Polska raport specjalny

Transkrypt

1 Bank Pekao S.A. Public Polska raport specjalny Styczeń 2018 Kryptowaluty idea bitcoina i jej możliwe zastosowania opiniami Banku Pekao SA. W opracowaniu wykorzystano źródła informacji, które Bank uważa za wiarygodne i dokładne, lecz nie istnieje gwarancja, iż są one wyczerpujące i w pełni odzwierciedlają stan faktyczny. Wszelkie opinie i oceny zawarte w niniejszym dokumencie wyrażają opinie Banku Pekao SA w dniu jego wydania. Bank Pekao SA nie ponosi odpowiedzialności za skutki decyzji podjętych na podstawie powyższego opracowania i zawartych w nim opinii inwestycyjnych. Odpowiedzialność za decyzje inwestycyjne podjęte na podstawie lektury opracowania ponoszą wyłącznie inwestorzy. Opracowanie jest przeznaczone do wyłącznego, własnego użytku. Powielanie bądź publikowanie niniejszego raportu lub jego części bez pisemnej zgody Banku Pekao SA jest zabronione.

2 dr Marcin Mrowiec Główny Ekonomista Dyrektor Biura Analiz Makroekonomicznych Tel Kryptowaluty idea bitcoina i jej możliwe zastosowania Tematyka kryptowalut w ostatnim czasie przyciąga wiele zainteresowania, do czego istotnie przyczyniło się osiągnięcie przez bitcoina, najważniejszą spośród nich, niemal stratosferycznych wycen pod koniec roku 2017 prawie 20 tysięcy dolarów za jednostkę. Od tego czasu, w ciągu zaledwie miesiąca, wycena spadła o połowę, co może oznaczać początek końca bańki spekulacyjnej na tym rynku. Nie zmienia to jednak faktu, że technologia łańcucha bloków (ang. blockchain), na której zbudowano bitcoina (oraz ponad 1000 innych kryptowalut ) stanowi ważną innowację, która może w kolejnych latach redefiniować sposób funkcjonowania znacznych połaci internetu a być może nawet sposobów interakcji społecznych. Niniejszy raport przedstawia zasadniczą ideę bitcoina oraz sposób funkcjonowania technologii blockchain, aby następnie przyjrzeć się wadom i zaletom bitcoina i syntetycznie podsumować sytuację na rynku kryptowalut. Rozważania podsumowuje wskazanie obszarów, w których możliwe jest zastosowanie technologii rozproszonego rejestru. O ile sytuacja na rynku bitcoina wykazuje wiele cech bardzo zaawansowanej bańki spekulacyjnej (która być może właśnie na naszych oczach pęka), o tyle sama technologia stojąca za różnymi implementacjami kryptowalut ma poważny potencjał zmiany nie tylko internetu, ale całej sfery rozliczeń i tych dziedzin życia, gdzie ważny jest stan rejestru, takich jak rejestry gruntów i nieruchomości, księgi wieczyste, księgi rachunkowe oraz znacznych obszarów rynków finansowych i dokonywanych na nich rozliczeń. Bitcoin idea kryptowaluty Zasadniczą ideą było stworzenie elektronicznego pieniądza i systemu rozliczeniowego bez zaufanej trzeciej strony rozliczającej transakcje Nakamoto zdefiniował elektroniczną monetę jako łańcuch podpisów cyfrowych Zasadniczą ideą stojącą za utworzeniem bitcoina była chęć stworzenia elektronicznego systemu rozliczeniowego, który umożliwiałby bezpośrednie płatności pomiędzy podmiotami to znaczy bez pośrednictwa banku bądź innej trzeciej strony. W standardowych rozliczeniach, tzn. za pośrednictwem banku czy przy użyciu karty kredytowej to właśnie ta zaufana trzecia strona sprawdza saldo środków na rachunku płacącego, dokonuje transferu środków (obciąża konto płacącego, uznaje konto otrzymującego płatność), ma także możliwość ewentualnego anulowania transakcji. Aby wywiązać się z tych obowiązków, strona rozliczająca musi dysponować pewnym zestawem danych na temat stron zawierających transakcje (kto to jest i ewentualnie gdzie go szukać ), co zasadniczo wyklucza anonimowość przeprowadzanych transakcji. Twórcy 1 bitcoina przyświecała idea stworzenia systemu elektronicznej gotówki, która umożliwiałaby anonimowe płatności internetowe, zaś rolę agenta rozliczeniowego (banku) miał przejąć odpowiednio zaprojektowany, rozproszony system informatyczny. Satoshi Nakamoto zdefiniował elektroniczną monetę jako łańcuch podpisów cyfrowych i w tym znaczeniu będziemy dalej używać terminu bitcoin. Ważne aby zdać sobie sprawę, że elektroniczna waluta jest czymś zasadniczo różnym od walut znanych do tej pory, które historycznie były albo odpowiedniej wagi ilością kruszcu, albo pieniądzem papierowym, o który (mniej lub bardziej intensywnie) dbało państwo natomiast tutaj mamy 1 Autorem artykułu, który rozpoczął bitcoinową rewolucję jest Satoshi Nakamoto. Nie jest jasna rzeczywista tożsamość tej osoby. Szerzej patrz: Sam artykuł: Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System można znaleźć na stronie: zaś powyższe, skrótowe przedstawienie idei bitcoina bazuje właśnie na tym artykule. 2

3 Kopanie bitcoinów to praca obliczeniowa włożona w potwierdzanie transakcji do czynienia po prostu z łańcuchem podpisów cyfrowych, zaś algorytm został zaprojektowany w ten sposób, że matematycznie nie jest możliwe wydobycie więcej jak 21 mln bitcoinów. W ten sposób rozwiązany został problem rzadkości - a w zasadzie jej braku - w przypadku walut fiducjarnych, gdzie możliwe jest dodrukowanie zasadniczo nielimitowanych ilości pieniądza. Kolejny istotny termin to wydobycie. Został on zaczerpnięty z analogii do wydobywania złota, do którego potrzebne są odpowiednie koparki i pozostała infrastruktura górnicza, a przede wszystkim energia, zasilająca te maszyny. W przypadku bitcoina energia jest potrzebna (i to niemałe ilości szacuje się, że obecnie kopanie bitocoinów pochłania energię równą zużyciu energii przez kraje wielkości Węgier 2 ) aby uzyskać potężną moc obliczeniową, niezbędną do obliczeń potrzebnych w procesie potwierdzania transakcji. To jeden z elementów sukcesu tego projektu struktura bodźców została tak zaprojektowana, aby projekt napędzać. Wróćmy jednak do zasadniczej idei łańcucha cyfrowych podpisów. Podpis rozumiany jest tutaj jako podpis kryptograficzny; kiedy właściciel danej monety elektronicznej chce przekazać ją komuś innemu, to podpisuje hash 3 (krótką sygnaturę) poprzedniej transakcji swoim kluczem prywatnym (używając klucza publicznego strony przyjmującej płatność). Rysunek 1. ukazuje istotę tego procesu. Omawiając go prostymi słowami można przyjąć, że 2 Najczęstszym źródłem dla tych statystyk jest strona: choć niektórzy zwracają uwagę, że dane te mogą być przeszacowane: 3 Hash w kryptografii krótka sygnatura weryfikująca dowolnie duży zbiór danych. Innymi słowy, dla dowolnie długiego ciągu znaków można ustalić funkcję skrótu ( = funkcję mieszającą, = funkcję haszującą) która wygeneruje dla tego ciągu krótką, zawsze posiadający stały rozmiar tzw. skrót nieodwracalny. Podstawowe informacje nt. funkcji skrótu: Mniej technicznie hash danego pliku można potraktować jako jego cyfrowy odcisk palca. Odcisk palca nie jest ani palcem, ani ręką, ani całym człowiekiem, który ma taki a nie inny odcisk palca ale identyfikuje tę rękę oraz jej właściciela. W podobnym sensie hash identyfikuje dany plik, np. będący blokiem rozliczeń transakcji. Zmiana nawet jednego bitu w danym pliku generuje zupełnie inny hash tego pliku i w ten sposób hash stanowi zabezpieczenie przed próbą manipulowania przeszłymi (już zatwierdzonymi) transakcjami. 3

4 metody kryptografii (infrastruktura klucza publicznego) pozwalają na bezpieczne transakcje pomiędzy dwoma uczestnikami, jeśli tylko każdy będzie dbał o poufność swojego klucza prywatnego. Jeśli ktoś traci swój klucz prywatny - traci również prawo do swoich bitcoinów, i nie ma od tej reguły wyjątków, nie ma jak odwrócić takiej transakcji, nie ma trzeciej strony (np. banku), który by nam te środki zwrócił. To przykra konsekwencja przyjęcia założenia o braku trzeciej strony w rozliczeniach. W systemie rozliczeniowym bez zaufanej trzeciej strony rozliczającej transakcje, jedynym sposobem zabezpieczenia się przed wielokrotnym wydatkowaniem tych samych środków jest rozgłaszanie wszystkich transakcji wszystkim węzłom sieci. Liczy się pierwsze wydanie danego łańcucha podpisów (bitcoina) wszystkie kolejne próby wydania danej monety są odrzucane Samo bezpieczeństwo transakcji pomiędzy uczestnikami to jednak za mało. Odbiorca płatności może zweryfikować podpisy cyfrowe aby prześledzić łańcuch poprzednich właścicieli monety elektronicznej - natomiast nie jest w stanie stwierdzić, czy przyjmowana przez niego moneta ( łańcuch cyfrowych podpisów ) nie jest równocześnie przekazywana komuś innemu (bądź wielu innym osobom). Odbiorca nie jest w stanie stwierdzić, czy jego kontrahent nie próbuje wydać tych samych pieniędzy wielokrotnie. Pamiętamy, że w postulowanym systemie nie ma strony rozliczającej (banku), która zadbałaby o to, aby taka sama suma uszczupliła konto nadawcy jaka (minus prowizje) zasili konto odbiorcy płatności. Jak zatem sprawić, aby wyeliminować ryzyko wielokrotnego wydatkowania tych samych środków? W postulowanym systemie jedynym sposobem zabezpieczenia się przed problemem wielokrotnego wydania tych samych środków jest publiczne ogłaszanie wszystkich transakcji 4. Takie publiczne ogłaszanie zapewnia pamięć o wszystkich dokonanych transakcjach (a więc i saldach poszczególnych uczestników systemu), zaś w odniesieniu do danych środków (danego bitcoina) liczy się pierwsza transakcja jego przekazania wszystkie kolejne byłyby próbą ponownego wydania tej samej monety. Tak więc otrzymujący płatność potrzebuje (kryptograficznego) dowodu na to, że w momencie otrzymywania płatności jest pierwszym, który otrzymuje daną monetę. To z kolei rodzi potrzebę wytworzenia systemu uzgadniania wspólnej historii kolejności, w jakiej dane jednostki waluty zostały przekazane. Potrzebny jest serwer z pieczęcią czasu (timestamp server), który potwierdza transakcje zgłoszone w danym czasie, zbiera je w bloki, a następnie publikuje hash e zatwierdzonych transakcji i ogłasza je światu. Taki serwer obrabia bloki napływających, dokonywanych w tym czasie transakcji, zaś po obróbce dołącza do bloków wcześniejszych transakcji, łącząc te bloki w łańcuchy bloków transakcji stąd wzięła się nazwa blockchain, czyli łańcuch bloków transakcji. Ten proces schematycznie przedstawia Rysunek 2. 4 W pewnym sensie bitcoin jest jedną wielką listą (bazą danych) wszystkich dokonanych dotąd transakcji tą walutą, jest wielkim zapisem wszystkich dokonanych wcześniej transakcji. Ta baza danych jest rozproszona po różnych węzłach sieci, stąd nazwa rejestru rozproszonego (distributed ledger). 4

5 Rozproszona sieć serwerów dokonuje równoległego składania w bloki nadesłanych do rozliczenia transakcji, przy pomocy funkcji kryptograficznych Węzeł, który pierwszy dokona utworzenia bloku zgodnie z wymaganiami i przekaże tzw. dowód pracy (proof of work) ogłasza to pozostałym do weryfikacji, zaś po jej dokonaniu otrzymuje wynagrodzenie w postaci określonej liczby bitcoinów Pierwsza transakcja w bloku jest transakcją specjalną, która rozpoczyna nową monetę, której właścicielem zostaje twórca tego bloku Dotąd opisywaliśmy procesy mające miejsce na jednym serwerze natomiast system ten w zamierzeniu jest rozproszony (działający na wielu niezależnych serwerach, przy czym każdy, kto dysponuje mocą obliczeniową, może dołączyć do systemu). Jakie procesy zachodzą w sieci? Oto one: Nowe transakcje ogłaszane są do wszystkich węzłów sieci (wszystkich serwerów), Każdy z węzłów zbiera nowe transakcje w bloki, Każdy z węzłów wykonuje (wymagające dużej ilości obliczeń) zadanie kryptograficzne, będące dowodem na przeprowadzenie weryfikacji transakcji w danym bloku (proof-of-work), Węzeł, który pierwszy wykona zadanie, ogłasza nowy blok (do dodania do łańcucha) wszystkim innym węzłom sieci, Węzły akceptują nowy blok tylko wtedy, kiedy wszystkie transakcje rozliczone są prawidłowo i nie ma przypadków podwójnego (bądź wielokrotnego) wydatkowania tych samych środków, Węzły wyrażają akceptację dla nowego bloku poprzez przystąpienie do tworzenia nowego bloku rozliczeń, używając hash a (sygnatury cyfrowej) zaakceptowanego bloku jako hash a poprzedniego względem tego, nad którym teraz zaczynają pracować. Jaka jest motywacja tworzenia węzłów sieci, które muszą systematycznie dysponować coraz większą mocą obliczeniową (zakup takiego sprzętu kosztuje) oraz zużywają znaczne ilości energii elektrycznej? Odpowiedni system zachęt to kolejny ważny element sukcesu projektu bitcoin a. Otóż przyjęto konwencję, iż pierwsza transakcja w bloku jest transakcją specjalną, która rozpoczyna nową monetę a jej właścicielem zostaje twórca tego bloku (po przejściu opisanej powyżej sekwencji kroków). To powoduje zainteresowanie tworzeniem węzłów sieci i przetwarzaniem transakcji zapłatą jest sama 5

6 waluta. Pamiętamy także, że nie ma tutaj żadnej osobnej władzy nadrzędnej, która sprawdzałaby poprawność czy uczciwość dokonywanych transakcji decydują algorytmy na serwerach. Teoretycznie mogłoby się więc zdarzyć tak, że jakiś duży podmiot postawiłby farmę serwerów o takiej mocy obliczeniowej, która zdobyłaby większość w całym ekosystemie i zaczęła fałszować transakcje na korzyść właścicieli takiej serwerowni. Wbudowany w bitcoina system zachęt powoduje jednak, że komuś takiemu bardziej opłaca się działać dla dobra systemu, gdyż dołączając dużą moc obliczeniową i kierując ją na przetwarzanie transakcji jest wynagradzany wykopanymi dla siebie bitcoinami 5. Bitcoin wprowadza nowy model anonimowości: transakcje są jawne, dostępne w strefie publicznej, natomiast nie są znane dane identyfikujące strony transakcji Spójrzmy jeszcze na model prywatności wprowadzony w takim systemie. Rysunek 3. schematycznie ukazuje tradycyjny model prywatności, w którym zaufana trzecia strona (np. bank) dysponować musi pewnym zestawem danych identyfikujących strony transakcji, ta trzecia strona dokonuje tych transakcji, natomiast dane dotyczące samych transakcji zasadniczo nie dostają się do sfery publicznej. Wyjątkiem są sytuacje, w których np. sąd zwalnia bank z tajemnicy bankowej i nakazuje ujawnienie danych. Bitcoin wprowadza inny model prywatności: transakcje są jawne, dostępne w strefie publicznej, natomiast nie są znane dane identyfikacyjne stron dokonujących transakcji. Na tym kończymy skrótowy opis zasadniczych mechanizmów wbudowanych w bitcoina. Okazał się on pierwszą praktyczną (rozpowszechnioną) realizacją idei pieniądza 6 elektronicznego, wcześniej teoretycznie dyskutowaną przez wiele lat. W kolejnym punkcie zajmiemy się plusami i minusami tego rozwiązania, bieżącą sytuacją na rynku kryptowalut oraz możliwymi zastosowaniami w przyszłości. W tym miejscu jednak przytoczmy 5 To niejedyne zabezpieczenie przed ewentualnością przejęcia rozliczeń bitcoin przed kimś dysponującym dużą siłą obliczeniową szczegóły: patrz pkt 11 artykułu Satoshi Nakamoto. 6 Toczy się dyskusja, czy kryptowaluty są czy nie są pieniądzem w sensie ekonomicznym. Te kwestie nie wchodzą w zakres rozważań w tym raporcie. 6

7 podsumowanie idei bitcoina przez jednego z nestorów współczesnego internetu, Marc a Andreessena: Praktyczną konsekwencją [bitcoina] jest to, że po raz pierwszy [pojawia się możliwość, aby] jeden użytkownik internetu przekazał unikalną jednostkę własności cyfrowej innemu użytkownikowi internetu, w ten sposób, że ten transfer ma gwarancję bezpieczeństwa, każdy wie że on się dokonał i nikt nie może go podważyć. Konsekwencje tego przełomu są trudne do przecenienia 7 Wady i zalety bicoina Praktyka pokazała, że bitcoin zapoczątkowany jednym artykułem wciąż pozostającego anonimowym autora okazał się pierwszą realizacją pieniądza elektronicznego, która po pierwsze zadziałała, a po drugie stała się popularna. Udało się w praktyce zrealizować postulaty środka rozliczeniowego: Bitcoin jest pierwszą realizacją elektronicznego, anonimowego środka rozliczeniowego, który jest niezależny od państw, nie wymaga trzeciej strony do rozliczeń oraz zapewnia ograniczoną podaż niezależnego od państwa, niewymagającego zaufanej trzeciej strony do rozliczeń, o ograniczonej podaży (niemożliwego do dodrukowania ponad zadaną na początku ilość), a równocześnie o prawie doskonałej podzielności (bitcoin dzieli się do 8 miejsca po przecinku, czyli jeden bitcoin może zostać podzielony na groszy ) możliwego do szybkiego transferu ponad granicami, anonimowego Powyższe należy zaliczyć do plusów, ale są także poważne minusy: Brak zaufanej trzeciej strony powoduje niemożność cofnięcia transakcji, zaś łatwość transferu środków może powodować obawy wśród użytkowników niebędących specjalistami IT anonimowość, wynikająca m.in. z braku trzeciej strony rozliczającej transakcje, powoduje, że zasadniczym elementem bezpieczeństwa jest zapewnienie bezpieczeństwa klucza prywatnego, którym podpisuje się transakcje swoimi bitcoinami. Utrata klucza prywatnego (np. wskutek ich kradzieży, przykładowo ze zhakowanego komputera) równa się utracie posiadanych środków i nie ma do kogo się zwrócić, aby odzyskać stracone środki. fakt, iż wystarczy znać hasło prywatne danej jednostki bitcoina zwiększa intensywność ataków na jego posiadaczy. Jednym z bardziej spektakularnych przykładów było bankructwo wcześniej największej giełdy handlującej bitcoinami, Mt. Gox udany atak hakerski zakończył działanie tej giełdy i oznaczał utratę bitcoinów wartych wtedy 480mln USD oraz spadek notowań samego bitcoina o ponad połowę. wysoki poziom anonimowości sprzyja wykorzystaniu bitcoina (i innych kryptowalut ) do nielegalnych transakcji (pranie pieniędzy, handel narkotykami itd.). Oczywiście anonimowość nie jest wadą samej waluty jest spełnieniem założeń stojących u podstaw jej powstania - ale skuteczność tej anonimowości sprzyja rozliczaniu nielegalnych i społecznie szkodliwych działań, równocześnie oddalając moment jej akceptacji przez władze. Zasadniczą wadą bitcoina jako środka rozliczeniowego jest potężna zmienność notowań, wynikająca z tego, iż stała się obiektem spekulacji. Spadki o ponad 30% w 7 Cytat za: 7

8 ciągu paru dni nie są tam niczym nadzwyczajnym. Od szczytu notowań w połowie grudnia, kiedy cena sięgnęła 19 tys dolarów, w ciągu kolejnego miesiąca z jednostki bitcoina wyparowało prawie 50% wartości... Co więcej, obecnie wygląda na to, iż motyw spekulacyjny jest dominującym na tym rynku i przyciąga kolejnych spekulantów. O ile jeszcze na początku stycznia roku 2011 bitcoin notowany był po 30 centów za sztukę, rok później już po cenie ponad 5 dolarów to obecnie jest to wciąż ponad 10 tysięcy dolarów. W poprzednim roku jeszcze większą skalę aprecjacji notowały inne ciągi podpisów elektronicznych - Ethereum odnotowało stukrotny wzrost notowań od początku 2017, zaś Ripple XRP - ponad trzystukrotny To pokazuje temperaturę gorączki spekulacyjnej. Rysunek 4. Pokazuje notowania bitcoina (panel po lewej stronie), zaś panel po stronie prawej notowania innych, znaczących kryptowalut. Widoczne na wykresach hiperbole mocno sugerują, iż jesteśmy w pobliżu szczytu bańki spekulacyjnej, która wcześniej czy później musi pęknąć. O ile podaż samego bitcoina jest ograniczona, o tyle kod jest publicznie dostępny, zasadniczo każdy może stworzyć swoją wersję bitcoina i wielu to robi. Obecnie odnotowuje się istnienie ponad 1000 kryptowalut 8 - i nic nie stoi na przeszkodzie, aby było ich znacznie więcej. Rysunek 5. Pokazuje eksplozję wielkości obrotów na kryptowalutach w roku 2017, zaś jego prawy panel obecną 9 kapitalizację najważniejszych kryptowalut. 8 Za stroną 9 Odczyt przed południem opiniami Eksplozja Banku Pekao SA. zainteresowania W opracowaniu wykorzystano źródła informacji, które Bank uważa za wiarygodne i dokładne, lecz nie istnieje gwarancja, iż są one wyczerpujące i w pełni odzwierciedlają stan podstawie tematyką powyższego bitcoina, opracowania i zawartych w nim opinii inwestycyjnych. Odpowiedzialność za decyzje inwestycyjne podjęte na podstawie lektury opracowania ponoszą wyłącznie inwestorzy. Opracowanie wielokrotny jest przeznaczone wzrost do wyłącznego, zarówno własnego użytku. Powielanie bądź publikowanie niniejszego raportu lub jego części bez pisemnej zgody Banku Pekao SA jest zabronione. notowań jak i obrotów pod 8

9 Jeśli powrócić do definicji Satoshi Nakamoto, że bitcoin to (niepodrabialny) łańcuch podpisów cyfrowych, czyli zer i jedynek w rozproszonej sieci komputerowej to powstaje pytanie, dlaczego akurat zestaw zer i jedynek skomponowanych zgodnie z recepturą bitcoin miałby kosztować aż tak wiele Życie przyniesie odpowiedź, natomiast wskazana jest bardzo daleko posunięta ostrożność wchodzenie na ten rynek przy obecnych wycenach oznacza bardzo wysokie prawdopodobieństwo straty. Możliwe zastosowania technologii rozproszonego rejestru Praktyczne zastosowania technologii rozproszonego rejestru wciąż są w fazie inkubacji i testów. W transakcjach bitcoinem wydaje się dominować motyw spekulacyjny O ile sytuacja na rynku kryptowalut przypomina czasy Dzikiego Zachodu (powoływanie niemal z dnia na dzień projektów, które zyskują finansowanie idące w dziesiątki milionów dolarów zebranych w ramach tzw. Initial Coin Offerings), zaś szampański nastrój ( wszyscy zarabiają albo mają nadzieje na zyski, prawie nieważne na czym ) oraz zjawiska tego rodzaju, że sam fakt ogłoszenia, że dana firma zajmie się blockchainem potrafi w ciągu dnia przynieść 300% wzrost cen akcji 10 - przypomina nastrój tuż przed pęknięciem bańki dot-comów kilkanaście lat temu. Powtórzmy: wskazana jest daleko posunięta ostrożność. Nie zmienia to jednak faktu, że sama zastosowana w bitcoinie technologia rozproszonego rejestru jest bardzo interesująca. Co prawda sceptycy zauważają, że pomimo zainwestowania miliardów dolarów oraz pomimo wielu lat badań nad technologią blockchain, jak dotąd nikomu nie udało się stworzyć żadnego funkcjonującego (upowszechniającego się) rozwiązania opartego na tej technologii ponad spekulację na kryptowalutach oraz ułatwienie w rozliczaniu nielegalnych 10 Po ogłoszeniu przez firmę Kodak (wcześniej znaną na całym świecie z materiałów do fotografii analogowej, natomiast słabo radzącą sobie w świecie fotografii cyfrowej), że zajmie się bitcoinem, w ciągu paru dni cena akcji wzrosła o 300%. Szerzej: 12/kodak-ceo-plans-to-seize-blockchain-moment-and-win-over-skeptics 9

10 transakcji 11. Inni wskazują, że bitcoin nie będzie w stanie jak to sobie początkowo wyobrażano - zastąpić banków gdyż nie pozwala na to ani jego przepustowość (system bitcoina może przetwarzać około 7 transakcji na sekundę, podczas gdy sama firma Visa może przetwarzać transakcji na sekundę) ani apetyt na energię: przetwarzanie rozproszone, czyli przetwarzanie tych samych danych w wielu miejscach oraz przy użyciu bardzo wymagających obliczeniowo technik kryptograficznych co oznacza iż na rozliczenie każdej transakcji bitcoin zużywa 35 razy tyle energii co Visa 12. Mimo różnych ograniczeń właściwych pierwszym implementacjom technologii rozproszonego rejestru, wydaje się ona na tyle przełomowa zaś pracę prowadzi tak wiele podmiotów, że może przynieść to znaczące zmiany w funkcjonowaniu internetu (a także interakcji społecznych) co najmniej w kilku aspektach i obszarach: Technologia rozproszonego rejestru może zmienić sposób funkcjonowania rejestrów, w których ważny jest nie tylko stan bieżący, ale historia zmian Blockchain może zmienić sposób dokonywania rozliczeń m.in. na rynkach kapitałowych Technologia rozproszonego rejestru może zrewolucjonizować sposób myślenia o wszelkich rejestrach, w których ważny jest nie tylko bieżący odczyt, ale także historia zmian. Rejestry gruntów i nieruchomości, księgi wieczyste, księgi rachunkowe to pola, gdzie rozproszony rejestr może przynieść znaczącą zmianę. Być może częścią rewolucji będą także rozliczenia podatkowe. Byłaby to okazja do algorytmizacji zasad działania reguł podatkowych oraz automatyzacji poboru podatków równocześnie z ich obliczaniem dokonywałoby się sprawdzanie poprawności naliczania - przynajmniej w odniesieniu do najbardziej standardowych transakcji i rozliczeń. To z kolei oznaczałoby możliwość uwolnienia zasobów ludzi obliczających podatki z jednej strony, oraz sprawdzających poprawność obliczeń ze strony władz podatkowych kraju i możliwość zatrudnienia ich w bardziej produktywnych miejscach. Prowadzone są intensywne badania zastosowania blockchaina na polu ksiąg wieczystych. Prace w tym obszarze prowadzi wiele krajów, m.in. Szwecja, Rosja, Indie, zaś władze Dubaju dążą do tego, aby był to pierwszy kraj, który wprowadzi rejestr gruntów w technologii blockchain. Połączenie rejestru gruntów (i mieszkań) z tzw. inteligentnymi kontraktami (smart contracts, omawiane poniżej) może zmienić sposób zawierania np. transakcji najmu, a w dalszej przyszłości zawierania transakcji dotyczących nieruchomości. Zgodnie z pierwotną ideą Satoshi Nakamoto, technologia blockchain może zasadniczo zmienić sposób dokonywania rozliczeń. W wielu krajach w tym i w Polsce 13 - prowadzi się prace badawcze i eksperymenty m.in. dotyczące możliwości wymiany walut tradycyjnych na waluty kryptograficzne. To oznaczałoby pozbycie się jednej z głównych obecnie wad (potężnej zmienności, zasadniczo wykluczającej użycie bitcoina jako środka rozliczeniowego dla normalnych ludzi, w odróżnieniu od spekulantów, próbujących na tej zmienności zarobić), równocześnie zaś wprowadzenie elementów kontroli (związane np. z wykluczaniem bądź utrudnianiem rozliczania nielegalnej działalności) i regulacji prawnej (na dziś duża część aktywności na 11 Szerzej: 12 Ibid. Warto jednak odnotować inne niż bitcoin rozwiązania, których konstrukcja optymalizowana jest pod kątem znacznie większej przepustowości transakcyjnej oraz niższych kosztów, np. Ripple XRP. 13 Patrz: Polska szykuje kryptozłotego, Puls Biznesu, 17. stycznia

11 Blockchain może zmienić sposób dokonywania rozliczeń m.in. na rynkach kapitałowych kryptowalutach odbywa się poza prawem i poza podatkami ) choć przeciwne idei Nakamoto mogłyby przybliżać moment zafunkcjonowania kryptowalut w ramach porządku prawnego i podatkowego. Wiele banków i innych firm rozliczających transakcje prowadzi także badania nad implementacją tej technologii celem obniżenia kosztów rozliczeń dokonywanych w ramach istniejącej infrastruktury rozliczeniowej, poszukując sposobów przyspieszenia rozliczeń i obniżenia ich kosztów 14, 15. Potencjalne zastosowanie obejmuje także transakcje wymiany walut. Patrząc szerzej i dalej, technologia może zmienić sposób funkcjonowania giełd papierów wartościowych i instrumentów pochodnych, zmniejszając potrzebę istnienia ogniw pośrednich (maklerzy, back-office) w ramach rozliczania transakcji. Teoretycznie mogłoby to nawet doprowadzić do bezpośredniego obrotu akcjami i innymi instrumentami finansowymi idea pomijania pośredników mogłaby znacząco zmienić/zredukować rolę tradycyjnych giełd i biur maklerskich. Inteligentne kontrakty, czyli blockchain 2.0. Pierwszym polem praktycznego zastosowania technologii rozproszonego rejestru były kryptowaluty ( blockchain 1.0), natomiast teraz coraz częściej rozwijane są pomysły zastosowania tej technologii jako platformy dla tzw. smart contracts 16. Taki inteligentny kontrakt oznacza informatyczny protokół, który automatycznie uruchamia zdefiniowane z góry procesy, bez udziału trzeciej strony. Przykładem może być tego rodzaju kontrakt pomiędzy dostawcami a odbiorcami energii na jakimś obszarze. System rozproszonego rejestru zapewniałby odnotowywanie tego, ile kto energii dostarczył (np. z prywatnego panelu fotowoltaicznego) a ile odebrał, zapewniałby rozliczenie tych transakcji, zaś np. w przypadku niewywiązania się z płatności automatycznie odciąłby dopływ energii do czasu uregulowania należności. Tego rodzaju kontrakty po pierwsze redukowałyby rolę dotychczasowej trzeciej strony producenta/dystrybutora energii, pozwalając na autonomiczne funkcjonowanie sieci dostawców i odbiorców, funkcjonujących niezależnie od zakładu energetycznego 17. Reasumując, technologia rozproszonego rejestru ma potencjał wprowadzenia dużych zmian w wielu obszarach internetu i gospodarki. Warto zadbać o to, abyśmy jako kraj wypracowywali własne rozwiązania, tak aby implementowane technologie działały na naszą korzyść (np. wypracowanie rozwiązań w zakresie rozliczeń podatkowych może równocześnie poprawić ściągalność jak i zmniejszyć zatrudnienie w służbach skarbowych) ale aby przypadkiem nie doprowadziły nas do świata z powieści Janusza Zajdla pt. Limes inferior Patrz np. : Distributed ledger technology in payments, clearing and settlement, Mills et al., Federal Reserve Board Finance and Economics Discussion Series, Washington, 2016, dostępne tu: 15 Częścią tych prac jest modyfikacja założeń, na których oparty jest oryginalny bitcoin; chodzi o obniżenie energochłonności i podniesienie przepustowości zawieranych transakcji i rozliczeń. 16 Szersza analiza tego obszaru sięga poza zakres niniejszego artykułu, natomiast warto wspomnieć o Ethereum, który jest platformą dla kodowania smart contracts. Szerszej: patrz np Szerzej patrz np.: 18 Janusz A. Zajdel, Limes inferior, Iskry, Warszawa 1982 ( i wydania późniejsze). Skrót: 11

12 OSTATNIO W SERII RAPORTY SPECJALNE UKAZAŁY SIĘ NASTĘPUJĄCE PUBLIKACJE: 1. Go America! Perspektywy rozwoju polskiego eksportu na kontynenty amerykańskie, październik Go Asia! Jak odnieść sukces na rynkach azjatyckich?, czerwiec Polska branża odzieżowo-obuwnicza - czy uda się uniknąć pułapki średniego rozmiaru?, kwiecień Krótko- i długofalowy wpływ inwestycji na wzrost ocena sytuacji w krajach Unii Europejskiej, marzec Kapitał zagraniczny w gospodarce Polski, luty Struktura finansowania wydatków czy zapewnia nam trwały wzrost?, wrzesień Polskie meble w poszukiwaniu nowych ścieżek rozwoju, wrzesień Polski przemysł lotniczy jak wzbić się na wyższy poziom?, czerwiec Czy możemy być drugą Irlandią? potencjał rozwojowy branży farmaceutycznej w Polsce, marzec Publiczny system finansowania ochrony zdrowia i jego perspektywy w świetle zmian demograficznych, luty Rynek pracy w Polsce a zmiany demograficzne, grudzień Polskie mleczarstwo czy obecny kryzys przerodzi się w długofalowy sukces?, listopad Strona popytowa barierą rozwoju sektora teleinformatycznego w Polsce, październik Gdzie powstają i gdzie znikają miejsca pracy w polskiej gospodarce? wpływ zmian struktury gospodarki na produktywność, wrzesień Pozycja konkurencyjna produkcji i przetwórstwa mięsa w Polsce na tle UE, wrzesień Bezpieczeństwo energetyczne Polski najważniejsze fakty, kluczowe wyzwania, kwiecień Sektor chemiczny w Polsce czy stanie się filarem nowoczesnej gospodarki?, luty Globalizacja czy i jak na niej korzystamy, listopad

13 Bank Pekao S.A. Public BIURO ANALIZ MAKROEKONOMICZNYCH dr Marcin Mrowiec Główny Ekonomista Banku Zespół Analiz i Prognoz Rynkowych Zespół Analiz Sektorowych i Regionalnych Adam Antoniak adam.antoniak@pekao.com.pl Andrzej Halesiak, Dyrektor w Biurze andrzej.halesiak@pekao.com.pl Kamil Łuczkowski kamil.luczkowski@pekao.com.pl Paweł Kowalski pawel.kowalski1@pekao.com.pl Arkadiusz Urbański arkadiusz.urbanski@pekao.com.pl Emil Piechowicz emil.piechowicz@pekao.com.pl Piotr Piękoś piotr.piekos@pekao.com.pl Kamil Zduniuk kamil.zduniuk@pekao.com.pl opiniami Banku Pekao SA. W opracowaniu wykorzystano źródła informacji, które Bank uważa za wiarygodne i dokładne, lecz nie istnieje gwarancja, iż są one wyczerpujące i w pełni odzwierciedlają stan faktyczny. Wszelkie opinie i oceny zawarte w niniejszym dokumencie wyrażają opinie Banku Pekao SA w dniu jego wydania. Bank Pekao SA nie ponosi odpowiedzialności za skutki decyzji podjętych na podstawie powyższego opracowania i zawartych w nim opinii inwestycyjnych. Odpowiedzialność za decyzje inwestycyjne podjęte na podstawie lektury opracowania ponoszą wyłącznie inwestorzy. Opracowanie jest przeznaczone do wyłącznego, własnego użytku. Powielanie bądź publikowanie niniejszego raportu lub jego części bez pisemnej zgody Banku Pekao SA jest zabronione.