V Międzynarodowa Konferencja LAS i WODA LASY PAŃSTWOWE STRUKTURA I SPOŁECZNA MISJA W KONTEKŚCIE GOSPODARKI LEŚNEJ I WODNEJ

Transkrypt

1 V Międzynarodowa Konferencja LAS i WODA LASY PAŃSTWOWE STRUKTURA I SPOŁECZNA MISJA W KONTEKŚCIE GOSPODARKI LEŚNEJ I WODNEJ Supraśl, września 2017 r.

2 HISTORYCZNA SYNTEZA KSZTAŁTOWANIA SIĘ POLSKIEGO MODELU LEŚNICTWA XIII w. pierwsze wyodrębnianie gruntów leśnych i nieleśnych (gruntów uprawowych) XIV w. Statut Wiślicki (1347 r.) w ramach którego wprowadzono ochronę prawną przed wyrębem drzew gatunków uznawanych wówczas za szczególnie cenne. XV w. Statut Warecki (1423 r.) Od XVIII w. leśnictwo zostało uznane jako odrębna gałąź gospodarcza. XVIII XIX w. wydzielenie gospodarstwa leśnego z gospodarstwa rolnego, studia leśne, powołanie stowarzyszeń leśnych oraz powstanie piśmiennictwa leśnego, XX w. (okres międzywojenny) ogromne zniszczenia lasów, tworzenie prawodawstwa leśnego, powstanie i rozwój Lasów Państwowych (1924 r.), XX w. (po II wojnie światowej do 1990 r.) nacjonalizacja zasobów leśnych, uproduktywnienie nieużytków, zalesienia i wzrost zasobów leśnych, XX w. XXI w. (po 1990 r do chwili obecnej) ustawa o lasach obejmująca wszystkie formy własności, prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej ujmującej wszystkie potrzeby środowiskowe, gospodarcze i społeczne. 2

3 Pow. lasów [tys. ha] ZASOBY LEŚNE EUROPA POLSKA Lesistość [%] 33,0% 29,5% Pow. leśna na 1 mieszkańca [ha] 0,314 0,239 Lasy ochronne [%] 12 % 53,7 % 3

4 STRUKTURA FORM WŁASNOŚCI LASÓW W POLSCE LASY PUBLICZNE ha LASY: 19,2% LASY PRYWATNE ha 77,0% w zarządzie Lasów Państwowych w zarządzie Parków Narodowych w Zasobie Własności Rolnej inne Skarbu Państwa gminne Lasy prywatne 0,9% 0,6% 0,3% 2,0% 4

5 STRUKTURA ORGANIZACYJNA LASÓW PAŃSTWOWYCH Zakłady o zasięgu krajowym 8 Dyrekcja Generalna LP Dyrektor Generalny Lasów Państwowych Kolegium LP Zespoły ochrony lasu 9 Nadleśnictwa 430 Regionalne Dyrekcje LP. 17 Gospodarstwa rybackie 2 Leśnictwa ponad 5 tys. Ośrodki szkoleniowowypoczynko we 2 Zakłady usług leśnych 2 Zakłady usługowoprodukcyjne 3 Zespoły składnic 3 Ośrodki i zakłady transportu oraz spedycji 4 5

6 TYPY SIEDLISK LEŚNYCH TYPY SIEDLISKOWE LASÓW: Piętra klimatyczno - roślinne Rygiel dolny 1. NIZINNYCH (powierzchnia całkowita: 7 912,97 tys. ha) Grupy wilgotnościowe siedlisk bory Suche 20,4 Grupy żyżnościowe (troficzne) siedlisk: bory mieszane lasy mieszane POWIERZCHNIA tys. ha lasy Świeże 1926, , ,62 810,59 Wilgotne 67,16 378,67 323,27 167,24 Bagienne 14,97 48,93 63,8 223 Zalewowe 2. GÓRSKICH (powierzchnia całkowita: 754,76 tys. ha) Rygiel górny 11,56 OIL 71,26 Świeże 7,8 46,22 179,88 469,45 Wilgotne 1,04 6,38 7,2 17,88 Bagienne 1,43 1,22 Zalewowe OIJG 0,70 3. WYŻYNNYCH I PODGÓRSKICH (powierzchnia całkowita: 547,15 tys. ha) Świeże 17,62 115,76 364,7 Wilgotne 3 22,41 18,33 Lł 37,02 LłG 0,0 Zalewowe OIL 1,87 Lł 3,02 W Polsce lasy występują w zasadzie na terenach o najsłabszych glebach, co znajduje odzwierciedlenie w układzie typów siedliskowych lasów. W strukturze lasów w niewielkim udziale przeważają siedliska borowe 51 % w stosunku do 49 % siedlisk lasowych. 6

7 6 014,4 454,7 260,7 529,7 676,0 53,3 527,9 460,4 6,6 39,2 191,9 [ha] ,3 % POWIERZCHNIA LASÓW WG. GATUNKÓW PANUJĄCYCH ,9 % 2,8 % 5,7 % 7,3 % 0,6 % 5,7 % 5,0 % 0,1 % 0,4 % 2,1 % Sosna Świerk Jodła Buk Dąb Grab Brzoza Olcha Topola Osika Pow. leśna niezal. Udział % 7

8 FUNKCJE LASU Ekologiczne (ochronne) Produkcyjne Produkcyjne (ekonomiczne (ekonomiczne) Społeczne (rekreacyjne) 8

9 PRODUKCYJNE FUNKCJE LASU Są ściśle związane z naturalną zdolnością produkcyjną gruntów pokrytych roślinnością leśną lub przejściowo jej pozbawionej do zapewnienia produktów wyjściowych powstałych w wyniku prowadzonej trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, czyli: 1. PRODUKTY DZIAŁALNOŚCI GŁÓWNEJ, takie jak: Surowiec drzewny dla przemysłu drzewnego, meblarskiego, budowlanego etc., Surowiec energetyczny, Materiał rozmnożeniowy (szyszki, nasiona, wegetatywny materiał rozmnożeniowy) Materiał sadzeniowy (sadzonki drzew i krzewów). 2. PRODUKTY UBOCZNE, takie jak: Choinki, stroisz, igliwie, Zwierzyna łowna, tusze zwierzyny łownej, Karpina, Żywica, Runo leśne: grzyby, owoce leśne, zioła etc.) w 1990 r. pozyskiwano 17,0 mln m 3 grubizny netto w 2016 r. pozyskano 39,5 mln m 3 grubizny netto 9

10 OCHRONNE FUNKCJE LASU 1. Funkcja glebochronna - ochrona gleb i skał macierzystych przez erozją wodną, wietrzną oraz zapobieganie osuwiskom. 2. Funkcja wodochronna ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem, regulacja stosunków wodnych (minimalizacja skutków powodzi i suszy), zapobieganie nadmiernej akumulacji rumowiska w wodach powierzchniowych. 3. Funkcja ochrony przyrody i przywracania oraz kształtowania różnorodności biologicznej i bogactwa genetycznego rewitalizacja siedlisk przyrodniczych, czynna ochrona bogactwa przyrodniczego, utrzymanie wyselekcjonowanej puli genowej drzewostany nasienne. 4. Funkcja ochrony przed zanieczyszczeniami gazowymi oraz ich przemieszczaniem się drzewostany pełnią rolę absorbenta zanieczyszczeń. 5. Funkcja ochronna przed hałasem oraz wiatrem. 10

11 NAJWIĘKSZA KLĘSKA W HISTORII POLSKICH LASÓW W nocy z 11 na 12 sierpnia 2017 r. w pasie od Dolnego Śląska przez Wielkopolskę, Kujawy, aż po Pomorze Gdańskie przeszły porywiste wiatry (o niszczycielskiej sile) na skutek, których śmierć poniosło 6 osób. Odnotowano również olbrzymie straty materialne w gospodarstwach domowych oraz w rolnictwie i leśnictwie. Lasy pełniącą swą funkcję, czyli stanowiąc naturalną barierę wytracającą siłę i prędkość wiatru zmniejszyły rozmiary szkód płacąc cenę istnienia obecnego pokolenia drzewostanu. W Lasach Państwowych uszkodzonych zostało 79,7 tys. ha drzewostanów, w tym prawie 39,2 tys. ha wymaga całkowitego odnowienia. Miąższość drewna połamanego i powalonego szacowana jest na 9,8 mln m 3 (prawie 1/4 rocznego pozyskania w LP). W lasach niepaństwowych straty szacuje się na ok. 1,3 mln m 3 drewna na powierzchni około 20 tys. ha. 11

12 LASY W OCHRONIE PRZYRODY I KRAJOBRAZU Według stanu na dzień r. na ternach Lasów Państwowych zewidencjonowano: 1279 rezerwatów przyrody o powierzchni 12,4 tys. ha, Obszary NATURA 2000 o powierzchni 2891 tys. ha (stanowi to 38 %), 133 Obszarów Szczególnej Ochrony Ptaków, 706 Obszarów mających Znaczenie dla Wspólnoty, pomników przyrody (drzewa, zabytkowe aleje, głazy narzutowe, jaskinie i inne pomniki powierzchniowe), 8924 użytki ekologiczne o powierzchni ha, 3394 stref ochronnych chronionych gatunków zwierząt, 127 stanowisk dokumentacyjnych o pow ha, 141 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Rezerwat Morenowy Las w Nadleśnictwie Bogdaniec powołany przez Ministra Środowiska w 1974 r. Ponadto, wśród obszarów przyrodniczo cennych na terenach Lasach Państwowych powołano decyzjami wojewodów parki krajobrazowe oraz obszary chronionego krajobrazu o powierzchni około 4869 tys. ha, co stanowi ponad 50 % wszystkich powierzchni typu form ochrony przyrody. 12

13 LASY OCHRONNE W LP stan na 1 stycznia 2016 r. Rezerwat Pow tys. ha Wodochronne Pow tys. ha Glebochronne Pow tys. ha 39,8% 8,3% 11,9% Uszkodzone przez przemysł Pow tys. ha Cenne przyrodniczo 16,3% 13,3% Pow tys. ha Na pow. Badawczych Pow tys. ha Nasienne Pow tys. ha 2,7% 3,1% 1,4% 1,2% 0,3% 1,7% Ostoje Pow tys. ha Podmiejskie Pow tys. ha Uzdrowiskowe Pow tys. ha Obronne Pow tys. ha 13

14 SPOŁECZNE FUNKCJE LASU 1. Funkcja klimatyczna i mikroklimatyczna o znaczeniu uzdrowiskowym utrzymywanie i przywracanie pożądanego składu atmosfery oraz stosunków termicznych, wilgotnościowych i opadowych. 2. Funkcja utrzymania oraz kształtowania warunków do wypoczynku, rekreacji, rehabilitacji, turystyki i uprawiania krajoznawstwa. 3. Funkcja kształtująca satysfakcję społeczną i indywidualną. 4. Naturalne narzędzie kształtowania krajobrazu. 5. Funkcja utrzymywania i kształtowania bezpieczeństwa terytorialnego walory obronne państwa. 6. Funkcja utrzymania i kształtowania rynku pracy i warunków codziennej egzystencji ludzkiej. 14

15 ROZWÓJ TURYSTYCZY i REKREACYJNY W LP Lasy Państwowe przygotowały dla turystów 20 tys. km szlaków pieszych, prawie 4 tys. km tras rowerowych i 7 tys. km konnych. Nadal realizowane są nowe ścieżki, tarasy widokowe, miejsca biwakowe, udogodnienia dla osób niepełnosprawnych. LP udostępniają turystom swoją bazę noclegową (4,5 tys. miejsc). Zaplanowanie wypoczynku ułatwia stworzony przez nas internetowy Leśny Przewodnik Turystyczny (czaswlas.pl). LP urządziły 3160 parkingów leśnych i miejsc postoju dla samochodów. W ramach programu Aktywnego Udostępniania Lasu standaryzujemy parkingi i modernizujemy je. Stworzyliśmy ponad 6,5 tys. obiektów edukacyjnych, w tym 65 ośrodków, 269 izb i 562 wiat edukacji leśnej, ponad 100 parków i ogrodów dendrologicznych. Istnieje 25 Leśnych Kompleksów Promocyjnych (ich powierzchnia wynosi łącznie ponad 1 mln ha), których celem jest edukacja i promocja ekologicznego gospodarowania zasobami leśnymi. Wielki Szlak Leśny jest projektem rozwojowym LP mającym na celu zwiększenie znaczenia LP jako organizatora wypoczynku na terenach leśnych oraz ich najbliższym otoczeniu. 15

16 WZAJEMNE RELACJE LAS i WODA ROZWIJAJĄ DRZEWOSTANY KSZTAŁTUJE OBIEG WODY W PRZYRODZIE EKOSYSTEM LEŚNY POPRAWIAJĄ STAN ZDROWOTNY DRZEWOSTANÓW ORANICZA INTENSYWNOŚĆ ZJAWISK EKSTREMALNYCH ZASOBY WODNE DECYDUJĄ O ISTNIENIU KOMPELSÓW LEŚNYCH POPRAWIAJĄ JAKOŚĆ I STAN WÓD 16

17 INFRASTRUKTURA WODNA W LASACH Zarys historyczny gospodarki wodnej w lasach: Po II wojnie światowej w latach 50 XX w. zainicjowano zabiegi melioracyjne. Celem stawianym wówczas gospodarce leśnej stało się udostępnienie komunikacyjne terenu, zwiększenie powierzchni leśnej i uproduktywnienie siedlisk nadmiernie uwilgotnionych. Prace melioracyjne w roku 1981 r. W latach wykonano meliorację na obszarze około 850 tys. ha, stanowiło to wówczas 12,5 % całej powierzchni gruntów leśnych. Plan zakładał odwodnienie o prawie 200 tys. ha gruntów więcej niż zostało wykonane. źródło: Materiały NAC, Rutkowska Grażyna, 1981 Obiekty piętrzące budowane po 1998 r. W latach 90 XX nadmierne odwodnienie nieruchomości leśnych oraz niekorzystne warunki pogodowe spowodowały, że dostrzeżono negatywne skutki przeprowadzonych w latach poprzednich melioracji, które zazwyczaj wykazywały się funkcją odwadniającą. 17

18 INFRASTRUKTURA WODNA W LASACH W ramach projektów małej retencji realizowano zadania z zakresu: W ramach projektów osiągnięto cele wpływające korzystnie na: Zwiększania zasobów wodnych w terenach leśnych poprzez: - budowę małych śródleśnych zbiorników aaawodnych, - budowę urządzeń piętrzących (zastawek, jazów, aaastopni, brodów, progów, bystrotoków ect.), - renaturyzację siedlisk hydrogenicznych Ograniczenia destrukcyjnego działania wody poprzez: - zabudowę szlaków zrywkowych, - umocnienia brzegów potoków i cieków górskich, - budowę przepustów o odpowiednim świetle w zzzprzekroju cieku, - zabezpieczenie infrastruktury drogowej w lasach zzznp. budowę wodospustów Cele osiągnięte zwiększenie zasobów wody powierzchniowej i podziemnej, podniesienie zwierciadła wód gruntowych, odtworzenie i poprawa stanu siedlisk hydrogenicznych, Poprawa kondycji i stanu zdrowotnego drzewostanów w zasięgu oddziaływania OMR, zwiększenie bioróżnorodności środowiska fauny i flory, stworzenie ostoi dla zwierząt gatunków od wody zależnych, ograniczenie zjawiska suszy i powodzi, poprawę walorów estetycznych i krajobrazowych. 18

19 RETENCJA INFRASTRUKTURY WODNEJ Szacuje się, że jednostkowa pojemność retencyjna infrastruktury wodnej (mała retencja na rowach, śródleśne zbiorniki, zbiorniki przeciwpożarowe) będącej na terenach w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe wynosi łącznie 100 mln m 3 RDLP Piła: Nadleśnictwo Lipka Zastawka jesionowa w leśnictwie Białobłocie 19

20 PODSUMOWANIE 1. Wzrastająca i uwidaczniająca jest rola pozaprodukcyjnych funkcji lasów, w 20 szczególności funkcji ochronnych i społecznych, które wynikają z prowadzonej trwale zrównoważonej gospodarki leśnej. 2. Prowadzona trwale zrównoważona gospodarka leśna umożliwiła 100 % wzrost pozyskania surowca drzewnego w stosunku do roku 1990 r., przy jednoczesnej akceleracji biocenozy leśnej obfitującej w rozwój bioróżnorodności i bogactwa przyrodniczego. 3. Wartość lasu poza materialną wartością nieruchomości gruntowej ze wszystkimi składowymi tej nieruchomości, powinna uwzględniać holistycznie pozaprodukcyjne funkcje świadczone przez lasy. 4. Istnieje konieczność docenienia ekosystemu leśnego jako integralnego elementu kształtującego zasoby wodne i wpływającego pozytywnie na gospodarkę wodną. 5. W dalszym ciągu fluktuacje zasobów wodnych w lasach są istotnym czynnikiem inicjującym złożone, nieprzewidywalne procesy fizjologiczne roślinności leśnej stwarzające realne zagrożenie dla trwałości drzewostanów. 6. Środkiem łagodzącym i minimalizującym skutki nagłych zmian warunków wodnych w lasach, a jednocześnie korzystnie wpływającym na bogactwo przyrodnicze jest podejmowana od 1998 r. w Lasach Państwowych mała retencja wodna.

21 Dziękuję za uwagę Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych ul. Grójecka Warszawa tel , fax