Postępowanie ustawodawcze

Transkrypt

1 System źródeł prawa. Postępowanie ustawodawcze mgr Piotr Kapusta

2 Wprowadzenie 1. Funkcjonowanie paostwa w oparciu o prawo. 2. Prawo pozytywne a prawo naturalne Prawo pozytywne- zbiór reguł i norm powstających w drodze ustanowienia; jego normy mają byt ograniczony w czasie; treśd zależy od woli prawodawcy Prawo naturalne- zespół reguł i norm, które istnieją niezależnie od woli konkretnego prawodawcy, wynikając z samej istoty człowieka i społeczeostwa; nie są ujęte w żadnym akcie prawa pisanego, pozostając poza wolą paostwowego prawodawcy. 3. Wymóg zgodności prawa pozytywnego z pewnymi podstawowymi regułami o ponadczasowym (prawnonaturalnym charakterze).

3 Zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa 1. problem zapewnienia konstytucji charakteru nadrzędnego źródła prawa wobec aktów normatywnych stanowionych w ramach władzy wykonawczej zasada prymatu ustawy zasada wyłączności ustawy dopuszczalnośd stanowienia przez organy rządowe aktów normatywnych inne niż wykonawcze

4 Próby porządkowania prawa 1. Regulacja systemu źródeł prawa powinna zostad ujęta w sposób całościowy w specjalnie temu poświęconym rozdziale konstytucji (vide: Rozdział III Konstytucji RP) 2. Regulacja systemu źródeł prawa powinna się opierad na zasadzie hierarchicznej jego budowy, zapewniając konstytucji i ustawom pozycję nadrzędną; wyłączenie kompetencji organów władzy wykonawczej do stanowienia aktów normatywnych o randze ustawy (wyjątek art. 234 Konstytucji RP) 3. Regulacja systemu źródeł prawa powinna wyjaśniad miejsce, jakie w tym systemie zajmują umowy międzynarodowe 4. Regulacja systemu źródeł prawa powinna opierad się na rozróżnieniu przepisów prawa powszechnie obowiązującego oraz przepisów o charakterze wewnętrznym

5 Dualistyczny charakter systemu źródeł prawa (1) Przepisy prawa powszechnie obowiązującego: regulują sytuację prawną różnych podmiotów ujęte są w hierarchiczny system 3. ujęte są w zamknięty system źródeł prawa (por. wyrok TK z dn r., sygn. akt K 25/99) a) zamknięcie systemu źródeł prawa w aspekcie podmiotowym Konstytucja RP wymienia w sposób wyczerpujący katalog organów upoważnionych do stanowienia prawa powszechnie obowiązującego (art. 235, art. 234, art. 142 ust. 1, art. 146 ust. 4 pkt 2, art. 148 ust. 3, art. 147 ust. 4 (art. 149 ust. 2 i 3), art. 213 ust. 2, art. 94 Konstytucji RP b) zamknięcie systemu źródeł prawa w aspekcie przedmiotowym Konstytucja RP w sposób wyczerpujący wymienia formy aktów, w jakich mogą byd zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze (art. 87, art. 92, art. 94, 234, art. 91 ust. 3, art. 59 ust. 2 Konstytucji RP)

6 Dualistyczny charakter systemu źródeł prawa (2) Akty prawa wewnętrznego: 1. Ograniczony zakres obowiązywania (art. 93 ust. 1 Konstytucji RP; wyrok TK z dn r., sygn. akt K 21/98; wyrok TK z dn r., sygn. akt K 28/98) 2. Charakter systemu otwartego (wyrok TK z dn r., sygn. akt K 21/98) 3. Wymagania stawiane aktom prawa wewnętrznego: a) adresowane tylko do jednostek organizacyjnych podległych organowi wydającemu ten akt b) obowiązuje tylko te jednostki, nie może działad na zewnątrz, w szczególności nie może byd podstawą decyzji c) d) może byd wydany tylko w ramach ustawy, która musi określad ogólną kompetencję danego organu do wydawania aktów prawa wewnętrznego musi byd zgodny z prawem powszechnie obowiązującym

7 Prawo krajowe system źródeł powszechnie obowiązującego prawa (1) Zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa każdemu typowi aktu normatywnego przysługuje określona ranga w stosunku do typów pozostałych; jej konsekwencje stanowią: a) wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla b) wymóg, by uchylenie, zmiana lub zawieszenie aktu danego szczebla następowało przez wydanie innego aktu tego samego lub wyższego szczebla c) zakaz normowania pewnych materii przez akty poniżej określonego szczebla d) zakaz wydawania aktów niższego szczebla bez uprzednio udzielonego upoważnienia w akcie wyższego szczebla

8 Prawo krajowe system źródeł powszechnie obowiązującego prawa (2) Szczeble hierarchicznego systemu źródeł prawa: 1. szczebel konstytucyjny 2. szczebel umów międzynarodowych ratyfikowanych art. 89 ust. 1 bądź art. 90 ust. 2-4 Konstytucji RP w trybie 3. szczebel ustawowy (vide: art. 234 Konstytucji RP) 4. szczebel rozporządzeo 5. akty prawa miejscowego (art. 87 ust. 2 i art. 94 Konstytucji RP)

9 Konstytucja a) Na szczycie hierarchii systemu źródeł prawa Odnoszą się do niej wszystkie ogólne cechy ustawy Zarazem charakteryzuje się szczególna forma b) szczególna treśd c) szczególna moc prawna cechami specyficznymi:

10 Ustawa a) akt parlamentu b) o charakterze normatywnym c) najwyższe miejsce Konstytucji) w systemie źródeł prawa (zaraz po d) o nieograniczonym zakresie przedmiotowym e) dochodzi do skutku w specjalnej procedurze

11 Rozporządzenie 1. Katalog organów paostwowych mogących wydawad rozporządzenia (art. 142 ust. 1, art. 146 ust. 4 pkt 2, art. 148 pkt 3, art. 149 ust. 2 i 3, art. 213 ust. 2 Konstytucji RP) Jest prawem powszechnie obowiązującym Charakter aktu podustawowego Może byd wydane tylko na podstawie ustawy (upoważnienie o charakterze fakultatywnym i obligatoryjnym) 5. Wymóg szczegółowości upoważnienia (szczegółowośd podmiotowa, przedmiotowa i treściowa) 6. Charakterystyka wytycznych w orzecznictwie TK (wyroki TK: z dn r., sygn. akt K 12/99; z dn r., sygn. akt K 28/98; z dn r., sygn. akt K 10/99; z dn r., sygn. akt K 20/99; z r., sygn. akt P 4/05; z dn r., sygn. akt K 13/08)

12 Rozporządzenie z mocą ustawy 1. Wyjątek od monopolu parlamentu na stanowienie prawa o mocy ustawy 2. Wydawane wyłącznie w okresie stanu wojennego (art. 234 Konstytucji) 3. Przesłanki wydania: a) wydanie możliwe wyłącznie w czasie stanu wojennego; b) jeżeli Sejm nie może zebrad się na posiedzenie; c) na wniosek Rady Ministrów; d) może byd wydane w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5 Konstytucji; e) podlega zatwierdzeniu przez Sejm na jego najbliższym posiedzeniu.

13 Prawo miejscowe 1. Dualistyczna konstrukcja władzy w terenie 2. Typy aktów prawa miejscowego (art. 94 zd. 2 Konstytucji RP) 3. Formy kontroli aktów prawa miejscowego

14 Akty prawa wewnętrznego Nie składają się na wzajemnie powiązany system Każdy organ paostwowy tworzy je we własnym zakresie Kompetencja do ich stanowienia ma charakter otwarty (podmiotowo i przedmiotowo) 4. Powiązanie z systemem aktów prawa obowiązującego powszechnie

15 Prawo międzynarodowe i prawo UE w krajowym porządku prawnym 1. Zasada generalnej przychylności polskiego porządku prawnego wobec norm prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji RP) 2. Konsekwencje art. 9 Konstytucji RP dla systemu źródeł prawa w Polsce (wyrok TK z dn r., sygn. akt K 18/04)

16 Umowy międzynarodowe Umowy ratyfikowane i nieratyfikowane Ratyfikacja umowy międzynarodowej Wymóg uchwalenia ustawy ratyfikacyjnej Konstytucji RP) (art. 89 ust. 1 Wybór procedury ratyfikacji a miejsce umowy międzynarodowej w systemie źródeł prawa w RP

17 Prawo Unii Europejskiej w polskim porządku prawnym Prawo wewnętrzne a prawo międzynarodowe ponadnarodowe i prawo Zasada bezpośredniej skuteczności prawa UE Zasada pierwszeostwa prawa UE Zasada jednolitości prawa UE

18 Etapy drogi ustawodawczej Cztery główne etapy drogi ustawodawczej: Art. 118 wykonanie prawa inicjatywy ustawodawczej Art praca w Sejmie nad projektem ustawy, zakooczona uchwaleniem ustawy Art. 121 ust. 1, 2 praca Senatu nad ustawą przekazaną przez Sejm do rozpatrzenia. Art. 121 ust. 3 rozpatrzenie przez Sejm ewentualnych poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzuceniu ustawy Art. 122 podpisanie ustawy przez Prezydenta RP i jej ogłoszenie

19 Rodzaje procedur ustawodawczych 1. Procedura podstawowa 2. Procedury szczególne: a) pilny tryb ustawodawczy (art. 123) b) uchwalanie ustawy budżetowej (art ) c) uchwalanie ustawy o zmianie Konstytucji RP (art. 235) d) uchwalanie ustaw o wyrażeniu zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w art. 90 ust. 1 e) uchwalanie ustaw implementujących f) uchwalanie ustaw-kodeksów

20 Inicjatywa ustawodawcza (1) Inicjatywa ustawodawcza- uprawnienie podmiotu określonego w Konstytucji RP do wniesienia do Sejmu projektu ustawy, ale z tym skutkiem, że obowiązkiem Sejmu jest rozpatrzenie tego projektu. Prawo inicjatywy ustawodawczej musi byd przyznane w Konstytucji RP. Na podstawie art. 118 przysługuje ono: posłom (15 posłom lub komisji sejmowej) Senatowi (cała izba na wniosek komisji lub co najmniej 10 senatorów) Prezydentowi RP Radzie Ministrów co najmniej obywateli

21 Inicjatywa ustawodawcza (2) Ograniczenia podmiotowe: jedynie RM jest uprawniona do wnoszenia projektów ustaw w trybie pilnym, przy tym klauzula pilności może byd nadana przez rząd tylko swoim projektom (art. 123 ust. 1) jedynie RM jest uprawniona do wnoszenia projektów: ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, ustawy o zaciąganiu długu publicznym, ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez paostwo (art. 221) co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP są uprawnieni do przedłożenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji RP (art. 235)

22 Inicjatywa ustawodawcza (3) Ograniczenia przedmiotowe art. 123 ust. 1 W trybie pilnym RM nie może wnieśd projektów: ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta RP, Sejmu Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwośd władz publicznych, a także kodeksów.

23 Prace Sejmu nad projektem ustawy (1) Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. I czytanie - odbywa się nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom druku projektu - na posiedzeniu Sejmu lub komisji (komisja ma prawo celem szczegółowego rozpatrzenia projektu powoład podkomisję) - obligatoryjnie na posiedzeniu Sejmu: o zmianie Konstytucji RP, budżetowych, podatkowych, dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwośd władz publicznych, a także kodeksów - wnioskodawca, do czasu rozpoczęcia I czytania, może wnieśd autopoprawkę (nie dot. projektów obywatelskich) - treśd I czytania: przedstawienie uzasadnienia projektu przez wnioskodawcę; debata nad ogólnymi zasadami projektu; pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawców - jeżeli toczy się na posiedzeniu izby, kooczy się skierowanie projektu do komisji, chyba że Sejm odrzuci projekt w całości

24 Prace Sejmu nad projektem ustawy (2) II czytanie - odbywa się nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji z prac w pierwszym czytaniu, chyba że Sejm postanowi inaczej. Ma ono miejsce wyłącznie na posiedzeniu Sejmu - treśd: przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy; przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków; przedstawienie przez komisje dodatkowego sprawozdania w razie zgłoszenia w drugim czytaniu nowych poprawek i wniosków - prawo wnoszenia poprawek do projektów ustaw, w czasie drugiego czytania, przysługuje: wnioskodawcy, grupie co najmniej 15 posłów, przewodniczącemu klubu lub koła bądź upoważnionemu przez niego wiceprzewodniczącemu klubu, RM

25 Prace Sejmu nad projektem ustawy (3) III czytanie - Regulamin Sejmu nie określa jednak żadnego sztywnego terminu jego przeprowadzenia (czyli może odbyd się niezwłocznie po zakooczeniu II czytania, jeżeli projekt ustawy nie został skierowany ponownie do komisji lub później w terminie wyznaczonym przez Marszałka) - treśd: przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas drugiego czytania; przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji, jeżeli projekt był ponownie skierowany do komisji po drugim czytaniu; głosowanie

26 Porządek głosowania Sejmu nad projektem ustawy 1. Najpierw głosowany jest wniosek jeżeli takowy został zgłoszony o odrzucenie projektu ustawy w całości; 2. Następnie Marszałek poddaje pod głosowanie poprawki do poszczególnych artykułów, przy tym w pierwszej kolejności głosuje się poprawki, których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach; 3. Głosowanie projektu w całości w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek. Dodatkowe uprawnienia Marszałka Sejmu: może odmówid poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona komisji w formie pisemnej (zapobiegad wrzutkom w toku procesu legislacyjnego) może odroczyd głosowanie nad całością projektu ustawy na czas potrzebny do stwierdzenia, czy wskutek przyjętych poprawek nie zachodzą sprzeczności między poszczególnymi przepisami

27 Udział Senatu w procesie ustawodawczym (1) Ustawa po uchwaleniu jej przez Sejm jest przekazywana przez Marszałka Sejmu do Senatu. Senat powinien zająd stanowisko w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy (tryb zwykły), 20 dni (ustawa budżetowa) lub 14 dni (tryb pilny). Podejmuje on uchwałę zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowe j liczby senatorów. Art. 121 ust. 3 przyjęcie ustawy bez zmian uchwalenie poprawek do ustawy odrzucenie ustawy w całości

28 Udział Senatu w procesie ustawodawczym (2) Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Jeśli Senat przyjmie ustawę bez zmian, jest ona przekazywana do podpisu Prezydentowi. Gdy Senat podejmie uchwałę o odrzuceniu ustawy albo o wprowadzeniu do niej poprawek, to stosowna uchwała przekazywana jest do Sejmu celem jej rozpatrzenia.

29 Udział Senatu w procesie ustawodawczym (3) Zakres dopuszczalnych poprawek Senatu do ustawy przekazanej przez Sejm TK przyjmuje zawężającą interpretację zmian, jakie Senat może wprowadzid do ustawy przekazanej przez Sejm. Ingerencja Senatu w materię ustawy musi byd inaczej traktowana, gdy chodzi o głębokośd regulacji, a inaczej, gdy chodzi o szerokośd regulacji (głębokośd regulacji- nie ma ograniczeo co do tego, aby poprawki Senatu, w ramach już uregulowanej materii, przyjmowały zupełnie odmienne rozwiązania; zakres regulacji- Senat jest ograniczony zakresem przedmiotowym spraw normowanych w ustawie).

30 Podpisanie ustawy Art. 122 ust. 2 (Prezydent RP; 21 dni; 7 dni) Znaczenie prawne promulgacji ustawy stwierdzenie, że ustawa została przyjęta w sposób zgodny z prawem; jest to zarazem polecenie wykonania ustawy jako prawa obowiązującego Art. 122 ust. 3 prewencyjna kontrola konstytucyjności prawa Art. 122 ust. 4 Art. 122 ust. 5 weto ustawodawcze

31 Ogłoszenie ustawy Prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw, ustawę zaś ogłasza Prezes RM, który wydaje Dziennik Ustaw. Ogłoszenie ustawy urzędowe podanie ustawy do powszechnej wiadomości Vacatio legis Retroakcja Retrospektywność

32 Tryb pilny Podmiot uprawniony do wystąpienia z projektem w trybie pilnym: RM Wyłączenia przedmiotowe: ustawy podatkowe, ustawy dotyczące wyboru Prezydenta RP, Sejmu Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustawy regulujące ustrój i właściwośd władz publicznych, a także kodeksy Termin rozpatrzenia przez Senat: 14 dni Termin podpisania przez Prezydenta: 7 dni

33 Uchwalenie ustawy budżetowej Podmiot uprawniony: RM Obowiązek przedłożenia projektu najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego Senat ma 20 dni na uchwalenie poprawek ew. jej przyjęcie bez poprawek Prezydent RP podpisuje w ciągu 7 dni Prezydentowi RP nie przysługuje prawo weta ustawodawczego, ale może wystąpid z wnioskiem do TK (TK ma 2 miesiące na wydanie orzeczenia)

34 Art. 235 Ustawa o zmianie Konstytucji RP (1) 1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyd co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej. 2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat. 3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyd się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. 4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyd się nie wcześniej niż sześddziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy. 6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądad, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większośd głosujących. 7. Po zakooczeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

35 Ustawa o zmianie Konstytucji RP (2) Tryb postępowania w Sejmie z takim projektem określa Regulamin Sejmu. Komisja nadzwyczajna powoływana przez Sejm do rozpatrzenia projektu takiej ustawy powinna odzwierciedlad reprezentację w Sejmie klubów i kół poselskich. Przyjęcie sprawozdania przez komisję następuje większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy członków komisji. W takim samym trybie przyjmowane są poprawki lub wnioski mniejszości do projektu ustawy. Drugie czytanie może się odbyd nie wcześniej niż 14 dnia od dnia doręczenia sprawozdania komisji.

36 Ustawa o wyrażeniu zgody na ratyfikację Art. 90 ust. 1 umowy międzynarodowej Sejm i Senat większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (senatorów)

37 Uchwalanie kodeksów I czytanie nie wcześniej niż 30 dnia od dnia doręczenia posłom druku projektu Do rozpatrzenia projektu zwykle powoływana jest w Sejmie komisja nadzwyczajna Prawo wnoszenia poprawek w drugim czytaniu przysługuje co najmniej 15 posłom oraz RM Drugie czytanie może się odbyd nie wcześniej niż 14 dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji nadzywczajnej

38 Uchwalanie ustaw implementujących Projekt ustawy wnoszony jest do Sejmu wyłącznie przez RM Zasadniczo nie później niż na 3 miesiące przed upływem terminu wykonania prawa UE Szybsza procedura prac Utrudniony tryb zgłaszania poprawek Tytuł ustawy zawiera zazwyczaj informację o tym, jakie przepisy wykonuje dana ustawa

39 Opracowano na podstawie: Bogusław Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012 Bogusław Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012 Leszek Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2014 Anna Wyrozumska, Umowy międzynarodowe. Teoria praktyka, Warszawa 2006 i Dziękuję za uwagę!