Inżynieria bezpieczeństwa obiektów budowlanych w przepisach prawa, jako istotny element związany z obronnością państwa 2

Transkrypt

1 Adam Baryłka 1 Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego Sp. z o.o., Warszawa Inżynieria bezpieczeństwa obiektów budowlanych w przepisach prawa, jako istotny element związany z obronnością państwa 2 Wprowadzenie Bezpieczeństwo ma charakter podmiotowy i stanowi naczelną potrzebę człowieka i grup społecznych, jest zarazem podstawową potrzebą każdego państwa, a także współczesnych struktur państwowych funkcjonujących w ramach Unii Europejskiej [6]. Dlatego każdy człowiek, grupa społeczna a także państwa członkowskie UE starają się oddziaływać na swoje otoczenie zewnętrzne i sferę wewnętrzną tak, aby usuwać lub, co najmniej minimalizować różnorodne potencjalne i realne zagrożenia generowane w otoczeniu człowieka, miedzy innymi zagrożenia związane z różnymi obiektami celowo tworzonymi przez człowieka w celu realizacji różnorodnych potrzeb, zarówno indywidualnych jak i zbiorowych. Istotnym problemem staje się inżynieria bezpieczeństwa tych obiektów polegająca na takim ich projektowaniu, wykonywaniu i eksploatacji, aby mogły one zaspokajać określone potrzeby człowieka w sposób bezpieczny. Zgodnie z pracami [8,17] bezpieczeństwo obiektów budowlanych, z uwagi na ich dużą trwałość, stanowi istotny element szeroko rozumianej obronności i bezpieczeństwa państwa zatem każde państwo poprzez przepisy prawa wpływa celowo na takie kształtowanie obiektów budowlanych, aby podczas wieloletniego użytkowania (zgodnie z różnorodnymi potrzebami człowieka) zachowały one walory bezpieczeństwa w całym okresie ich istnienia. Inżynieria bezpieczeństwa obiektów budowlanych wymaga nie tylko wiedzy interdyscyplinarnej, ogólnotechnicznej i specjalistycznej w zakresie znajomości podstawowych metod i narzędzi stosowanych przy rozwiązywaniu zadań inżynierskich związanych z szeroko pojętym bezpieczeństwem [2, 10] ale również znajomości zasad inżynierii bezpieczeństwa [1, 3, 9] przyjmowanych w prawodawstwie europejskim. Przedmiotem artykułu jest przedstawienie zagadnień inżynierii bezpieczeństwa w przepisach prawa, których znajomość jest niezwykle istotna dla racjonalnego działania w sferze projektowania, wykonywania i eksploatacji różnych obiektów budowlanych, umożliwiających realizację różnorodnych potrzeb człowieka z zachowaniem wymagań szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Z uwagi na dużą trwałość obiektów budowlanych państwo poprzez przepisy prawa wpływa celowo na takie kształtowanie obiektów budowlanych, aby podczas wieloletniego ich użytkowania (zgodnie z różnorodnymi potrzebami człowieka) zachowały one walory bezpieczeństwa w całym okresie ich istnienia [1]. Przepisy prawa regulujące sprawy bezpieczeństwa obiektów budowlanych W Polsce generalne prawa obywateli związane z bezpieczeństwem zawarto w nw. przepisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: - Art. 5 Konstytucji stanowi, że Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. - Art. 66 ust. 1 stanowi Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. - Art. 74 stanowi Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. - Art. 76 stanowi Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników, najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwa oraz nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Najpełniejszy zakres wymagań inżynierii bezpieczeństwa obiektów zawarto w przepisach: 1) ustawy Prawo budowlane, normującej sprawy działalności obejmującej zagadnienia budowy, projektowania, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych zasady działania organów administracji publicznej w tych dziedzinach, oraz 31 aktów wykonawczych (w tym 18 aktów zaliczanych do przepisów techniczno-budowlanych). 1 Dr inż. Adam Baryłka, Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego, Sp. z o. o. Warszawa 2 Artykuł recenzowany. 34

2 2) innych ustaw tzw. okołobudowlanych związanych z działalnością budowlaną oraz aktów wykonawczych do tych ustaw. Bezpieczeństwo obiektów jest zdeterminowane rozwiązaniami przyjmowanymi na etapach ich lokalizacji, projektowania, wykonywania i eksploatacji, stąd mają one istotne znaczenie dla kształtowania przepisów prawa z szeroko rozumianego otoczenia budownictwa (rys. 1). UWARUNKOWANIA BEZPIECZEŃSTWA OBIEKTU BUDOWLANEGO Uwarunkowania lokalizacyjne OTOCZENIE OBIEKTU WARUNKI ŚRODOWISKOWE Uwarunkowania projektowe ROZWIĄZANIE KONSTRUKCYJNE OBIEKTU ROZWIĄZANIE MATERIAŁOWE OBIEKTU ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE OBIEKTU Uwarunkowania realizacyjne Uwarunkowania eksploatacyjne JAKOŚĆ WYKONANIA OBIEKTU CZAS WYKONANIA OBIEKTU JAKOŚĆ UŻYTKOWANIA OBIEKTU JAKOŚĆ UTRZYMYWANIA OBIEKTU CZAS ISTNIENIA OBIEKTU Rys. 1. Ideogram ilustrujący wpływ uwarunkowań bezpieczeństwa obiektów budowlanych na kształtowanie przepisów prawa z szeroko rozumianego otoczenia budownictwa. Źródło: opracowanie własne. Do najważniejszych ustaw tzw. okołobudowlanych zaliczamy: 1) ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, regulującą: zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej; zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy, przyjmując ład przestrzenny i zrównoważony rozwój za podstawę tych działań. Potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa stanowią podstawowe potrzeby, które muszą być uwzględniane w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym we wszystkich skalach tego planowania (skali krajowej, wojewódzkiej i miejscowej). 2) Ustawę o systemie oceny zgodności regulującą, między innymi: zasady funkcjonowania systemu oceny zgodności z zasadniczymi i szczegółowymi wymaganiami dotyczącymi wyrobów; zasady działania systemu kontroli wyrobów. 3) Ustawę o wyrobach budowlanych, regulującą: zasady wprowadzania wyrobów budowlanych do obrotu lub udostępniania na ryku krajowym wyrobów budowlanych; zasady kontroli wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu lub udostępnianych na rynku; właściwość organów w zakresie wykonywania zadań administracyjnych i obowiązków wynikających z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia r. ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych. 4) Ustawę o charakterystyce energetycznej budynków, regulującą: zasady sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej; zasady kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynkach; 35

3 zasady prowadzenia centralnego rejestru charakterystyki energetycznej budynków; sposób opracowania krajowego planu działań mającego na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii. 5) Ustawę Prawo ochrony środowiska, regulującą zasady ochrony środowiska i jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a w szczególności: zasady ustalania: warunków ochrony środowiska, warunków wprowadzania substancji i energii do środowiska, kosztów korzystania ze środowiska; obowiązki organów administracji; odpowiedzialność i sankcje. 6) Ustawę o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, regulującą: a) zasady i tryb postępowania w sprawach: udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, ocen oddziaływania na środowisko, transgranicznego oddziaływania na środowisko; b) zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska; c) organy administracji właściwe w ww. sprawach. 7) Ustawę o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, określającą zasady odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku. 8) Ustawę o gospodarce nieruchomościami, określająca zasady: gospodarowania nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa oraz własność jednostek samorządu terytorialnego; podziału nieruchomości; scalania i podziału nieruchomości; pierwokupu nieruchomości; wywłaszczania nieruchomości i zwrotu wywłaszczonych nieruchomości; udziału w kosztach budowy urządzeń infrastruktury technicznej; wyceny nieruchomości; działalności zawodowej, której przedmiotem jest gospodarowanie nieruchomościami. 9) Ustawę o dozorze technicznym, określającą zasady, zakres i formy wykonywania dozoru technicznego (czyli działań zmierzających do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania urządzeń technicznych) oraz jednostki właściwe do jego wykonywania. 10) Ustawę Prawo zamówień publicznych, określającą zasady i tryb udzielania zamówień publicznych, środki ochrony prawnej, kontrolę udzielania zamówień publicznych oraz organy właściwe w sprawach uregulowanych w ustawie. 11) Ustawę o ochronie przeciwpożarowej, regulującą sprawy realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez: zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia; zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia; prowadzenie działań ratowniczych.13) Ustawa o partnerstwie publiczno-prywatnym, określająca zasady współpracy podmiotu publicznego i partnera prywatnego w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego, którego przedmiotem jest wspólna realizacja przedsięwzięcia, oparta na podziale zadań i ryzyka pomiędzy podmiotem publicznym i partnerem prywatnym. 12) Ustawę o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, wdrażającą dyrektywy UE w ww. sprawie. 13) Ustawie o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu, w której określono, między innymi, szczególne zasady: odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku powodzi, wiatru, osunięcia ziemi lub działania innego żywiołu; 36

4 zagospodarowania terenów oraz zasady i tryb nabywania nieruchomości w celu realizacji miejscowych planów odbudowy, w związku z osunięciem ziemi na obszarze gminy lub miejscowości, w których stosuje się szczególne zasady odbudowy, remontów i rozbiórek. 16) Ustawę o normalizacji, w której określono podstawowe cele i zasady normalizacji oraz jej organizację i finansowanie. Ogólne wymagania inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych w przepisach prawa Ogólne wymagania inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych w przepisach ustawy Prawo budowlane Ogólne wymagania inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych reguluje art. 5 tej ustawy. Przepis ten określa wymagania szeroko rozumianego bezpieczeństwa, jakie mają być uwzględniane podczas projektowania obiektów budowlanych, podczas wykonywania robót budowlanych, a także późniejszej eksploatacji obiektów budowlanych (tzn. ich użytkowania i utrzymywania). Należy podkreślić, że nadanie przepisowi art. 5 ustawy Prawo budowlane rangi zasady ogólnej (generalnej) oznacza, że jego postanowienia wymagają uwzględnienia przy interpretowaniu innych postanowień ustawy oraz przepisów wykonawczych. I tak, projektując i budując obiekt budowlany, mając na uwadze przewidywany okres jego użytkowania oraz kryteria określone w przepisach, a także kierując się zasadami wiedzy technicznej, należy zapewnić wymienione wyżej wymagania. Są one następnie konkretyzowane w dalszych przepisach ustawy oraz rozporządzeniach wydanych na jej podstawie, szczególnie w przepisach techniczno-budowlanych, wydanych na podstawie delegacji zawartych w art. 7 ustawy. W stosunku do wielu z wymienionych wymagań szczegółowe unormowania znajdują się nie tylko w przepisach ustawy - Prawo budowlane czy aktach wykonawczych wydanych na jej podstawie, ale także w przepisach odrębnych. Ogólne wymagania inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych (na etapie przedeksploatacyjnym) w przepisach ustawy Prawo budowlane Ogólne wymagania inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych na etapie przedeksploatacyjnym zawarto w art. 5 ust. 1 ustawy Prawo budowlane. Zgodnie w ww. przepisem obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając: a) spełnienie wymagań podstawowych dotyczących: bezpieczeństwa konstrukcji, bezpieczeństwa pożarowego, bezpieczeństwa użytkowania, odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska, ochrony przed hałasem i drganiami, odpowiedniej charakterystyki energetycznej budynku oraz racjonalizacji użytkowania energii; b) warunki użytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu, w szczególności w zakresie: zaopatrzenia w wodę i energię elektryczną oraz, odpowiednio do potrzeb, w energię cieplną i paliwa, przy założeniu efektywnego wykorzystania tych czynników, usuwania ścieków, wody opadowej i odpadów; c) możliwość dostępu do usług telekomunikacyjnych, w szczególności w za-kresie szerokopasmowego dostępu do Internetu; d) możliwość utrzymania właściwego stanu technicznego; e) niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich; f) warunki bezpieczeństwa i higieny pracy; g) ochronę ludności, zgodnie z wymaganiami obrony cywilnej; h) ochronę obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów objętych ochroną konserwatorską; i) odpowiednie usytuowanie na działce budowlanej; j) poszanowanie, występujących w obszarze oddziaływania obiektu, uzasadnionych interesów osób trzecich, w tym zapewnienie dostępu do drogi publicznej; 37

5 k) warunki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia osób przebywających na te-renie budowy. Ogólne wymagania inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych (na etapie eksploatacyjnym) w przepisach ustawy Prawo budowlane Ogólne wymagania inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych na etapie eksploatacyjnym zawarto w art. 5 ust. 2 ustawy Prawo budowlane. Zgodnie w ww. przepisem obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy: użytkować w sposób zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska; utrzymywać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i sprawności technicznej, w szczególności w zakresie związanym z wymaganiami, o których mowa w ust. 1 pkt 1 7. Schemat ilustrujący wymagania, jakie należy spełnić podczas projektowania, budowania i eksploatacji obiektu budowlanego podano na rys. 2. Przepisy które należy uwzględniać us tawy i rozporz ądze n ia, przepis y techniczno-budowlane Zas ady wiedzy tec hnic znej (wiedza wyniesiona ze studiów, literatura techniczna, Polskie Normy, materiały z konferencji, sympozjów, itp.) PROJ EK TOWANIE OB IEK TU BUDOWANIE OBIEKTU OBIEKT BUDOWLANY WRAZ Z INSTALACJAMI ZAPEWNIAJACYMI MO ŻLIWOŚĆ UŻYTKOWANIA OBIEKTU ZGODNIE Z JEGO PRZEZNACZENIEM C EL S pełnienie przez obiekt wymagań : - pods tawowyc h, - dodatkowych. E KS PLOATOWANIE OBIE KTU - Użytkowanie (w s pos ób zg odny z przeznaczenie i wymaganiami oc hrony środowis ka) - Utrz ymywanie w należytym s tanie tec hnic zn ym i es tetyc znym S tan zas pokojenie potrzeb użytkowych, w tym bezpieczeńs twa obiektu budowlanego Rys. 2 Schemat ilustrujący wymagania, jakie należy spełnić podczas projektowania, budowania i eksploatacji obiektu budowlanego. Źródło: opracowanie własne. Źródło wymagań podstawowych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane Przywołane w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo budowlane (Pb) wymagania podstawowe, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane, zostały przytoczone za dyrektywą 89/106/EWG z dnia r. w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych zwanej w skrócie Dyrektywą budowlaną. Pomimo tego, że dotyczyła ona bezpośrednio wyrobów budowlanych i ich swobodnego przepływu na obszarze Unii Europejskiej, ustaliła jednocześnie wymagania dla obiektów budowlanych tam realizowanych, wpływając tym samym na proces unifikacji przepisów techniczno-budowlanych państw członkowskich. Dyrektywa nie formułowała bezpośrednich wymagań pod adresem obiektów budowlanych, a wskazywała, że wyroby budowlane nadają się do stosowania w budownictwie tylko wówczas, jeżeli posiadają właściwości użytkowe umożliwiające prawidłowo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym, w których mają być zastosowane w sposób trwały, spełnienie właśnie wymagań podstawowych. Zgodnie z dyrektywą 89/106/EWG państwa członkowskie ponosiły odpowiedzialność za zapewnienie, aby obiekty budowlane na ich terenie były projektowane i wykonywane w sposób, który gwarantuje spełnienie przez te obiekty wymienionych w ww. przepisie Pb sześciu wymagań podstawowych decydujących o szeroko rozumianym bezpieczeństwie obiektów budowlanych. Każde z wymagań podstawowych zostało doprecyzowane w załączniku do ww. dyrektywy, a następnie znalazło swoje szczegółowe wyjaśnienie do każdego wymagania podstawowego w tzw. dokumentach interpretacyjnych Komisji Europejskiej. 38

6 Tłumaczenia Dokumentów interpretacyjnych nr 1 do 6 ukazały się wraz z komentarzami specjalistów Instytutu Techniki Budowlanej jako tomy od 2 do 7 serii: Dokumenty Unii Europejskiej dotyczące budownictwa. Sformułowane w dyrektywie 89/106/EWG wymagania podstawowe, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane we wszystkich krajach UE, były i są punktem odniesienia do określenia: ustaleń technicznych (specyfikacji technicznych) dla wyrobów budowlanych, zharmonizowanych z tą dyrektywą; europejskich norm projektowania konstrukcji, tzw. Eurokodów oraz warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie. W dniu r. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia r. ustanowiło zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchyliło dyrektywę Rady 89/106/EWG. W ww. rozporządzeniu: dokonano niewielkich zmian w opisie poszczególnych wymagań podstawowych oraz wprowadzono siódme wymaganie podstawowe pt. Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych. Wymaganie to stanowi, że obiekty budowlane muszą być zaprojektowane, wykonane i rozebrane w taki sposób, aby wykorzystanie zasobów naturalnych było zrównoważone i zapewniało w szczególności: ponowne wykorzystanie lub recykling obiektów budowlanych oraz wchodzących w ich skład materiałów i części po rozbiórce, trwałość obiektów budowlanych, wykorzystanie w obiektach budowlanych przyjaznych środowisku surowców i materiałów wtórnych. Dnia r. weszły w życie nowe regulacje wprowadzone ww. rozporządzeniem nr 305/2011 wprowadzające wiele zmian, zarówno w zakresie zasad i procedur oznakowania CE wyrobów budowlanych, jak i obowiązków podmiotów gospodarczych oraz jednostek uczestniczących w ocenie wyrobów. Kluczową koncepcją rozporządzenia jest deklarowanie przez producenta właściwości użytkowych wyrobu w odniesieniu do zasadniczych charakterystyk, a nie deklarowanie zgodności z normą lub aprobatą. Inżynieria bezpieczeństwa musi zapewniać spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlanych Inżynieria bezpieczeństwa obiektu budowlanego, w świetle przedstawionych wymagań podstawowych, obejmuje: inżynierię bezpieczeństwa konstrukcji, inżynierię bezpieczeństwa pożarowego, inżynierię bezpieczeństwa użytkowania, inżynierię zapewnienia odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska, inżynierię ochrony przed hałasem i drganiami, inżynierię zapewnienia oszczędności energii i odpowiedniej izolacyjności cieplnej przegród, inżynierię zapewnienia zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych. Szczegółowe zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych są zawarte w: 1) ww. dokumentach interpretacyjnych KE dotyczących poszczególnych wymagań podstawowych; 2) przepisach ustawy Prawo budowlane normującej działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określającej zasady działania organów administracji publicznej w tych dziedzinach; 3) warunkach technicznych jakim powinny odpowiadać określone obiekty budowlane i ich usytuowanie wydawanych w formie rozporządzeń na podstawie delegacji zawartej w ustawie Prawo budowlane. 4) w normach europejskich. Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektu budowlanego w zakresie wymagań podstawowych Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektu budowlanego w zakresie bezpieczeństwa konstrukcji Zgodnie z załącznikiem do ww. rozporządzenia nr 305 UE - obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby obciążenia mogące na nie działać podczas ich budowy i użytkowania nie prowadziły do: zawalenia się całego obiektu budowlanego lub jego części; 39

7 znacznych odkształceń o niedopuszczalnym stopniu; uszkodzenia innych części obiektów budowlanych, urządzeń lub zamontowanego wyposażenia w wyniku znacznych odkształceń elementów nośnych konstrukcji; uszkodzenia na skutek wypadku w stopniu nieproporcjonalnym do wywołującej go przyczyny. Uszczegółowienie ww. wymagań zawierają: 1) przepisy działu V Bezpieczeństwo konstrukcji rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, 2) Eurokody, które są zestawem 58 Norm Europejskich (EN) wdrożonych do zbioru Polskich Norm podających zasady projektowania i wykonania konstrukcji oraz sposoby weryfikacji cech wyrobów budowlanych o znaczeniu konstrukcyjnym. Podstawową normę w zbiorze Eurokodów stanowi norma PN-EN 1990 Eurokod. Podstawy projektowania konstrukcji, w której zawarto: zasady i wymagania dotyczące bezpieczeństwa, użytkowalności i trwałości konstrukcji; podstawy ich obliczeń i sprawdzania; wytyczne zapewnienia niezawodności konstrukcji. Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych, w zakresie bezpieczeństwa pożarowego Zgodnie z załącznikiem do ww. rozporządzenia nr 305 UE - obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby w przypadku wybuchu pożaru: nośność konstrukcji została zachowana przez określony czas; powstawanie i rozprzestrzenianie się ognia i dymu w obiektach budowlanych było ograniczone; rozprzestrzenianie się ognia na sąsiednie obiekty budowlane było ograniczone; osoby znajdujące się wewnątrz mogły opuścić obiekt budowlany lub być uratowane w inny sposób; uwzględnione było bezpieczeństwo ekip ratowniczych. Uszczegółowienie ww. wymagań zawierają: 1) przepisy działu VI Bezpieczeństwo pożarowe rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, 2) ustawa o ochronie przeciwpożarowej wraz z aktami wykonawczymi, 3) Normy dotyczące zagadnień ochrony pożarowej zawarte w załączniku 1 przywołane w ww. rozporządzeniu. Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych, w zakresie bezpieczeństwa użytkowania i dostępności obiektów Zgodnie z załącznikiem do ww. rozporządzenia nr 305 UE - obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby nie stwarzały niedopuszczalnego ryzyka wypadków lub szkód w użytkowaniu lub w eksploatacji, takich jak poślizgnięcia, upadki, zderzenia, oparzenia, porażenia prądem elektrycznym i obrażenia w wyniku eksplozji lub włamania. W szczególności obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane z uwzględnieniem ich dostępności dla osób niepełnosprawnych i ich użytkowania przez takie osoby. Uszczegółowienie ww. wymagań zawierają: przepisy działu VI Bezpieczeństwo użytkowania rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, normy dotyczące zagadnień bezpieczeństwa użytkowania zawarte w załączniku 1 przywołane w ww. rozporządzeniu Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych, w zakresie higieny, zdrowia i środowiska Zgodnie z załącznikiem do ww. rozporządzenia nr 305 UE - obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby podczas ich budowy, użytkowania i rozbiórki nie stanowiły w ciągu ich całego cyklu życia zagrożenia dla higieny ani zdrowia czy bezpieczeństwa pracowników, osób je zajmujących lub sąsiadów, nie wywierały w ciągu ich całego cyklu życia nadmiernego wpływu na jakość środowiska ani na klimat, w szczególności w wyniku: wydzielania toksycznych gazów; 40

8 emisji niebezpiecznych substancji, lotnych związków organicznych, gazów cieplarnianych lub niebezpiecznych cząstek do powietrza wewnątrz i na zewnątrz obiektu budowlanego; emisji niebezpiecznego promieniowania; uwalniania niebezpiecznych substancji do wody gruntowej, wód morskich, wód powierzchniowych lub gleby; uwalniania do wody pitnej niebezpiecznych substancji lub substancji, które w inny sposób negatywnie wpływają na wodę pitną; niewłaściwego odprowadzania ścieków, emisji gazów spalinowych lub niewłaściwego usuwania odpadów stałych i płynnych; wilgoci w częściach obiektów budowlanych lub na powierzchniach w obrębie tych obiektów. Uszczegółowienie ww. wymagań zawierają: 1) przepisy działu VIII Higiena i zdrowie rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, dotyczące wymagań: przestrzennych dotyczących pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi, zawartych w 72 ust. 1 ww. rozporządzenia, w zakresie ochrony czystości powietrza ( ), w zakresie ochrony przed promieniowaniem jonizującym i polami elektromagnetycznymi ( ), w zakresie ochrony przed zawilgoceniem i korozją biologiczną ( ). 2) Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi. 3) odrębne przepisy określające: najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, stężenie radonu-222 w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi. 4) Polskie Normy. Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych, w zakresie ochrony przed hałasem Zgodnie z załącznikiem do ww. rozporządzenia nr 305 UE - obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby hałas odbierany przez osoby je zajmujące lub znajdujące się w pobliżu tych obiektów nie przekraczał poziomu stanowiącego zagrożenie dla ich zdrowia oraz pozwalał im spać, odpoczywać i pracować w zadowalających warunkach. Uszczegółowienie ww. wymagań zawierają: 1) przepisy działu IX Ochrona przed hałasem i drganiami rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, 2) ustawa Prawo ochrony środowiska wraz z aktami wykonawczymi, 3) Norm dotyczących zagadnień ochrony przed hałasem i drganiami zawartych w załączniku 1 przywołanych w ww. rozporządzeniu. Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych, w zakresie oszczędności energii i izolacyjności cieplnej Zgodnie z załącznikiem do ww. rozporządzenia nr 305 UE - obiekty budowlane i ich instalacje grzewcze, chłodzące, oświetleniowe i wentylacyjne muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby utrzymać na niskim poziomie ilość energii wymaganej do ich użytkowania, przy uwzględnieniu potrzeb zajmujących je osób i miejscowych warunków klimatycznych. Obiekty budowlane muszą być również energooszczędne i zużywać jak najmniej energii podczas ich budowy i rozbiórki. Uszczegółowienie ww. wymagań zawierają: 1) przepisy działu X Oszczędność energii i izolacyjność cieplna rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, 2) ustawa o charakterystyce energetycznej budynków wraz z aktami wykonawczymi, 3) Normy dotyczące zagadnień izolacyjności cieplnej zawarte w załączniku 1 przywołane w ww. rozporządzeniu. 41

9 Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych, w zakresie zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych Zgodnie z załącznikiem do ww. rozporządzenia nr 305 UE - obiekty budowlane muszą być zaprojektowane, wykonane i rozebrane w taki sposób, aby wykorzystanie zasobów naturalnych było zrównoważone i zapewniało w szczególności: ponowne wykorzystanie lub recykling obiektów budowlanych oraz wchodzących w ich skład materiałów i części po rozbiórce; trwałość obiektów budowlanych; wykorzystanie w obiektach budowlanych przyjaznych środowisku surowców i materiałów wtórnych. Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych w przepisach prawa Uwarunkowania bezpieczeństwa obiektu budowlanego (określone w pkt 2) oraz metody i zasady inżynierii bezpieczeństwa w zakresie poszczególnych wymagań podstawowych (określone w pkt 4) znajdują swoje odzwierciedlenie w przepisach ustawy Prawo budowlane ukierunkowanych na zapewnienie bezpieczeństwa w szeroko rozumianym procesie budowlanym (zarówno inwestycyjnym, jak i eksploatacyjnym). W stosunku do wielu wymagań bezpieczeństwa wymienionych w przepisach ww. ustawy szczegółowe unormowania znajdują również w aktach wykonawczych wydanych na jej podstawie, ale także w wymienionych wyżej ustawach z obszaru budownictwa ściśle związanych z ustawą Prawo budowlane. Przepisy te muszą być brane pod uwagę przez uczestników procesu budowlanego (inwestycyjnego oraz eksploatacyjnego) a także przez organy administracji architektoniczno-budowlanej oraz nadzoru budowlanego właściwe w sprawach robót i obiektów budowlanych (zob. wyrażoną w art. 2 ust. 2 ustawy zasadę, że przepisy prawa budowlanego nie naruszają przepisów odrębnych). Wymagania bezpieczeństwa wynikające z przepisów ww. ustaw są formułowane w stosunku do projektowanych obiektów budowlanych w różnej formie, np. jako obowiązek uzyskiwania potwierdzenia poprawności rozwiązań projektowych poprzez ich sprawdzenie, uzgodnienie, uzyskanie wymaganych opinii czy uzyskanie stosownej decyzji administracyjnej. Z analizy przepisów ustawy Prawo budowlane wynika, że zawierają one niżej umownie wyróżnione podstawowe zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych: 1) Zasadę projektowania budowania i eksploatowania obiektów budowlanych z zachowaniem wymagań bezpieczeństwa określonych w art. 5 ustawy Prawo budowlane Obiekty budowlane, jako całość oraz ich poszczególne części muszą nadawać się do użytkowania zgodnie z ich zamierzonym zastosowaniem, przy czym należy w szczególności wziąć pod uwagę zdrowie i bezpieczeństwo osób mających z nimi kontakt przez cały cykl życia tych obiektów. Przy normalnej konserwacji obiekty budowlane muszą spełniać ww. podstawowe wymagania dotyczące obiektów budowlanych przez gospodarczo uzasadniony okres użytkowania. 2) Zasadę kompetencji Zasada kompetencji wymaga, aby: a) Działalność związana z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych, a w szczególności działalność obejmująca: projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego, kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi, kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz nadzór i kontrolę techniczną wytwarzania tych elementów, wykonywanie nadzoru inwestorskiego, sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych, była dokonywana tylko przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach i doświadczeniu potwierdzonych uprawnieniami w określonej specjalności; b) Roboty budowlane były wykonane przez osoby o odpowiednich umiejętnościach i doświadczeniu zawodowym. 3) Zasadę bezpiecznego postępowania w poszczególnych etapach procesu budowlanego Do zasadniczych obszarów regulowanych przepisami ustawy - Prawo budowlane, określających zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych w poszczególnych etapach procesu budowlanego, można zaliczyć: a) W procesie projektowania obowiązek sprawdzania rozwiązań projektowych bardziej złożonych obiektów budowlanych; b) W procesie projektowania, realizacji i eksploatacji obiektu budowlanego obowiązek przestrzegania przepisów, w tym przepisów techniczno-budowlane oraz zasad wiedzy technicznej; 42

10 c) Procedury dotyczące rozpoczynania, prowadzenia i zakończenia robót budowlanych a także użytkowania obiektów budowlanych; d) Prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego (inwestora, projektanta, kierownika budowy i inspektora nadzoru inwestorskiego); e) Obowiązek (art.10) stosowania, podczas wykonywania robót budowlanych, wyłącznie wyrobów o właściwościach użytkowych spełniających wymagania podstawowe, określone w art. 5 ustawy, które są dopuszczone do obrotu, zgodnie z przepisami odrębnymi (w odniesieniu do wyrobów budowlanych jest to ustawa z dnia r. o wyrobach budowlanych - Dz. U. Nr 92, poz. 881); f) Obowiązki (art ) właścicieli lub zarządców obiektów budowlanych, dotyczące: utrzymania konstrukcji w odpowiednim stanie technicznym, użytkowania konstrukcji zgodnego z założeniami projektu, poddawania obiektu budowlanego okresowym kontrolom, których zakres i termin przeprowadzenia określają przepisy ustawy, usunięcia nieprawidłowości (uszkodzeń oraz braków) wykazanych podczas okresowej kontroli (w czasie lub bezpośrednio po przeprowadzonej kontroli), które zagrażają bezpieczeństwu tego obiektu (mogąc spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia bądź środowiska, a w szczególności katastrofę budowlaną, pożar, wybuch, porażenie prądem elektrycznym albo zatrucie gazem); g) Zadania organów nadzoru budowlanego w zakresie kontroli przestrzegania ww. obowiązków i eliminowania z obszaru budownictwa obiektów stanowiących potencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa użytkowników i otoczenia tych obiektów; h) Zasady postępowania w sprawie katastrofy budowlanej (art ), w szczególności związane z ustaleniem przyczyn i okoliczności zaistnienia katastrofy budowlanej, w tym informowanie o zaistniałych katastrofach budowlanych Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego, który prowadzi ich rejestr i dokonuje ich analizy pod katem przyczyn i okoliczności zaistnienia; 4) Zasadę kontroli bezpieczeństwa na poszczególnych etapach procesu budowlanego a) Musi być zapewniony odpowiedni nadzór i kontrola jakości w procesie projektowania obiektu budowlanego, wytwarzania wyrobów budowlanych, w procesie realizacji obiektu budowlanego na budowie oraz w procesie eksploatacji obiektu budowlanego; b) Zakres i częstość kontroli musi być dostosowana do ważności obiektu budowlanego wyrażonej konsekwencją jego ewentualnego zniszczenia. Obowiązki organów administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego w zakresie robót i obiektów budowlanych (art. 81), w szczególności związane z rozpoczynaniem robót budowlanych, ich realizacją, zakończeniem a także utrzymywaniem obiektów budowlanych; Sankcje karne za naruszanie przepisów prawa budowlanego (art ); 5) Zasadę odpowiedzialności prawnej uczestników procesu budowlanego Ustawa Prawo budowlane przewiduje odpowiedzialność prawną uczestników procesu budowlanego związaną z nieprzestrzeganiem przepisów tego prawa. Zagadnieniom tym jest poświęcony rozdział 9 ustawy, w którym zawarto przepisy karne związane z nieprzestrzeganiem przepisów ustawy - Prawo budowlane przez uczestników procesu budowlanego. Zgodnie z art. 12 ust. 6 ustawy - Prawo budowlane, szczególną odpowiedzialność osoby ponoszą osoby pełniące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie. Są one odpowiedzialne za wykonywanie tych funkcji zgodnie z przepisami i zasadami wiedzy technicznej oraz za należytą staranność w wykonywaniu pracy, jej właściwą organizację, bezpieczeństwo i jakość. Ponoszą one odpowiedzialność zawodową w budownictwie, której zasady i sposób prowadzenia postępowania w sprawach tej odpowiedzialności wobec osób wykonujących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie zawierają przepisy art ww. ustawy. 6) Zasadę postępowania organów administracji publicznej właściwych w sprawach robót i obiektów budowlanych ukierunkowanego na zagadnienia zapewnienia bezpieczeństwa obiektów budowlanych w poszczególnych etapach procesu budowlanego (inwestycyjnego i eksploatacyjnego) dotycząca: postępowania organów administracji architektoniczno-budowlanej w zakresie robót budowlanych (wydawanie pozwoleń na budowę, przyjmowanie zgłoszeń zamiaru wykonania robót budowlanych) oraz zmiany sposobu użytkowania obiektów budowlanych; postępowania organów nadzoru budowlanego w zakresie robót i obiektów budowlanych (kontrole robót budowlanych i kontrole utrzymania obiektów budowlanych, wydawanie decyzji administracyjnych); 43

11 współpracy ww. organów w zakresie realizacji ich ustawowych zadań. Wymogiem zapewnienia bezpieczeństwa obiektu budowlanego jest przestrzeganie wymienionych wyżej ogólnych zasad inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych, odnoszących się do poszczególnych wymagań podstawowych, zawartych w przepisach ustawy Prawo budowlane. Podsumowanie 1. Przepisy prawa polskiego zawierają ogólne i szczegółowe zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych, nawiązujące do europejskich regulacji w zakresie bezpieczeństwa obiektów budowlanych. 2. Europejskie regulacje w ww. zakresie odnoszą się do wymagań podstawowych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane. Określają one ogólne zasady konieczne do spełnienia w zakresie poszczególnych wymagań podstawowych i doprecyzowują te wymagania w dokumentach interpretacyjnych. 3. Szczególnie istotną rolę, w inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych, odgrywa ustawa Prawo budowlane normująca działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określająca zasady działania organów administracji publicznej w tych dziedzinach. 4. Wymagania bezpieczeństwa określone w wymaganiach podstawowych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane (konieczne do uwzględnienia w procesie projektowania, budowania i eksploatacji obiektów budowlanych) zawarto w przepisach art. 5 ustawy Prawo budowlane i aktach wykonawczych do tej ustawy odnoszących się do warunków technicznych. Streszczenie W artykule omówiono problematykę bezpieczeństwa obiektów budowlanych w procesach projektowym i eksploatacyjnym. Zawarte w różnych przepisach prawa wytyczne pozwalają na zapewnienie odpowiednich poziomów bezpieczeństwa obiektów. Warto podkreślić, iż głównym elementem zapewniającym bezpieczeństwo obiektów budowlanych są przede wszystkim wymagania podstawowe wyszczególnione w Ustawie Prawo budowlane. Słowa kluczowe: obiekt budowlany, diagnostyka, inżynieria bezpieczeństwa Engineering safety of construction object in regulations law, as important element related with defense of state Abstract The article discusses the issues of building safety in the design and operational processes. Contained in various provisions of law guidelines allow for ensuring adequate levels of security at the premises. It is worth noting that the main elements in ensuring the safety of buildings are primarily essential requirements specified in the Act Construction Law. Key words: building construction, diagnostics, safety engineering LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1] Baryłka A., Podstawy inżynierii bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych. Przegląd Spawalnictwa Nr 3/2015 r. [2] Baryłka A., Nowe przepisy dotyczące samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, Chłodnictwo Nr 1-2/2015 r. [3] Baryłka A., J. Baryłka, Wpływ przepisów prawa na kształtowanie bezpieczeństwa obiektów budowlanych. XIII Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Technicznej nt. Eksploatacja Infrastruktury w Sytuacjach Kryzysowych. Warszawa, Rynia, r. [4] Baryłka A.: Bezpieczeństwo pracy na stanowiskach związanych z dozorem i eksploatacją urządzeń. Wydawnictwo Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego, Warszawa 2015 [5] Baryłka A.: Bezpieczeństwo pracy na stanowiskach związanych z dozorem i eksploatacją urządzeń Grupa 1, Wydawnictwo Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego, Warszawa

12 [6] Baryłka A.: Bezpieczeństwo pracy na stanowiskach związanych z dozorem i eksploatacją urządzeń Grupa 2, Wydawnictwo Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego, Warszawa 2015 [7] Baryłka A.: Bezpieczeństwo pracy na stanowiskach związanych z dozorem i eksploatacją urządzeń Grupa 3, Wydawnictwo Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego, Warszawa 2015 [8] Baryłka J., Baryłka A., Wpływ organów administracji architektoniczno-budowlanej i organów nadzoru budowlanego na kształtowanie bezpieczeństwa obiektów budowlanych. Konferencji Problemy przygotowania i realizacji inwestycji budowlanych, PZITB, Puławy, r. [9] Baryłka A., Baryłka J., Inżynieria bezpieczeństwa obiektów budowlanych w przepisach prawa. XXVI Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna pt. Ochrona ludności przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń EKOMILITARIS 2012, Zakopane, [10] Baryłka A., Inżynieria bezpieczeństwa w prawodawstwie UE. Logistyka Nr 2/2015 [11] Baryłka J., Problemy oceny bezpieczeństwa systemów zagospodarowania przestrzennego. referat na Sympozjum BIOCENOTYKA 79, wyd. Polskie Towarzystwo Cybernetyczne, Warszawa 1979 r. [12] Baryłka J., Model ogólny i algorytm oceny trwałości sieci osadniczej i jej uodpornienia. Problem Międzyresortowy MR 1.28, Temat 05.7, etap V, PAN WAT, Warszawa 1979r. [13] Baryłka J., Bezpieczeństwo człowieka w obiektach budowlanych. Postępy Cybernetyki - Kwartalnik Naukowy Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego, z. 3, wyd. PAN, 1983 r. Baryłka J.: Zagadnienie bezpieczeństwa obiektów budowlanych. Referat na XI Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej na temat Inżynieria i Zarządzanie w Sytuacjach Kryzysowych, Warszawa, Rynia, 2000 r. [14] Baryłka J.: Problematyka bezpieczeństwa obiektów budowlanych w przepisach prawa budowlanego. Referat na IX Kongresie Instal-Expo, Warszawa, r. [15] Baryłka J.: Katastrofy budowlane określenia i analiza zdarzeń. Referat na XII Konferencji Naukowo- Technicznej Warsztat pracy rzeczoznawcy budowlanego. Kielce-Cedzyna, r. [16] Baryłka J., Baryłka A.: Wpływ organów administracji architektoniczno-budowlanej i organów nadzoru budowlanego na kształtowanie bezpieczeństwa obiektów budowlanych. Referat na Konferencji organizowanej przez Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa na temat: Problemy przygotowania i realizacji inwestycji budowlanych,puławy, r. [17] Baryłka J., Baryłka A.: Rola organów administracji architektoniczno-budowlanej w kształtowaniu bezpieczeństwa obiektów budowlanych. Referat na XXI Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej pt. Ekologiczne i Energooszczędne Budownictwo EKOMILITARIS 2007 Zakopane, r. [18] Dyrektywa Rady 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do wyrobów budowlanych (Dyrektywa budowlana). [19] Kołodziński E.: O celowości powołania dyscypliny naukowej Inżynieria bezpieczeństwa, Internet [20] Lewicki B.: Ocena bezpieczeństwa istniejących konstrukcji murowych XIII Ogólnopolska Konferencja Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji. Ustroń, 1999 r. [21] Mierczyk Z.: Zawasowane technologie monitorowania zagrożeń bezpieczeństwa. Internet [22] Murzewski J., Bezpieczeństwo konstrukcji budowlanych, wyd. Arkady, Warszawa 1970r. [23] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG [24] Rozwadowski T.: Diagnostyka techniczna obiektów złożonych. WAT, Warszawa, 1983r. [25] Runkiewicz L.: Współczesne techniki i technologie napraw oraz wzmocnień budynków i budowli. Przegląd Budowlany 4/1995 r. [26] Runkiewicz L.: Wykorzystanie wniosków z analiz zagrożeń konstrukcji w diagnostyce budowlanej. IV Konferencja Warsztat Pracy Rzeczoznawcy Budowlanego, Kielce 1998r. [27] Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, wyd. PWN, 1956 r. 45