Strefa płynnego jąkania i edukowania o jąkaniu na Uniwersytecie Śląskim Klub Ludzi Mówiących

Transkrypt

1 Izabela Michta liderka Klubu Ludzi Mówiących, członkini Klubu J Katowice, socjolog, osoba jąkająca się Katarzyna Mrozik liderka Klubu Ludzi Mówiących, członkini Klubu J Katowice, osoba jąkająca się Monika Pakura doktorantka UŚ, współorganizatorka spotkań Klubu Ludzi Mówiących, filolog, logopeda Strefa płynnego jąkania i edukowania o jąkaniu na Uniwersytecie Śląskim Klub Ludzi Mówiących 1. Wprowadzenie Pomysł stworzenia grup samopomocowych zrodził i rozwinął się w latach 70. na gruncie amerykańskiej pracy socjalnej. Początkowo dotyczył on przede wszystkim grup Anonimowych Alkoholików (Szmagalski 1999), jednak z czasem doceniono jego terapeutyczno-społeczną rolę i zaczęto koncentrować się również na innych sferach życia. Grupy samopomocowe są dobrowolnymi zrzeszeniami, których praca skupia się wokół dwóch kierunków. Z jednej strony mają one na celu starania o poprawę jakiegoś aspektu życia społecznego w skali lokalnej lub czasem szerszej, z drugiej natomiast dbają o współpracę osób dotkniętych tym samym problemem na rzecz poprawy indywidualnego funkcjonowania (Szmagalski 1999). Członkowie grupy samopomocowej doceniają jej 209

2 logopedyczne nr 24 Izabela Michta, Katarzyna Mrozik, Monika Pakura sposób działania, który skupia się na zaspokajaniu wspólnych potrzeb, promowaniu akceptacji niedoskonałości oraz łagodzeniu indywidualnych i grupowych problemów. W Polsce grupy samopomocy zyskały popularność w latach 80. i aż do dnia dzisiejszego cieszą się dużym uznaniem coraz większej części społeczeństwa. Przykładem klubu wpisującego się w definicję grupy samopomocowej oraz łączącego elementy terapeutyczne jest działający na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego Klub Ludzi Mówiących. Jak twierdzi Zdzisław Gładosz 1, taka działalność jest wypełnieniem luki pomiędzy specjalistami i ich spojrzeniem na terapię jąkania a osobami, które zmagają się z problemami niepłynności w mowie, ludźmi, którzy mają realne problemy i potrzeby (2002, za: Laszczyńska, Pakura, 2015). Założyciele i członkowie takich grup są przekonani, że ich potrzeby nie są lub nie mogą być zaspokojone przez istniejące instytucje społeczne, w związku z czym szukają pomocy w grupach pozainstytucjonalnych. Idea klubów, skoncentrowana wokół zaburzeń płynności komunikacji, wiąże się z postacią wybitnego amerykańskiego logopedy Charlesa Van Ripera, który dzięki własnym zmaganiom z problemem niepłynności mowy, dał podwaliny terapii modyfikującej mówienie, opartej na celowym jąkaniu. Terapeuta, chcąc propagować opinię, iż nie należy koncentrować się na poszukiwaniu metod uzyskiwania płynności mowy drogą ćwiczeń płynnego mówienia, za to wskazywać na konieczność pracy osób jąkających się nad poznaniem samego siebie, założył, iż jest to jeden ze sposobów na osiągnięcie płynności (Grzybowska-Pawłyk 1999). Stare choć nieupowszechnione dostatecznie w polskiej praktyce logopedycznej podejście nie zakłada całkowitej redukcji niepłynności w mowie, bazuje natomiast na poznaniu swojego jąkania, zaakceptowaniu go, odczuleniu na nie, a w konsekwencji prowadzi do modyfikacji jego objawów, tak by zająknięcia były łagodniejsze, trwały krócej i nie stanowiły już źródła stresu czy frustracji. W ramach klasycznej metody opracowanej przed wielu laty przez wspominanego Charlesa Van Ripera istotne jest przejęcie kontroli nad własnym jąkaniem, nie zaś dążenie do osiągania całkowitej płynności mowy (Guitar, Peters 2014; Kostecka 2004). Klub Ludzi Mówiących zrzesza nie tylko osoby, które połączyła jedna wspólna cecha zaburzenie płynności mowy, ale także logopedów, studentów i rodziny członków klubu. Grupa ta jest miejscem, w którym uczestnicy mierzą się z problemem oraz starają się zmieniać swoje nastawienie i stosunek otocze Zdzisław Gładosz jest prezesem Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Osób Jąkających się Ostoja z siedzibą w Lublinie. Więcej informacji na stronie Stowarzyszenia: jakanielublin.pl/.

3 Strefa płynnego jąkania i edukowania o jąkaniu nia do zjawiska niepłynnej mowy. Klub za główny cel przyjął zmianę postaw wobec jąkania, poprzez działania ukierunkowane na poprawę jakości komunikacji, integrację, przepracowywanie technik poprawiających komfort wypowiadania się, ale przede wszystkim odczulanie i zmianę postaw wobec niepłynnego mówienia. Jest zrzeszeniem stanowiącym wsparcie dla osób jąkających się, zarówno ze strony terapeutów, jak i środowiska w dużym stopniu za sprawą wymiany przekonań i odczuć. Grupa powstała z inicjatywy osób jąkających się, które wiele lat temu brały udział w jednym z Intensywnych Letnich Turnusów Terapeutycznych dla Osób Jąkających Się organizowanych przez dra Mieczysława Chęćka i początkowo otrzymała nazwę Klub Ludzi Mówiących Płynnie. Z uwagi na stale powracające opinie, jakoby nazwa sugerowała nakaz mowy płynnej, w roku 2015, w wyniku debaty, nazwę klubu zmieniono na Klub Ludzi Mówiących. Zmiana ta pozwala na dobitne wyartykułowanie jasno skrystalizowanego przekonania, że uczestnicy spotkań, ich rodziny, organizatorzy są ludźmi, którzy mają coś do powiedzenia i identyfikują się z tym, co mówią, natomiast to, w jaki sposób się wypowiadają ma znaczenie wtórne. Ponadto nazwa podkreśla wagę zjawiska komunikacji interpersonalnej. O tym, jak istotna jest działalność Klubu świadczą nie tylko opinie samych uczestników i logopedów; ważne jest bowiem również to, że stanowi on inspirację dla innych podobnych grup; przy Uniwersytecie Jagiellońskim powstał bowiem Klub Ludzi Mówiących Wystarczająco Płynnie grupa autoterapii dla osób jąkających się, ale także grupa wsparcia dla logopedów, psychologów, studentów planujących rozpocząć pracę terapeutyczną z osobami jąkającymi się. Ideą funkcjonowania obu grup jest praca w nurcie modyfikacji jąkania, zwiększanie pewności siebie jąkających się osób, a także możliwości podzielenia się własnym doświadczeniem, uczuciami, postawami związanymi z jąkaniem. Grupa stawia sobie również za cel obalanie mitów, stereotypów oraz uświadamianie społeczeństwa. 2. Działalność Klubu refleksja Izy i Kasi klubowych liderek Każde spotkanie jest dla nas niezwykle ważnym wydarzeniem. Dzięki licznym atrakcjom i kreatywnym ćwiczeniom spotkania zyskują energetyczny wymiar często zmuszając nas i pozostałych klubowiczów do wykazania własnej inicjatywy, co może wiązać się z wyjściem poza sferę własnego komfortu. Głównym przesłaniem Klubu jest mówienie: zwyczajne, bezstresowe, naturalne. Ważne jest jednak również to, aby taki sposób komunikowania się był 211

4 logopedyczne nr 24 Izabela Michta, Katarzyna Mrozik, Monika Pakura 212 trwały w związku z czym, konieczne jest jego systematyczne wzmacnianie. Spotkania Klubu odbywają się rzadko, ale dość regularnie, a wypracowane w trakcie każdego ze spotkań nowe scenariusze, strategie pomocowe oraz pozytywna energia stanowią dla nas niewątpliwą zachętę do kontynuowania pracy nad jąkaniem w naturalnym środowisku. Prezentowane podczas kolejnych spotkań światowe trendy oraz udostępniane uczestnikom wyniki współpracy międzyklubowej, w tym międzynarodowej, sprawiają, iż niemal każde spotkanie to wyzwanie dla wszystkich uczestników. Warto przywołać jedno ze spotkań, w którym ostatnio brałyśmy udział, a podczas którego mogłyśmy się zmierzyć z zadaniem polegającym na opowiedzeniu historii własnego jąkania. Wywiady z członkami klubu przeprowadzali specjalnie przygotowani do tego zadania studenci Uniwersytetu Śląskiego. Rozmowy pełniły podwójną funkcję, z jednej strony pomogły osobom z niepłynnością mówienia odczulać się na reakcję słuchacza, z drugiej zaś popularyzowały wiedzę o zjawisku niepłynności mowy, poszerzając społeczną świadomość problemu wśród osób przeprowadzających rozmowy studentów filologii polskiej i logopedii, rodzin osób jąkających się oraz wolontariuszy. Na spotkaniach mają miejsce wydarzenia, które są zwiastunem zmian zachodzących w funkcjonowaniu klubów samopomocowych mowa m.in. o celowym jąkaniu i tak, wielką niespodzianką jednego ze spotkań było właśnie wykorzystanie celowego jąkania w bardzo oryginalny sposób. Wzorem naszych kolegów z Izraelskiego Stowarzyszenia Osób Jąkających się zorganizowaliśmy Mistrzostwa Jąkania. Zadaniem każdego uczestnika mistrzostw było jąkać się celowo i świadomie przez jedną minutę, opowiadając o swojej drodze na klubowe spotkanie. Wszyscy pozostali klubowicze w trakcie tajnego głosowania dokonywali ocen wystąpień, przyznając punkty. Jąkanie zostało odarte z poczucia lęku, wstydu, stając się elementem świadczącym o naszej sile. Wielość takich ćwiczeń odczulających wykorzystywanych na spotkaniach oraz towarzysząca im atmosfera bezgranicznej akceptacji i zrozumienia powodują zmniejszenie objawów jąkania oraz zmianę postaw w stosunku do problemu. Dzięki licznym doświadczeniom mającym miejsce w trakcie spotkań, osoby jąkające zyskują możliwość wydobycia z samego siebie tego, co w każdym człowieku jest piękne i wartościowe. Spotkania służą również refleksji nad tym, co zrobić, aby czuć się komfortowo w trakcie interakcji z drugą osobą. Jest to bardzo ważne, gdyż wiadomo, że wtedy nasz rozmówca również czuje się podobnie. Na spotkaniach nie tylko przepracowujemy problemy, z którymi się zmagamy, ale poruszamy także kwestie związane z ważnymi wartościami, takimi jak miłość, przyjaźń, wolność, otwartość na drugiego człowieka. Okazuje się, że każdy

5 Strefa płynnego jąkania i edukowania o jąkaniu z nas (nie tylko osoby jąkające się), stale poszukuje ludzi, z którymi będzie mu po drodze w życiu, u których znajdzie oparcie w trudnych chwilach, odważy się przy nich na szczerość bez względu na wszystko. Fot. 1. Rozważania o przyjaźni podsumowują klubowiczki Zosia i Zuzia (z archiwum Klubu Ludzi Mówiących) Na Klub przychodzimy z różnych pobudek, niektórzy, by móc spotkać znajome osoby i miło spędzić czas, inni po to, by powiedzieć, co leży im na sercu stanowi to swoistą pomoc, gdyż bycie z innymi jąkającymi się członkami grupy staje się pewnego rodzaju terapią. Dla części członków Klub to również możliwość pokonywania własnych ograniczeń, jakie wyzwala w nich jąkanie lub możliwość dawania wsparcia pozostałym uczestnikom spotkania. W spotkaniach Klubu ważne jest także to, że za sprawą wspólnych, toczonych w przyjaznej atmosferze rozmów, dyskusji, dzielenia się wiedzą, następuje znaczne obniżenie frustracji i rozładowanie negatywnych emocji. Dzięki empatycznym postawom uczestników spotkania, wzmacnia się pewność siebie oraz poczucie własnej wartości osób jąkających się. W ramach działalności Klubu podejmowane są liczne akcje informacyjne ukierunkowane na poprawę świadomości społeczeństwa, prowadzące do zmiany postaw w stosunku do osób jąkających się. Jedną z inicjatyw mających na celu wymianę informacji i poglądów na temat jąkania było spotkanie pt. Porozmawiajmy o jąkaniu eksperci mają głos!, zorganizowane 21 października 2015 r. w Centrum Informacji Naukowej i Bibliotece Akademickiej w Katowicach w związku z obchodzonym 22 października Światowym Dniem Świadomości Jąkania (International Stuttering Awareness Day ISAD). Spotkanie było adresowane do 213

6 logopedyczne nr 24 Izabela Michta, Katarzyna Mrozik, Monika Pakura osób jąkających się, logopedów, studentów różnych kierunków, nauczycieli, rodziców i wszystkich zainteresowanych tematyką jąkania. Wartością dodaną wynikającą z udziału w tego typu akcjach niewątpliwie jest pomoc samym sobie. Liczne kontakty z nieznanymi ludźmi stanowią dla nas ważne ćwiczenie terapeutyczne podczas kontaktu z nieznajomym przechodniem następuje odczulenie na jąkanie, będące istotnym elementem terapii. Na fali obecnych trendów promujących zdrowy styl życia i wszechobecnej mody na bieganie, postanowiliśmy, aby i tą drogą uświadamiać społeczeństwo na temat jąkania chcemy reprezentować naszą grupę w zawodach biegowych. Obecnie jesteśmy w trakcie tworzenia grupy pod sztandarem Klubu Ludzi Mówiących. Inicjatywa łącząca aktywne spędzanie wolnego czasu i promowanie naszej wyjątkowej cechy byłaby prawdopodobnie precedensem w życiu wszystkich klubów zrzeszających osoby jąkające się w Polsce. Fot. 2. Uczestnicy Mistrzostw w jąkaniu na wspólnej fotografii (z archiwum Klubu Ludzi Mówiących) 214 Wspaniałą atmosferę i swojskość klub zawdzięcza rytuałom jednym z nich jest przynoszenie smakołyków (prawdziwą renomą cieszą się ciasta samodzielnie przygotowywane przez jednego z uczestników), które dostarczają niezbędnej energii do przeprowadzania rozmaitych eksperymentów terapeutycznych.

7 Strefa płynnego jąkania i edukowania o jąkaniu Z mocy, jakiej dostarczają spotkania klubowe i dodatkowe serwowane na nich atrakcje, regularnie korzystają również specjaliści, studenci, przyszli logopedzi, którzy uczestnicząc z nami w spotkaniach doskonalą, utrwalają lub pogłębiają swoją wiedzę. Naszym zdaniem to niezwykle cenne, ponieważ spotkania nie tylko integrują różne osoby zainteresowane jąkaniem, ale również mają wymiar dokształcający poszerzają wiedzę osób, które chcą nam pomagać. 3. Labirynty komunikacji nowe wyzwanie dla klubowiczów Wyzwaniem, które pojawi się przed klubowiczami w tym roku, mającym być kolejnym krokiem na drodze do odczulania na jąkanie, jest sierpniowa kampania Labirynty komunikacji i organizowana w jej ramach II edycja Międzynarodowej Konferencji Logopedycznej Zaburzenia płynności mowy teoria i praktyka 2. Konferencji będzie towarzyszył co jest ewenementem Ogólnopolski Zjazd Osób Jąkających się organizowany od wielu lat przez Stowarzyszenie Ostoja. Zarówno konferencja, jak i zjazd będą wyśmienitą okazją do wymiany informacji i doświadczeń na temat jąkania zarówno ze środowiskiem polskich logopedów, jak i z gośćmi zagranicznymi. Wszystkich zainteresowanych udziałem w spotkaniach Klubu Ludzi Mówiących zapraszamy na stronę internetową Instytutu Języka Polskiego 3. Czytelnik znajdzie tam relacje z wcześniejszych spotkań, galerię zdjęć i zapowiedzi kolejnych wydarzeń. Organizatorzy szczególnie serdecznie zapraszają studentów logopedii oraz logopedów, którzy chcieliby poznać lepiej zjawisko zaburzeń płynności mowy dowiedzieć się więcej o jąkaniu i giełkocie. Dzięki spotkaniom będą mogli zmierzyć się z praktycznym podejściem do tego problemu, jak również zweryfikować w praktyce zdobytą wiedzę teoretyczną. Klubowicze gorąco apelują do osób zmagających się z zaburzeniami płynności mowy: jeśli jesteś osobą jąkającą się lub podejrzewasz, że możesz doświadczać giełkotu, zachęcamy odwiedź nas poczuj integrującą moc grupy, która daje poczucie bezpieczeństwa i zrozumienia. Przyjdź, jeśli chcesz udzielić wsparcia innym osobom lub po prostu miło spędzić czas czekamy na Ciebie na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego. 2 Organizatorem jest Uniwersytet Śląski w Katowicach wraz z Fundacją Agere Aude; tegoroczna edycja będzie miała miejsce w dniach r. Więcej informacji można znaleźć na stronie konferencji: (zakładka: Klub Ludzi Mówiących) oraz na stronę na Facebooku (Klub Ludzi Mówiących). 215

8 logopedyczne nr 24 Izabela Michta, Katarzyna Mrozik, Monika Pakura Bibliografia Grzybowska-Pawłyk A., 1999, Od Van Ripera do Klubów J, Słowo Wyboiste, nr 1, s Guitar B., Peters T., 2014, Dobór metod terapii jąkania. Przewodnik dla logopedów, Centrum Logopedyczne, Katowice. Kostecka W., 2004, Zintegrowany Program Terapii Jąkających się, AWH Antoni Dudek, Lublin. Laszczyńska A., Pakura M., 2015, Jak sprostać wyzwaniom? Praca nad identyfikacją własnego jąkania w grupie samopomocowej [w:] Zaburzenia płynności mowy. Teoria i praktyka, Tom 1, red. K. Węsierska, Wydawnictwo KOMLOGO Uniwersytet Śląski, Katowice, s Murphy B., 2015, Dziennik uzyskiwania poprawy mowy [w:] Jąkanie eksperci radzą. Z doświadczeń własnych i zawodowych 28 specjalistów, red. S.B. Hood, Centrum Logopedyczne, Katowice, s Szmagalski J., 1999, Grupa samopomocy [w:] Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, red. D. Lalak, T. Pilch, Wydawnictwo Żak, Warszawa, s Yaruss S.J., Quesal R.W., Reeves L., 2007, Self-Helps and Mutual Aid Groups as an Adjunct to Stuttering Therapy [w:] Stuttering and Related Disorders of Fluency, red. E.G. Conture, R.F. Curlee, Thieme, New York, s