Anatomia topograficzna

Transkrypt

1 Anatomia topograficzna CZASZKA Wy łą cza jąc ko stecz ki słu cho we, czasz ka skła da się z22 ko ści. Z wy jątkiem żuchwy, która tworzy dolną szczę kę, ko ści czasz ki po łączone są ze so bą za po mo cą szwów po - zostają nieruchome i tworzą czaszkę. Czaszkę można podzielić na: kopułowato wyprofilowaną część gór ną (calvaria), któ - ra pokrywa jamę czaszki zawierają cą mózgowie; podstawę (basis cranii), któ ra two rzy dno ja my czasz ki; dol ną część przed nią szkielet twa rzy (fa cies ossea) lub trzewioczaszkę (viscerocranium). Ko ści two rzące sklepienie czaszki (calvaria) to przede wszyst kim pa rzy ste ko ści skro nio we i cie mie nio we oraz czę ści nieparzystej kości czo łowej, klinowej i potylicznej. Podstawę czasz ki (basis cranii) two rzą głównie czę ści ko ści klinowej, skroniowej i potylicznej. Na ko ściec twa rzy składają się parzyste kości nosowe, podniebienne, łzowe, jarzmowe, szczęki, mał żowiny nosowe dolne oraz nieparzysty lemiesz. Żu chwa nie jest czę ścią czasz ki ani szkie le tu twa rzy. Ściana przednia Na powierzchnię przed nią czasz ki składają się: czo ło od gó - ry, oczo do ły po ni żej, okolica nosowa, część twa rzy między oczodołem a szczękami, obie szczęki i żu chwa (ryc. 8.18). Kość czo łowa Czo ło utwo rzo ne jest przez kość czo łową (os frontale), któ - ra rów nież bie rze udział w two rze niu gór nej czę ści ob ra - mo wa nia każdego z oczodołów (ryc. 8.18). Tuż do gó ry od brze gu oczo do łu po obu stro nach znaj - dują się uniesione łuki brwiowe (arcus superciliares). Są one bardziej wydatne u mężczyzn niż u kobiet. Niewielkie zagłębienie pomiędzy łukami to gładzizna (glabella). 22 Tabela 8.1 Otwory zewnętrzne czaszki Otwór Widok od przodu otwór nadoczodołowy (foramen supraorbitale) otwór podoczodołowy (foramen infraorbitale) otwór bródkowy (foramen mentale) Widok od boku otwór jarzmowo-twarzowy (foramen zygomaticofaciale) Widok od góry otwór ciemieniowy (foramen parietale) Widok od dołu otwory przysieczne (foramina incisiva) otwór podniebienny większy (foramen palatinum majus) otwory podniebienne mniejsze (foramina palatina minora) kanał skrzydłowy (canalis pterygoideus) otwór owalny (foramen ovale) otwór kolcowy (foramen spinosum) otwór poszarpany (foramen lacerum) kanał tętnicy szyjnej (canalis caroticus) otwór wielki (foramen magnum) kanał kłykciowy (canalis condylaris) kanał nerwu podjęzykowego (canalis nervi hypoglossi) otwór szyjny (foramen jugulare) otwór rylcowo-sutkowy (foramen stylomastoideum) Struktury przechodzące przez otwór nerw i naczynia nadoczodołowe (nervus et vasa supraorbitalia) nerw i naczynia podoczodołowe (nervus et vasa infraorbitalia) nerw i naczynia bródkowe (nervus et vasa mentalia) gałąź jarzmowo-twarzowa (ramus zygomaticofacialis) żyła wypustowa (vena emissaria parietalis) nerw nosowo-podniebienny (nervus nasopaltinus) nerw i naczynia podniebienne większe (nervus et vasa palatini majora) nerwy i naczynia podniebienne mniejsze (nervus et vasa palatini minora) nerw i naczynia skrzydłowe (nervus et vasa canalis pterygoidei) nerw żuchwowy (V 3 ) (nervus mandibularis) tętnica oponowa środkowa (arteria meningea media) wypełniony chrząstką (synchondrosis sphenopetrosa) tętnica szyjna wewnętrzna i splot nerwowy (arteria carotis interna plexus caroticus internus) przedłużenie mózgowia i rdzeń kręgowy; tętnice kręgowe ze splotami nerwowymi; tętnica rdzeniowa przednia; tętnice rdzeniowe tylne; korzenie nerwu dodatkowego (XI); opony (medulla oblongata et medulla spinalis; arteriae vertebrales cum plexus vertebrales; arteria spinalis anterior; arteriae spinales posteriores; radices spinales nn XI; meninges) żyły wypustowe (venae emissariae condylares) nerw podjęzykowy (XII) (nervus hypoglossus) żyła szyjna wewnętrzna; zatoka skalista dolna; nerw językowo-gardłowy (IX); nerw błędny (X); nerw dodatkowy (XI) (vena jugularis interna; sinus petrosus inferior; nervus glossopharyngeus; nervus vagus; nervus accessorius) nerw twarzowy (VII) (nervus facialis)

2 Anatomia topograficzna Czaszka 8 arcus superciliaris os frontale incisura (foramen) supraorbitalis glabella nasion processus zygomaticus ossis frontalis os nasale foramen piriforme concha nasalis inferior processus frontalis maxillae os zygomaticum foramen infraorbitale crista nasalis processus zygomaticus maxillae spina nasalis anterior processus alveolaris maxillae ramus mandibulae maxilla angulus mandibulae corpus mandibulae protuberantia mentalis linea obliqua pars alveolaris mandibulae mandibula foramen mentale tuberculum mentale Ryc Czaszka, widok od przodu. W przy środkowej czę ści górnego brzegu każdego z oczodo łów wi docz ny jest wy raźnie otwór nadoczodołowy (foramen supraorbitale), ina czej wcięcie nadoczodołowe (incisura supraorbitalis) (tab. 8.1). Przy środkowo kość czo łowa wystaje do dołu, two rząc część przy środkową brze gu oczo do łu. Bocznie wyrostek jarzmowy ko ści czo łowej (processus zygomaticus ossis frontalis) wy sta je do do łu, two rząc górno-boczny brzeg oczodołu. Wyrostek ten łączy się z wyrostkiem czołowym kości jarzmowej (processus frontalis ossis zygomatici). Ko ści jarzmowe i nosowe Dolna część brzegu bocznego oczodołu oraz bocz na część brze gu dol ne go oczo do łu utwo rzo ne są przez kość jarz - mową (os zygomaticum). U góry, w okolicy nosowej, parzyste kości nosowe łą - czą się ze so bą w li nii po środkowej oraz z kością czo łową od gó ry. W środku szwu czo łowo-nosowego ( frontonasalis), po wsta łego z połączenia kości nosowych z kością czo łową, znajduje się punkt nasion. Bocz nie każ da kość no so wa łą czy się z wy rost kiem czo łowym każ dej ze szczęk (processus frontalis maxillae). Do do łu znajduje się otwór gruszkowaty (foramen piriforme), du ży otwór w okolicy nosowej, bę dący jednocześ - nie przed nim uj ściem jamy nosowej. Ograniczony jest on od gó ry ko śćmi nosowymi, a bocznie i od dołu obydwiema szczękami. Przez otwór gruszkowaty widoczne są po łączone ze sobą grze bie nie no so we (cri stae na sa les), two rzą ce dol ną część kost nej przegrody nosowej (septum nasi). Za kończone są one od przo du kolcem no so wym przed nim (spi na 23

3 24 nasalis anterior). Wi dać rów nież parzyste mał żowiny nosowe dolne (concha nasalis inferior). Szczęki Część twa rzy między oczodołem a górnymi zębami utworzo na jest przez pa rzy stą kość szczę kę (maxilla). Od gó ry każ da ze szczęk bie rze udział w tworzeniu dolnego i przyśrodkowego brzegu oczodołu. Każda szczęka łączy się bocz nie z ko ścią jarzmową wyrostkiem jarzmowym (processus zygomaticus), natomiast przy środkowo z kością czo łową za po mo cą wyrostka czołowego (processus frontalis). Część dol na każ dej ze szczęk, znajdująca się bocz nie od wej ścia do jamy nosowej, nazywana jest trzonem szczęki (corpus maxillae). Na po wierzch ni przed niej trzo nu szczę ki, tuż po ni żej dolnego brzegu oczodołu, po ło żony jest otwór podoczodołowy (foramen infraorbitale) (tab. 8.1). Do do łu od trzo nu szczęki znajduje się wyrostek zębodo łowy (processus alveolaris), który zawiera zęby. Żuchwa Żuchwa (mandibula) jest naj bar dziej do do łu po ło żoną struk - turą widoczną na przed niej po wierzch ni czasz ki. Składa się ona z trzonu (corpus mandibulae), znajdującego się od przo - du, i ga łęzi (ramus mandibulae) od ty łu. Struktury te łączą się ku ty łowi, two rząc kąt żuchwy (angulus mandibulae). Wszyst kie te czę ści widoczne są w du żym stop niu od przo du. Trzon żu chwy po dzie lo ny jest na dwie czę ści: część dol na to podstawa żuchwy (basis mandibulae); część gór na to część zębodo łowa żuchwy (pars alveo - laris mandibulae). Część zębodołowa żuchwy zawiera zę by, a po ich usu - nięciu podlega resorpcji. Podstawa żuchwy na powierzchni przed niej, w li nii po środ ko wej, w miej scu po łą cze nia dwóch stron żu chwy, po sia da zgru bie nie gu zo wa tość bródkową (protuberantia mentalis). Bocznie od guzowato ści bródkowej znajdują się po obu stro nach nie co unie sio - ne guz ki guzki bródkowe (tuberculum mentale). W po łowie odległo ści między górnym brzegiem czę ści zębodołowej żuchwy a dolnym brzegiem podstawy żuchwy widoczny jest bocznie otwór bródkowy (foramen mentale) (tab. 8.1). W prze dłu że niu za tym otwo rem bie gnie grzbiet kresa skośna (linea obliqua), scho dzą ca od przo du z ga - łęzi żu chwy na trzon żuchwy. Kresa skośna jest miej scem przyczepu mię śni ob ni żających wargę dol ną. Ściana boczna Przy wi do ku od bo ku wi dać ścianę bocz ną czasz ki, czy li boczne czę ści sklepienia czaszki i szkieletu twarzy oraz połowę żu chwy (ryc. 8.19): ko ści two rzące boczną część skle pie nia to kość czo łowa, ciemieniowa, potyliczna, klinowa i skroniowa; ko ści two rzące widoczną część szkie le tu twa rzy to kość nosowa, szczę ka oraz ko ści jarzmowe; żuchwa tworzy widoczną część szczęki dolnej. Część boczna sklepienia czaszki Boczna część sklepienia czaszki od przodu utworzona jest przez kość czo łową. Ku gó rze kość czo łowa łączy się z ko - ścią ciemieniową szwem wieńcowym ( coronalis). Kość ciemieniowa następnie łączy się z ko ścią potyliczną szwem wę głowym ( lambdoidea). W dol nych czę ściach bocz nej po wierzch ni skle pie nia czaszki kość czo łowa łączy się ze skrzydłem większym kości klinowej (ala major ossis sphenoidalis) (ryc. 8.19), któ - re po łączone jest z kością ciemieniową szwem klinowo-ciemie nio wym (su tu ra sphe no pa rie ta lis) oraz z przed nim brzegiem kości skroniowej [łuski przyp. tłum.] szwem kli - nowo-łuskowym ( sphenosquamosa). Miejsce połączenia kości czo łowej, ciemieniowej, klinowej i skroniowej jest określane jako pterion [punkt kra - niometryczny przyp. tłum.]. Złamanie kości czasz ki w tej oko li cy nie sie ze so bą po waż ne kon se kwen cje kli nicz ne. Kość w tej okolicy jest szczególnie cienka i pokrywa przedni po dział tętnicy oponowej środkowej, której uszkodzenie przez złamaną kość skutkuje powstaniem krwiaka nadtwardówkowego. Ostatnim połączeniem w dolnej czę ści powierzchni bocznej sklepienia czaszki jest szew potyliczno-sutkowy ( occipitomastoidea) między kością potyliczną a ko ścią skro - niową [czę ścią sutkową ko ści skroniowej przyp. tłum.]. Kość skroniowa Kość skroniowa (os temporale) jest główną ko ścią two rzą - cą dol ną część ścia ny bocz nej czasz ki (ryc. 8.19). W jej skład wcho dzą: część łuskowa (pars squamosa) wy stępuje w postaci du żej, pła skiej płyt ki, sta no wi przed nią i gór ną część ko ści skro nio wej, bie rze udział w two rze niu bocz nej ściany czaszki i łączy się od przo du ze skrzy dłem większym ko ści klinowej szwem klinowo-łuskowym ( sphenosquamosa) oraz u gó ry z ko ścią ciemieniową szwem łuskowym ( squamosa); z dolnej powierzchni czę ści łuskowej ko ści skroniowej do przodu wystaje wyrostek jarzmowy (processus zygomaticus), któ ry po czątkowo zwrócony jest bocznie, a następnie zagina się do przo du, łącząc się z wyrostkiem skroniowym kości jarzmowej (processus temporalis ossis zygomatici), two rzy łuk jarzmowy (arcus zygomaticus); nieco poniżej nasady wyrostka jarzmowego znajduje się część bę ben ko wa ko ści skro nio wej (pars tym pa ni ca ossis temporalis), w ob rębie której widoczny jest otwór

4 Anatomia topograficzna Czaszka 8 sphenoparietalis coronalis sphenosquamosa squamosa pars squamosa ossis temporalis pterion os parietale os frontale parietomastoidea ala major ossis sphenoidalis foramen zygomaticotemporale (na powierzchni skroniowej kości jarzmowej) lambdoidea os lacrimale os nasale foramen zygomaticofaciale os zygomaticum maxilla asterion os occipitale occipitomastoidea pars mastoidea ossis temporalis processus mastoideus pars alveolaris mandibulae foramen mentale pars tympanica ossis temporalis processus styloideus processus condylaris angulus mandibulae corpus mandibulae processus temporalis ossis zygomatici ramus mandibulae processus zygomaticus ossis temporalis processus coronoideus Ryc Powierzchnia boczna czaszki. słuchowy zewnętrzny (porus acusticus externus), pro - wa dzą cy do ka na łu słu cho we go ze wnętrz ne go (me - atus acusticus externus); część skalisto-sutkowa do celów opisowych zwykle podzielona jest na część skalistą (pars petrosa) i część sutkową (pars mastoidea). Część sut ko wa jest naj bar dziej do ty łu po ło żoną czę ścią ko ści skro nio wej i tyl ko ona z czę ści skalisto-sutkowej jest widoczna na powierzchni bocznej czaszki. Ku przodowi przechodzi w część łuskową, od gó ry łączy się z ko ścią cie - mieniową szwem ciemieniowo-sutkowym ( parietomastoidea), a od ty łu z ko ścią potyliczną szwem potyliczno- -sutkowym ( occipitomastoidea). Te dwa szwy prze - chodzą jeden w drugi, a szew ciemieniowo-sutkowy przechodzi w szew łuskowy. U do łu z brzegu dolnego czę ści sutkowej kości skroniowej wystaje wydatny kostny wyrostek wyrostek sutkowaty (processus mastoideus). Stanowi on miejsce przyczepu dla kilku mię śni. 25

5 26 Przy środkowo od wyrostka sutkowatego wystaje z brzegu dolnego kości skroniowej wyrostek rylcowaty (processus styloideus). Widoczne czę ści kośćca twarzy Ko ści trzewioczaszki (viscerocranium) wi docz ne na bocz - nej po wierzch ni czasz ki to: kość no so wa, szczę ka i kość jarzmowa (ryc. 8.19): kość nosowa (os nasale) znajduje się od przo du; szczęka (maxilla) wraz z wy rost kiem zębodołowym, zawierającym zęby, łączy się od przo du z ko ścią nosową; od góry uczestniczy w tworzeniu dolnej i przyśrodkowej czę ści brze gu oczo do łu; przy środkowo jej wyrostek czo łowy łączy się z ko ścią czo łową, bocz nie jej wy ro - stek jarzmowy łączy się z ko ścią jarzmową; kość jarzmowa (os zygomaticum), nieregularna w kształ - cie, z za okrągloną powierzchnią bocz ną, two rzy wy nio - słość policzka, stanowi centralną część tej po wierzch ni czasz ki przy środkowo uczestniczy w tworzeniu dolnej czę ści brze gu oczo do łu po przez po łączenie z wyrostkiem jarzmowym szczęki; u góry jej wyrostek czołowy łączy się z wyrostkiem jarzmowym kości czo łowej, tworząc bocz ny brzeg oczo do łu; bocz nie wy raźnie widoczny jest wy sta ją cy do ty łu, poziomo ustawiony wyrostek skroniowy, połączony z wyrostkiem jarzmowym kości skroniowej i tworzący z nim łuk jarzmowy. Na powierzchni bocznej kości jarzmowej zwykle znajduje się nie wiel ki otwór otwór jarzmowo-twarzowy (fora men zy go ma ti co fa cia le) (tab. 8.1). Otwór jarz mo wo - -skro nio wy (fo ra men zy go ma ti co tem po ra le) jest obec ny na przy środkowej, głęboko poło żonej powierzchni kości. Żuchwa Ostatnia struktura kostna widoczna na powierzchni bocznej czaszki to żuchwa (mandibula). Od do łu w przed niej czę ści znajduje się trzon żuchwy (corpus mandibulae), a do ty łu ga - łąź żuchwy (ramus mandibulae) i kąt, w któ rym dol ny brzeg żuchwy przechodzi w tylny brzeg gałę zi (ryc. 8.19). Zęby osadzone są w czę ści zębodołowej żuchwy (pars alveolaris mandibulae), a po ni żej widoczna jest guzowatość bródkowa. Na bocznej powierzchni trzonu znajduje się otwór bród - kowy (foramen mentale), a w gór nej czę ści ga łęzi skierowane ku górze wyrostki: wyrostek kłykciowy (processus condylaris) i wyrostek dziobiasty (processus coronoideus). Wyrostek kłykciowy bierze udział w po łączeniu żuchwy z ko ścią skroniową, a wyrostek dziobiasty stanowi miejsce przyczepu dla mię śnia skroniowego. Ściana tyl na Na powierzchni tylnej czaszki widoczne są: kość potyliczna, ko ści ciemieniowe i kości skroniowe. Kość potyliczna Po ło żona centralnie część łuskowa kości potylicznej (pars squamosa ossis occipitalis) stanowi główną strukturę kost ną na po wierzch ni tyl nej czasz ki (ryc. 8.20). Łączy się ona u gó - ry z parzystą ko ścią ciemieniową szwem wę głowym ( lambdoidea), a bocz nie z ko ścią skroniową szwem potyliczno-sutkowym ( occipitomastoidea). Wzdłuż szwu wę - głowego można czasem zaobserwować niewielkie wysepki kostne ko ści szwów (ossa lia). Na ko ści potylicznej (os occipitale) wi docz nych jest kil ka kostnych punktów orientacyjnych. W linii pośrodkowej znajduje się wyniosłość guzowatość potyliczna zewnętrzna (protuberantia occipitalis externa), od któ rej roz ciągają się bocz - nie zakrzywione linie kresy karkowe górne (lineae nuchales superiores). Najbardziej wyraźnym punktem na guzowatości potylicznej zewnętrznej jest inion [punkt kraniometryczny przyp. tłum.]. Ok. 2,5 cm po ni żej kres kar ko wych gór nych roz - ciągają się dwie dodatkowe linie kresy karkowe dolne (lineae nuchales inferiores), zakrzywione ku bokowi. Ku dołowi od guzowatości potylicznej zewnętrznej schodzi grzebień po - tyliczny zewnętrzny (crista occipitalis externa). Ko ści skroniowe Na powierzchni tylnej czaszki widoczne są bocz nie ko ści skroniowe ze swymi najbardziej charakterystycznymi struktu ra mi wy rost ka mi sut ko wa ty mi (ryc. 8.20). Na dol no - -przy środkowym brzegu każdego z wyrostków sutkowatych znajduje się wcięcie sutkowe (incisura mastoidea), któ re jest miejscem przyczepu brzuśca tylnego mię śnia dwubrzuścowego (venter posterior musculi digastrici). Ściana gór na Na powierzchni górnej czaszki widoczna jest kość czo łowa, ko ści ciemieniowe i kość po ty licz na (ryc. 8.21). Ko ści te tworzą część gór ną pokrywy czaszki sklepienie (calvaria). W kie run ku od przo du ku ty łowi leżą kolejno: nieparzysta kość czo łowa, która łączy się z parzystymi ko śćmi ciemieniowymi szwem wieńcowym ( coronalis); dwie ko ści ciemieniowe, które łączą się ze so bą w li nii po środkowej szwem strzałkowym ( sagittalis); ko ści ciemieniowe, łączące się z nieparzystą ko ścią po - tyliczną szwem wę głowym ( lambdoidea). Na po łą cze niu szwu strzał ko we go z wień co wym le ży punkt breg ma, a na po łą cze niu szwu strzał ko we go z wę - gło wym punkt lambda. Na powierzchni górnej czaszki widoczny jest jeden otwór, któ ry mo że być pa rzy sty le ży on w czę ści tyl nej na każdej z kości cie mie nio wych nie co bocz nie od szwu strzał - kowego i jest określany mianem otworu ciemieniowego (foramen parietale) (ryc. 8.21).