publicznych. Co trzeci student studiuje niestacjonarnie, przy czym wyraźna różnica jest wśród studentów uczelni publicznych, gdzie aż 90% studiuje stacjonarnie, natomiast wśród uczelni niepublicznych proporcje są zbliżone, z niewielką przewagą na rzecz studiów niestacjonarnych (51%) % respondentów deklaruje, że pochodzi z Wrocławia, pozostali to przyjezdni. 19% ankietowanych 17 Bdl.stat.gov.pl.

25 26 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... pochodzi z Dolnego Śląska, 35% stanowią przyjezdni z Polski, ale spoza Dolnego Śląska. 15% ankietowanych to przyjezdni z zagranicy. A B KOBIETA MĘŻCZYZNA LAT LATA LAT 26 LAT I WIĘCEJ C D STACJONARNE NIESTACJONARNE WROCŁAW DOLNY ŚLASK POZA WROCŁAWIEM POLSKA POZA DOLNYM ŚLĄSKIEM ZAGRANICA E Z INNYMI WSPÓŁLOKATORAMI SAMODZIELNIE Z RODZICAMI Z PARTNERKĄ / PARTNEREM Z RODZINĄ (ŻONA, DZIECI) INNE

26 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów F WROCŁAW DOLNY ŚLĄSK POZA WROCŁAWIEM POLSKA POZA DOLNYM ŚLĄSKIEM ZAGRANICA Z INNYMI WSPÓŁLOKATORAMI SAMODZIELNIE Z RODZICAMI Z PARTNERKĄ / PARTNEREM Z RODZINĄ (ŻONA, DZIECI) G 15% 3% UNIWERSYTET WROCŁAWSKI 44% WYŻSZA SZKOŁA HANDLOWA WE WROCŁAWIU 38% POLITECHNIKA WROCŁAWSKA H 20% 24% STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE ZARZĄDZANIE 16% 23% TURYSTYKA I REKREACJA BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE 17% POZOSTAŁE KIERUNKI STUDIÓW yc. 5. Charakterystyka respondentów według: A płci, B wieku, C formy studiów, D miejsca pochodzeni Ryc. 5. Charakterystyka respondentów według: A płci, B wieku, C formy studiów, D miejsca pochodzenia, E sposobu zamieszkania, F miejsca pochodzenia a sposobu zamieszkania, G uczelnią, H kierunku studiów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

27 28 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Zagraniczni studenci studiujący we Wrocławiu głównie pochodzą z Ukrainy, ale również respondentami są studenci z Białorusi i Kazachstanu, w ostatnich latach jest to bardzo wyraźny trend w polskich uczelniach, gdzie odsetek studentów zagranicznych stale rośnie, są to głównie przyjezdni z krajów Europy Wschodniej. Dodatkowo szacuje się, że obecnie aż 10% mieszkańców Wrocławia to Ukraińcy. Ponad połowa badanych studentów deklaruje, że mieszka z innymi współlokatorami (27%) lub samodzielnie (26%) (ryc. 5). Co czwarty student nadal mieszka z rodzicami, taka forma zamieszkania jest najpopularniejsza wśród studentów z Wrocławia, aż 68% z nich deklaruje, że mieszka z rodzicami. Jest to z pewnością najbardziej ekonomiczne i. często najwygodniejsze rozwiązanie dla studenta. Najbardziej zróżnicowaną grupę pod względem sposobu zamieszkania stanowią mieszkańcy Dolnego Śląska spoza Wrocławia. Zamieszkanie z innymi współlokatorami jest najpopularniejsze wśród studentów krajowych spoza Dolnego Śląska, aż 54% deklaruje, że mieszka z. innymi współlokatorami, a kolejne 12%, że z partnerką lub partnerem, te dwa sposoby zamieszkania są najbardziej optymalne, aby mieszkać ekonomicznie i w miarę możliwości wygodnie. 6% studentów spoza Dolnego Śląska deklaruje, że nadal mieszka z rodzicami, wszyscy z nich są studentami niestacjonarnymi, dlatego dojazdy nie są dla nich tak uciążliwe, jak byłyby w przypadku studentów stacjonarnych. Żaden ze studentów zagranicznych nie deklaruje zamieszkania z rodzicami, co z przyczyn odległościowych wydaje się być rzeczą naturalną. W ankiecie wzięli udział studenci z trzech wrocławskich uczelni, dwóch publicznych: Uniwersytetu Wrocławskiego, Politechniki Wrocławskiej oraz z jednej niepublicznej Wyższej Szkoły Handlowej we. Wrocławiu (ryc. 5). Studenci reprezentowali łącznie siedem kierunków studiów, maksymalnie zróżnicowanych: od kierunków technicznych: matematyka, architektura, informatyka; przez społeczne: stosunki międzynarodowe, zarządzanie, turystyka i rekreacja, bezpieczeństwo narodowe.

28 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Czas wolny ankietowanych osób oraz sposoby jego wykorzystania w dni powszednie 3.1. Ilość czasu wolnego w dni powszednie Ponad połowa ankietowanych (54%) deklaruje, że średnio dziennie posiada od 2 do 4 godzin czasu wolnego. Co czwarty badany ma do 2 godzin czasu wolnego, a co ósmy deklaruje, że powyżej 6 godzin dziennie (ryc. 6A). uczelnie planują zajęcia dydaktyczne w taki sposób, aby również w tygodniu studenci mogli mieć wolne dni od zajęć. Pomimo tego 74% studentów deklaruje, że nie ma dnia wolnego w okresie poniedziałek piątek (ryc. 6B). Możemy przypuszczać, że czas ten jest przeznaczany na pracę zarobkową, w zdecydowanej mierze dorywczą. Jedynie niewielki odsetek studentów deklaruje pracę zarobkową w pełnym wymiarze. Częściej etatową pracę zarobkową deklarują studenci narodowości ukraińskiej, dla których obowiązek uzyskania wizy pobytowej w Polsce wymusza stacjonarną formę kształcenia na uczelniach. Co szósty student wskazuje, że posiada 1 2 dni wolne w tygodniu, a co dziesiąty, że 3 dni i więcej. W analizie wskazano na czynniki, które różnicują badaną zbiorowość studentów pod względem ilości deklarowanego czasu wolnego.

29 30 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... A B DO 2H DZIENNIE POWYŻEJ 2 DO 4H DZIENNIE POWYŻEJ 4 DO 6H DZIENNIE POWYŻEJ 6H DZIENNIE BRAK DNI WOLNYCH 1-2 DNI W TYGODNIU 3 DNI I WIĘCEJ Ryc. 6. Ilość czasu wolnego w okresie poniedziałek-piątek. A średnia ilość czasu wolnego dziennie, B liczba dni wolnych w tygodniu Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Wśród czynników, które mają wpływ na deklarowaną ilość czasu wolnego studentów można wymienić wiek, rodzaj uczelni, sposób zamieszkania, posiadanie samochodu, miejsce pochodzenia oraz dochód do dyspozycji (tab. 1). Jak wskazują wyniki testu chi-kwadrat oraz współczynnik kontyngencji, istnieje istotna statystycznie zależność między średnią deklarowaną ilością czasu wolnego studentów w ciągu tygodnia pracującego a ich wiekiem, rodzajem i kierunkiem studiów, sposobem zamieszkania, posiadaniem samochodu, miejscem pochodzenia i dochodem do dyspozycji. Przy czym najsilniejsza zależność odnosi się do rodzaju uczelni (C=0,563, Phi=0,681), kierunku studiów (C=0,566, Phi=0,686) oraz miesięcznego dochodu (C=0,406, Phi=0,444) i miejsca pochodzenia (C=0,397, Phi=0,433) (tab. 1). W toku analizy przyjęto również hipotezy zerowe (H o ) mówiące o braku istotnej statystycznie zależności między średnią deklarowaną ilością czasu wolnego studentów a płcią oraz formą studiów, na co wskazuje istotność asymptotyczna testu chi-kwadrat większa niż 0,05. Jak można było przypuszczać płeć nie jest zatem czynnikiem różnicującym ilość czasu wolnego studentów w ciągu tygodnia pracującego, co w kontekście równości płci jest zjawiskiem oczekiwanym. Forma studiów także nie jest czynnikiem różnicującym zbiorowość studentów w tym

30 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów zakresie, między innymi ze względu na zbyt małą skłonnością studentów studiów niestacjonarnych do wzięcia udziału w przeprowadzonym badaniu ankietowym oraz zacieraniem się różnic w ilości czasu wolnego w okresie poniedziałek-piątek między studentami studiów dziennych i zaocznych. Tab. 1. Skrócone wyniki statystyczne tablic krzyżowych zależność między średnią deklarowaną ilości czasu wolnego studentów w tygodniu pracującym a wybranymi zmiennymi niezależnymi Średnia ilość wolnego czasu w ciągu tygodnia (godz.) a: N % Obserwacje uwzględnione chi-kwadrat Pearsona Testy chi-kwadrat df (stopnie swobody) Miara symetryczna istotność asymptot. dwustr. współczynnik kontyngencji C 1 istotność przybliżona płeć ,5 3, ,475 0,137 0,475 wiek ,6 16, ,040 0,286 0,040 rodzaj uczelni ,6 84, ,000 0,563 0,000 kierunek studiów ,5 86, ,000 0,566 0,000 forma studiów ,5 9, ,055 0,219 0,055 sposób zamieszkania ,5 27, ,006 0,362 0,060 posiadanie samochodu ,0 12, ,013 0,256 0,013 miesięczny dochód do dyspozycji ,3 34, ,001 0,406 0,001 miejsce pochodzenia ,6 30, ,002 0,397 0,002 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Jak się okazuje wiek jest czynnikiem wpływającym na deklarowaną ilość czasu wolnego studentów w okresie poniedziałek-piątek, jednak zależność jest raczej słaba (C=0,286, Phi=0,299) (tab. 1). Wynika to przede wszystkim z faktu, że mamy do czynienia z wiekowo w miarę jednorodną grupą społeczną, co jest widoczne w rozkładzie. Większość studentów deklaruje czas wolny w granicach 2 4 godzin, szczególnie studenci w wieku powyżej 23 lat (ponad 50%). Młodsze roczniki studentów

31 32 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... mają więcej czasu wolnego w ciągu tygodnia, nawet 2 3 dni (kategoria inne) deklaruje ok. 40% studentów w tej grupie wiekowej (ryc. 7A). Ogromna większość studentów Politechniki Wrocławskiej (90%) deklaruje 2 4 godz. czasu wolego w ciągu dnia, podczas gdy 45% studentów Uniwersytetu Wrocławskiego posiada tego czasu najwięcej, nawet 2 3 dni w tygodniu. Różnica wynika zapewne ze specyfiki studiów na obu uczelniach, gdzie większe zaangażowanie jest potrzebne na studiach technicznych. Studenci Wyższej Szkoły Handlowej są najbardziej zróżnicowani pod tym względem, bez występowania wyraźnych dominant. Studenci uczelni prywatnych częściej niż państwowych podejmują pracę zarobkową w pełnym wymiarze czasu pracy. Potwierdzenie rozkładu czasu wolnego w tygodniu jest widoczne w zróżnicowaniu według kierunków studiów. Studenci kierunków technicznych posiadają mniej czasu wolnego niż studenci nauk społecznych, ekonomicznych oraz politycznych. 90% studentów studiów technicznych (matematyka, informatyka) ma 2 4 godzin dziennie czasu wolnego, podczas gdy studenci pozostałych kierunków są bardziej różnorodni pod tym względem i rozkład jest bardziej równomierny (ryc. 7B, 7C). A B 60% 100% Wiek lat 50% Wiek lata Wiek >23 lata 90% 80% Uniwersytet Wrocławski WSH Politechnika Wrocławska 70% 40% 60% 30% 50% 40% 20% 30% 20% 10% 10% 0% do 2 godz./dzień 2-4 godz./dzień 4-6 godz./dzień >6 godz./dzień inne 0% do 2 godz./dzień 2-4 godz./dzień 4-6 godz./dzień >6 godz./dzień inne C D 100% kierunek studiów Stosunki międzynarodowe 60% samodzielnie 90% 80% kierunek studiów Zarządzanie 50% z rodziną z innym współlokatorem z partnerem/partnerką kierunek studiów Turystyka i rekreacja 70% 60% kierunek studiów Bezpieczeństwo wewnętrzne 40% 50% kierunek studiów studia techniczne 30% 40% 30% 20% 20% 10% 10% 0% do 2 godz./dzień 2-4 godz./dzień 4-6 godz./dzień >6 godz./dzień inne 0% do 2 godz./dzień 2-4 godz./dzień 4-6 godz./dzień >6 godz./dzień inne

32 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów E F 60% <400 zł 70% Wrocław 50% zł zł 60% Dolny Śląsk poza Wrocławiem Polska poza Dolnym Śląskiem >2000 zł Zagranica 50% 40% 40% 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% do 2 godz./dzień 2-4 godz./dzień 4-6 godz./dzień >6 godz./dzień inne 0% do 2 godz./dzień 2-4 godz./dzień 4-6 godz./dzień >6 godz./dzień inne G 50% 45% tak 40% nie 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% do 2 godz./dzień 2-4 godz./dzień 4-6 godz./dzień >6 godz./dzień inne Ryc. 7. Ilość czasu wolnego deklarowanego przez wrocławskich studentów według: A wieku, B uczelni, C kierunku studiów, D sposobu zamieszkania, E dochodu do dyspozycji, F miejsca pochodzenia, G dyspozycji samochodu Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. 50% studentów mieszkających z rodzinami, partnerem lub samodzielnie deklaruje 2 4 godziny czasu wolnego dziennie. Pozostałe grupy studentów z podziałem na formę zamieszkania nie różnicują się tak bardzo, nie przekraczając udziału 20% (ryc. 7D). Studenci z najmniejszym dochodem do 400 zł miesięcznie w 55% procentach deklarują 2 4 godziny dziennie czasu wolnego. 40% studentów z najwyższym dochodem tj zł na miesiąc posiada 1 2 dni wolnego w tygodniu, jedynie 5% z nich deklaruje więcej niż 6 godzin czasu wolnego dziennie. Większość swojego czasu spędzają na wypracowaniu dochodów w tygodniu, więc brakuje czasu dla siebie. Więcej czasu wolnego w tygodniu posiadają osoby z dochodem zł/miesiąc, 25% z nich deklaruje więcej niż 6 godzin dziennie, a ponad 30% 1 2 dni w tygodniu. Zapewne większość tych studentów nie pracuje zarobkowo

33 34 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... przynajmniej na etacie, studiuje w systemie dziennym i jest utrzymywana przez rodziców (ryc. 7E). Istnieje różnica w posiadaniu czasu wolnego między polskimi i zagranicznymi studentami. Większość polskich studentów ma od 2 4 godz./dzień czasu wolnego, podczas gdy wśród studentów zagranicznych nie ma jednoznacznej dominanty w tym zakresie, mniej więcej po 20% osób deklaruje czas wolny w każdej z analizowanych klas czasowych. Grupa studentów zagranicznych jest wewnętrznie zróżnicowana, są w niej osoby studiujące oraz łączące pracę zawodową ze studiami. Studenci pochodzący z Wrocławia w 60% deklarują 2 4 godz./dzień czasu dla siebie, studenci polscy mieszkający poza Dolnym Śląskiem 1 2 dni w tygodniu (30%) (ryc. 7F). Na podstawie badań można stwierdzić mały wpływ dostępu do samochodu przez studentów na długość czasu wolnego. Samochód jest jedynie w niewielkim stopniu wykorzystywany w tygodniu do organizacji czasu wolnego. 45% studentów posiadających samochód ma 1 2 dni wolnego w tygodniu pracującym (ryc. 7G) Formy spędzania czasu wolnego w tygodniu Deklarowane sposoby spędzania czasu wolnego przez wrocławskich studentów w czasie dni powszednich są zróżnicowane. Najczęściej wybierane przez studentów formy spędzania czasu wolnego to spacery i odpoczynek na świeżym powietrzu (88% respondentów), słuchanie muzyki (87%), Internet (86%), spotkania towarzyskie (86%), dokształcanie się (82%), oglądanie telewizji (81%) oraz zakupy (77%) (ryc. 8). Większość z nich są to formy biernego wypoczynku. Wyjątkiem są spacery, które należą do najbardziej podstawowych form rekreacji ruchowej, niewymagającej żadnych dodatkowych umiejętności. Najrzadziej przez wrocławskich studentów wskazywane były inne sposoby spędzania czasu wolnego (28% ankietowanych) (np. wolontariat, gotowanie, spanie, gry planszowe, rysowanie, gra na instrumentach, prace w ogrodzie), fitness i siłownia (44%), wyjazdy rekreacyjne i turystyczne (46%), hobby (53%) oraz jazda na rowerze (49%). Uderza-

34 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów jące jest proporcja pomiędzy biernymi i aktywnymi formami spędzania czasu wolnego, na korzyść form biernych (ryc. 8). W toku analizy wskazano również na współwystępowanie aktywności deklarowanych przez studentów. Spacery i odpoczynek na świeżym powietrzu to aktywność, która jest wybierana najczęściej zarówno przez amatorów aktywnego, jak i biernego wypoczynku. Poprzez swoją prostotę w formie i brak konieczności posiadania dodatkowych umiejętności jest pewnym uniwersalnym sposobem na wypoczynek dla wrocławskich studentów. Respondenci, którzy chodzą na spacery również częściej jeżdżą na rowerze (C=0,475), uczestniczą w zajęciach sportowo-rekreacyjnych (C=0,482), surfują w Internecie (C=0,498), grają w gry komputerowe (C=0,479), czytają prasę (C=0,467) i czytają książki (C=0,439) (ryc. 8). Studenci, którzy spędzają czas wolny surfując w Internecie, częściej również spotykają się towarzysko (C=0,662), słuchają radia (C=0,600), oglądają telewizję (C=0,591), grają w gry komputerowe (C=0,524), czytają książki (C=0,497) oraz w wolnych chwilach spacerują i spędzają czas na świeżym powietrzu (C=0,498). Spotkania towarzyskie to przede wszystkim domena studentów, którzy surfują w Internecie (C=0,662), oglądają telewizję (C=0,626), słuchają radia (C=0,593) oraz chodzą na zakupy (C=0,505) w swoim czasie wolnym. Dokształcają się zwykle studenci, którzy w wolnym czasie także czytają książki (C=0,518), słuchają radia (C=0,503), poświęcają czas na rozwijanie swojego hobby (C=0,516) oraz innych aktywności np. wolontariatu, a także surfują w Internecie (C=0,436), a czasami uczestniczą w zajęciach sportowo-rekreacyjnych (C=0,419) Oglądanie telewizji deklarują zwykle respondenci, którzy w przewadze czas wolny spędzają w sposób bierny, tj. uczestniczą w spotkaniach towarzyskich (C=0,626), surfują w Internecie (C=0,591), czytają książki (C=0,500) czy chodzą do kina (C=0,479) (ryc. 8). Wśród aktywności, na które wrocławscy studenci poświęcają 12 godzin i więcej w tygodniu prym wiedzie słuchanie muzyki (15% respondentów), Internet (13%), dokształcanie się (11%) oraz spotkania towarzyskie (8%).

35 36 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Na drugim biegunie są aktywności, na które respondenci poświęcają minimalną ilość czasu, tj. do 1 godziny w tygodniu. Wśród nich znajdują się czytanie prasy (48% respondentów), spacery i wypoczynek na świeżym powietrzu (48%), zakupy (36%), czytanie książek (32%), dokształcanie się (32%), słuchanie muzyki (31%), rower (30%), hobby (30%), bieganie (26%) oraz zajęcia sportowo rekreacyjne (24%) (ryc. 8). W miarę równomierną strukturę według spędzanego czasu wolnego ma Internet i słuchanie muzyki. Oznacza to, że są to aktywności angażujące zarówno przez dłuższy i krótki czas. Słuchanie muzyki jest również współwystępujące i towarzyszące z innymi formami czasu wolnego. Jak się okazuje, aktywnością krótkoczasową wrocławskich studentów jest oglądanie telewizji (33% respondentów przeznacza na nią 2 3 godzin w tygodniu), zakupy (29% przeznacza 2 3 godz., 36% do 1 godz. w tygodniu), spotkania towarzyskie (29% respondentów przeznacza 2 3 godz., 26% 4 5 godz. w tygodniu), spacery i odpoczynek na świeżym powietrzu (37% przeznacza do 1 godz./tydzień; 27% 2 3godz. tygodniowo) (ryc. 8). Jednym z najbardziej czasochłonnych zajęć jest surfowanie w Internecie, co trzeci ankietowany deklaruje, że poświęca na niego minimum 1 godz. dziennie. Młode pokolenie, zwane pokoleniem sieci, bez Internetu nie wyobraża sobie życia, jest on swoistym rdzeniem, podstawą ich egzystencji i rozwoju 18. Co więcej z Internetu korzystamy już nie tylko przy komputerze, ale również w tablecie czy komórce, a dwóch na trzech respondentów deklaruje, że na co dzień korzysta z minimum dwóch różnych urządzeń z dostępem do Internetu (ryc. 8). 18 Misiewicz M., Nowe media nowe społeczeństwo, [w:] Dacko-Pikiewcz Z., Walancik M. (red.), Współczesne społeczeństwo w wirtualnej rzeczywistości wielość szans i dylematów, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls 2014, s. 51.

36 37 spacery, odpoczynek na świeżym powietrzu słuchanie radia, muzyki Internet spotkania towarzyskie dokształcanie się telewizja, filmy zakupy czytanie książek czytanie prasy gry komputerowe, komórkowe rower kina, muzea, teatry, galerie itp hobby (np. zbieractwo, majsterkowanie itp.) zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie, gry zespołowe) bieganie, jazda na łyżwach, łyżworolkach, wrotkach, deskorolce itp wyjazd rekreacyjny lub turystyczny poza miasto kluby fitness, siłownie inne sposoby spędzania czasu wolnego % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 12h w tygodniu i więcej 6-11h w tygodniu 4-5h w tygodniu 2-3h w tygodniu do 1h w tygodniu wcale Ryc. 8. Wykorzystanie czasu wolnego w okresie poniedziałek-piątek (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

37 38 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Obok Internetu najpopularniejszą formą spędzania czasu wolnego jest słuchanie muzyki, radia oraz audiobooków. Często jest to rodzaj aktywności odprężającej i towarzyszącej (innym czynnościom). Aż czterech na pięciu studentów deklaruje dokształcanie się, które wydaje się być czynnikiem warunkującym zarówno sukces edukacyjny jak i zawodowy studentów, którzy po godzinach uczestniczą w dodatkowych zajęciach językowych, zawodowych kursach doszkalających, praktykach, stażach, przygotowują się do różnych konkursów, egzaminów czy wystąpień i rozmów kwalifikacyjnych (ryc. 8). Spośród aktywnych form spędzania czasu wolnego podczas dni powszednich, którą przynajmniej przez 1 godz. w tygodniu deklaruje aż 88% ankietowanych, są spacery i odpoczynek na świeżym powietrzu. Regularne zakupy w tygodniu deklaruje czterech na pięciu studentów. O ile zakupy spożywcze jeden, dwa razy w tygodniu są rzeczą naturalną i niezbędną do codziennego funkcjonowania, o tyle spędzanie długich godzin w sklepach jest często formą zabijania nudy, a nawet uzależnienia, 5% respondentów deklaruje, że w tygodniu na zakupy poświęca minimum 12 godz., co daje prawie dwie godziny dziennie. Trzech na czterech respondentów deklaruje czytanie książek, z czego połowa poświęca na nie minimum 4 godz. tygodniowo. Trochę mniejszym zainteresowaniem cieszy się czytanie prasy, które deklaruje 2/3 respondentów, a zaledwie 6% regularnie czyta gazety (minimum 30 min dziennie). Siłownie i kluby fitness (44%), wyjazdy turystyczne lub rekreacyjne poza miasto (47%) oraz bieganie i różne formy skatingu (50%). Prawie 30% ankietowanych deklaruje inne sposoby spędzania czasu wolnego, wśród nich powtarzają się: gra na instrumentach, taniec, drzemki w ciągu dnia, pisanie wierszy, powieści, wyjazdy na koncerty, joga, gotowanie, praca przy motorze, samochodzie, prace w ogrodzie. Podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki mają wpływ na wybór aktywności wolnoczasowych przez wrocławskich studentów w czasie od poniedziałku do piątku. W tym celu wykorzystano testy chi-kwadrat oraz obliczono współczynniki kontyngencji C. Warto zaznaczyć na wstępnie, że rozkład żadnej z analizowanych aktywności nie wykazuje związku istotnie statystycznego z płcią respondentów, co oznacza, że te same aktywności wolnoczasowe w czasie od poniedziałku

38 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów do piątku wybierają równie często studentki, jak i studenci. Nie można wskazać w analizowanej grupie studentów typowych form spędzania czasu wolnego tylko dla kobiet lub tylko dla mężczyzn. Jest to zasadnicza różnica w porównaniu do starszych grup wiekowych, zwłaszcza seniorów, gdzie rola kobiety w społeczeństwie była jednoznacznie zdefiniowana i typowo damskie formy czasu wolnego są do wskazania. Również w wielu przypadkach wiek nie jest czynnikiem różnicującym zbiorowość studentów wrocławskich uczelni, wyjątkiem są spotkania towarzyskie. Grupa studentów okazuje się być w miarę jednorodna wiekowo, co ma swoje odzwierciedlenie w zbliżonym do ogólnego rozkładu częstości wielu aktywności wolnoczasowych. Najwięcej podejmowanych aktywności w czasie wolnym ma związek z rodzajem uczelni, a szczególnie z kierunkiem studiów podejmowanych przez młodych ludzi. Zwykle zależności te nie są jednak silne. Poniżej wskazano na najsilniejsze zależności pomiędzy zmiennymi niezależnymi a najczęściej wybieranymi przez studentów aktywnościami wolnoczasowymi wyrażonymi współczynnikiem kontyngencji C. Czas poświęcony na spacery, wypoczynek na świeżym powietrzu przez studentów wrocławskich uczelni okazuje się być uniwersalnym sposobem na szybką regenerację sił; istnieje słaby istotny statystycznie związek pomiędzy ilością czasu wolnego w tygodniu (C=0,388) oraz silniejszy związek z kierunkiem studiów (C=0,508). Druga w kolejności wyboru przez studentów aktywność słuchanie muzyki. Ilość czasu poświęcona na tę aktywność nie zależy od ilości czasu wolnego w okresie poniedziałek-piątek, co oznacza, że studenci łączą słuchanie radia czy audiobooków z innymi aktywnościami przez siebie podejmowanymi, bez szkody na rzecz tych drugich. Czynniki, które warunkują tę aktywność wolnoczasową to sposób zamieszkania (C=407), rodzaj uczelni (C=0,371). Jak widać jednak, zależności nie są silne. Ilość czasu poświęconego przez studentów na aktywność w Internecie jest zależna od ilości czasu wolnego ogółem (C=0,474), od kierunku studiów (C=0,476), rodzaju uczelni (C=0,467), miejsca pochodzenia (C=0,399). Zależności te nie są jednak bardzo silne, jednak można wskazać na kilka prawidłowości. Znaczną część czasu w Internecie poświęcają osoby, które mają od 2 do 4 godz. wolnego dziennie, tj. 38% respondentów poświęca 4 5 godz.

39 40 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... na Internet a prawie co trzeci 6 11 godz. tygodniowo. Co drugi student, który ma 1 2 dni wolne w tygodniu (kategoria inne), co trzeci posiadający więcej niż 6 godz. wolnego oraz co piąty dysponujący czasem wolnym w wymiarze 4 6 godz./dziennie deklaruje wolnoczasową aktywność w Internecie w wymiarze 6 11 godz./tydzień. Internet nie jest sposobem spędzania czasu wolnego dla 13% dysponujących wolnym czasem 1 2 dni w tygodniu, 35% posiadających więcej niż 6 godz./dziennie, a także dla co piątego studenta z czasem wolnym 4 6 godz./dziennie oraz do 2 godz./ dziennie. W najliczniejszej grupie studentów dysponującej 2 4 godz. dziennie czasu wolnego najczęściej na surfowanie w sieci poświęcają 2 3 godz./tygodniowo (33% ankietowanych) i 4 5 godz./tydzień (36%). W grupie osób z najmniejszą ilością czasu wolnego tj. do 2 godz./dzień co trzeci student spędza 4 5 godz./tygodniowo w Internecie (ryc. 9A). 27% ankietowanych studentów kierunku Stosunki międzynarodowe (SM), 39% Zarządzania (ZA), 10% Turystyki i rekreacji(tir), 15% Bezpieczeństwa wewnętrznego (BW) nie korzysta z Internetu wcale w czasie wolnym godz. tygodniowo korzysta 39% studentów BW, 38% TiR i co trzeci student SM oraz co piąty student ZA i jedynie 8% studiów technicznych (matematyka, informatyka). W rozkładzie korzystania z internetu przez studentów wrocławskich uczelni widoczne są dwie dominanty czasowe wśród uczestników studiów BW, TiR i SM. Studenci ci najczęściej korzystają z Internetu po 4 5 godz. tygodniowo i 6 11 godz. tygodniowo, przy czym najwięcej, tj. 39% studentów BW deklaruję tę aktywność przez 6 11 godz. w tygodniu. Co drugi student studiów technicznych wskazuje na Internet jako aktywność wolnoczasową 2 3 godz. w tygodniu, a 40% 4 5 godz./tydzień (ryc. 9B).

40 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów % 50% 40% wcale do 1h/tydzień 2-3h/tydzień 4-5h/tydzień 6-11h/tydzień >12h/tydzień 30% 20% 10% 0% <2h/dzień 2-4 h/dzień 4-6h/dzień >6h/dzień inne 60% 50% 40% wcale do 1h/tydzień 2-3h/tydzień 4-5h/tydzień 6-11h/tydzień >12h/tydzień 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW studia techniczne Ryc. 9. Wykorzystanie czasu wolnego na Internet przez studentów wrocławskich uczelni w okresie poniedziałek-piątek według: A ilości czasu wolnego dziennie od poniedziałku do piątku B kierunku studiów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

41 42 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Spotkania towarzyskie to forma spędzania czasu wolnego, która wykazuje zależność rozkładu częstości z kierunkiem studiów (C=0,453), miejscem pochodzenia (C=0,337) oraz ilością czasu wolnego (C=0,460). 35% studentów SM, 20% ZA, 11% BW, 8% TiR oraz 2% studiów technicznych (kierunki informatyka, matematyka) nie uczestniczy w okresie poniedziałek-piątek w spotkaniach towarzyskich. Powodem może być przeznaczanie czasu wolnego na inne aktywności m.in. Internet, pracę zawodową czy naukę. Jak się okazuje, najbardziej towarzyscy są studenci studiów technicznych. Prawie połowa z nich przeznacza 4 5 godz. tygodniowo i 38% 2 3 godz. tygodniowo na spotkania towarzyskie. Pozostałe grupy studentów są bardziej zróżnicowane w tym względzie (ryc. 10A). Wśród studentów SM, ZA oraz BW dominuje czas wolny na spotkania w zakresie 2 3 godz./tydzień. Dotyczy to co piątego studenta SM, co trzeciego ZA i BW. Studenci TiR w przewadze na spotkania towarzyskie przeznaczają 4 5 godz./tydzień (30% ankietowanych) i 2 3 godz./tydzień (25% ankietowanych). Podobne rozkłady czasu wolnego przeznaczonego na spotkania towarzyskie mają studenci dolnośląscy (z Wrocławia i z Dolnego Śląska poza Wrocławiem). 60% wcale 50% 40% do 1h/tydzień 2-3h/tydzień 4-5h/tydzień 6-11h/tydzień 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW studia techniczne

42 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów % 40% 35% 30% wcale do 1h/tydzień 2-3h/tydzień 4-5h/tydzień 6-11h/tydzień 25% 20% 15% 10% 5% 0% Wrocław DŚ poza Wrocławiem Polska poza DŚ Zagranica Ryc. 10. Wykorzystanie czasu wolnego na spotkania towarzyskie przez studentów wrocławskich uczelni w okresie poniedziałek-piątek według: A kierunek studiów, B miejsce pochodzenia Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Prawie 40% wrocławian i 35% Dolnoślązaków spoza Wrocławia spędza 2 3 godz. tygodniowo na spotkaniach towarzyskich, czyli jest to średnio jedno wyjście w okresie poniedziałek-piątek. 35% wrocławian i 29% Dolnoślązaków przeznacza na tę aktywność 4 5 godz. tygodniowo. Jedynie odpowiednio 10 i 13% deklaruje, że nie uczestniczy w spotkaniach towarzyskich (ryc. 10B). Odmienna sytuacja jest udziałem studentów spoza Dolnego Śląska, w tym studentów innych regionów Polski oraz studentów zagranicznych. Co czwarty student polski i co piąty student zagraniczny nie uczestniczy w spotkaniach towarzyskich. Jest to wynik weekendowych wizyt w domach rodzinnych (Polacy) lub przeznaczenia czasu na pracę zawodową (studenci zagraniczni) (ryc. 10B). Z drugiej strony podobnie liczna grupa przeznacza bardzo dużo czasu, tj godz./tydzień i 4 5 godz./tydzień na spotkania towarzyskie. Jest to odpowiednio 27 i 23% zagranicznych studentów oraz 20 i 14% studentów polskich. Może to być przejaw zaspokojenia silniejszych potrzeb obcowania z innymi ludźmi, w tym z innymi studentami tej samej narodowości.

43 44 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów Czas wolny ankietowanych osób oraz sposoby jego wykorzystania w dni weekendowe 4.1. Ilość czasu wolnego w weekendy 90% ankietowanych studentów wrocławskich uczelni deklaruje, że posiada czas wolny w sobotę, 92% natomiast dysponuje czasem dla siebie w niedzielę. Co drugi student posiada relatywnie niewiele czasu wolnego weekend, czyli do 2,5 godz.. Przy tradycyjnym rozkładzie tygodnia, w. sytuacji zajęć na uczelni od poniedziałku do piątku, weekend jest czasem przeznaczonym na regenerację sił i oddaniu się preferowanych formom aktywności wolnoczasowej. Jak się okazuje, dla połowy ankietowanych osób tylko częściowo jest to czas odpoczynku; łączą oni odpoczynek z pracą zawodową, zwykle dorywczą. Druga połowa respondentów deklaruje trzy i więcej godzin czasu wolnego zarówno w. sobotę, jak i w niedzielę (ryc. 11). W celu określenia zależności między ilością czasu wolnego w sobotę i niedzielę a zmiennymi niezależnymi (płeć, wiek, rodzaj uczelni, kierunek studiów, forma studiów, sposób zamieszkania, dostęp do samochodu, dochód do dyspozycji oraz miejsce pochodzenia) wykorzystano wyniki testów chi-kwadrat oraz współczynnik konwergencji C oraz Phi.

44 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów SOBOTA NIEDZIELA % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 3h i więcej 2,5h 2h 1,5h 1h 0,5h wcale Ryc. 11. Ilość czasu wolnego podczas ostatniego weekendu (%) Ryc. 11. Ilość czasu wolnego podczas ostatniego weekendu (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Z badań wynika, że ilość czasu wolnego w sobotę ankietowanych studentów wrocławskich uczelni wykazuje istotny statystycznie związek z rodzajem uczelni (C=0,410, Phi=0,450) i kierunkiem studiów (C=0,446, Phi=0,498). Oznacza to, że ilość czasu wolego w sobotę zależy od tego, na której uczelni studiują respondenci i jaki kierunek studiów wybrali. Pozostałe zmienne nie wpływają na rozkład czasu wolnego w. sobotę w sposób istotny (tab. 2). Średnia ilość wolnego czasu w minioną sobotę N % Testy chi-kwardat Tab. 2. Skrócone wyniki statystyczne tablic krzyżowych zależność między deklarowaną ilości czasu wolnego studentów w miniona sobotę a wybranymi zmiennymi niezależnymi Obserwacje uwzględnione chi- -kwadrat Peasona df Miara symetryczna Phi istotność asymptot. dwustr. współczynnik kontyngencji istotność przybliżona płeć ,1 3, ,69 0,134 0,136 0,69 wiek ,1 13, ,316 0,248 0,256 0,316 rodzaj uczelni ,7 42, ,000 0,410 0,450 0,000 kierunek studiów ,1 52, ,001 0,446 0,498 0,001 forma studiów ,1 14, ,250 0,253 0,261 0,250

45 46 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... sposób zamieszkania posiadanie samochodu miesięczny dochód do dyspozycji miejsce pochodzenia ,1 25, ,110 0,328 0,347 0, ,6 17, ,070 0,278 0,290 0, ,0 21, ,271 0,310 0,326 0, ,9 27, ,660 0,359 0,384 0,660 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Sobota dla większości studentów studiów stacjonarnych jest czasem regeneracji sił po ciężkim tygodniu nauki i pracy zawodowej dla niektórych. Jak wskazują wyniki badań ankietowych, teza ta sprawdza się tylko w przypadku studentów kierunków technicznych Politechniki Wrocławskiej. Studenci pozostałych kierunków deklarują niewiele czasu wolnego w sobotę, tj. do 3 godz. lub wcale. Mało czasu wolnego w sobotę ma 60% studentów SM i TiR oraz 45% BW. Co piąty student ZA i co dziesiąty SM nie dysponuje czasem wolnym w niedzielę (ryc. 12). Sytuacja z czasem wolnym w niedzielę wygląda podobnie. Wśród czynników, które w sposób istotny statystycznie warunkują ilość czasu wolnego w niedzielę są rodzaj uczelni, kierunek studiów, sposób zamieszkania i miejsce pochodzenia. Najsilniejsza zależność dotyczy kierunku studiów (C=0,38, Phi=0,422) oraz miejsca pochodzenia (C=0,366, Phi=0,394) (tab. 2). Tab. 3. Skrócone wyniki statystyczne tablic krzyżowych zależność między deklarowaną ilości czasu wolnego studentów w miniona sobotę a wybranymi zmiennymi niezależnymi N % Testy chi-kwadrat Średnia ilość wolnego czasu w minioną niedzielę Obserwacje uwzględnione chi-kwadrat Peasona df Miara symetryczna Phi istotność asymptot. dwustr. współczynnik kontyngencji istotność przybliżona płeć ,1 7, ,297 0,182 0,185 0,297 wiek ,1 11, ,448 0,232 0,239 0,448 rodzaj uczelni ,7 31, ,020 0,361 0,387 0,020

46 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów kierunek studiów ,1 37, ,037 0,389 0,422 0,037 forma studiów ,1 6, ,388 0,170 0,173 0,388 sposób zamieszkania posiadanie samochodu miesięczny dochód do dyspozycji miejsce pochodzenia ,1 31, ,025 0,360 0,386 0, ,6 4, ,622 0,143 0,145 0, ,5 22, ,201 0,319 0,337 0, ,9 29, ,047 0,366 0,394 0,047 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Niedziela jest dniem w tygodniu, w którym większość osób ma wolne lub stara się mieć wolne, jednak, jak widać na przykładzie badań, nie zawsze jest to możliwe. Od kilku miesięcy działa w Polsce Ustawa o zakazie handlu w niedzielę, która reguluje w sposób prawny w pewnym sensie również częściowo zachowania wolnoczasowe. 100% 90% 80% wcale 1-3h 3h i więcej 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne Ryc. 12. Ilość czasu wolnego w sobotę studentów wrocławskich uczelni według kierunku studiów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

47 48 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Podobną strukturę ilości czasu wolnego w niedzielę mają studenci SM i BW oraz ZA i TIR. Wyróżniają się studenci kierunków technicznych, którzy w 90% deklarują więcej niż 3 godz. czasu wolnego w niedzielę, podczas gdy studenci pozostałych kierunków ok. 60% (TiR, ZA) i 40% (SM, BW) dysponuje czasem wolnym. Niewiele czasu wolnego (do 3 godzin) mają, co trzeci student ZA, co czwarty TiR i co dziesiąty kierunków technicznych. Wcale nie posiada wolnego 12% studentów SM, 10% ZA i BW, 9% kierunków technicznych. Z dużym prawdopodobieństwem można wskazać, że czas ten jest wykorzystywany na pracę. Najbardziej tradycyjną strukturę czasu wolnego w niedzielę mają studenci kierunków technicznych, studenci pozostałych kierunków pracują, wielu przypadkach dorywczo (ryc. 13A). Biorąc pod uwagę strukturę czasu wolnego w niedzielę według miejsca pochodzenia, można wskazać na kilka prawidłowości. Wcale nie ma czasu wolnego 10% studentów pochodzących z Wrocławia, 11% z polskich regionów nie wliczając Dolnego Śląska oraz 8% studentów zagranicznych. Co drugi student zagraniczny, zwykle Ukrainiec, deklaruje do trzech godzin czasu wolnego, potencjalnie pracuje zawodowo. Prawdopodobnie czas poświęcają na pracę również studenci pochodzący z Dolnego Śląska poza Wrocławiem. 35% z nich wskazuje do trzech godzin wolnego w niedzielę. 80% studentów pochodzących z Wrocławia i 60% Dolnoślązaków spoza Wrocławia dysponuje więcej niż trzema godzinami wolnymi w niedzielę (ryc. 13B). 100% A 90% 80% 70% wcale 0,5-3h 3h i więcej 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne

48 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów B 90,0% 80,0% 70,0% wcale 1-3h 3h i więcej 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0%,0% Wrocław DŚ poza Wrocławiem C Polska poza Dolnym Śląskiem Zagranica 80,0% 70,0% 60,0% wcale 1-3h 3h i więcej 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0%,0% samodzielnie z rodziną z innymi współlokatorami z partnerem/partnerką Ryc. 13. Ilość czasu wolnego studentów wrocławskich uczelni w niedzielę według: A kierunku studiów, B miejsca pochodzenia, C sposobu zamieszkania Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Studenci według sposobu zamieszkania różnicują się dosyć wyraźnie w ilości posiadanego czasu wolnego w niedzielę. Najwięcej czasu wolnego znajdują studenci mieszkający z rodzinami (do 70% ma więcej niż 3 godz.), mniej więcej połowa pozostałych grup deklaruje więcej niż 3 godz.. Jak wynika z badań ankietowych częściej nie mają czasu wolnego mieszkający z partnerem (20%) czy innymi współlokatorami (10%). Czas ten jest przeznaczony na pracę lub inne aktywności (ryc. 13C).

49 50 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów Formy spędzania czasu wolnego w mieście podczas weekendu Wśród form wolnoczasowych preferowanych przez wrocławskich studentów w weekend w mieście dominują: surfowanie w Internecie (95% ankietowanych wskazało tę aktywność), spotkania towarzyskie (94%), słuchanie radia (92%), spacery oraz odpoczynek na świeżym powietrzu (90%), oglądanie telewizji (86%), zakupy (86%). Większość z nich to formy biernego spędzania czasu wolnego (ryc. 14). Jak wynika z badań ankietowych są to aktywności, które były również wymieniane w kontekście spędzania czasu wolnego w okresie poniedziałek-piątek, jednak w weekend wskazywane były częściej przez studentów. Jak się okazuje weekend nie jest dla ankietowanych studentów szczególnym czasem pod względem form wolnoczasowych, przynajmniej tych, które są realizowane na miejscu w mieście. Najrzadziej wskazywane jako formy wypoczynku w weekend w mieście są m.in. inne sposoby spędzania czasu wolnego (np. wolontariat, sen, gotowanie, malowanie) (30% ankietowanych wskazało), kąpiele, plażowanie nad wodą (35%), fitness (49%), zajęcia sportowo-rekreacyjne (53%) (ryc. 14). Wśród aktywności możemy wyróżnić tzw. aktywności długoczasowe, tzn. angażujące studentów przez 2 2,5 godz. w weekend takie jak: surfowanie w Internecie (29%), spotkania towarzyskie (22%), oglądanie telewizji (20%), spacery oraz odpoczynek na świeżym powietrzu (18%), kino (15%), słuchanie radia (11%) (ryc. 14). Aktywności krótkoczasowe pod hasłem weekend w mieście, angażujące studentów przez 0,5 godz. to czytanie książek (34%), dokształcanie się (32%), zakupy (32%), słuchanie radia (30%), czytanie prasy (29%) oraz spacery (27%). W okresie 1,5 1 godz. angażują respondentów m.in.: surfowanie w Internecie (49%), telewizja (49%), spotkania towarzyskie (41%), gry komputerowe (37%), a także zakupy (42%). Jak się okazje większość form wolnoczasowych się powtarza (ryc. 14).

50 51 Internet spotkania towarzyskie słuchanie radia, muzyki spacery, odpoczynek na świeżym powietrzu telewizja, filmy zakupy czytanie książek dokształcanie się kina, muzea, teatry, galerie itp gry komputerowe, komórkowe czytanie prasy rower hobby (np. zbieractwo, majsterkowanie itp.) bieganie, jazda na łyżwach, łyżworolkach, wrotkach, deskorolce itp zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie, gry zespołowe) kluby fitness, siłownie kapiel, plażowanie nad wodą inne sposoby spędzania czasu wolnego % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 2,5h 2h 1,5h 1h 0,5h wcale Ryc. 14. Formy spędzania czasu wolnego podczas weekendu, pozostając w mieście (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

51 52 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Jednym z celów badania było również wskazanie profilu studenta, który wybierał określone aktywności wolnoczasowe w mieście w czasie weekendu. Pod uwagę wzięto najczęściej wymieniane aktywności. Respondenci, którzy często wybierali Internet w czasie wolnym, wskazywali na inne formy z zakresu biernego jaki i czynnego wypoczynku, tj. gry komputerowe (C=0,69200), spotkania towarzyskie (C=0,578), telewizję (C=0,707), słuchanie radia (C=0,582), ale także bieganie (C=0,513), zajęcia sportowo-rekreacyjne (C=0,512). W większości z Internetu korzystają studenci w niedzielę, gdy czasu wolnego deklarują więcej. Czynnik ilość czasu wolnego w niedzielę wykazuje istotna statystycznie dosyć silną zależność z tą formą aktywności (C=0,463). Weekendowe spotkania towarzyskie w mieście to przede wszystkim domena studentów, którzy czytają książki (C=0,536), dokształcają się (C=0,527), chodzą na zakupy (C=0,539), surfują w Internecie (C=0,578), oglądają telewizję (C=0,638), czy chodzą na spacery (C=0,480). Czynniki, które determinują wybór spotkań towarzyskich w czasie weekendu to ilość czasu wolnego w niedzielę (C=0,464), kierunek studiów (C=0,445) oraz dostęp do samochodu (C=0,295). Jest to zdecydowanie aktywność długo i średnioczasowa w weekend (tj. angażująca od 1 do 2,5 godz.). Słuchanie muzyki jako forma wolnoczasowa jest dosyć uniwersalna. Jest to aktywność współtowarzysząca w stosunku do innych aktywności jak: spacery (C=0,550), ćwiczenia fitness (C=0,540), zajęcia sportowo-rekreacyjne (C=0,593), czytanie książek (C=0,576), czytanie prasy (C=0,569), hobby (C=0,581), Internet (C=0,582) czy zakupy (C=582). Ilość czasu poświęcona na słuchanie radia nie zależy od ilości czasu wolnego ogółem w weekend, tzn. można także słuchać radia w czasie pracy. Jak wynika z badań, jedyną determinantą tej aktywności jest kierunek studiów (C=0,498), który określa rozkład czasu poświęconego wśród studentów na tę formę. Spacery i odpoczynek na świeżym powietrzu jest jedyną formą aktywnego wypoczynku, która znalazła uznanie wśród większości studentów, zarówno tych preferujących aktywny, jak i bierny sposób spędzania czasu wolnego. Respondenci, którzy spacerowali w czasie wolnym, częściej także biegali (C=0,555), jeździli na rowerze (C=0,594), ćwiczyli fitness (C=0,508), uczestniczyli w zajęciach sportowo-rekreacyjnych (C=0,536), ale również grali w gry komputerowe (C=0,539), oglądali te-

52 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów lewizję (C=0,4920, uprawiali hobby (C= 0,522). O popularności spacerów decyduje zapewne ich dostępność i brak konieczności przygotowania specjalistycznego. Czynnikiem determinującym ilość czasu wolnego poświęconego na spacery jest kierunek studiów (C=0,461). Oglądanie telewizji jest aktywnością, która w weekend szczególnie nasiliła się w stosunku do okresu poniedziałek-piątek. Częściej przesiadują przed telewizorem studenci, którzy także surfują w Internecie (C=0,707), grają w gry komputerowe (C=0,539), czytają książki (C=0,559), dokształcają się (C=0,552) czy uczestniczą w zajęciach sportowo-rekreacyjnych (C=0,529). A 100% 90% wcale 1-3h 3h i więcej 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne B 100% 90% wcale 1-3h 3h i więcej 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne

53 54 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... C 100% 90% wcale 1-3h 3h i więcej 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne D 100% 90% wcale 1-3h 3h i więcej 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne Ryc. 15. Czas wolny w weekendy w mieście z podziałem na kierunki studiów i dominujące formy wolnoczasowe: A spotkania towarzyskie, B słuchanie radia, C spacery i odpoczynek na świeżym powietrzu, D zakupy Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. W kolejnym etapie badań wskazano na profil studentów poszczególnych kierunków, biorąc pod uwagę najczęściej wymieniane weekendowe aktywności wolnoczasowe w mieście. Są to aktywności, na których ilość czasu poświęconego w największym stopniu jest determinowane przez zmienną kierunek studiów.

54 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Większość studentów przeznacza do 3 godz. czasu wolnego w weekend na spotkania towarzyskie, słuchanie muzyki, spacery i odpoczynek na świeżym powietrzu oraz zakupy. Jak się okazuje są to dla nich aktywności krótkoczasowe. Studenci kierunku SM do 3 godz./weekend w 70% spędzają na spotkaniach towarzyskich,69% z nich czas ten spędza, słuchając radia, 80% na spacerach i 72% na zakupach. Podobna sytuacja jest działem studentów ZA, TiR i kierunkach technicznych (ryc. 15). Studenci BW są nieco więcej czasu spędzają na spotkaniach towarzyskich (65% do 3 godz./weekend, 30% więcej niż 3 godz./weekend), pozostałe formy wolnoczasowe zajmują im podobny wymiar czasu jak koleżankom i kolegom z pozostałych analizowanych kierunków Sposób spędzania czasu wolnego wyjeżdżając poza miasto Studenci wrocławskich uczelni podczas weekendów poza miastem najchętniej uczestniczą m.in.. w wycieczkach samochodem osobowym (68% ankietowanych), w wyjazdach rodzinnych poza Wrocław (68%), wypoczywają nad jeziorem (67%), uczestniczą w pieszej wędrówce turystycznej (65%) czy wycieczce rowerowej (55%). Co drugi student wskazał, że czas wolny w weekendy poza miastem spędza na wycieczkach po lesie (ryc. 16). Jest to dosyć bogata gama aktywności, głownie turystyki wypoczynkowej raczej w formie biernej, rzadziej specjalistycznej wymagającej większej aktywności ruchowej. Relatywnie rzadko jako aktywności wolnoczasowe w weekendy poza miastem wybierane są: wyjazdy na ryby (18%), narciarstwo nizinne biegowe (19%), wycieczki autokarowe (28%) oraz inne sposoby rekreacji (31%) (ryc. 16). Na podstawie badań ankietowych zestawiono wskazane przez respondentów aktywności według czasu na nie poświęconemu, z podziałem na krótkoczasowe (0,5 1,5 godz.), średnioczasowe (2 2,5 godz.) oraz długoczasowe (więcej niż 3 godz.). Na tej podstawie jako aktywności długoczasowe wrocławskich studentów jawią się: wyjazdy do rodziny i przyjaciół poza Wrocław (29% ankietowanych przeznacza na nią więcej niż 3 godziny) piesze wędrówki turystyczne (19%), wypoczynek nad jeziorem i rzeką (17%), wycieczki samochodem osobowym (18%) (ryc. 16).

55 56 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Wśród krótkoczasowych weekendowych aktywności wolnoczasowych poza miastem najczęściej wskazywane przez studentów to: wyjazd do lasu (31%), piesze wędrówki turystyczne (19%), wycieczki rowerowe (24%), wypoczynek nad jeziorem (24%) (ryc. 16). Studenci wrocławskich uczelni w okresie 2 2,5 godz. w weekendy poza miastem najczęściej wypoczywają nad wodą (16%) lub jadą na wycieczkę samochodową (13%). Jak się okazuje, wiele aktywności zaliczana jest jako aktywność krótko i długoczasowa, jak w przypadku pieszych wędrówek turystycznych i wypoczynku nad wodą. Wynika to z faktu, że są to jedne z najbardziej popularnych form spędzania czasu wolnego, w zależności od długości czasu wolnego. Należy zaznaczyć także, że duża grupa studentów nie uczestniczy wcale w poszczególnych aktywnościach wolnoczasowych, jest to od 33 do 82%, w zależności od formy wypoczynku (ryc. 16). Wskazania aktywności wolnoczasowych w czasie weekendu były dosyć różnorodne i wielowątkowe. Porównując je do deklarowanej ilości czasu wolnego w soboty i niedziele, różnorodność zajęć, w duże mierze może pozostawać jedynie w sferze deklaratywnej bez przełożenia na rzeczywistość. Niemniej jednak podjęto próbę identyfikacji aktywności współwystępujących w stosunku do aktywności najczęściej wymienianych przez studentów oraz wskazanie czynników (zmiennych niezależnych) taki wybór determinujących. Studenci, którzy częściej wybierali wycieczki samochodowe również częściej wyjeżdżali do rodziny i znajomych poza Wrocław (C=0,735), wyjeżdżali w góry na narty (C=0,735), uprawiali narciarstwo biegowe (C=0,700) czy spędzali wypoczynek w domku letniskowym (C=0,725). Na rozkład czasowy formy czasu wolnego wycieczki samochodowe mają dosyć duży wpływ rodzaj uczelni (C=0,410), kierunek studiów (C=0,515), widoczny jest słabszy wpływ dochodu do dyspozycji (C=0,416) oraz sposobu zamieszkania (C=0,395).

56 57 wycieczka samochodem osobowym Wyjazd do rodziny, przyjaciół poza Wrocławiem wypoczynek nad jeziorem lub rzeką (plażowanie, kąpiel) piesza wędrówka turystyczna wycieczka rowerowa wyjazd do lasu wyjazd w góry wypoczynek w domu letniskowym poza Wrocławiem inne sposoby rekreacji poza Wrocławiem wycieczka autokarowa narciarstwo nizinne, biegowe wyjazd na ryby % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 3h i więcej 2,5h 2h 1,5h 1h 0,5h Ryc. 16. Formy spędzania czasu wolnego podczas weekendu poza Wrocławiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

57 58 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Respondenci, którzy częściej wyjeżdżają do rodziny i znajomych poza Wrocław częściej również preferują wyjazdy w góry na narty (C=0,718), wycieczki rowerowe (C=0,699), piesze wędrówki (C=0,672) czyli formy turystyki aktywnej. Turystyka wypoczynkowa jest również obecna w weekendowych zachowaniach wolnoczasowych w postaci wypoczynku nad jeziorem (C=0,676), wyjazdu na ryby (C=0,690). Ilość czasu poświęconego na wyjazdy do rodziny i znajomych poza Wrocław ma dosyć silny związek z kierunkiem studiów (C=0,562) oraz nieco słabszy związek z ilością czasu wolnego w soboty (C=0,464), ze względu na fakty, że wyjazdy te odbywają się głównie w sobotę, a także dochodem do dyspozycji (C=0,389), który warunkuje w jakimś zakresie decyzję o podróży. Studenci częściej wypoczywający nad wodą w weekend również częściej wyjeżdżali do lasu (C=0,745), uprawiali piesze wędrówki (C=0,701), jeździli na rowerze (C=0,696), uczestniczyli w wycieczkach samochodowych (C=0,686) oraz autokarowych (C=0,653). Ilość czasu przeznaczona na wypoczynek nad jeziorem zależy do ilości czasu wolnego w sobotę (C=0,472) i niedzielę (C=0,498), od kierunku studiów (C=0,540) oraz w mniejszym stopniu od dochodu do dyspozycji (C=0,396). Im wyższy dochód tym większa skłonność do wyjazdów nad wodę. Piesze wędrówki turystyczne poza miastem to aktywność turystyki specjalistycznej, która jest wskazywana przez większość studentów. Ci, którzy preferują piesze wędrówki turystyczne częściej także wyjeżdżają do lasu (C=0,779), jeżdżą na rowerze (C=0,762), wyjeżdżają w góry (C=0,743), uprawiają narciarstwo biegowe (C=0,732). Są to jak widać formy rekreacji ruchowej czy turystyki specjalistycznej. Czas przeznaczony na weekendowe piesze wędrówki turystyczne zależy dosyć znacznie od ilości czasu w sobotę (C=0,465) i niedzielę (C=0,476), kierunku studiów (C=0,458) oraz w mniejszym stopniu od miejsca pochodzenia (C=0,433) i dochodu do dyspozycji (C=0,382).

58 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów A 70% 60% wcale do 3h 3h i więcej 50% 40% 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne B 80% 70% wcale 1-3h 3h i więcej 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne C 80% 70% wcale 1-3h 3h i więcej 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne

59 60 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... D 60% 50% wcale 1-3h 3h i więcej 40% 30% 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne Ryc. 17. Czas wolny w weekendy poza miastem z podziałem na kierunki studiów i dominujące formy wolnoczasowe: A wycieczki samochodowe, B wyjazdy do rodziny, C wypoczynek nad rzeką lub jeziorem, D piesze wędrówki turystyczne Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Wycieczki samochodowe są dominującą formą czasu wolnego w weekend poza miastem, jednak 52% studentów studiów technicznych nie przeznacza na nią czasu. W większości studenci traktują tę aktywność jako krótkoczasową. Jedynie co trzeci student kierunków technicznych, co czwarty TiR, co dziesiąty ZA przeznacza na weekendowe wycieczki samochodowe więcej niż 3 godz. (ryc. 17A). Wyjazdy do rodziny to druga w kolejności forma spędzania czasu wolnego w weekend, przez większość traktowana jako forma długoczasowa, angażująca więcej niż 3 godz. w weekend (40% respondentów TiR, 30% ZA, 20% studiów technicznych). Jednak aż 70% studentów studiów technicznych nie wskazuje jej jako formę wolnoczasową (ryc. 17B). Wypoczynek nad wodą jest traktowany jako aktywność krótkoczasowa (angażująca do 3 godz. w weekend) przez 50% studentów SM, 55% TiR i BW, 30% ZA. 70% studentów kierunków technicznych nie poświęca na tę aktywność czasu(ryc. 17C). Zakupy angażują w większości studentów do 3 godz. w weekend, jedynie studenci studiów technicznych dysponują więcej niż 3 godz. na zakupy w sobotę i niedzielę.

60 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Wśród weekendowych preferencji wolnoczasowych poza miastem przeważają z jednej strony formy turystyki wypoczynkowej, z drugiej strony aktywne formy turystyki specjalistycznej. Jest to spora różnica w stosunku do preferencji wolnoczasowych w ciągu tygodnia pracującego i weekendu w mieście, gdzie dominują formy biernego wypoczynku.

61 62 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów Czas wolny ankietowanych osób oraz sposoby jego wykorzystania podczas wakacji i ferii zimowych 5.1. Ilość czasu wolnego w czasie ferii i wakacji Regeneracja sił w dłuższym okresie czasu podczas wakacji jest kluczowa z punktu widzenia efektywności wykonywanych zadań codziennych na uczelni czy w pracy. 98% ankietowanych studentów wrocławskich uczelni okres wakacji zimowych i letnich w 2016 r. wykorzystało na turystykę i rekreację. Co trzeci student przeznaczył w granicach 1 7 dni lub 2 tygodnie na turystykę i rekreację. 43% ankietowanych przeznaczyło na te cele więcej niż 3 tygodnie (ryc. 18) dni 2 tyg. 1 mc 3 tyg. 2 m-ce 3 m-ce wcale >3 m-ce 27 Ryc. 18. Ilość czasu przeznaczona na turystykę i rekreację w okresie wakacji zimowych i letnich Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

62 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Jedynym czynnikiem, który miał istotnie statystycznie wpływ na długość czasu wolnego przeznaczonego na turystkę i rekreację okazał się dochód do dyspozycji studentów (tab. 4). Zależność ta nie jest duża (C=0,412, Phi= 0,452), co oznacza, że nie zawsze wyższy dochód determinuje większą ilość czasu poświęconego na turystykę i rekreację. Tab. 4. Skrócone wyniki statystyczne tablic krzyżowych zależność między ilością czasu poświęconego w czasie wakacji na turystykę i rekreację a wybranymi zmiennymi niezależnymi Średnia ilość wolnego czasu w ciągu tygodnia (godz.) a: N % Testy chi-kwadrat Obserwacje uwzględnione chi-kwadrat Peasona df Miara symetryczna Phi istotność asymptot. dwustronna współczynnik kontyngencji istotność przybliżona płeć ,5 0, ,995 0,067 0,067 0,995 wiek ,6 12, ,528 0,241 0,248 0,528 rodzaj uczelni ,1 17, ,233 0,277 0,288 0,233 kierunek studiów ,5 31, ,283 0,360 0,386 0,283 forma studiów ,5 5, ,591 0,160 0,162 0,591 sposób zamieszkania posiadanie samochodu miesięczny dochód do dyspozycji miejsce pochodzenia ,5 25, ,210 0,329 0,349 0, ,1 7, ,351 0,188 0,192 0, ,5 40, ,060 0,412 0,452 0, ,3 23, ,339 0,330 0,350 0,339 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Co do zasady, im wyższy dochód do dyspozycji studentów tym dłuższy czas wakacji poświęcony na turystykę i rekreację. Prawidłowość ta jednak nie zawsze odnajduje odzwierciedlenie w praktyce badawczej, ponieważ zależność między tymi dwoma cechami w przypadku badanych studentów wrocławskich uczelni nie jest duża (C=0,412, Phi=0,452). Czas na turystykę i rekreację podczas wakacji można spędzać również w miejscu i regionie zamieszkania, bez ponoszenia większych kosztów.

63 64 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... 50% 45% 40% 35% zł zł zł >2000 zł 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% wcale 1-7 dni 2 tyg. 3 tyg. 1 mc 2 m-ce 3 m-ce >3 m-ce Ryc. 19. Czas poświęcony na wakacjach na turystykę i rekreację według miesięcznego dochodu do dyspozycji Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Jak wskazują wyniki badań ankietowych, co drugi student przeznaczający na turystykę i rekreację na wakacjach 2 tygodnie, deklaruje dochód do dyspozycji większy niż 2 tys. zł. Grupa studentów o najniższych dochodach (do 400 zł) przeznacza na te aktywności 1 7 dni (38% ankietowanych) oraz 2 tygodnie (30%). Do tygodnia czasu na turystykę i rekreację dysponuje również 30% respondentów deklarujących dochód do dyspozycji w granicach zł (ryc. 19) 6.2. Kierunki wyjazdów wakacyjnych studentów wrocławskich uczelni 82% ankietowanych studentów wrocławskich uczelni wyjechała w celach turystycznych i rekreacyjnych poza miejsce stałego zamieszkania. Respondenci częściej wyjeżdżali w celach turystycznych na wakacje (92% studentów wyjechało) niż na ferie zimowe (74%). W strukturze

64 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów wyjazdów feryjnych, co trzeci student deklaruje, że nie wyjechał wcale, a co piąty uczestniczył w wyjeździe krótkookresowym (do 4 dni). Feryjne wyjazdy długookresowe najczęściej oscylują w granicach 5 7 dni (30% ankietowanych). Podczas studenckich wyjazdów wakacyjnych dominują wyjazdy długookresowe (5 dni i więcej), które stanowią 82% wszystkich wyjazdów, z czego najczęściej są to wyjazdy 5 7 dniowe (30%) i 8 14 dniowe (23%) (ryc. 20). FERIE ZIMOWE WAKACJE LETNIE % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale DO 4 DNI 5-7 DNI 8-14 DNI OD 2 TYGODNI DO 1 MIESIĄCA POWYZEJ 1 MIESIĄCA Ryc. 20. Liczba dni przeznaczonych na wyjazdy turystyczne i rekreacyjne poza Wrocław w czasie ferii i wakacji w roku 2016 (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Wyjazdy turystyczne i rekreacyjne podczas ferii zimowych deklaruje 75% respondentów, 70% z nich deklaruje wyjazdy krajowe, 30% wyjazdy zagraniczne. Najczęściej respondenci wybierają obszary górskie Dolnego Śląska i w dalszej kolejności Małopolski. Co czwarty student wskazał Dolny Śląsk jako destynację pobytów zimowych. Wyjazdy w Sudety deklarował, co czwarty student. Do najczęściej odwiedzanych miejscowości należą: Karpacz i Jelenia Góra (po 13 osób), Szklarska Poręba (7), Zieleniec (4), Czarna Góra (4). Największą popularnością wśród wrocławskich studentów cieszy się zimowa stolica Polski Zakopane (21). Pojedyncze osoby udają się na swoje ferie do Białki Tatrzańskiej, Czarnego Dunajca, Krynicy Morskiej (ryc. 21).

65 66 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... liczba osób Ryc. 21. Kierunki wyjazdów krajowych podczas ferii zimowych w 2016 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Respondenci deklarujący feryjne wyjazdy zagraniczne jako główne destynacje podróży wskazywali (ryc. 23): Ukrainę, którą wskazali wyłącznie studenci z niej pochodzący, a co trzeci student z Ukrainy deklaruje wyjazd do rodziny podczas ferii zimowych, Czechy, Austrię i Włochy, co ciekawe aż 60% studentów deklarujących ten kierunek zimowych wyjazdów turystycznych deklaruje również uprawianie narciarstwa. Wszystkie wskazane kraje cechują się bardzo dobra ofertą do uprawiania narciarstwa przy jednoczesnej konkurencyjnej ofercie cenowej, duże miasta: Berlin, Drezno, Praga, Mediolan, Budapeszt. Wyjazdy turystyczne i rekreacyjne podczas wakacji letnich deklaruje aż 92% respondentów, 55% z nich deklaruje wyjazdy krajowe, 45% wyjazdy zagraniczne.

66 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Najpopularniejsze krajowe kierunki wyjazdów wrocławskich studentów to miejscowości turystyczne województw: zachodniopomorskiego i pomorskiego. Do najpopularniejszych miejscowości należą: Gdańsk (8 osób), Kołobrzeg (5), Międzyzdroje (4), Pobierowo (4), Mielno (3), Sopot (3). Część respondentów deklaruje również podróże do dużych miast w centralnej i południowej Polsce: Warszawa (4), Kraków (3), Poznań (2) (ryc. 22). Liczba osób Ryc. 22. Kierunki wyjazdów krajowych podczas wakacji, 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Wśród wakacyjnych wyjazdów zagranicznych dominują (ryc. 24): Ukraina, również w przypadku wakacji letnich; co trzeci student z Ukrainy odwiedza miejscowości, z których pochodzi, popularne kierunki wakacyjne w Europie: Hiszpania, Włochy, Chorwacja, Grecja, duże miasta europejskie: Rzym, Barcelona, Budapeszt.

67 68 osoba osób Ryc. 23. Kierunki wyjazdów zagranicznych podczas wakacji zimowych, 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

68 69 osoba osób Ryc. 24. Kierunki wyjazdów zagranicznych podczas wakacji letnich, 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

69 70 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów Formy spędzania wakacji poza miejscem Wrocławiem Wśród form spędzania czasu w wakacje przez ankietowanych studentów wrocławskich uczelni dominują formy turystyki wypoczynkowej oraz krajoznawczej w tym przede wszystkim: wczasy w polskich górach (58% ankietowanych), wczasy lub wycieczki zagraniczne (54%), wczasy nad jeziorem w Polsce (53%), pobyt na wsi w gospodarstwie lub u rodziny (52%), wczasy nad jeziorem lub rzeką (45%), a także samochodowe wycieczki krajoznawcze (43%) (ryc. 25). Najrzadziej studenci poświęcają wakacyjny czas wolny na wczasy w siodle (jedynie 9% ankietowanych), wędrówki autostopem (17%), backpaking (19%), wędrówki kajakowe lub żeglarskie (21%) (ryc. 25). Wybór form czasu wolnego na wyjazdach wakacyjnych letnich i zimowych zależny jest od ilości czasu, jakim dysponują respondenci oraz realnej oceny możliwości wypoczynkowych w czasie w destynacjach turystycznych. Z tego względu można wyróżnić formy wolnoczasowe na krótkoczasowe (do 4 dni pobytu) i długoczasowe (więcej niż 5 dni pobytu). Najczęściej wybierany formy wypoczynku wakacyjnego krótkookresowego to jak się okazuje wczasy w górach (32% wskazań ankietowanych), wczasy nad jeziorem (28%), samochodowe wycieczki krajoznawcze (21%), wycieczki rowerowe poza Wrocław (23%), wczasy w polskich lasach (22%), pobyt na wsi gospodarza lub u rodziny (22%). Wakacyjne formy długoczasowe podzielono na trzy kategorie: pobyty trwające w granicach 5 7 dni, 8 14 dni oraz powyżej miesiąca. 5 7 dni studenci zwykle w czasie wakacji spędzają na wczasach nad jeziorem (18 wskazań respondentów), podczas pobytów na wsi u gospodarza lub u rodziny (13%) czy na wczasach nad morzem (13%) dni trwają zwykle wyjazdy wakacyjne za granicę (16%). Wczasy lub wycieczki zagraniczne są również formą wolnoczasową w wakacje dla 6% respondentów, którzy spędzają tam ponad miesiąc (ryc. 25).

70 71 wczasy w górach w Polsce wczasy lub wycieczki zagraniczne wczasy nad morzem w Polsce pobyt nawsi u gospodarzy lub u rodziny wczasy nad jeziorem lub rzeką (plażowanie, kąpiel) samochodowe wycieczki krajoznawcze wczasy w lesie w Polsce wędrówki piesze poza Wrocławiem wędrówki rowerowe poza Wrocławiem pobyt w domu letniskowym poza Wrocławiem wędrówki kajakowe lub żeglarskie backpacking wędrówki autostopem inne formy spędzenia wakacji poza Wrocławiem wczasy w siodle % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% powyżej 1 miesiąca od 2 tygodni do 1 miesiąca 8-14 dni 5-7 dni do 4 dni wcale Ryc. 25. Formy spędzania wakacji poza Wrocławiem (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

71 72 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... W toku analizy wskazano na wakacyjne formy wolnoczasowe współwystępujące, w stosunku do najczęściej wybieranych form przez wszystkich studentów. Zbadano, że studenci, którzy częściej wybierali w okresie wakacji letnich i zimowych wczasy w polskich górach również częściej spędzali czas na wczasach na jeziorem (C=0,647), wędrówkach kajakowych lub żeglarskich (C=0,743), wędrówkach pieszych poza Wrocławiem (C=0,637), wędrówkach rowerowych poza Wrocław (C=0,652) oraz wędrówkach autostopem (C=0,691). 60% 50% 40% wcale do 4 dni 5-7 dni 30% 8-14 dni od 2 tyg. do 1 m-c 20% >1 m-c 10% 0% wcale do 4 dni 5-7 dni 8-14 dni od 2 tyg. do 1 m-c >1 m-c Ryc. 26. Liczba dni poświęcona na wyjazdy w polskie góry według liczby dni do dyspozycji na wyjazdy turystyczne i rekreacyjne w ferie Źródło opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Częstość wyboru wczasów w polskich górach zależy od długości wyjazdów w czasie ferii (C=0,599), ponieważ wyjazdy te mają miejsce z lekką przewagą okresu zimowego. Co do zasady można przyjąć, że im krótszy czas poświęcony na wyjazdy w czasie ferii zimowych, tym krótszy czas na pobyty w polskich górach. Na potwierdzenie należy wskazać, że co drugi student dysponujący 4 dniami wyjazdowymi w okresie zimowym, 4 dni spędza w polskich górach. Podobnie w przypadku wyjazdów 5 7 dniowych na ferie, prawie 40% studentów wyjeżdża w góry. Z drugiej jednak strony znaczna część osób, które nie wskazały czasu na

72 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów wyjazdy w zimie, wskazały krótko i długoczasowe pobyty w polskich górach (ryc. 26). Sytuacja może wynikać, być może bardziej z chęci wyjazdu w góry niż faktycznego i rzeczywistego pobytu. Studenci, którzy podczas wyjazdów wakacji letnich i zimowych wybierali częściej wczasy lub wycieczki zagraniczne, częściej również uprawiali wędrówki piesze poza Wrocław (C=0,602), wędrówki rowerowe poza Wrocławiem (C=0,513) oraz spędzali wczasy nad polskim morzem. Ilość dni poświęcona na wyjazdy zagraniczne zależy od czasu wolnego przeznaczonego na turystykę i rekreację w czasie wakacji letnich (C=0,639), ponieważ większość deklarowanych wyjazdów zagranicznych odbywa się w miesiącach letnich, chociaż w zimie są w mniejszym zakresie (C=0,548). 80% 70% 60% wcale do 4 dni 50% 5-7 dni 8-14 dni 40% od 2 tyg. do 1 m-c >1 m-c 30% 20% 10% 0% wcale do 4 dni 5-7 dni 8-14 dni od 2 tyg. do 1 m-c >1 m-c Ryc. 27. Liczba dni poświęcona na wczasy i wycieczki zagraniczne według liczby dni do dyspozycji na wyjazdy turystyczne i rekreacyjne w wakacje Źródło opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Istnieje częściowa zgodność długości czasu wyjazdów zagranicznych studentów podczas wyjazdów letnich z ilością dni poświęconych na wyjazd wakacyjny latem, dotyczy to jednak wyjazdów krótkookresowych (do 4 dni) i długookresowych 5 7 dniowych. Tu długość wyjazdów zwykle jest taka sama, wtedy wyjazd zagraniczny jest jedyny lub nie ma wyjazdu zagranicznego wcale. W przypadku dłuższego okresu wakacji

73 74 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... letnich deklarowanego na wyjazdy turystyczne i rekreacyjne, wyjazdy zagraniczne mogą być zwykle krótsze, stanowią bowiem jeden z wielu wyjazdów turystycznych w tym czasie (ryc. 27). Wczasy nad polskim morzem wybierane są częściej jako wakacyjna forma wolnoczasowa przez studentów, którzy wędrują autostopem (C=0,833), preferują wczasy w siodle (C=0,785), wczasy nad jeziorem (C=0,839) oraz backpaking (C=0,710). W przewadze są to jednak formy turystyki wypoczynkowej. Długość pobytu nad polskim morzem zależy od długości czasu wolnego przeznaczonego na wyjazdy letnie wakacyjne w ogóle (C=0,666), gdyż mają one miejsce głównie w lecie. 80% 70% 60% 50% 40% 30% wcale do 4 dni 5-7 dni 8-14 dni od 2 tyg. do 1 m-c >1 m-c 20% 10% 0% wcale do 4 dni 5-7 dni 8-14 dni od 2 tyg. do 1 m-c >1 m-c Ryc. 28. Liczba dni poświęcona na wczasy nad morzem w Polsce według liczby dni do dyspozycji na wyjazdy turystyczne i rekreacyjne w wakacje Źródło opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Jak wynika z badań ankietowych, wyjazd nad morze jest dla większości studentów dysponujących do 4 dniami w wakacje na cele turystyczno-rekreacyjne, jedynym w czasie lata. Dla osób, które deklarują więcej czasu wolnego w wakacje, szczególnie 8 14 dni czy od 2 tyg. do 1 miesiąca, pobyt nad polskim morzem jest kolejnym z wyjazdów w ciągu sezonu wakacji letnich. Istnieje jeszcze grupa respondentów, którzy mimo braku czasu wolnego na wyjazdy, deklarują pobyty nad morzem w granicach 4 dni (ryc. 28).

74 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Pobyt na wsi u gospodarza lub u rodziny to wakacyjna forma wolnoczasowa dla amatorów wędrówek kajakowych i żeglarskich (C=0,584), samochodowych wycieczek krajoznawczych (C=0,568), wędrówek pieszych (C=0,556) i wczasów w siodle. Wybór tej formy wypoczynku zależny jest w znacznym stopniu od kierunku studiów (C=0,626). 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% wcale do 4 dni 5-7 dni 8-14 dni od 2 tyg. do 1 m-c >1 m-c 20% 10% 0% SM ZA TiR BW kierunki techniczne Ryc. 29. Liczba dni poświęcona na pobyt na wsi u gospodarza lub u rodziny według kierunku studiów Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Studenci kierunków SM, TiR i BW są częściej skłonni wybierać pobyt na wsi jako miejsce realizacji wypoczynku wakacyjnego niż studenci kierunków technicznych i ZA. Co trzeci student SM, co piąty TiR i BW spędza na wsi na wakacjach do 4 dni więc są to pobyty krótkookresowe. Jedynie 12% studentów BW deklaruje pobyt na wsi u gospodarza lub rodziny dłuższy niż jeden miesiąc, są to zwykle studenci posiadający rodziny i dzieci lub pochodzący ze wsi, gdzie wracają na okres wakacji (ryc. 29). Wczasy nad jeziorem w wakacje częściej wybierane są przez osoby, które preferują spędzanie wakacji w siodle (C=0,769), pobyt w domku letniskowym poza Wrocławiem (C=0,718) czy backpaking (C=0,669). Wybór tej opcji na wakacje zależy od kierunku studiów (C=0,557), przy

75 76 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... czym częściej wybierana jest przez studentów BW (40%) i TiR (30%), przy czy są to pobyty krótkookresowe (do 4 dni). 96% studentów kierunków technicznych, 68% ZA, 48 SM i 45% TiR nie spędza wakacji nad jeziorem i rzeką.

76 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Plany dotyczące ilości czasu wolnego Połowa ankietowanych studentów wrocławskich uczelni nie jest zadowolona z obecnej ilości czasu wolnego (ryc. 30). 51% 49% TAK NIE Ryc. 30. Satysfakcja z ilości czasu wolnego studentów wrocławskich uczelni Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Powody braku satysfakcji z ilości czasu wolnego dotyczą głównie sytuacji na uczeni i w pracy. 62% studentów deklaruje, że ma za mało czasu wolnego z powodu nadmiaru zajęć na uczelni, co drugi student wskazuje zbyt dużo nauki w domu jako powód. Co drugi student wymienia pracę zarobkową jako przyczynę zbyt małej ilości czasu wolnego. Jedynie co szósty respondent przyznaje się do nieumiejętnego zorganizowania sobie czasu wolnego (ryc. 31).

77 78 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... z powodu nieumiejętności zorganizowania sobie czasu wolnego 15% z powodu licznych obowiązków domowych (np. sprzątanie, robienie zakupów, opieki nad młodszym rodzeństwem itp.) 30% z powodu pracy zarobkowej 46% z powodu nadmiaru nauki w domu 48% z powodu nadmiaru zajęć na uczelni 62% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Ryc. 31. Powody braku satysfakcji z ilości czasu wolnego przez studentów wrocławskich uczelni Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. 44% ankietowanych studentów zamierza zwiększyć ilość wolnego czasu, 56% nie widzi takiej potrzeby. Istnieje silna zależność między sposobami na zwiększenie ilości czasu wolnego a pochodzeniem respondentów (C=0,765) oraz sposobem zamieszkania (C=0,622). 80% praca uczelnia organizacja inne nie wiem 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Wrocław DŚ poza Wrocławiem Polska poza DŚ Zagranica Ryc. 32. Sposoby zwiększenia ilości czasu wolnego przez studentów wrocławskich uczelni według miejsca pochodzenia Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

78 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Sposoby zwiększenia ilości czasu wolnego przez studentów wrocławskich uczelni według miejsca pochodzenia zostały podzielone na pięć grup. Pierwsza grupa dotyczy pomysłów związanych z pracą, tj. znalezienie lepszej pracy (mniej absorbującej), zwolnienie z pracy, zmiana lokalizacji pracy, znalezienia stałej pracy, zmniejszenia ilości dni pracy w wakacje. Łącznie 27% ankietowanych studentów wskazywała tego rodzaju rozwiązania. Sposoby te są częściej deklarowane przez mieszkańców Wrocławia (40%), gdzie w dużej mierze praca jest raczej dorywcza, a respondenci są utrzymywani raczej przez rodziców. Rzadziej dotyczy to grup studenckich, które w dużej mierze muszą same zadbać o swój budżet lub są wręcz jedyną osobą za niego odpowiedzialną (15% studentów ukraińskich, 20% polskich z regionów poza Dolnym Śląskiem (ryc. 32). Druga grupa sposobów dotyczy uczelni. Respondenci wskazywali tu pomysły m.in.: zredukowania czasu na naukę, przejście na studia zaoczne, zrezygnowanie z nauki w okresie letnim czy nawet zrezygnowania ze studiów. Łącznie 26% ankietowanych studentów wskazywała tego rodzaju rozwiązania. Sposoby te są częściej deklarowane przez studentów pochodzących z Dolnego Śląska, lecz spoza Wrocławia (70% ankietowanych), rzadziej prze pochodzących z innych regionów i zagranicy. Trzecia grupa sposobów związana z organizacją obejmuje m.in.: postulatu lepszej organizacji zobowiązań, efektywne zarządzanie czasem, lepszej organizacji dnia codziennego czy ustalenia priorytetów. Łącznie 29% ankietowanych studentów wskazywała tego rodzaju rozwiązania. Sposoby te wymieniane były jedynie przez studentów pochodzących z Polski, tj. 45% pochodzących z innych regionów Polski poza Dolnym Śląskiem, 32% studentów pochodzących z Wrocławia. Okazuj się zatem, że w tych grupach respondentów ilość czasu wolnego jest zadowalająca, jednak efektywność jego wykorzystanie już daje do myślenia. Czwarta grupa sposobów zwiększenia ilości czasu wolnego, tzw. inne wskazało 14,5% ankietowanych studentów. Tego rodzaju rozwiązania dotyczyły właściwie jedynie studentów zagranicznych (68% studentów zagranicznych). Wśród pomysłów pojawiają się wskazania związane z lepszym wykorzystaniem istniejących możliwości podróżowania i rekreacji, np. więcej wyjazdów w regionie, więcej rekreacji ruchowej (np. rower, bieganie).

79 80 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... 60% praca uczelnia organizacja inne nie wiem 50% 40% 30% 20% 10% 0% samodzielnie z rodziną z innymi współlokatorami z partnerem/partnerką Ryc. 33. Sposoby zwiększenia ilości czasu wolnego przez studentów wrocławskich uczelni według sposobu zamieszkania Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Pomysły studentów na zwiększenie ilości czasu wolnego zależą również dużym stopniu od sposobu zamieszkania (C=0,622). Studenci mieszkający z rodziną częściej wskazują na sposoby związane z pracą, szczególnie ze zmianą jej na lepszą i mniej absorbującą (52% respondentów mieszkających z rodziną). Zamieszkiwanie z innymi współlokatorami, w tym również podejmującymi studia częściej skłania do szukania rozwiązań związanych z uczelnią (39% zamieszkałych z innymi współlokatorami). Samodzielnie zamieszkałe osoby swoje pomysły skupiają częściej raczej w lepszym wykorzystaniu istniejącego czasu wolnego na rekreację ruchową. Sposoby polegające na bardziej efektywnej organizacji swoich obowiązków i czasu wolnego dotyczą właściwie wszystkich grup studentów według form zamieszkania (ryc. 33). Jak wskazują badania, 71% ankietowanych odczuwa satysfakcję a 29% nie z dotychczasowych sposobów spędzania czasu wolnego. Większość studentów nieodczuwających satysfakcji z tego powodu wskazuje na powody związane z brakiem czasu wolnego lub niewielką jego ilością (71%), biernym sposobem wykorzystywania istniejącego czasu wolnego (21%) czy brakiem funduszy (7%).

80 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Chęć przeznaczenia większej części istniejącego czasu wolnego na turystykę i rekreację deklaruje 82% ankietowanych studentów. Natomiast prawie 60% respondentów niezadowolonych ze sposobu spędzania czasu wolnego, chciałoby w większym stopniu przeznaczyć go na turystykę i rekreację. utrudniony dostęp do obiektów sportowo-rekreacyjnych słaby stan zdrowia lub sprawności fizycznej brak czasu wolnego 6% 8% 8% brak odpowiedniego sprzętu sportowego i turystycznego 12% nieumiejętność organizowania sobie turystyki i rekreacji 19% brak odpowiedniego towarzystwa 28% brak funduszy 58% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Ryc. 34. Bariery w uprawianiu turystyki i rekreacji przez studentów wrocławskich uczelni Źródło: opracowanie własne na podstawi badań ankietowych. Wśród barier uprawiania turystyki i rekreacji studenci wskazują najczęściej brak funduszy (58%), brak odpowiedniego towarzystwa (28%), brak umiejętności zorganizowania sobie czasu wolnego (19%). Brak czasu wolnego jako bariera pojawia się dopiero na piątym miejscu (ryc. 34). W sytuacji większej ilości czasu wolnego studenci wskazali aktywności wolnoczasowe, na które chcieliby poświęcić dodatkowy czas. W tygodniu pracującym większość respondentów (po 38%) przeznaczyłaby na wypoczynek bierny (spotkani z przyjaciółmi, sen, czytanie książek) oraz aktywny (siłownia, spacery, jazda na rowerze). Co ważne nie pojawi się tutaj Internet. W weekendy oprócz wypoczynku biernego (39% ankietowanych), co trzeci student deklaruje wyjazdy turystyczne i rekreacyjne. Wakacje to domena wyjazdów, 55% studentów dodatkowy czas wolny chciałaby przeznaczyć na wyjazdy wakacyjne (ryc. 35).

81 82 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... wypoczynek bierny wypoczynej aktywny wyjazdy turystyczne i rekreacyjne poprawa organizacji inne 60 % w dniach nauki na uczelni w weekendy w wakacje Ryc. 35. Planowane formy wykorzystywania dodatkowego czasu wolnego przez studentów wrocławskich uczelni Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

82 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Analiza porównawcza wyników badań nad czasem wolnym i jego wykorzystaniem w 1999 i 2017 roku Omówione w rozdziale Metodyka badań obydwa przedsięwzięcia badawcze oddziela okres 18 lat. W tym czasie nastąpiły w warunkach życia i studiowania młodzieży akademickiej istotne przemiany. Powstało wiele wyższych uczelni niepaństwowych, prywatnych, które stworzyły możliwość studiowania znacznie szerszym rzeszom młodzieży. Również wiele uczelni państwowych uruchomiło pełnopłatne studia, zwłaszcza niestacjonarne. Jednocześnie nastąpiło nasycenie rynku absolwentami niektórych kierunków studiów i w związku z tym uruchomienie wielu innych, nowych kierunków. Działania te spowodowały zwiększenie w Polsce liczby studentów, a zwłaszcza istotne zmiany w strukturze wybieranych kierunków studiów. Przykładem mogą być dane charakteryzujące liczbę i strukturę studiów wyższych na Dolnym Śląsku w latach 1999/2000 i 2016/2017 (tab. 5). Tab. 5. Liczba i struktura wyższych studiów na Dolnym Śląsku według typów szkół w roku akad. 1999/2000 i 2016/2017 Wyszczególnienie Studia Ogółem Stacjonarne Niestacjonarne / /2000 /2017 / /2000 /2017 Ogółem Uniwersytety Wyższe szkoły techniczne Wyższe szkoły rolnicze Wyższe szkoły ekonomiczne Wyższe szkoły pedagogiczne

83 84 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Akademie medyczne Akademie wychowania fizycznego Wyższe szkoły artystyczne Wyższe szkoły teologiczne Wyższe szkoły pozostałe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych roczników statystycznych GUS województwa dolnośląskiego 2000 i Okazuje się, iż w badanym okresie 17 lat ogólna liczba studentów w uczelniach wyższych Dolnego Śląska zwiększyła się nieznacznie (o ok. 10 tys. osób), przy czym progres tego zjawiska wystąpił głównie w wyższych szkołach technicznych, akademiach medycznych i tzw. wyższych szkołach pozostałych, czyli nowo powstałych, prywatnych, zawodowych uczelniach wyższych. Znaczący regres odnotowały wyższe szkoły ekonomiczne i uniwersytety. Jako pozytywny dla jakości kształcenia należy ocenić trend znacznego wzrostu liczby studentów stacjonarnych. Zjawisko to wystąpiło najsilniej w wyższych szkołach technicznych oraz w znacznym stopniu w środowisku uniwersyteckim, w wyższych szkołach rolniczych, akademiach medycznych, akademiach wychowania fizycznego, w wyższych szkołach artystycznych oraz w pozostałych, prywatnych szkołach wyższych. Niebagatelne znaczenie ma tu duży w ostatnich latach napływ studentów zagranicznych, zwłaszcza z Ukrainy, którzy podejmują w zdecydowanej większości studia stacjonarne. Odwrotna sytuacja wystąpiła w wyższych szkołach ekonomicznych, gdzie liczba studentów stacjonarnych zmniejszyła się w badanym okresie niemal dwukrotnie. Liczba studentów niestacjonarnych bardzo wydatnie wzrosła w wyższych szkołach prywatnych i w mniejszym stopniu w wyższych szkołach pedagogicznych oraz w akademiach medycznych, natomiast znaczny regres ilościowy wystąpił w pozostałych typach uczelni wyższych, a zwłaszcza w uniwersytetach i wyższych szkołach ekonomicznych. Dominujący obecnie model studiów pełnopłatnych stanowi obecnie dla znacznej części młodzieży akademickiej jeden z istotnych czynników podejmowania stałej lub dorywczej pracy zarobkowej. Skutkiem tego jest, jak się wydaje, drastyczne zmniejszenie budżetu czasu wolnego studentów. Konsekwencją tego zjawiska powinny być, jak można sądzić, istotne przemiany sposobów wykorzystania tak okrojonego czasu wolnego.

84 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Innymi zjawiskami, które w omawianym okresie czasu zaistniały, to dynamiczny rozwój komunikacji internetowej oraz telefonii komórkowej, które coraz silniej absorbują młodych ludzi, odciągając ich od turystyki i aktywnej rekreacji. Znalazło to odzwierciedlenie w przemianach rozmiarów i struktury budżetu czasu wolnego studentów (tab. 6). Tab. 6. Budżet czasu wolnego w dniach nauki szkolnej Liczba godzin Odsetek (%) 1989/ /2017 Poniżej 2 14,4 22, ,4 45, ,4 17,4 6 i więcej 35,8 14,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Dane tabeli wskazują, iż w badanym okresie nastąpiło, w opinii respondentów, znaczne zmniejszenie budżetu czasu wolnego studentów w dniach nauki szkolnej. Wprawdzie o blisko 50% zwiększył się dzienny wolny czas krótkoterminowy (poniżej 2 godzin), ale ponad dwukrotnie zmniejszył się dzienny wolny czas długoterminowy (powyżej 6 godzin). Wywarło to określony wpływ na zmianę sposobów wykorzystania czasu wolnego w dniach nauki szkolnej (tab. 6, tab. 7). Należy zaznaczyć, że konieczność uwzględnienia przemian uwarunkowań studiowania i życia studenckiego spowodowała wprowadzenie zmian w kwestionariuszu ankiety w roku Tab. 7. Sposoby wykorzystania czasu wolnego w dniach nauki szkolnej (1998/1999) Sposób wykorzystania czasu wolnego % Średni czas Oglądanie telewizji, video, słuchanie muzyki 79, Czytanie książki, prasy 73, Majsterkowanie, robótki ręczne, gry komputerowe itp. 25, Przyjmowanie gości w domu 46, Wizyta u rodziny, znajomych 30, Wyjście do kina, teatru, kawiarni, na imprezę itp. 28, Spacerowanie, odwiedzanie sklepów 42, Jogging, jazda na łyżwach, rolkach 6, Jazda na rowerze 5,3 1.20

85 86 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Wędkowanie 0, Ćwiczenia w klubach fitness 11, Zajęcia sportowo-rekreacyjne 21, Wyjazd rekreacyjny poza miasto 3, Inne sposoby 16, Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. W roku akademickim 1998/1999 dominującymi (od 25 do 80% respondentów) sposobami wykorzystywania czasu wolnego w dniach nauki szkolnej były formy takie jak: oglądanie telewizji, video, słuchanie muzyki, czytanie książek, prasy, majsterkowanie, robótki ręczne, gry komputerowe, przyjmowanie gości w domu. Wymienione zajęcia można łącznie określić jako bierne, domowe formy wykorzystywania czasu wolnego. Średni czas każdej z wymienionych czynności, według respondentów, wynosił od jednej do blisko dwóch godzin dziennie. Aktywne, pozadomowe sposoby wykorzystania czasu wolnego, do których zaliczono: wizyty u rodziny, znajomych, wyjście do kina, teatru, kawiarni, na imprezę itp., spacerowanie, odwiedzanie sklepów, jogging, jazdę na łyżwach, rolkach, jazdę na rowerze, wędkowanie, ćwiczenie w klubie fitness, zajęcia sportowo-rekreacyjne i wyjazd rekreacyjny poza miasto zajmowały respondentom w dniach nauki szkolnej średnio od godziny do dwóch i pół godziny każda. Na wymienione tu sposoby wykorzystania czasu wolnego respondenci wskazywali znacznie rzadziej (najczęściej kilka lub kilkanaście procent odpowiedzi respondentów). Jak już wspomniano, kwestionariusz ankiety do badania w roku akademickim 2016/2017 został nieco zmodyfikowany (tab. 8). Nie uniemożliwiło to jednak dokonania porównań biernych i czynnych sposobów wykorzystania czasu wolnego w dniach nauki szkolnej w obydwu odległych od siebie o 18 lat okresach. W badaniu przeprowadzonym w roku akademickim 2016/2017 do biernych, domowych sposobów wykorzystania czasu wolnego w dniach nauki szkolnej zaliczono takie zajęcia jak: dokształcanie się, hobby (np. zbieractwo, majsterkowanie itp.), słuchanie radia, muzyki, czytanie prasy, książek, oglądanie telewizji, filmów, surfowanie po Internecie, gry komputerowe, komórkowe. Wymienione czynności respondenci najczęściej opatrywali opinią wcale albo do 2 3 godz. w tygodniu.

86 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Tab. 8. Sposoby wykorzystania czasu wolnego w dniach nauki szkolnej w % (2017) Sposób wykorzystania czasu wolnego Wcale Do 1h w tygodniu 2 3h w tygodniu 4 5h w tygodniu 6 11h w tygodniu 12 24h w tygodniu 1 2 pełne dni w tygodniu 3 dni i więcej w tygodniu Dokształcanie się Zakupy Hobby (np. zbieractwo, majsterkowanie itp.) Słuchanie radia, muzyki Czytanie prasy Czytanie książek Kina, muzea, teatry, galerie itp Spotkania towarzyskie Oglądanie telewizji, filmów Surfowanie po internecie Gry komputerowe, komórkowe Wyjazd rekreacyjny lub turystyczny poza miasto Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie, gry zespołowe) Zajęcia w klubach fitness, siłowniach Przejażdżki rowerowe Bieganie, jazda na łyżwach, łyżworolkach, wrotkach, deskorolce itp Spacery, odpoczynek na świeżym powietrzu Inne sposoby spędzania czasu wolnego Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Podobne odpowiedzi uzyskano w odniesieniu do czynnych, pozadomowych sposobów wykorzystania czasu wolnego, do których zaliczono: wyjazd rekreacyjny lub turystyczny poza miasto, zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie, gry zespołowe), ćwiczenia w klubach fitness, siłowniach, przejażdżki rowerowe, bieganie, jazdę na łyżwach, łyżworolkach, wrotkach, deskorolce itp., spacery, odpoczynek na świeżym powie-

87 88 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... trzu. Również na tego typu zajęcia respondenci najczęściej wskazywali zaznaczając, iż nie podejmują ich wcale lub przeznaczają na nie zaledwie do 2 3 godz. w tygodniu. Z powyższych porównań płynie wniosek, że w badanym okresie czas wolny studentów w dniach nauki szkolnej, zwłaszcza czas długoterminowy, drastycznie się zmniejszył, co, jak można sądzić, zdeterminowało również sposoby wykorzystania tego czasu. W sytuacji znacznie ograniczonego czasu wolnego w dniach nauki szkolnej ogromne znaczenie ma czas wolny w weekendy (soboty i niedziele). W roku akademickim 1998/1999 wszyscy badani studenci ujawnili, że dysponują takim czasem w dni weekendowe. Rozkład procentowy ukazujący strukturę wielkości czasu wolnego studentów w soboty i niedziele prezentuje tabela 9. Tab. 9. Struktura wielkości czasu wolnego studentów w soboty i niedziele (1998/1999) Ilość czasu Sobota (n = 239) Niedziela (n = 242) (godz., min) N % N % 0,01 1,0 1 0, ,01 2,0 12 5,02 6 2,47 2,01 3,0 15 6, ,95 3,01 4,0 18 7, ,09 4,01 5, , ,15 5,01 6, , ,67 6,01 7,0 17 7, ,91 7,01 8, , ,57 8,01 9,0 16 6, ,02 9,01 10,0 19 7, ,74 10,01 11,0 8 3,34 7 2,89 11,01 12, , ,22 Powyżej 12, , ,26 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Badanie wykazało, iż respondenci najczęściej ujawniali, że w soboty dysponowali czterema do ośmiu oraz więcej niż jedenastoma godzinami wolnego czasu. Stosunkowo nieliczni studenci wskazali na inny, mniejszy wymiar czasu wolnego. Znacznie bardziej zrównoważony w przedziałach godzinowych był niedzielny czas wolny.

88 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Wyniki porównania godzinowych wymiarów czasu wolnego studentów w soboty i niedziele w obydwu badanych okresach (w roku akad. 1998/1999 i w roku akad. 2016/2017) przedstawia tabela 10. Tab. 10. Struktura wielkości czasu wolnego studentów w soboty i niedziele w roku akad. 1998/99 i 2016/17 (%) Wcale 0,5 h 1 h 1,5 h 2 h 2,5 h 3h i więcej Sobota Niedziela Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Dane tabeli wskazują, iż badani studenci w roku akademickim 1998/1999 ujawnili, że w soboty posiadają zdecydowanie więcej czasu (przeważnie 3 godziny i więcej), niż respondenci z roku akademickiego 2016/1917 w większości dysponujący mniejszym budżetem czasu (od 0,5 godziny, lub wcale, do 2,5 godziny). Niemal identycznie rozłożyło się porównanie czasu wolnego studentów w obydwu badanych okresach w niedziele. Takie wyniki badań porównawczych mogą wskazywać, iż studenci są obecnie znacznie bardziej obciążeni równoległą ze studiami pracą zarobkową i innymi obowiązkami, niż ich poprzednicy sprzed osiemnastu lat. Próbę weryfikacji tej hipotezy stanowią dane zawarte w tabelach 10 i 11 Tab. 11. Sposoby wykorzystania przez studentów czasu wolnego w soboty i niedziele w roku akad. 1998/1999 (w %) Wielkość wykorzystanego Sposoby wykorzystania czasu wolnego czasu wolnego (w godz.) (w % odpowiedzi) Poniżej 2,0 2,1 4,0 4,1 6,0 6,1 8,0 8,1 10,0 Powyżej 10,0 Oglądanie tv, wideo, słuchanie muzyki Czytanie książek, prasy Majsterkowanie, gry komputerowe itp Przyjmowanie gości w domu Wizyty u rodziny, znajomych Wyjście do kina, kawiarni, na imprezę itp Spacerowanie, odwiedzanie sklepów

89 90 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Jogging, jazda na łyżwach, rolkach Jazda na rowerze Fitness Sport Inne sposoby Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. W roku akademickim 1998/1999 przeważającymi sposobami wykorzystywania czasu wolnego w dniach weekendowych były formy takie jak: oglądanie telewizji, video, słuchanie muzyki, czytanie książek, prasy, majsterkowanie, robótki ręczne, gry komputerowe, przyjmowanie gości w domu. Zatem podobnie, jak to miało miejsce w przypadku sposobów wykorzystania czasu wolnego w dniach nauki szkolnej, zajęcia te można łącznie określić jako bierne, domowe formy wykorzystywania czasu wolnego. Aktywne, pozadomowe sposoby wykorzystania czasu wolnego, z wyjątkiem wizyt u rodziny, znajomych itp., były znacznie rzadziej i w mniejszym wymiarze godzinowym wykorzystywane przez respondentów. Do tych mniej popularnych form spędzania czasu wolnego należały takie, jak: wyjścia do kina, teatru, kawiarni, na imprezę itp., spacerowanie, odwiedzanie sklepów, jogging, jazdę na łyżwach, rolkach, jazdę na rowerze, wędkowanie, ćwiczenie w klubie fitness, zajęcia sportowo-rekreacyjne i wyjazd rekreacyjny poza miasto. Na wymienione tu sposoby wykorzystania czasu wolnego respondenci wskazywali znacznie rzadziej (najczęściej kilka lub kilkanaście procent odpowiedzi respondentów). Jak już wcześniej wspomniano, kwestionariusz ankiety uległ modyfikacji w badaniu dotyczącym roku akademickiego 2016/2017. W badaniu tym do biernych (pozostając we Wrocławiu) sposobów wykorzystania czasu wolnego w dni weekendowe zaliczono takie zajęcia jak: dokształcanie się, robienie zakupów, uprawianie swego hobby (np. zbieractwo, majsterkowanie itp.), słuchanie radia, muzyki, czytanie prasy, książek, wyjście do kina, teatru, muzeum, galerii, uczestnictwo w spotkaniach towarzyskich, oglądanie telewizji, filmów, penetrowanie zasobów internetowych, gier komputerowych, komórkowych, zażywanie kąpieli i plażowania nad wodą, uczestnictwo w zajęciach sportowo- -rekreacyjnych, zajęcia w klubie fitness, siłowni, przejażdżki rowerowe,

90 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów bieganie, jazda na łyżwach, łyżworolkach, wrotkach, deskorolce itp., spacery i inne formy odpoczynku na świeżym powietrzu (tab. 12). Tab. 12. Formy spędzania czasu wolnego podczas weekendu pozostając w mieście (w %) (2017) Sposoby wykorzystania czasu wolnego Wielkość wykorzystanego czasu wolnego (w godz.) Wcale 0,5h 1h 1,5h 2h 2,5h 3h i więcej Dokształcanie się Zakupy Hobby (np. zbieractwo, majsterkowanie itp.) Słuchanie radia, muzyki Czytanie prasy Czytanie książek Kina, muzea, teatry, galerie itp Spotkania towarzyskie Telewizja, filmy Internet Gry komputerowe, komórkowe Kąpiel, plażowanie nad wodą Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. pły wanie, gry zespołowe) Kluby fitness, siłownie Rower Bieganie, jazda na łyżwach, wrotkach, deskorolce itp Spacery, odpoczynek na świeżym powietrzu Inne sposoby spędzania czasu wolnego Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Jak wskazują dane w tabeli 12, niemal wszystkie wymienione czynności respondenci najczęściej opatrywali opinią wcale albo 0,5 1,5 godzin w okresie weekendu. Nieliczne osoby wskazywały na dłuższy czas wykorzystania w sobotę i niedzielę poszczególnych form wolnoczasowych. Do sposobów wykorzystania weekendowego czasu wolnego poza Wrocławiem zaliczono m.in.: wypoczynek w domu letniskowym poza

91 92 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Wrocławiem, wyjazd do rodziny, przyjaciół poza Wrocławiem, rekreację zimową w postaci narciarstwa nizinnego, biegowego, wyjazd w góry, udział w wycieczce autokarowej, wycieczce samochodem osobowym, wycieczce rowerowej, pieszej wędrówce turystycznej, wyjazd do lasu, wyjazd na ryby, wypoczynek nad jeziorem lub rzeką (tab. 13). Tab. 13. Formy spędzania czasu wolnego podczas weekendu poza Wrocławiem (w %) (2017) Sposoby wykorzystania czasu wolnego Wielkość wykorzystanego czasu wolnego (w godz.) Wcale 0,5h 1h 1,5h 2h 2,5h 3h i więcej Wypoczynek w domu letniskowym poza Wrocławiem Wyjazd do rodziny, przyjaciół poza Wrocławiem Narciarstwo nizinne, biegowe Wyjazd w góry Wycieczka autokarowa Wycieczka samochodem osobowym Wycieczka rowerowa Piesza wędrówka turystyczna Wyjazd do lasu Wyjazd na ryby Wypoczynek nad jeziorem lub rzeką Inne sposoby rekreacji poza Wrocławiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Również w przypadku tego typu zajęć wyjazdowych respondenci najczęściej wskazywali, iż nie podejmują ich wcale lub przeznaczają na nie zaledwie od 0,5 do 2 godzin w czasie weekendu. Podsumowując tę część analizy, można nie tylko stwierdzić, iż w okresie od 1998/1999 do 2016/2017 nastąpiło znaczne zmniejszenie budżetu czasu wolnego studentów w dniach weekendowych, ale również, że m.in. w wyniku tego zmniejszenia drastycznie zostały ograniczone przez studentów krótkoterminowe, weekendowe formy turystyki i rekreacji aktywnej. Interesujące są wyniki badania rozmiarów i sposobów wykorzystania czasu wolnego studentów w okresie wakacji letnich i ferii zimowych. Na postawione w badaniu z roku akademickiego 1998/1999 pytanie Ile czasu przeznaczyłeś/przeznaczyłaś w okresie wakacji zimo-

92 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów wych i letnich na turystykę i rekreację? z odpowiedzi respondentów wynikło, że w tym czasie na turystykę i rekreację przeznaczyli: od 1 do 7 dni 17 osób (6,99%), 14 dni 37 osób (15,22%), 21 dni 34 osoby (13,99%), 1 miesiąc 57 osób (23,45%), 2 miesiące 56 osób (23,04%), 3 miesiące 19 osób (7,81%), powyżej 3 miesięcy 13 osób (5,34%), ani jednego dnia 10 osób (4,11%). Studentów zapytano następnie o formy rekreacji realizowane podczas wakacji spędzanych we Wrocławiu w 1998 r. (tab. 14). Tab. 14. Formy rekreacji realizowane podczas wakacji spędzanych we Wrocławiu w 1998 r. Sposób wykorzystania czasu wolnego Udział respondentów N % Średni dzienny czas rekreacji Spacerowanie, odwiedzanie sklepów itp , Jogging, jazda na łyżwach, rolkach itp , Przejażdżka rowerem , Zajęcia sportowo-rekreacyjne , Kąpiel, plażowanie nad wodą 92 37, Krótkie wyjazdy rekreacyjne poza Wrocław 59 24, Inne formy 18 7, Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Badanie ujawniło, że najpopularniejszymi sposobami wykorzystania przez studentów zamieszkałych we Wrocławiu czasu wolnego w okresie wakacji są: spacerowanie, odwiedzanie sklepów, przejażdżki rowerem, zajęcia sportowo-rekreacyjne oraz kąpiele i plażowanie nad wodą. Na każdą z tych form rekreacji różne badane osoby przeznaczały średnio od dwóch do trzech godzin dziennie. Znacznie mniej popularnymi sposobami wykorzystania czasu wolnego w okresie wakacji były: jogging, jazda na łyżwach, rolkach i krótkie wyjazdy rekreacyjne poza Wrocław. Respondentów zapytano również o dłuższe wyjazdy wakacyjne. Uzyskano interesujące poznawczo odpowiedzi (tab. 15).

93 94 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Tab. 15. Czas trwania wyjazdów poza Wrocław w okresie ferii zimowych i wakacji letnich (1998/1999) Liczba dni Wakacje letnie Ferie zimowe n % n % , , , , , , ,79 2 1, , , , powyżej , Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Badanie pozwoliło ustalić, że studenci wyjeżdżali w okresie wakacji letnich najczęściej na dwa lub cztery tygodnie. Jednocześnie stosunkowo nieliczni respondenci ujawnili, iż w okresie wakacji letnich wyjeżdżają na krócej niż jeden tydzień lub dłużej niż na miesiąc. Natomiast w okresie ferii zimowych studenci wyjeżdżali najczęściej na jeden tydzień lub na dwa tygodnie, a nieliczni na krótszy lub dłuższy pobyt w tym okresie. Konsekwencją powyższych ustaleń było poznanie sposobów wykorzystania czasu wolnego w okresie wakacji poza Wrocławiem. Wyniki badania prezentuje tabela 16. Dane tabeli informują, że w okresie 1998/1999 badani studenci wykorzystywali poza Wrocławiem swój czas wolny wakacyjny najczęściej na: wczasy nad morzem w Polsce, wczasy w górach w Polsce, pobyt na wsi u gospodarzy, rodziny, samochodowe wycieczki krajoznawcze i wczasy nad jeziorem lub rzeką, wczasy lub wycieczki zagraniczne. Na te formy turystyki i rekreacji przeznaczali średnio od jednego do trzech tygodni. Mniej popularnymi formami wykorzystania czasu wolnego w okresie wakacji poza Wrocławiem były: wczasy w siodle, wędrówki kajakowe, żeglarskie, wczasy w środowisku leśnym, wędrówki piesze, pobyt w domu letniskowym, wędrówki autostopem i wędrówki rowerowe. Na realizację tych sposobów wykorzystania czasu wolnego respondenci przeznaczali najczęściej od tygodnia do trzech tygodni.

94 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów Tab. 16. Sposoby wykorzystania czasu wolnego w okresie wakacji poza Wrocławiem (1998/1999) Sposób wykorzystania czasu wolnego Udział respondentów Średnia N % liczba dni Wczasy nad jeziorem lub rzeką 41 16,9 13,3 Wczasy w środowisku leśnym 13 5,3 10,2 Wczasy nad morzem w Polsce 90 37,0 17,9 Wczasy w górach w Polsce 88 36,2 11,0 Wczasy lub wycieczki zagraniczne 92 37,9 26,0 Pobyt na wsi u gospodarzy, rodziny 57 23,5 10,8 Pobyt w domu letniskowym 30 12,3 16,5 Wczasy w siodle 4 1,6 13,5 Samochodowe wycieczki krajoznawcze 46 18,9 7,6 Wędrówki rowerowe 33 13,6 7,2 Wędrówki piesze 21 8,6 12,7 Wędrówki kajakowe, żeglarskie 13 5,3 14,4 Wędrówki autostopem 30 12,3 14,4 Inne formy 21 8,6 20,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Badanie przeprowadzone 18 lat później (2016/2017) pozwoliło ustalić istotne przemiany w sposobach i zakresach czasowych wykorzystania wakacyjnego czasu wolnego przez studentów w stosunku do ich poprzedników z lat 1998/1999 (tab. 17). Badani w roku akademickim 2016/2017 studenci ujawnili, że w większości (od ok. 50% do ok. 90%) nie skorzystali w okresie ferii zimowych i wakacji letnich z żadnej z wymienionych w kwestionariuszu ankiety form turystyki lub rekreacji poza Wrocławiem. Można przypuszczać, że brak aktywności turystyczno-rekreacyjnej tej części badanej populacji w okresie wakacyjnym wynika z obciążenia pracą zarobkową i braku lub niedostatecznego poziomu funduszu swobodnej decyzji, który mógłby zostać przeznaczony na takie wyjazdy. Pozostali respondenci wskazali, że najczęściej w okresie wakacyjnym wykorzystują kilka dni na wyjazdy w góry, na krajoznawcze wycieczki samochodowe, na wyjazdy na wieś do gospodarzy lub do rodziny, na wyjazdy nad jezioro, rzekę lub odwiedzają środowisko leśne. Z dłuższych pobytów poza Wrocławiem korzystają w okresie wakacyjnym (2 tygodnie i dłużej) bardzo nieliczne osoby.

95 96 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Tab. 17. Sposoby wykorzystania wakacyjnego czasu wolnego poza Wrocławiem (w %) (2016/2017) Sposób wykorzystania czasu wolnego Wcale Do 4 dni 5 7 dni 8 14 dni Od 2 tygodni do 1 miesiąca Powyżej 1 miesiąca Backpacking Wędrówki autostopem Wędrówki kajakowe lub żeglarskie Wędrówki piesze Wędrówki rowerowe Samochodowe wycieczki krajoznawcze Wczasy w siodle Pobyt w domu letniskowym Pobyt na wsi u gospodarzy lub u rodziny Wczasy lub wycieczki zagraniczne Wczasy w górach w Polsce Wczasy nad morzem w Polsce Wczasy w środowisku leśnym w Polsce Wczasy nad jeziorem lub rzeką (plażowanie, kąpiel) Inne formy spędzenia wakacji poza Wrocławiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Wśród osób, które w czasie ferii zimowych wyjeżdżały poza Wrocław, największą popularnością cieszyły się obszary górskie Dolnego Śląska i w dalszej kolejności Małopolski. Do najczęściej odwiedzanych miejscowości w Sudetach należą: Karpacz, Jelenia Góra, Szklarska Poręba, Zieleniec, Czarna Góra. Największą popularnością wśród wrocławskich studentów cieszy się zimowa stolica Polski Zakopane oraz w mniejszym stopniu Białka Tatrzańska, Czarny Dunajec i Krynica Morska. Respondenci deklarujący wyjazdy zagraniczne jako główne destynacje podróży wskazywali Ukrainę, Czechy, Austrię i Włochy. Wyjeżdżali też

96 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów do dużych miast europejskich, takich jak: Berlin, Drezno, Praga, Mediolan, Budapeszt. W okresie wakacji letnich najpopularniejsze krajowe kierunki wyjazdów wrocławskich studentów to miejscowości turystyczne województw: zachodniopomorskiego i pomorskiego. Do najczęściej odwiedzanych miejscowości należą: Gdańsk, Kołobrzeg, Międzyzdroje, Pobierowo, Mielno, Sopot. Część respondentów wyjeżdżała również do dużych miast w centralnej i południowej Polsce, głównie do: Warszawy, Krakowa, Poznania. Wśród kierunków wyjazdów zagranicznych, dominowały: Ukraina, Hiszpania, Włochy, Chorwacja i Grecja. Spośród dużych miast największym zainteresowaniem cieszyły się: Rzym, Barcelona i Budapeszt.

97 98 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów Podsumowanie Czas wolny to wciąż aktualny, głównie ze względu na znaczenie jak i dynamikę zagadnienia, trend badawczy. Niniejsza publikacja jest podsumowaniem zmian na przestrzeni ostatnich 20 lat na przykładzie studentów Wrocławia. Przeprowadzone badania miały na celu określenie, jakimi zasobami czasu wolnego dysponują wrocławscy studenci, w jaki sposób te zasoby wykorzystują oraz ile z tych zasobów przeznaczają na turystykę i rekreację ruchową. Badaniami objęto ich czas wolny powszedni (poniedziałek-piątek), weekendowy oraz wakacyjno-urlopowy (letni i imowy). Ocenie poddano ilość czasu wolnego i możliwości jego wykorzystania na turystykę i rekreację ruchową, oraz ocenę atrakcyjności ofert miasta Wrocławia w zakresie turystyki i rekreacji przez samych badanych studentów. Ponadto przeprowadzono identyfikację form spędzania czasu wolnego przez wrocławskich studentów i ich cechami społeczno- -demograficznymi. Sformułowano dwie hipotezy badawcze: 1. Dominujący obecnie model studiów pełnopłatnych zmusił znaczną część młodzieży akademickiej do podejmowania stałej lub dorywczej pracy zarobkowej. Konsekwencją tego zjawiska powinny być, jak można sądzić, istotne przemiany sposobów wykorzystania tak okrojonego czasu wolnego. 2. Dominującą formą spędzania czasu wolnego przez wrocławskich studentów jest wypoczynek bierny. Podsumowując zaprezentowane powyżej obserwacje badawcze trzeba stwierdzić, że sformułowana na wstępie pierwsza hipoteza

98 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów badawcza została zweryfikowana pozytywnie. Przedstawione wyniki i wnioski z dokonanych porównań rezultatów badawczych z lat 1998/1999 oraz 2016/2017 jednoznacznie wskazują na drastyczne zmniejszenie się w tym okresie czasu wolnego studentów i w rezultacie ograniczenie ich aktywności turystyczno-rekreacyjnej. Nastąpiła też istotna zmiana sposobów wykorzystania tego czasu. Można zaryzykować twierdzenie, iż w odróżnieniu od poprzedników, współcześni studenci starają się w okresie studiów zdobywać doświadczenia praktyczne i tym sposobem wcześniej kreować swe kariery zawodowe. Dzięki powstałym w badanym 18-leciu nowym możliwościom nawiązywania kontaktów międzynarodowych (m.in. program Erasmus) studenci uzyskali też znacznie większe szanse wyjazdów zagranicznych o charakterze dydaktyczno-naukowym, ale również turystycznym. Stwarza to dobre rokowania polskiej gospodarce, nauce i kulturze. W wyniku badań przeprowadzonych w roku 2017 druga z postawionych hipotez badawczych również została zweryfikowana pozytywne. Uderzająca jest proporcja pomiędzy biernymi i aktywnymi formami spędzania czasu wolnego, na korzyść form biernych. Jednym z najbardziej czasochłonnych zajęć jest surfowanie w Internecie, co trzeci ankietowany deklaruje, że poświęca na niego minimum 1 godz. dziennie. Obok Internetu najpopularniejszą formą biernego spędzania czasu wolnego jest słuchanie muzyki, radia oraz audiobooków, spotkania towarzyskie oraz oglądanie telewizji. Wyjątkiem, a zarazem najczęściej deklarowanym sposobem spędzania czasu wolnego przez wrocławskich studentów w czasie dni powszednich są spacery i odpoczynek na świeżym powietrzu, które należą do najbardziej podstawowych form rekreacji ruchowej, niewymagającej żadnych dodatkowych umiejętności. Dodatkowo jest to aktywność, która jest wybierana najczęściej zarówno przez amatorów aktywnego jak i biernego wypoczynku. Respondenci, którzy chodzą na spacery również częściej jeżdżą na rowerze, uczestniczą w zajęciach sportowo- -rekreacyjnych, surfują w Internecie, grają w gry komputerowe, czytają prasę i książki. Aż czterech na pięciu studentów deklaruje dokształcanie się, które wydaje się być czynnikiem warunkującym zarówno sukces edukacyjny jak i zawodowy studentów.

99 100 Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów... Internet jest również dominującą formą wolnoczasową preferowaną przez wrocławskich studentów w weekend w mieście, zdecydowana większość ankietowanych deklaruje również spotkania towarzyskie, słuchanie radia, spacery oraz odpoczynek na świeżym powietrzu, oglądanie telewizji i zakupy. W sytuacji znacznie ograniczonego czasu wolnego w dniach powszednich ogromne znaczenie ma czas wolny w weekendy (soboty i niedziele). 90% ankietowanych studentów wrocławskich uczelni deklaruje, że posiada czas wolny w sobotę i w niedzielę. Co drugi student posiada relatywnie niewiele czasu wolnego w weekend, czyli do 2,5 godz. Studenci wrocławskich uczelni podczas weekendów poza miastem najchętniej uczestniczą m.in. w wycieczkach samochodem osobowym, w wyjazdach rodzinnych poza Wrocław, wypoczywają nad jeziorem oraz uczestniczą w pieszej wędrówce turystycznej. Ponad 80% ankietowanych studentów wrocławskich uczelni wyjechała w celach turystycznych i rekreacyjnych poza miejsce stałego zamieszkania podczas wakacji i urlopów. Respondenci częściej wyjeżdżali w celach turystycznych na wakacje niż na ferie zimowe. Wśród form spędzania czasu w wakacje przez ankietowanych studentów wrocławskich uczelni dominują formy turystyki wypoczynkowej oraz krajoznawczej w tym przede wszystkim: wczasy w polskich górach, wczasy lub wycieczki zagraniczne, wczasy nad jeziorem w Polsce, pobyt na wsi w gospodarstwie lub u rodziny. Ponadto stwierdzono następujące zależności: najsilniejsza zależność odnosi się do rodzaju uczelni oraz kierunku studiów, co można tłumaczyć specyfiką studiów, studenci studiów technicznych deklarują zdecydowanie mniej czasu wolnego w ciągu dnia niż studenci kierunków społecznych, zależność jest również widoczna pomiędzy studentami uczelni publicznych i prywatnych, ci drudzy częściej podejmują pracę zarobkową w pełnym wymiarze czasu pracy i tym samym mają mniej czasu wolnego, widoczna jest również relacja pomiędzy wielkością dochodu studenci z najniższym dochodem deklarują zdecydowanie mniej czasu wolnego niż studenci z najwyższymi dochodami miesięcznymi,

100 Wykorzystanie czasu wollnego przez studentów więcej czasu wolnego deklarują również studenci młodszych roczników, gdzie aż 40% studentów w wieku do 23 lat deklaruje aż 2 3 dni wolne w tygodniu, nie można wskazać w analizowanej grupie studentów typowych form spędzania czasu wolnego tylko dla kobiet lub tylko dla mężczyzn; jest to zasadnicza różnica w porównaniu do starszych grup wiekowych, zwłaszcza seniorów, gdzie rola kobiety w społeczeństwie była jednoznacznie zdefiniowana i typowo damskie formy czasu wolnego są do wskazania. Połowa ankietowanych studentów wrocławskich uczelni nie jest zadowolona z obecnej ilości czasu wolnego, a głównym powodem niezadowolenia jest sytuacja na uczelni i w pracy, co więcej ponad 80% ankietowanych studentów deklaruje chęć przeznaczenia większej części istniejącego czasu wolnego na turystykę i rekreację. Za główną barierę w uprawianiu turystyki i rekreacji studenci wskazują przyczyny ekonomiczne (prawie 60%) oraz społeczne (brak odpowiedniego towarzystwa prawie 30%).

101

102 103 Bibliografia Cisco Connected World Technology Report, 2014, [online], com/c/dam/en/us/solutions/collateral/enterprise/connected- -world-technology-report/ccwtr-press-deck.pdf, data dostępu: Daszykowska J., Czas wolny a jakość życia nauczycieli studiujących, Kraków 2005, s. 9 za: Kwilecki K., Rozważania o czasie wolnym wybrane zagadnienia. WSH, Katowice, 2011, s. 9. Dumazedier J., Problemes actuels de la socjologie du loisir, RISS, vol. XII, nr 4, UNESCO, Paris Jankowski D., Pedagogika kultury. Studia i koncepcja, Impuls, Kraków 2006, s Klementowski K., Aktywność rekreacyjno-turystyczna a czas wolny osób starszych we Wrocławiu, Człowiek i Ruch (Human Movement), 2002, nr 2(6). Klementowski K., Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku poprodukcyjnym i jego wykorzystanie na rekreację i turystykę, [w:] Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wydaw. AWF, Wrocław Marak J., Sołtysik M., Aktywność rekreacyjno-turystyczna a czas wolny studentów Wrocławia (wyniki badań ankietowych), Człowiek i Ruch (Human Movement), 2002, nr 2(6). Marak J., Budżet czasu wolnego i jego zagospodarowanie przez studentów Wrocławia, [w:] Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wydaw. AWF, Wrocław Marak J., Metodyczne podstawy badań czasu wolnego mieszkańców Wrocławia i jego wykorzystania na rekreację ruchową i turystykę, Człowiek i Ruch (Human Movement), 2002, nr 2(6). Migdał K., Psychologia czasu wolnego, AlmaMer Szkoła Wyższa, Warszawa Milian L., Socjologia czasu wolnego. Wiedza o czynnościach swobodnie wybieranych, Wydaw. Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, Gdańsk Neulinger J., The psychology of leisure, wyd. 2, McGraw-Hill, New York 1981.

103 104 Sołtysik M., Aktywność rekreacyjno-turystyczna a czas wolny młodzieży szkolnej Wrocławia, Człowiek i Ruch (Human Movement), 2002, nr 2(6). Sołtysik M., Czas wolny młodzieży szkół podstawowych i średnich Wrocławia i jego wykorzystanie na rekreację i turystykę, [w:] Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wydaw. AWF, Wrocław Strategia Wrocław w perspektywie 2020 plus [online]: pl/biznes/files/dokumenty/1250/strategia-wroclaw2020-pl.pdf, data dostępu: Toczek-Werner S., Sołtysik M., Przegląd polskich badań nad czasem wolnym po roku 1989, Człowiek i Ruch (Human Movement), 2002, nr 2(6). Wnuk-Lipiński E., Praca i wypoczynek w budżecie czasu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydaw. PAN, Wrocław-Gdańsk Wyrzykowski J., Aktywność rekreacyjno-turystyczna a czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku aktywności zawodowej, Człowiek i Ruch (Human Movement), 2002, nr 2(6). Wyrzykowski J., Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym oraz jego wykorzystanie na rekreację i turystykę, [w:] Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wydaw. AWF, Wrocław Wyrzykowski J., Ważniejsze wnioski z badań nad czasem wolnym mieszkańców Wrocławia do wykorzystania w strategii rozwoju rekreacji w mieście, Człowiek i Ruch (Human Movement), 2002, nr 2(6). Zandecki A., Wykształcenie a jakość życia. Dynamika orientacji młodzieżowej szkół średnich, Toruń-Poznań, ec.europa.eu/eurostat/, data dostępu:

104 105 Spis rycin Ryc. 1. Najpopularniejsze serwery w WEB Ryc. 2. Populacja ludności, która używa komputer lub Internet na co dzień, UE- 28, Ryc. 3. Ludność, która korzysta z Internetu na co dzień, w zależności od wieku i wykształcenia, UE-28, Ryc. 4. Aktywności podczas czasu wolnego młodych mieszkańców EU (15 24) w roku Ryc. 5. Charakterystyka respondentów Ryc. 6. Ilość czasu wolnego w okresie poniedziałek-piątek Ryc. 7. Ilość czasu wolnego deklarowanego przez wrocławskich studentów Ryc. 8. Wykorzystanie czasu wolnego w okresie poniedziałek-piątek Ryc. 9. Wykorzystanie czasu wolnego na Internet przez studentów wrocławskich uczelni w okresie poniedziałek-piątek Ryc. 10. Wykorzystanie czasu wolnego na spotkania towarzyskie przez studentów wrocławskich uczelni w okresie poniedziałek-piątek Ryc. 11. Ilość czasu wolnego podczas ostatniego weekendu Ryc. 12. Ilość czasu wolnego w sobotę studentów wrocławskich uczelni Ryc. 13. Ilość czasu wolnego studentów wrocławskich uczelni w niedzielę Ryc. 14. Formy spędzania czasu wolnego podczas weekendu, pozostając w mieście Ryc. 15. Czas wolny w weekendy w mieście Ryc. 16. Formy spędzania czasu wolnego podczas weekendu poza Wrocławiem Ryc. 17. Czas wolny w weekendy poza miastem Ryc. 18. Ilość czasu przeznaczona na turystykę i rekreację w okresie wakacji zimowych i letnich Ryc. 19. Czas poświęcony na wakacjach na turystykę i rekreację według miesięcznego dochodu do dyspozycji Ryc. 20. Liczba dni przeznaczonych na wyjazdy turystyczne i rekreacyjne poza Wrocław w czasie ferii i wakacji w roku Ryc. 21. Kierunki wyjazdów krajowych podczas ferii zimowych w 2016 r Ryc. 22. Kierunki wyjazdów krajowych podczas wakacji, Ryc. 23. Kierunki wyjazdów zagranicznych podczas wakacji zimowych Ryc. 24. Kierunki wyjazdów zagranicznych podczas wakacji letnich Ryc. 25. Formy spędzania wakacji poza Wrocławiem Ryc. 26. Liczba dni poświęcona na wyjazdy w polskie góry Ryc. 27. Liczba dni poświęcona na wczasy i wycieczki zagraniczne Ryc. 28. Liczba dni poświęcona na wczasy nad morzem w Polsce Ryc. 29. Liczba dni poświęcona na pobyt na wsi u gospodarza lub u rodziny Ryc. 30. Satysfakcja z ilości czasu wolnego studentów wrocławskich uczelni Ryc. 31. Powody braku satysfakcji z ilości czasu wolnego przez studentów wrocławskich uczelni... 78

105 106 Ryc. 32. Sposoby zwiększenia ilości czasu wolnego przez studentów wrocławskich uczelni według miejsca pochodzenia Ryc. 33. Sposoby zwiększenia ilości czasu wolnego przez studentów wrocławskich uczelni według sposobu zamieszkania Ryc. 34. Bariery w uprawianiu turystyki i rekreacji przez studentów wrocławskich uczelni Ryc. 35. Planowane formy wykorzystywania dodatkowego czasu wolnego przez studentów wrocławskich uczelni... 82

106 107 Spis tabel Tab. 1. Skrócone wyniki statystyczne tablic krzyżowych zależność między średnią deklarowaną ilości czasu wolnego studentów w tygodniu pracującym a wybranymi zmiennymi niezależnymi Tab. 2. Skrócone wyniki statystyczne tablic krzyżowych zależność między deklarowaną ilości czasu wolnego studentów w miniona sobotę a wybranymi zmiennymi niezależnymi Tab. 3. Skrócone wyniki statystyczne tablic krzyżowych zależność między deklarowaną ilości czasu wolnego studentów w miniona sobotę a wybranymi zmiennymi niezależnymi Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Tab. 4. Skrócone wyniki statystyczne tablic krzyżowych zależność między ilością czasu poświęconego w czasie wakacji na turystykę i rekreację a wybranymi zmiennymi niezależnymi Tab. 5. Liczba i struktura wyższych studiów na Dolnym Śląsku według typów szkół w roku akad. 1999/2000 i 2016/ Tab. 6. Budżet czasu wolnego w dniach nauki szkolnej Tab. 7. Sposoby wykorzystania czasu wolnego w dniach nauki szkolnej (1998/1999) Tab. 8. Sposoby wykorzystania czasu wolnego w dniach nauki szkolnej (2017) Tab. 9. Struktura wielkości czasu wolnego studentów w soboty i niedziele (1998/1999) Tab. 10. Struktura wielkości czasu wolnego studentów w soboty i niedziele w roku akad. 1998/99 i 2016/ Tab. 11. Sposoby wykorzystania przez studentów czasu wolnego w soboty i niedziele w roku akad. 1998/ Tab. 12. Formy spędzania czasu wolnego podczas weekendu pozostając w mieście (2017) Tab. 13. Formy spędzania czasu wolnego podczas weekendu poza Wrocławiem (w %) (2017) Tab. 14. Formy rekreacji realizowane podczas wakacji spędzanych we Wrocławiu w 1998 r Tab. 15. Czas trwania wyjazdów poza Wrocław w okresie ferii zimowych i wakacji letnich (1998/1999) Tab. 16. Sposoby wykorzystania czasu wolnego w okresie wakacji poza Wrocławiem (1998/1999) Tab. 17. Sposoby wykorzystania wakacyjnego czasu wolnego poza Wrocławiem (2016/2017)... 96

107 108 Załącznik 1 Kwestionariusz dotyczący młodzieży szkolnej i akademickiej, wykorzystany w latach Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Katedra Rekreacji i Turystyki Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu Katedra Zachowań Nabywców i Badań Marketingowych Ankieta jest anonimowa, dotyczy stałych mieszkańców Wrocławia i służy wyłącznie celom naukowym ANKIETA Zwracamy się do Pani/Pana z uprzejmą prośbą o udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania. Celem badania jest poznanie rozmiarów czasu wolnego mieszkańców Wrocławia oraz jego wykorzystania m.in. na rekreację ruchową i turystykę. Prosimy o udzielenie rzetelnych odpowiedzi na wszystkie pytania, wstawiając znak x w odpowiedniej kratce oraz o podanie właściwych informacji w miejscach wykropkowanych. Uwaga: Czasem wolnym jest czas, jaki pozostaje nam do osobistej dyspozycji po spełnieniu obowiązków zawodowych, szkolnych, rodzinnych, domowych, religijnych oraz po zaspokojeniu potrzeb biologicznych organizmu (tj. snu, posiłków, higieny osobistej). Część A. Pytania dotyczące czasu wolnego w dniach nauki szkolnej 1. Ile czasu wolnego miałeś/miałaś dla siebie w ostatnim minionym dniu nauki szkolnej? Proszę określić w godzinach, minutach: GODZIN MINUT 2. Jak wykorzystałeś/wykorzystałaś ten czas? Proszę podać w godzinach i (lub) minutach (np. 0,30; 1,30) Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego 1. Oglądanie telewizji, słuchanie radia 2. Czytanie prasy, książki Liczba godzin, minut

108 109 Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego 3. Majsterkowanie, robótki ręczne, gry komputerowe itp. 4. Przyjmowanie gości w domu 5. Wizyta u rodziny, przyjaciół we Wrocławiu 6. Wyjście do kina, teatru, muzeum, na imprezę, do kawiarni itp. 7. Spacerowanie, odwiedzanie sklepów itp. 8. Bieganie, jazda na łyżwach, łyżworolkach, wrotkach, deskorolce itp. 9. Przejażdżka rowerem 10. Wędkowanie 11. Ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp. 12. Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie, gry zespołowe) 13. Wyjazd rekreacyjny lub turystyczny poza miasto 14. Inne sposoby spędzania czasu wolnego (jakie?) Liczba godzin, minut Część B: Pytania dotyczące czasu wolnego w soboty i niedziele 3. Ile miałeś/miałaś dla siebie w ostatnią minioną: sobotę GODZIN MINUT niedzielę GODZIN MINUT 4. Jak wykorzystałeś/wykorzystałaś ten czas? Proszę podać w godzinach i (lub) minutach (np. 0,30; 1,30) Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego I. POZOSTAJĄC W MIEŚCIE: 1. Oglądanie telewizji, słuchanie radia 2. Czytanie prasy, książki 3. Majsterkowanie, robótki ręczne, gry komputerowe itp. 4. Spotkanie towarzyskie w swoim domu 5. Wizyta u rodziny, przyjaciół we Wrocławiu 6. Wyjście do kina, teatru, muzeum, na imprezę, do kawiarni itp. 7. Spacerowanie, odwiedzanie sklepów itp. 8. Bieganie, jazda na wrotkach, łyżwach, łyżworolkach, deskorolce itp. 9. Przejażdżka rowerem 10. Ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp. Liczba godzin, minut

109 110 Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego 11. Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie, gry zespołowe itd.) 12. Kąpiel, plażowanie nad wodą 13. Inne formy rekreacji we Wrocławiu (jakie?) II. WYJEŻDŻAJĄC POZA MIASTO: 1. Wypoczynek nad jeziorem lub rzeką (plażowanie, kąpiel) 2. Wyjazd na ryby 3. Wyjazd do lasu 4. Piesza wędrówka turystyczna 5. Wycieczka rowerowa 6. Wycieczka samochodem osobowym 7. Wycieczka autokarowa 8. Wyjazd w góry na narty, sanki 9. Narciarstwo nizinne, biegowe 10. Wyjazd do rodziny, przyjaciół poza Wrocławiem 11. Wypoczynek w domku letniskowym poza Wrocławiem 12. Inne sposoby rekreacji poza Wrocławiem (jakie?) Liczba godzin, minut Część C. Pytania dotyczące czasu wolnego w okresie wakacji 5. Ile czasu przeznaczyłeś/przeznaczyłaś w 1998 r. w okresie wakacji zimowych i letnich na turystykę i rekreację? a) ani jednego dnia b) od 1 do 7 dni... c) 2 tygodnie... d) 3 tygodnie... e) 1 miesiąc... f) 2 miesiące... g) 3 miesiące... h) więcej niż 3 miesiące Czy w 1998 roku wyjeżdżałeś/wyjeżdżałaś w okresie wakacji zimowych i letnich w celach turystycznych i rekreacyjnych poza Wrocław? TAK... NIE Jeśli nie, proszę przejść do pytania nr 11. Jeśli tak, to na ile dni wyjeżdżałeś/wyjeżdżałaś? a) w czasie ferii zimowych. b) w czasie wakacji letnich

110 Dokąd wyjeżdżałeś/wyjeżdżałaś? Proszę podać nazwy miejscowości (krajów) a) w czasie ferii zimowych b) w czasie wakacji letnich.. 9. Czy wyjeżdżałeś/wyjeżdżałaś: a) sam(a) b) z rodziną c) z innymi osobami 10. Poniżej są wymienione różne formy spędzania wakacji poza Wrocławiem. Podaj liczbę dni przy każdej z form, z której skorzystałeś/ skorzystałaś w czasie ferii zimowych i letnich w 1998 r. Lp. Forma wykorzystania urlopu poza miastem Liczba dni 1. Wczasy (kolonie, obozy) nad jeziorem lub rzeką 2. Wczasy (kolonie, obozy) w lesie 3. Wczasy (kolonie, obozy) nad morzem w Polsce 4. Wczasy (kolonie, obozy) w górach w Polsce 5. Wczasy lub wycieczki zagraniczne 6. Pobyt na wsi u gospodarzy lub u rodziny 7. Pobyt w domu letniskowym poza Wrocławiem 8. Wczasy w siodle 9. Samochodowe wycieczki krajoznawcze 10. Wędrówki rowerowe poza Wrocławiem 11. Wędrówki piesze poza Wrocławiem 12. Wędrówki kajakowe lub żeglarskie 13. Wędrówki autostopem 14. Inne formy spędzenia wakacji poza Wrocławiem. Jakie? 11. Z jakich form rekreacji ruchowej i turystyki korzystałeś/korzystałaś nie wyjeżdżając na ferie zimowe i letnie poza Wrocław? Proszę podać w godzinach, minutach dziennie Lp. Formy rekreacji ruchowej w mieście Godz., min 1. Spacerowanie, odwiedzanie sklepów itp. 2. Bieganie, jazda na łyżwach, wrotkach, łyżworolkach, deskorolce itp. 3. Przejażdżka rowerem

111 112 Lp. Formy rekreacji ruchowej w mieście Godz., min 4. Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie, gry zespołowe itp.) 5. Kąpiel, plażowanie nad wodą 6. Krótkie (jednodniowe) wyjazdy rekreacyjne lub turystyczne poza Wrocław 7. Inne formy rekreacji ruchowej lub turystycznej we Wrocławiu (jakie?) 12. Czy dotychczasowa ilość czasu wolnego Cię zadowala? TAK... NIE Jeśli nie, to dlaczego? a) z powodu nadmiaru zajęć w szkole b) z powodu nadmiaru nauki w domu c) z powodu licznych obowiązków domowych (np. sprzątanie, robienie zakupów, opieki nad młodszym rodzeństwem itp.) d) z powodu pracy zarobkowej e) z powodu nieumiejętności zorganizowania sobie czasu wolnego f) z innych powodów jakich? Czy zamierzasz zwiększyć ilość swego czasu wolnego? TAK... NIE Jeśli tak, to w jaki sposób? Czy dotychczasowy sposób spędzania czasu wolnego Cię satysfakcjonuje? TAK... NIE Jeśli nie, to dlaczego?

112 Czy chciałbyś/chciałabyś przeznaczyć większą część swego czasu wolnego na rekreację ruchową i turystykę? TAK... NIE Jeśli tak, to co stoi na przeszkodzie? a) brak funduszy b) brak tradycji rodzinnych i środowiskowych c) brak odpowiedniego towarzystwa d) utrudniony dostęp do obiektów sportowo-rekreacyjnych e) brak odpowiedniego sprzętu sportowego i turystycznego f) nieumiejętność organizowania sobie rekreacji ruchowej i turystyki.... g) słaby stan zdrowia lub sprawności fizycznej h) inne przeszkody, jakie?. 20. Jeśli zamierzasz zwiększyć swój czas wolny, to jak chciałbyś/chciałabyś go wykorzystać? a) w dniach nauki szkolnej?.... b) w soboty i niedziele?... c) w okresie wakacji? Jak oceniasz ofertę rekreacyjną we Wrocławiu?? a) atrakcyjna b) zadowalająca c) niedostateczna d) nie mam zdania 22. Jakie formy rekreacji należy rozwinąć (uruchomić) we Wrocławiu? Część D. Pytania klasyfikacyjne 23. Płeć respondenta: żeńska męska 24. Wiek respondenta: a) lat... b) lat. c) lat.

113 Rodzaj szkoły, w której uczy się respondent(ka): a) podstawowa b) zasadnicza zawodowa c) średnia d) pomaturalna e) wyższa 26. Ile osób liczy Twoje gospodarstwo domowe (najbliższa rodzina, z którą mieszkasz)? Proszę wpisać liczbę osób 27. Wykształcenie głowy rodziny:: a) podstawowe b) zawodowe c) średnie d) wyższe 28. Charakter pracy głowy rodziny a) pracownik umysłowy b) pracownik fizyczny c) właściciel lub współwłaściciel firmy d) bezrobotny 29. Czy Ty lub Twoja najbliższa rodzina, z którą mieszkasz, posiada samochód osobowy? TAK... NIE Określ w złotych sumę pieniędzy, jaką uzyskałeś/uzyskałaś do własnej dyspozycji w ubiegłym miesiącu zł 31. roszę podać wielkość dochodów pieniężnych uzyskanych w ubiegłym miesiącu przez członków Twego go-spodarstwa domowego (najbliższej rodziny, z którą mieszkasz): Pan domu... zł Pani domu... zł Inne osoby zarobkujące lub uzyskujące świadczenia pieniężne... zł... zł Uprzejmie dziękujemy Panu/Pani za udzielenie odpowiedzi na pytania. Życzymy udanego wypoczynku i miłych wrażeń z wyjazdów turystycznych.

114 Załącznik 2. Kwestionariusz dotyczącej młodzieży akademickiej, wykorzystany w roku

115 116

116 117

117 118

118 119

119 120

120 121

121 122

122 123

123 124

124 Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu Publikacje monograficzne Katedry Turystyki i Rekreacji Rola turystyki w gospodarce regionu (red. J. Wyrzykowski), Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu, Wrocław 2007, Rola turystyki w gospodarce regionu. Vol. 2 Usługi turystyczne jako podstawa gospodarki turystycznej (red. J. Marak i J. Wyrzykowski), Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu, Wrocław 2009, Turystyka w ujęciu interdyscyplinarnym (red. J. Wyrzykowski i J. Marak), Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu, Wrocław 2010, Tourism Role In The Regional Economy. Vol. 3 Social, health-related, economic and spatial conditions of disabled people s tourism development (ed. J. Wyrzykowski i J. Marak), University of Business in Wroclaw, Wroclaw 2011, Tourism Role In The Regional Economy. Vol. 4 Regional tourism product theory and practice (ed. J. Wyrzykowski i J. Marak), University of Business in Wroclaw, Wroclaw 2011, Tourism Role In The Regional Economy. Vol. 5 Health, wellness & spa tourism as the regional tourism product theory and practice (ed. J. Marak., J. Wyrzykowski, M. Szymczyk), University of Business in Wroclaw, Wroclaw 2014, Tourism Role In The Regional Economy. Vol. 6 Cultural tourism as a branded tourism product of cities, towns and regions. Theoretical framework and European examples (ed. J. Wyrzykowski, J. Marak, S. Toczek-Werner), University of Business in Wroclaw, Wroclaw 2015, Klementowski K., Marak J., Wyrzykowski J., Stan i uwarunkowania turystyki niepełnosprawnych mieszkańców Dolnego Śląska, Wysza Szkoła Handlowa we Wrocławiu, Wrocław 2015, Tourism Role In The Regional Economy. Vol. 7 Cultural tourism as a branded tourism product of cities, towns and regions. Cultural tourism products in Poland (ed. J. Wyrzykowski, J. Marak, M. Drozdowska), University of Business in Wroclaw, Wroclaw 2016, Geotourism: Organization of the Tourism and Education in the Geoparks in the Middle-Europe Mountains (ed. A. Szponar, S. Toczek-Werner), University of Business in Wroclaw, Wroclaw 2016, Sawicki Z., Conditions for participation in sports_recreational activity of youth from Alpine regions of Germany, Austria and Switzerland, University of Business in Wrocław, Wroclaw 2018 ISBN