WARTOSC UZYTKOW A NIEKTÓRYCH CZYSTYCH RAS PSZCZÓŁ I ICH MIESZAŃCÓW W WARUNKACH POZYTKOWYCH PUŁAW I GÓR SWIĘTOKRZYSKICH.

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXIII 1979 WARTOSC UZYTKOW A NIEKTÓRYCH CZYSTYCH RAS PSZCZÓŁ I ICH MIESZAŃCÓW W WARUNKACH POZYTKOWYCH PUŁAW I GÓR SWIĘTOKRZYSKICH. Cyprian Zmarlicki i Jerzy Marcinkowski Oddział Pszczelnictwa IS WPROW ADZENIE Zmieniające się warunki pożytkowe zmuszają pszczelarzy do poszukiwania nowych rozwiązań technologicznych w gospodarce pasiecznej w celu lepszego wykorzystywania istniejących pożytków pszczelich. Takim nie w pełni wykorzystywanym pożytkiem jest spadź. Rezerwy spadzi są u nas bardzo duże, bowiem najważniejszy gatunek jodła, który jej dostarcza, występuje na powierzchni około 150 tyś. ha lasów. Niekiedy, na preykład w Świętokrzyskim Parku Narodowym, jodła jest gatunkiem dominującym i stanowi 64% drzewostanu (S o c z e k 1964). H a r a g s i m (1970) podaje, że 1 ha lasu świerkowego może dostarczyć około 700 kg spadzi. Wydajność spadziowa lasu jodłowego według P r z y- b y l s k i e g o (1970) jest jeszcze wyższa. Na pożytkach spadziowych pszczoły odczuwają brak pyłku, w związku z czym następuje szybkie wyczerpywanie fizyczne rodzin. Rodziny takie źle zimują i zwykle nie są w stanie należycie wykorzystać pożytku w roku następnym, zwłaszcza przy wcześniejszym rozpoczęciu się wziątku spadziowego. Celem niniejszej pracy było zbadanie przydatności niektórych ras pszczół i ich mieszańców do wykorzystywania pożytków spadziowych przy zmodyfikowanej metodzie gospodarowania. MATERIAŁ I METODA Doświadczenie przeprowadzono w latach Użyto do niego następujących ras i mieszańców pszczół: a) Apis mellifica carpatica (carp.) - matki sprowadzone z Rumunii, przez niektórych uważane jako kraińskie, zaś według badań autorów rumuńskich różnią się one od krainek tak znacznie, że określono je odrębną rasą pszczół karpackich, b) Apis mellifica caucasica (ecu) - matki kaukaskie importowane z Muchurska w ZSRR, c) Apis mellifica mellifica (m) - matki rasy środkowo- 59

2 europejskiej hodowli w Końskowoli k. Puław, b) mieszańce carp. X X m - matki rasy karpackiej unasieniane na trutowisku w Gołębiu trutniami miejscowymi, e) mieszańce cau X m - matki rasy kaukaskiej unasieniane trutniami miejscowymi na tymże trutowisku. W pierwszym roku do badań użyto 28 rodzin, w drugim - 25, wszystkie w ulach Dadanta. W obu latach badań pasieka zimowała w Sadłowicach k. Puław, gdzie wiosną pszczoły wykorzystywały dość dobre pożytki z wierzby, rzepaku i robinii akacjowej. W drugiej połowie czerwca pasiekę przewożono na Świnią Górę w Puszczy Świętokrzyskiej. Pożytki nektarowe były tam bardzo ubogie, liczono jedynie na zbiory miodu spadziowego, głównie z jodły. Pod koniec sierpnia pasiekę przewożono z powrotem do Sadłowic. Przez cały sezon nie stosowano zabiegów ograniczania czerwienia matek. Z ważniejszych obserwacji uwzględniono pomiary czerwiu. Rozpoczynano je w czasie głównego przeglądu wiosennego i kontynuowano przez cały sezon w odstępach co 21 dni. W 1978 roku pomiary zakończono wcześniej, gdyż w końcu lipca wymieniono w rodzinach matki. Ogółem w 1977 roku przeprowadzono 7 pomiarów powierzchni czerwiu, a w roku 1978 pięć. Dokładnie określono też ilość odwirowanego miodu od poszczególnych rodzin, ważąc każdą ramkę przed i po wirowaniu miodu. Ze względu na bardzo niskie zbiory miodu w 1977 roku, analizę przeprowadzono na zbiorach całorocznych. W 1978 roku analizowano oddzielnie zbiory miodu do momentu przewiezienia na spadź i oddzielnie zbiory miodu uzyskane na Świniej Górze. Przed pierwszym oblotem pobierano próbki pszczół w celu wykonania analizy na występowanie choroby sporowcowej. Analizę statystyczną przeprowadzono oddzielnie dla pomiarów w poszczególnych latach. Ocenę istotności różnic pomiędzy średnimi przeprowadzono za pomocą wielokrotnego testu rozstępu Duncana, przy poziomie istotności 0,05. WYNIKI I DYSKUSJA Przebieg pogody i warunki pożytkowe. Podstawowe dane meteorologiczne z rejonu Puław przedstawione zostały w pracy autorów pt. Wpływ wiosennego podkarmiania pobudzającego pszczół na przyspieszenie rozwoju ich rodzin i produkcję miodu" (Pszczeln. Zesz. Nauk. t.23). Dane ze stacji meteorologicznej w Kielcech, która leży najbliżej Swiniej Góry, przedstawiono w tabeli 1. W 1977 roku niesprzyjająca pogoda wiosną oraz niskie temperatury w lecie sprawiły, że pożytki były uboższe zarówno nektarowe jak i spadziowe. W 1978 roku lepsza pogoda wiosną sprzyjała znacznie obfitszym pożytkom wczesnym. Główną rolę w zbiorach miodu odegrał rzepak. 60

3 Rok I Niektóre dane meteorologiczne z rejonu Gór Świętekrzyskich Some meteorological data in the area of Swietokrzyskie Mountains Miesiące - Months Tabela Year I II I III I IV V I VI I VII I VIII I IX I X I XI \ XII Średnie temperatury powietrza w "C - Average temperature of air in oc ,9 0,1 5,0 5,7 12,2 16,3 15,5 15,7 10,6 8,2 3,9-1, ,2-3,9 3,1 5,3 11,1 14,6 15,2 14,9 10,7 8,0 3,1-3,4 X -3,7-2,5 1,4 7,5 13,0 16,5 18,1 17,0 13,3 7,8 2,4-1,5 Suma opadów w mm - Sums of rainfalls in mm X X - Średnie wieloletnie X - Average of many years l Powierzchnia plastrów z czerwiem w rodzinie pszczelej w dm' Surface of brood in dm" per one bee colony Tabela 2 Rok badań Year of investigation Rasa pszczół Data pomiarów Race oc bees Date of measurements A.m. carp. A.m. cau. A.m.m. I carp.xm Icauxm (carp.) (cau) (m) 24.IIl l1,4ab 15,6a 7,Ob 12,Oab 14,4ab 2.V 16,6b 20,2ab 10,3c 18,5b 25,6a 21.V 49,9a 57,4a 28,4b 59,8a 58,8a VI 48,5b 70,la 26,lc 66,3ab 75,13 5.VII 79,8ab 110,la 67,3b 82,4ab 85,5ab 3.VIII 43,4b 67,5ab 43,lb 55,lab 77,3a 30.VIII 16,2b 16,6b 12,8c 15,5b 40,6a Średnio 38,Ob 51,la 27,9c 44,3ab 53,9a Average 24.IV 24,Oab 20,6b 1l,2c 21,7b 29,Oa 16.V 43,2c 60,9a 30,ld 47,8bc 56,7ab VI 71,2ab 81,lab 41,9c 62,9b 82,la 3.VII 47,2ab 52,6a 40,8a 45,la 55,5a 28.VII 56,5ab 58,7ab 35,7c 47,7b 72,3a Średnio 48,4bc 54,8ab 31,9d 45,Oc 59,la Average Średnie różniące.i~ istotnie oznaczono kolejnymi literami alfabetu Averagę which differs significantly marked by the following letters of alphabet 61

4 W lecie warunki pogodowe nie sprzyjały rozwojowi mszyc producentów spadzi, wskutek czego spadź występowała sporadycznie. Rozwój rodzin. Przez cały okres badań najwięcej czerwiu wychowywały!pszczoły miejscowe (m) oraz mieszańce carp. X m (tabela 2). Pszczoły czystej rasy karpackiej wykazywały wartości pośrednie. Najsłabszy rozwój obserwowano u pszczół czystej rasy kaukaskiej. W 1977 roku pszczoły te w żadnym miesiącu nie zdołały osiągnąć poziomu zbliżonego do przodujących ras. W 1978 roku poziom taki osiągnęły one dopiero 3 lipca, ale już pod koniec tego miesiąca tempo czerwienia matek kaukaskich spadło. Jest to zgodne z wynikiem wielu dotychczasowych obserwacji, według których pszczoły kaukaskie w naszych warunkach rozwijają się wolniej. Takich różnic nie stwierdzono natomiast w zespołowym doświadczeniu w latach , przeprowadzonym na terenie całej Polski (B o r n u s i inni 1974). Stosunkowo szybki rozwój wiosną wykazywały natomiast pszczoły miejscowe (hod. Końskowoli), jak i karpackie i ich mieszańce (carp. X m). Zbiory miodu w kg od rodziny pszczelej Crops of honey in kg/colony Tabela 3 Rok badań Termin Rasa pszczół odbierania Race of bees miodu Year of Date of honey A.m. carp. A.m. cauc. A.m.m. investigation extraction I carp.xm cau xm (carp.) (cau) (m) Po pożytku 1977 spadziowym 3,58b 7,38a 2,94b 3,20b 1,26b After honeydew flow Po pożytku rzepakowym 3,66b 1l,90a 3,46b 9,44a 8,94a After rape honey flow 1978 Po pożytku spadziowym 2,68a 5,38a 6,46a 6,06a 4,14a After honeydew flow Razem 6,34c 17,28a 9,92bc 15,50ab 13,08ab Together Razem 1977 i ,92 24,66 12,86 18,70 14,34 Together 1977 and 1978 Objaśnienie w tabeli 2 Explanation in table 2 I I 62

5 Procent rodzin pszczelich porażonych chorobą spóroweową Percent of bee colonies infected by nosema Tabela 4 Rok badań Stopień Rasa pszczół porażenia Race of bees Year of Degree A. m. carp.' carp.xm la. m. cauc,, A.m.m. investigation of infection cauxm (carp.) (cau) (m) słaby 33,3 20,0 42,9 low 1977 średni 16,7 40,0 14,3 medium silny large Razm 50,0 20,0 40,0 57,2 Together słaby 60,0 20,0 20,0 40,0 low 1978 średni 20,0 20,0 medium silny 20,0 40,0 large Razem 80,0 40,0 40,0 40,0 40,0 Together Razem 1977 i ,6 30,0 40,0 50,0 20,0 Together 1977 and 1978 Produkcja miodu. W obu latach badań wyraźnie najlepsze zbiory miodu uzyskano od rodzin z mieszańcami carp. X m (tab- 3). Pszczoły te przyniosły najwięcej miodu zarówno w roku niesprzyjającym (1977) jak i roku średnim pod względem warunków pożytkowych. Otrzymane wyniki w pełni potwierdzają dotychczasowe doniesienia o wartości produkcyjnej ras czystych i ich mieszańców stosowanych w Polsce (B o r n.u s i inni 1974). Mieszańce wyraźnie wyprzedzają w produkcji miodu formy wyjściowe. Szczególnie jaskrawo zaobserwowano ten fakt w roku 1978, kiedy to pszczoły czystej rasy kaukaskiej i karpackiej osiągnęły mniejsze zbiory miodu niż pszczoły pozostałych ras. Ogólna produkcja miodu uzyskana w obu latach badań nie jest wysoka, co wynikło ze złych warunków pogody. Można jednak uznać, że sprowadzona do Polski partia matek karpackich stanowi dobry materiał wyjściowy do produkcji mieszańców. Mieszańce te w naszych warunkach przewyższały nawet znane już ze swych dużych wartości (szczególnie przy uboższych pożytkach - B o r n u s i inni 1974) mieszańce pszczoły kaukaskiej ze środkowoeuropejską. Występowanie choroby sporowcowej. Stopień porażenia rodzin pszczelich chorobą spóroweową przedstawiono w tabeli 4. Zwraca uwagę dość duże nasielenie choroby mimo, że stosowano zapobiegawczo fumalgilinę. 63

6 Przypuszczać należy, że czynnikiem, który mógł w pewnym stopniu zwiększyć porażenie pszczół chorobą sporówcewą była domieszka miodu spadziowego w zapasie zimowym. Stosunkowo mała liczba rodzin użytych w doświadczeniu (ogółem 53) nie pozwala jednak na wyciągnięcie miarodajnych wniosków na temat odporności na chorobę sporowcową ocenianych ras pszczół i ich mieszańców. WNIOSKI Sprowadzone do Polski matki pszczele rasy karpackiej (Apis mellifica carpatica), jak również ich mieszańce z pszczołą środkowoeuropejską, cechują się dobrym rozwojem rodzin. Mieszańce odznaczają się ponadto wysoką produkcyjnością, co uwidoczniło się szczególnie w roku o bardzo ubogich pożytkach. Przy wykorzystaniu pożytków spadziowych w rejonach, gdzie w małym stopniu występują rośliny kwiatowe, powinno się przed spadzią wykorzystywać pożytki wczesne w innej okolicy. Pożytki te nie tylko przyczyniają się do dobrego rozwoju rodzin pszczelich lecz pozwalają na zmagazynowanie odpowiednich zapasów pierzgi i zapewniają rentowność pasiek w latach, w których spadź nie występuje. LITERATURA B o r n u s L. i inni (1974) - Przydatność użytkowa mieszańców międzyrasowych pszczoły miodnej w warunkach przyrodniczych Polski. Pszczelno Zesz. Nauk. 18: F o t i N. i inni (1965) - Researches on morphological characteristies and biological features of the bee populatron in Romania. XX th International Beekeeping Jubilee Congress Bucharest H a r a g s i m O. (1970) - Spadź i pszczoły, PWRiL Warszawa. P r z y b Yl s k i S. (1970) - Pożytki spadziowe w Górach Swiętokrzyskich. Pszczelarstwo 8: 8-9. S o c z e k Z. (1964) - Lasy województwa krakowskiego, rzeszowskiego i kieleckiego jako bazy pożytku spadziowego. Pszczelarstwo 6: Z m a r l i c kic. i inni (1977) - Wartość użytkowa pszczół niektórych ras czystych i ich mieszańców w rejonie spadziowym. Pszczelno Zesz. Nauk. 21: notpe6i.1tejlbha~ CTOIIIMOCTb HEKOTOPblX 4111CTblX rioeon n4ejl III IIIX nomecev1 BO B3~T04HbIX YCJlOBIII~X nyjlab III CBEHTOKP)ł{IIICKIIIX rop U. 3 M a p n H L\ K H, E. M a p L\ H H K o B C K H Pe310Me B rr. HccneĄOBaHO nphroąhoctb rpex 'lhctbix nopon nsen (Apis mellifica mellifica, Apis mellifica carpatica H Apis mellifica caucasica), a TaK>Ke ĄByX nomeceh (Apis mellifica carpatica MIlTKa x Apis mellifica mehifica TpyTeHb H Apis mehifica caucasica MIlTKa x Apis mellifica mellifica TpYTeHb) An51 Hcnonb30BIIHH5I naabebblx B3I1T- 64

7 I<OB C XBOHHblX AepeBbeB, rnabhblm 06pa30M, c nhxtbl. nepea nepeb030m Ha naab, onsrr- Hble n4enhhble cembh Hcnonb30BanH BeceHHHe B3l1TI<H c HB, oaybah4hi<a,!ppyi<tobbix C8- AOB, panca H 6enOH al<al..\i1h. B nepbom roay I1CCneAOB8HHH, Hcnonb30BaHO acero 28 nxenl1hblx cembeh, a BO BTOpOM roay OCHoBHble Ha6nlOAeHHlI BO BpeMlI HccneAOBaHHH l<ac8nl1cb H3MepeHHH nobepxhocth COTOB c pacnnonow, I<OnH4eCTBa OTI<a4HBaHHoro MeAa, a Tal<>t<e CTeneHH nopa>t<ehhli n-re n H03eM8T030M. B 060HX roaex HccneAoBaHHH, cawce 60nbwoe I<OnH4eCTBO pecnncne AanH n4enbl I..\eHTpanbHo-eBpOneHCI<OH nopoabl (M) H nomech (u,apb x M). Cewoe cna60e pa3bhthe 3aMe4eHO y n-ren 4HCTOH l<abi<a3ci<ohnoponsr, xoropsre B 1977 r. B cpeahem coaep>t<anh Ha 93 %, a B 1978 r. Ha 85% MeHee pacnnone, 4eM nepeaobble n4enbl I..\eHTpanbHo-eBponeHCI<OH noponsr, B MeA9npoAYI<I..\HH HaHnY4WI1MH 0l<a3anHCb nom ech u,apb x M. KorAa B 1977 r. B3l1TI<H 6blnH 6eAHble, 3TH nvensr AanH casuue ABa>t<Abl 60nbwe MeAa, 4eM 4HCTalla xepneuxaa nopona. B 1978 r. pa3hhi..\bl 6blnH y>t<e MeHbWl1e, OAHal<O B Aanb- HeHweM nomech u,apb x M nony4anh camoe 60nbwoe KonH4eCTBO MeAa. nomech npo saanl1 TaK>t<e TeHAeHI..\HH I< HeMHoro cna60my nopa~hhio H03eM8T030M. Io1cnonb3yll naabebble B3l1TKI1, cnenyer nepen naablo I1CnOnb30BaTb p8hhhe B3l1TKH B ApyroM pahohe, oco6ehho, «orne B pahohe naabebblx B3l1TI<OB Mano Hel<TapOHOCHblX 11nblnbl..\eHOCHblX pactehhh. PRODUCTIVE VALUE OF SOME BEE RACES AND THEIR CROSSBREEDS IN AREA OF PULAVY AND SWIETOKRZYSKIE MOUNTAINS C. Z' m a r l i c k i, J. M a r c i n k o w s k i Summ ary In the years investigattons were carr ied out on usability of three honey bee races (Apis mellijica mewfica, Apis mellifica carpatica and Apis mellifica caucasica) as well as two crossbreeds (Apis mellifica carpatica X Apis mellifica mellifica and Apis mellifica caucasica X Apis mellifica mdlifica) fol' uti lization of honeydew flow from the conifers mainly firs. Before bee colonies were moved into honeydew flow they utilized spring honey flow from willow trees, dandelion, orehard, winter rape and black Joeust. In the first year of investigation 28 bee colonies were used and in the seeond There we re the following main observations carried out during the investigations: a) measuring of brood area, b) quantity of extracted honey and, c) degree of bee infeetion with nosema disease. In both years of tnvesttgation the Jergest area of brood had the colonies of A.m.m. and crossbreeds A.m.carp. wit h A.m.m. The weakest development have been observed in the colonies of A.m.cau., which in 1977 had about 93%, and in 1978 about 85% lees brood than A.m.m. Production of honey was the best in the colonies of crossbreeds A.m.earp. with A.m.m. In 1977 when honey flow was poor they gathered more than twa times more honey than the eoloni es of A.m.carp. whieh had the second place in honey produetlon. In 1978 the differences were smaller but agam crossbreeds of A.m.carp. with A.m.m. were the best. These crossbreeds had also the lowest tendeney to infection with nosema disease. In ease of planing to utilize honeydew flow it is advisable before moving bees to this crop to take an adventage of early honey flow in other area, particulary when in places of honeydew flow there are not enough nectar and póllen yiealding plan ts. 5 - Pszczelnicze Zeszyty Naukowe - XXIII