Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych i ich znaczenie dla obronności państwa 2

Transkrypt

1 Adam Baryłka 1 Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego Sp. z o.o., Warszawa Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych i ich znaczenie dla obronności państwa 2 Wprowadzenie Zapewnienie bezpiecznych warunków życia w środowisku antropogenicznym kształtowanym przez obiekty budowlane stanowi, od zarania dziejów, jeden z istotnych problemów działalności budowlanej człowieka [24]. Potrzeba tworzenia bezpiecznych rozwiązań w tym zakresie wynika z potrzeb biologicznych człowieka oraz potrzeb równowagi ekologicznej środowiska które są niezbędne dla zachowania życia człowieka oraz odpowiedniej jego jakości i stanowią o realizacji szeroko rozumianych potrzeb w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa w różnych skalach i zakresach przestrzennych [8,17]. Bezpieczeństwo ma charakter podmiotowy i stanowi naczelną potrzebę człowieka i grup społecznych, jest zarazem podstawową potrzebą każdego państwa, dlatego każdy człowiek, grupa społeczna a także państwa starają się oddziaływać na swoje otoczenie zewnętrzne i sferę wewnętrzną tak, aby usuwać lub, co najmniej minimalizować różnorodne potencjalne i realne zagrożenia generowane w otoczeniu człowieka, miedzy innymi zagrożenia związane z różnymi obiektami antropogenicznymi, w tym z obiektami budowlanymi, które są celowo tworzone przez człowieka w celu realizacji różnorodnych potrzeb, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych. Istotnym problemem staje się inżynieria bezpieczeństwa tych obiektów polegająca na takim ich projektowaniu, wykonywaniu i eksploatacji, aby mogły one zaspokajać określone potrzeby człowieka w sposób bezpieczny. To znaczy takie obiekty muszą cechować się bezpiecznymi dla człowieka rozwiązaniami konstrukcyjno-materiałowymi oraz funkcjonalno-użytkowymi [1]. Inżynieria bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych wymaga nie tylko wiedzy interdyscyplinarnej, ogólnotechnicznej i specjalistycznej w zakresie znajomości podstawowych metod i narzędzi stosowanych przy rozwiązywaniu zadań inżynierskich związanych z szeroko pojętym bezpieczeństwem [2, 10] ale również znajomości zasad inżynierii bezpieczeństwa [1, 7, 9] przyjmowanych w przepisach prawa. W artykule przedstawiono podstawowe informacje o zasadach inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych bazując na pracach [1, 2, 7, 8, 17]. Pojęcie obiektu budowlanego Pojęcie obiekt budowlany nie jest jednoznacznie rozumiane, pomimo to, że zostało ono zdefiniowane w nw. przepisach prawa [15]: Art. 2 pkt 5d ustawy Prawo zamówień publicznych, w znaczeniu określonym przez art. 1 ust. 2 pkt b Dyrektywy 2004/18/WE z dnia r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane. Obiekt budowlany to wynik całości robót budowanych lub inżynierii lądowej i wodnej, który samoistnie spełniać funkcję gospodarczą lub techniczną. Pojęcie obiektu budowlanego zostało wprowadzone do prawa zamówień publicznych ustawą z dnia r. o zmianie ustawy Prawo zamówień publicznych oraz ustawy o koncesji na roboty budowlane lub usługi (Dz. U. z 2012 r. poz. 1271); Pkt 2 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych (PKOB) (Dz. U. z 1999 r. poz. 1316). Przez obiekty budowlane rozumie się produkty finalne działalności budowlanej, stanowiące konstrukcje połączone z gruntem w sposób trwały wykonane z materiałów budowlanych i elementów składowych będące wynikiem prac budowlanych; Art. 3 pkt 1 ustawy Prawo budowlane definiuje obiekt budowlany, jako budynek, budowlę bądź obiekt małej architektury, wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość jego użytkowania zgodnie z jego przeznaczeniem, wzniesiony z użyciem wyrobów budowlanych. Tę nowelizację wprowadzono do ww. ustawy w wyniku jej nowelizacji ustawą z dnia r. o zmianie ustawy Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw (Dz. U r. poz. 443). Trudności z właściwym rozumieniem pojęcia obiekt budowlany sprawia zagadnienie trwałego połączenia konstrukcji obiektu z gruntem. Stąd przytaczam, za pracą [9], ugruntowany pogląd w tym zakresie, znajdujący odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów administracyjnych. Wynika z niego, że: 1 Dr inż. A. Baryłka, Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego, Sp. z o. o. Warszawa. 2 Artykuł recenzowany. 58

2 1) Kwestii trwałego połączenia (związania) z gruntem nie można sprowadzać wyłącznie do związania w znaczeniu fizycznym. Cecha "trwałego związania z gruntem" sprowadza się do posadowienia obiektu na gruncie na tyle trwale, by zapewnić mu stabilność i możliwość przeciwdziałania czynnikom zewnętrznym, mogącym go zniszczyć lub spowodować przesunięcie czy przemieszczenie na inne miejsce (np. wyrok WSA w Warszawie, nr VII SA/Wa 1339/12 z dnia r. LEX nr ). 2) O trwałym związaniu z gruntem obiektu budowlanego nie decyduje jego stałe techniczne umocowanie. Ustawodawca używa określenia "trwale związany z gruntem" lub "niepołączony trwale z gruntem" w tych przypadkach, kiedy chce wyraźnie rozróżnić dwa obiekty budowlane (budynek i tymczasowy obiekt budowlany), które podlegają odmiennym rygorom prawnym (wyrok WSA w Bydgoszczy nr II SA/Bd 1237/12 z dnia r., LEX nr ). 3) Dla przyjęcia trwałego związania z gruntem nie ma znaczenia okoliczność posiadania przez obiekt fundamentów, czy wielkość zagłębienia w gruncie. Istotne jest, czy posadowienie jest na tyle trwałe, że opiera się czynnikom mogącym zniszczyć ustawioną na nim konstrukcję (wyrok WSA w Warszawie nr VII SA/Wa 1299/12 z dnia r., LEX nr ). Pojęcie bezpieczeństwa obiektu budowlanego Wszystkie obiekty budowlane (budynki, budowle i obiekty małej architektury) są projektowane i budowane w celu spełniania różnych potrzeb człowieka [2, 10, 11]. Zachowanie wymagań bezpieczeństwa w realizacji tych potrzeb jest sprawą nadrzędną, niezależnie od rodzaju i wielkości obiektu oraz od przewidywanego czasu użytkowania obiektu (obiekty stałe i obiekty tymczasowe). Każdy obiekt budowlany musi być, zatem bezpiecznie zaprojektowany i wykonany a następnie bezpiecznie eksploatowany. Każdy obiekt budowlany funkcjonuje w określonych warunkach środowiskowych, które umownie stanowią otoczenie tego obiektu. Ze względu na dystans przestrzenny obiektu do tego otoczenia można je umownie podzielić na tzw. otoczenie bliższe oraz otoczenie dalsze. Każdy obiekt budowlany znajduje się w określonych dwustronnych relacjach (lokalizacyjnych, zasileniowych, emisyjnych, itp.) ze swoim otoczeniem (zarówno bliższym, jak i dalszym), które mogą przybierać postać oddziaływań zagrażających zarówno obiektowi jak i jego otoczeniu. Zatem wszystkie obiekty budowlane, muszą wykazywać odpowiednią odporność na wszystkie przewidywalne zagrożenia, jakie mogą wystąpić w okresie przewidywanego ich istnienia, ale również trudną do przewidzenia działalność użytkowników obiektów budowlanych oraz zaniedbania eksploatacyjne, jak i wpływ incydentalnie występujących skrajnych warunków zewnętrznych (śnieg, deszcz, wiatr, zmiany temperatury, wahania ciśnienia, wstrząsy podziemne, itp.) i wewnętrznych (oddziaływania związane z użytkowaniem obiektu). Przy ocenie bezpieczeństwa obiektu powinno uwzględniać się: 1) Cechy wewnętrzne i zewnętrzne obiektu, w tym jego rozwiązanie konstrukcyjne, funkcjonalne a także - biorąc pod uwagę rodzaj obiektu wymagania w zakresie jego utrzymania; 2) Oddziaływanie na środowisko oraz inne obiekty, w formie potencjalnego zagrożenia wybuchem lub emisjami generowanymi przez obiekt, rozumianymi jako wprowadzanie bezpośrednio lub pośrednio, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancji, energii, takich jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. W szczególności problem dotyczy emisji substancji niebezpiecznych, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. 3) Stan techniczny obiektu, oraz instrukcje eksploatacyjne dotyczące jego zasad użytkowania i postępowania związanego z jego utrzymaniem. Bezpieczeństwo obiektu budowlanego należy rozpatrywać w dwóch obszarach problemowych [1, 13]: W obszarze wnętrza obiektu budowlanego z którym wiązać można pojęcie bezpieczeństwa wewnętrznego rozumianego jako stan nie zagrożenia użytkowników znajdujących się wewnątrz obiektu, konstrukcji obiektu oraz jego wyposażenia technologiczno-instalacyjnego czynnikami zagrożenia pochodzącymi od samego obiektu oraz czynnikami zagrożenia pochodzącymi od jego otoczenia. W obszarze otoczenia obiektu budowlanego z którym wiązać można pojęcie bezpieczeństwa zewnętrznego rozumianego jako stan niezagrożenia ludzi, obiektów i środowiska - znajdujących się poza obrębem danego obiektu czynnikami, których źródłem jest rozpatrywany obiekt (tzn. jego rozwiązanie materiałowo-konstrukcyjne, wyposażenie technologiczno-instalacyjne, względnie procesy realizowane w jego obrębie). Szczególną formą zagrożeń otoczenia mogą być różnego rodzaju emisje o charakterze zanieczyszczeń niebezpiecznych, które mogą być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, mogą powodować szkodę w dobrach materialnych, mogą pogarszać walory estetyczne środowiska lub mogą kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Obiektem bezpiecznym jest obiekt, który w zwykłych lub w innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć, warunkach jego użytkowania, z uwzględnieniem czasu użytkowania obiektu, a także, w zależności od rodzaju obiektu, zakresu i sposobu eksploatacji (użytkowania oraz wymogów dotyczących utrzymywania), nie stwarza żadnego zagrożenia dla użytkowników obiektu (i otoczenia obiektu) lub stwarza znikome zagrożenie, dające się pogodzić z jego zwykłym użytkowaniem i uwzględniające wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony zdrowia i życia ludzkiego. 59

3 Uwzględniając ww. obszary problemowe wnętrza i otoczenia obiektu budowlanego bezpiecznym obiektem budowlanym będziemy nazywali taki obiekt, który spełnia jednocześnie kryteria bezpieczeństwa wewnętrznego oraz bezpieczeństwa zewnętrznego, tzn: jest obiektem chroniącym jego użytkowników, konstrukcję obiektu i jego wyposażenie technologiczno-instalacyjne przed zagrożeniami przewidywanymi do wystąpienia w okresie założonego użytkowania obiektu oraz jest obiektem, który nie zagraża swojemu otoczeniu [2, 9, 10]. Natomiast niebezpiecznym obiektem budowlanym będziemy nazywali taki obiekt, który nie spełnia jednocześnie kryteriów bezpieczeństwa wewnętrznego oraz bezpieczeństwa zewnętrznego [2, 9, 10], tzn: jest obiektem chroniącym jego użytkowników, konstrukcję obiektu i jego wyposażenie technologiczno-instalacyjne przed zagrożeniami przewidywanymi do wystąpienia w okresie założonego użytkowania obiektu i jednocześnie jest obiektem, który zagraża swojemu otoczeniu; jest obiektem nie chroniącym jego użytkowników, konstrukcję obiektu i jego wyposażenia technologicznoinstalacyjne przed zagrożeniami przewidywanymi do wystąpienia w okresie założonego użytkowania obiektu i jednocześnie jest obiektem, który nie zagraża swojemu otoczeniu; jest obiektem nie chroniącym jego użytkowników, konstrukcję obiektu i jego wyposażenia technologicznoinstalacyjne przed zagrożeniami przewidywanymi do wystąpienia w okresie założonego użytkowania obiektu i jednocześnie jest obiektem, który zagraża swojemu otoczeniu. Człowiek powinien mieć świadomość, że czuje się bezpiecznie w obiekcie budowlanym (i w jego otoczeniu) to znaczy, że nic nie zagraża jego życiu (katastrofa budowlana, pożar), życiu lub zdrowiu (złe warunki higieniczne i zła jakość powietrza w budynkach) czy samopoczuciu (brak komfortu cieplnego, hałas). Zapewnienie bezpieczeństwa obiektom budowlanym jest podstawowym wymaganiem wynikającym z przepisów ustawy Prawo budowlane (sformułowanym w postaci obligatoryjnych wymagań podstawowych jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane), które muszą być brane pod uwagę w procesach projektowania, realizacji i eksploatacji wszystkich obiektów budowlanych. Bezpieczeństwo obiektu budowlanego jest uwarunkowane [10, 15]: 1) lokalizacją obiektu, w danym otoczeniu charakteryzującym się określonym zagospodarowaniem i warunkami środowiskowymi, 2) rozwiązaniami projektowymi obiektu (w zakresie funkcjonalno-przestrzennym, konstrukcyjno-materiałowym, instalacyjnym oraz technologicznym), 3) jakością realizacji obiektu oraz czasem jego powstania, 4) jakością (i okresem) eksploatacji obiektu (wyrażającą jakość użytkowania i jakość utrzymywania obiektu). Podmioty kształtujące bezpieczeństwo obiektów budowlanych Budownictwo w sensie generalnym jest działalnością zespołową, zatem każdy z uczestników szeroko rozumianego procesu budowlanego (zarówno procesu budowlanego inwestycyjnego, jak i procesu budowlanego eksploatacyjnego) wpływa na bezpieczeństwo tworzonych obiektów budowlanych [13]. Bezpieczeństwo obiektu budowlanego na etapie procesu budowlanego inwestycyjnego kształtują uczestnicy tego procesu (inwestor, projektant, kierownik budowy, kierownicy robót, inspektorzy nadzoru inwestorskiego), którzy wywierają istotny wpływ na kształtowanie realiów w zakresie rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, konstrukcyjno-materiałowych oraz instalacyjnych i technologicznych obiektów. W przypadku niewłaściwej koordynacji działań lub nawet złej woli poszczególnych partnerów wymienionego procesu budowlanego mogą oni świadomie lub nieświadomie pogorszyć stan bezpieczeństwa tworzonych obiektów budowlanych. Każdy zrealizowany obiekt budowlany przesądza sprawę wszystkich niemal skutków wytrzymałościowych, funkcjonalno-użytkowych i ekonomicznych wynikających z faktu jego istnienia w danej postaci w danym środowisku bez względu na świadome czy nieświadome, prawidłowe czy wadliwe decyzje programowe, projektowe i realizacyjne [13]. Bezpieczeństwo obiektu budowlanego na etapie procesu budowlanego eksploatacyjnego jest w zasadniczym zakresie uwarunkowane stanem bezpieczeństwa, wynikającym z procesu inwestycyjnego tego obiektu. Bezpieczeństwo obiektu na etapie procesu budowlanego eksploatacyjnego kształtują wszyscy uczestnicy tego procesu (właściciel, zarządca i użytkownicy obiektu), którzy wywierają istotny wpływ na stan bezpieczeństwa poprzez użytkowanie i utrzymywanie obiektu. Mogą oni wpływać pozytywnie na utrzymanie stanu bezpieczeństwa tego obiektu lub poprzez niewłaściwe użytkowanie i utrzymywanie obiektu oddziaływać na pogorszenie jego stanu bezpieczeństwa. Przyczyną popełnionych błędów mogą być zarówno niewiedza jak i zbyt mała waga przywiązywana do aspektów bezpieczeństwa, a często również względy natury ekonomicznej (nieracjonalna oszczędność) czy nierzetelność uczestników procesu budowlanego zarówno inwestycyjnego, jak i eksploatacyjnego. Stąd w problematyce bezpieczeństwa obiektów budowlanych zasadniczego znaczenia nabierają działania zmierzające do kompleksowej optymalizacji w tym zakresie wszystkich systemów działania w budownictwie [10, 15]. 60

4 Inżyniera bezpieczeństwa obiektów budowlanych Pojęcie inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych Inżynieria to nauka wykonywania robót inżynierskich, umiejętność projektowania i wznoszenia różnych rodzajów obiektów. Inżynieria bezpieczeństwa obiektów budowlanych obejmuje wiedzę z zakresu inżynierii bezpieczeństwa obiektów technicznych, odnosząc ją do szczególnego rodzaju obiektów technicznych (jakimi są obiekty budowlane) i jest techniczną metodą osiągnięcia zamierzonego celu, jakim jest uzyskanie bezpiecznego obiektu budowlanego. Inżynieria bezpieczeństwa obiektów budowlanych jest rozumiana jako sposób: kształtowania (czyli projektowania i realizacji) bezpiecznych obiektów budowlanych a także eksploatowania (czyli użytkowania i utrzymywania) tych obiektów z uwzględnieniem zasad gwarantujących zachowanie ich bezpieczeństwa. Inżynieria bezpieczeństwa obiektów budowlanych polega na podejmowaniu działań uodparniających obiekty budowlane na określone zagrożenia [2, 10]. Działania uodparniające polegają na nadawaniu obiektowi takich cech, które pozwalają na: przeciwstawienie się obiektu przewidywanym zagrożeniom generowanym w samym obiekcie a także w jego otoczeniu, możliwym do wystąpienia w czasie jego budowy a także w czasie jego późniejszej eksploatacji lub likwidację lub zmniejszenie przewidywanych oddziaływań (które mogą stanowić zagrożenia) generowanych w obiekcie jak i w jego otoczeniu oraz utrzymanie określonego poziomu bezpieczeństwa obiektu przy założonym stopniu ryzyka. Bezpieczeństwo obiektu budowlanego jest kształtowane w wyniku podejmowaniu działań ukierunkowanych na poprawę jego niezawodności (rozumianej jako zbiór cech obiektu, które określają eksploatacyjną przydatność obiektu zgodnie z przeznaczeniem i uwarunkowane są powstawaniem uszkodzeń w badanym obiekcie w procesie jego eksploatacji) oraz trwałości (rozumianej jako właściwość obiektu do zachowania przez długi okres czasu stanu zdatności aż do wystąpienia uszkodzenia względnie osiągnięcia stanu granicznego). Dla potrzeb inżynierii bezpieczeństwa obiektu budowlanego sprawą podstawową jest określenie: 1) rodzajów istniejących i potencjalnych zagrożeń (zewnętrznych i wewnętrznych) obiektu budowlanego, którego bezpieczeństwem jesteśmy zainteresowani; 2) źródeł generujących zagrożenia (wewnętrzne i zewnętrzne) dla rozpatrywanego obiektu budowlanego; 3) przewidywanego czasu i prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń generowanych przez rozpatrywany obiekt budowlany (istniejących i potencjalnych) dla samego obiektu i jego użytkowników a także dla otoczenia obiektu w czasie przewidywanego jego istnienia w danym środowisku; 4) przewidywanego czasu i prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń generowanych w otoczeniu danego obiektu budowlanego (istniejących i potencjalnych) dla rozpatrywanego obiektu budowlanego i jego użytkowników, w czasie przewidywanego jego istnienia w danym środowisku; 5) czynników determinujących bezpieczeństwo obiektu budowlanego, do których można zaliczyć: lokalizację i rozwiązanie przestrzenne obiektu, rozwiązanie funkcjonalne obiektu, rozwiązanie konstrukcyjno-materiałowe obiektu, sposób wyposażenia instalacyjno-techniczego obiektu, sposób i technologię wykonania obiektu, sposób i okres eksploatacji obiektu, rozwiązania organizacyjne, profilaktykę bezpieczeństwa obiektu uwzględniającą wszystkie realne zagrożenia. O efektywności inżynierii bezpieczeństwa obiektu budowlanego decydują: etap i zakres podjętych działań uodporniających oraz dobór stosownych metod i form uodpornienia. Każdemu obiektowi budowlanemu, zależnie od sposobu rozwiązania zagadnienia bezpieczeństwa, można przypisać jedną z dwóch rodzajów zdolności (potencjał): 61

5 potencjał pozytywny (obronny) - wyrażający zdolność analizowanego obiektu do: przeciwstawienia się destrukcyjnemu oddziaływaniu otoczenia (w tym innych obiektów znajdujących się w jego otoczeniu) a także oddziaływaniu generowanemu w analizowanym obiekcie (oddziaływania własne) oraz potencjał negatywny (destrukcyjny) wyrażający zdolność analizowanego obiektu do: destrukcyjnego oddziaływania na inne obiekty znajdujące się w otoczeniu analizowanego oraz destrukcyjnego oddziaływania na użytkowników obiektu. Przykładami potencjału pozytywnego obiektu budowlanego, mogą być: lokalizacja poza obszarami zalewowymi, korzystne rozwiązanie przestrzenne obiektu, odpowiednia wytrzymałość konstrukcji obiektu, odporność na określone rodzaje zagrożeń, itp. Przykładami potencjału negatywnego obiektu budowlanego, mogą być: niekorzystna lokalizacja na obszarze zalewowym, nadmierne natężenie promieniowania elektromagnetycznego generowanego przez dany obiekt, nadmierne obciążenie konstrukcji, potencjalne zagrożenie wybuchem materiałów magazynowanych w analizowanym obiekcie, itp. Metody i formy uodpornienia obiektu budowlanego na określone zagrożenia Można wyróżnić następujące metody działań mających na celu uodpornienie obiektu na określone zagrożenia: metodę aktywną (czynną) polegającą na oddziaływaniu na źródło zagrożenia w celu ograniczenia wielkości zagrożenia, czasu jego oddziaływania lub całkowitego wyeliminowania tego zagrożenia; metodę pasywną (bierną) zakładającą pogodzenie się z faktem istnienia zagrożeń i podejmującą działania ukierunkowane na dostosowaniu się do tej sytuacji oraz metodę wykorzystującą zarówno elementy metody aktywnej jak i pasywnej. W praktyce uodpornienia obiektów budowlanych najczęściej stosowane są kombinacje wymienionych metod działania, dostosowanych do akceptowanego społecznie poziomu ryzyka (związanego z występowaniem określonych zagrożeń), wynikającego z aktualnych warunków ekonomicznych i możliwości technicznych danego społeczeństwa. Etapy uodpornienia obiektu budowlanego Z punktu widzenia czasu podjęcia tych działań można wyróżnić dwa etapy uodpornienia obiektu budowlanego: uodpornienie przedeksploatacyjne (pierwotne) dokonywane w czasie tworzenia obiektu (na etapie programowania, projektowania i realizacji) w zakresie ww. czynników determinujących bezpieczeństwo tego obiektu; uodpornienie eksploatacyjne (wtórne) dokonywane w czasie istnienia obiektu budowlanego. Najbardziej efektywne jest stosowanie uodpornienia pierwotnego w odniesieniu do tworzonych obiektów budowlanych, a w przypadku obiektu budowlanego, w stosunku, do którego nie podjęto takich działań lub w przypadku lub zmiany uwarunkowań środowiskowych funkcjonowania określonego obiektu budowlanego - można podjąć działania uodporniające wtórne. Sposób postępowania, w zakresie przyjęcia sposobu uodpornienia określonego obiektu budowlanego, zależy od oceny znaczenia oddziaływania obiektu budowlanego na jego otoczenie określanego w przepisach prawa ochrony środowiska. Formy uodpornienia obiektu budowlanego na etapie przedeksploatacyjnym Na etapie przedeksploatacyjnym kształtowania bezpieczeństwa obiektów budowlanych stosuje się jedną z niżej wymienionych form uodpornienia lub ich kombinację: 1) Uodpornienie obiektów budowlanych metodą aktywną (czynną) realizowane przez oddziaływanie na źródła zagrożenia, polegające na: likwidacji źródła zagrożenia; wprowadzenia obowiązku oszacowania wpływu planowanego obiektu na środowisko i wymuszeniu prawnym dotyczącym sporządzenia raportu oddziaływań na środowisko dla przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko uwzględniającego oddziaływanie przedsięwzięcia na etapach jego realizacji, eksploatacji lub użytkowania oraz likwidacji; określenie w formie decyzji administracyjnej środowiskowych uwarunkowaniach realizacji inwestycji; wymuszenie określonych działań w zakresie projektowania i realizacji inwestycji określonych w formie decyzji administracyjnej o pozwoleniu na budowę uwzględniającej ustalenie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji inwestycji; uniemożliwienie lokalizacji źródła zagrożenia w określonym miejscu z uwagi na skutki tej lokalizacji dla otoczenia; ograniczenie funkcjonowania źródła zagrożenia ukierunkowanego na ograniczenie wielkości lub czasu oddziaływania zagrożenia generowanego przez to źródło do poziomu dopuszczalnego; zakaz funkcjonowania źródła zagrożenia; zmianę sposobu użytkowania źródła zagrożenia ukierunkowanego na ograniczenie zagrożenia generowanego przez to źródło do poziomu dopuszczalnego; 62

6 2) Uodpornienie obiektów budowlanych metodą pasywną (bierną) realizowane poprzez: a) Odpowiednią ich lokalizację poza obszarem oddziaływania źródła zagrożenia, która umożliwia wyeliminowanie lub zmniejszenie oddziaływania zagrożeń, np. lokalizacja obiektów poza strefami ochronnymi strzelnic, lokalizacja obiektów poza obszarami terenów zalewowych, lokalizacja obiektów poza obszarem szkód górniczych, itp. b) Tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko; c) Tworzenie stref przemysłowych. d) Określenie standardów jakości środowiska, które nie powinny być przekroczone podczas eksploatacji instalacji poza terenem, do którego prowadzący instalację ma tytuł prawny a w przypadku ustalenia obszaru ograniczonego użytkowania lub ustalenia obszaru strefy przemysłowej poza tym obszarem. e) Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom środowiska polegające na zapobieganiu lub ograniczaniu wprowadzania do środowiska substancji lub energii. f) Kompensację zagrożeń polegające na wprowadzeniu do obiektu budowlanego ustalonego programu uodpornienia, zakładającego znajomość przyszłego stanu zagrożenia oraz struktury i parametrów tego obiektu. Uodpornienie tego rodzaju można realizować poprzez: uproszczenie rozwiązania obiektu; zastosowanie lepszych elementów; zastosowanie bezpieczniejszych konstrukcji obiektu; wprowadzanie normatywnych nadmiarów (wytrzymałościowych, parametrycznych, strukturalnych, funkcjonalnych, technologicznych i informacyjnych) w nowo realizowanych obiektach budowlanych oraz przekształcanych istniejących obiektach budowlanych; tworzenie obiektów o rozwiązaniach funkcjonalnych i konstrukcyjno-materiałowych, umożliwiających ograniczenie do poziomu dopuszczalnego oddziaływanie czynników zagrożenia; odcięcie dopływu zagrożeń do obiektu, generowanych w jego otoczeniu (np. ekrany akustyczne lokalizowane wzdłuż ciągów komunikacyjnych lub ekrany akustyczne lokalizowane przy innych obiektach generujących nadmierny hałas); odcięcie dopływu zagrożeń generowanych przez obiekt do jego otoczenia (np. ekrany akustyczne lokalizowane przy obiektach generujących nadmierny hałas); realizację procesów odnowy (naprawa, wymiana, remont) i odbudowy; g) Kompensację przyrodniczą rozumianą jako zespół działań obejmujących w szczególności roboty budowlane, roboty ziemne, rekultywację gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych. Formy uodpornienia obiektu budowlanego na etapie eksploatacyjnym Na etapie eksploatacyjnym kształtowania bezpieczeństwa istniejących obiektów budowlanych są stosowane nw. formy uodpornienia lub ich kombinację, polegające na: a) Stabilizacji warunków eksploatacji obiektu i optymalizacji obciążeń, b) Prowadzeniu diagnostyki technicznej obiektów budowlanych, w tym okresowych kontroli stanu technicznego i dokonywanie oceny możliwości bezpiecznego użytkowania obiektów, prognozowaniu stanu awaryjnego uszkodzeń oraz określaniu zakresu niezbędnych działań zapobiegających powstawaniu stanu zagrożenia bezpieczeństwa obiektów. c) Realizacji procesów odnowy (naprawa, wymiana, remont) i odbudowy obiektu. d) Prowadzeniu państwowego monitoringu środowiska stanowiącego system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenie, przetwarzanie i rozpowszechnianie informacji o środowisku. e) Ochronie przed zanieczyszczeniami powstającymi w związku z eksploatacją obiektów budowlanych poprzez zapewniane: stosowania rozwiązań technicznych ograniczających rozprzestrzenianie zanieczyszczeń, a w szczególności: - zabezpieczeń akustycznych, - zabezpieczeń przed przedostawaniem się zanieczyszczonych wód opadowych do gleby lub ziemi, - środków umożliwiających usuwanie odpadów powstających w trakcie eksploatacji obiektów budowlanych oraz - właściwą organizację eksploatacji obiektów. 63

7 Dokonywaniu przeglądów ekologicznych instalacji, które są kwalifikowane jako przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko Obowiązku przedkładania raportu o bezpieczeństwie, dla zakładów o dużym ryzyku zaistnienia awarii przemysłowej (właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu) i uzyskania jego zatwierdzenia. Stosowaniu środków finansowo-prawnych w postaci opłat za korzystanie ze środowiska, administracyjnych kar pieniężnych, zróżnicowanych stawek podatków i innych danin publicznych służących celom ochrony środowiska. Formy nadmiarów stosowane w odniesieniu do obiektów budowlanych na etapie przedekspolatacyjnym i etapie eksploatacyjnym W uodpornieniu obiektu budowlanego na etapie przedekspolatacyjnym i etapie eksploatacyjnym można wyróżnić następujące formy nadmiaru: nadmiar strukturalny, polegający na dublowaniu ważnych układów obiektu i zmniejszających jego wrażliwość na sytuacje niebezpieczne; nadmiar funkcjonalny, polegający na przystosowaniu niektórych elementów obiektu do przejmowania określonych dodatkowych funkcji i zmniejszających wrażliwość obiektu; nadmiar parametryczny, polegający na utrzymaniu większej energii i możliwości funkcjonalnych w odniesieniu do przeciętnych potrzeb, zmniejszający wrażliwość oraz zwiększający trwałość obiektu; nadmiar informacyjny, polegający na istnieniu nadmiarowej informacji w obiekcie odnośnie do ważnych zdarzeń (np. sygnalizacja zagrożenia świetlna, dźwiękowa); nadmiar technologiczny, polegający na wprowadzeniu dublowaniu ważnych elementów procesu technologicznego realizowanego w obiekcie budowlanym, zmniejszających wrażliwość tego procesu na sytuacje niebezpieczne; nadmiar wytrzymałości (mechanicznej, elektrycznej), polegający na zwiększeniu odporności na uszkodzenie lub zniszczenie, zmniejszający wrażliwość na określonego rodzaju porażenia; nadmiar czasowy, polegający na istnieniu zwiększonego czasu dla realizacji różnego rodzaju działań w obiekcie, umożliwiającego właściwe reakcje w warunkach ryzyka; nadmiar elementowy, polegający na wprowadzeniu do systemu dodatkowych elementów wykorzystywanych w sytuacji niebezpiecznej (urządzenia zabezpieczające, urządzenia bezpieczeństwa, systemy bezpieczeństwa). Podsumowanie W artykule przedstawiono podstawowe informacje o zasadach inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych eksponując podstawowe pojęcia w zakresie obiektu budowlanego, bezpieczeństwa obiektu budowlanego oraz inżynierii bezpieczeństwa obiektu budowlanego. Omówiono stosowane metody, etapy i formy inżynierii bezpieczeństwa polegające na uodpornieniu obiektów na spodziewane zagrożenia. Streszczenie W artykule omówiono podstawy inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych. Słowa kluczowe: inżynieria bezpieczeństwa, obiekt budowlany, obronność Principles of engineering of safety of construction objects as important element related with defense of state Abstract The paper discusses the issues of construction safety engineering in construction law. Key words: safety engineering, building construction, defense 64

8 LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1] Analiza efektywności obronnej teoretycznych modeli struktury przestrzennej kraju. Opracowanie zbiorowe pod kierunkiem naukowym prof. J.M. Łobockiego. Temat 42.3 Problem Węzłowy PAN, Warszawa 1975 r. [2] Baryłka A., Podstawy inżynierii bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych. Przegląd Spawalnictwa Nr 3/2015 r. [3] Baryłka A.: Bezpieczeństwo pracy na stanowiskach związanych z dozorem i eksploatacją urządzeń. Wydawnictwo Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego, Warszawa 2015 [4] Baryłka A.: Bezpieczeństwo pracy na stanowiskach związanych z dozorem i eksploatacją urządzeń - Grupa 1, Wydawnictwo Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego, Warszawa 2015 [5] Baryłka A.: Bezpieczeństwo pracy na stanowiskach związanych z dozorem i eksploatacją urządzeń - Grupa 2, Wydawnictwo Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego, Warszawa 2015 [6] Baryłka A.: Bezpieczeństwo pracy na stanowiskach związanych z dozorem i eksploatacją urządzeń - Grupa 3, Wydawnictwo Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego, Warszawa 2015 [7] Baryłka J., Problemy oceny bezpieczeństwa systemów zagospodarowania przestrzennego. Sympozjum BIOCENOTYKA 79, wyd. Polskie Towarzystwo Cybernetyczne, Warszawa 1979 r. [8] Baryłka J., Model ogólny i algorytm oceny trwałości sieci osadniczej i jej uodpornienia. Problem Międzyresortowy MR 1.28, Temat 05.7, etap V, PAN WAT, Warszawa 1979r. [9] Baryłka J., Bezpieczeństwo człowieka w obiektach budowlanych. Postępy Cybernetyki - Kwartalnik Naukowy Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego, 1983 r. (6) z. 3, wyd. PAN. [10] Baryłka J.: Bezpieczeństwo obiektów budowlanych. I Ogólnopolskie Sympozjum NT. Problematyka technicznoprawna projektowania, realizacji i eksploatacji strzelnic Warszawa, 1999 r. [11] Baryłka J.: Zagadnienie bezpieczeństwa obiektów budowlanych. XI Międzynarodowa Konferencja Naukowo- Techniczna na temat Inżynieria i Zarządzanie w Sytuacjach Kryzysowych, Warszawa, Rynia, 2000 r. [12] Baryłka J.: Problematyka bezpieczeństwa obiektów budowlanych w przepisach prawa budowlanego. IX Kongres Instal- Expo, Warszawa, r. [13] Baryłka J.: Katastrofy budowlane określenia i analiza zdarzeń. XII Konferencji Naukowo- Technicznej Warsztat pracy rzeczoznawcy budowlanego. Kielce-Cedzyna, r. [14] Baryłka J., Baryłka A.: Wpływ organów administracji architektoniczno-budowlanej i organów nadzoru budowlanego na kształtowanie bezpieczeństwa obiektów budowlanych. Konferencja organizowana przez Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa na temat: Problemy przygotowania i realizacji inwestycji budowlanych, Puławy, r. [15] Baryłka J., Baryłka A.: Rola organów administracji architektoniczno-budowlanej w kształtowaniu bezpieczeństwa obiektów budowlanych. XXI Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna pt. Ekologiczne i Energooszczędne Budownictwo EKOMILITARIS 2007 Zakopane, r. [16] Baryłka J., Baryłka A.: Funkcje techniczne w budownictwie. Przewodnik po inwestycyjnym i eksploatacyjnym procesie budowlanym. Wyd. POLCEN, Warszawa, 2015 [17] Kierunkowe postulaty obronności w przestrzennym zagospodarowaniu kraju. Opracowanie zbiorowe pod kierunkiem naukowym prof. J.M. Łobockiego. Temat 32.6 Problem Węzłowy PAN, Warszawa 1975 r. [18] Kołodziński E.: O celowości powołania dyscypliny naukowej Inżynieria bezpieczeństwa, Internet [19] Lewicki B.: Ocena bezpieczeństwa istniejących konstrukcji murowych XIII Ogólnopolska Konferencja Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji. Ustroń, 1999 r. [20] Mierczyk Z.: Zawasowane technologie monitorowania zagrożeń bezpieczeństwa. Internet [21] Murzewski J., Bezpieczeństwo konstrukcji budowlanych, wyd. Arkady, Warszawa 1970r. [22] Rozwadowski T.: Diagnostyka techniczna obiektów złożonych. WAT, Warszawa, 1983r. [23] Runkiewicz L.: Współczesne techniki i technologie napraw oraz wzmocnień budynków i budowli. Przegląd Budowlany 4/1995 r. [24] Runkiewicz L.: Wykorzystanie wniosków z analiz zagrożeń konstrukcji w diagnostyce budowlanej. IV Konferencja Warsztat Pracy Rzeczoznawcy Budowlanego, Kielce 1998r. [25] Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, wyd. PWN, 1956 r. 65