Wp³yw palenia tytoniu na rozwój dziecka i jego stan zdrowotny

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Iwona PIROGOWICZ 1 ucja JONIEC 2 Wojciech GUZIKOWSKI 3 El bieta GWIAZDA 4 Wp³yw palenia tytoniu na rozwój dziecka i jego stan zdrowotny Influence of smoking cigarettes on the development of the child and its health condition 1 Katedra i Zak³ad Medycyny Rodzinnej, Akademia Medyczna we Wroc³awiu Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Andrzej Steciwko 2 Wydzia³ Zdrowia Publicznego Dziekan: Prof. dr hab. n. med. Bernard Banaszek 3 Instytut Po³o nictwa, Pañstwowa Medyczna Wy sza Szko³a Zawodowa w Opolu Dyrektor: Dr n. med. Wojciech Guzikowski 4 Indywidualny Tok Studiów przy Katedrze i Zak³adzie Medycyny Rodzinnej, Akademia Medyczna we Wroc³awiu Opiekun ITS: Dr n. med. Iwona Pirogowicz Dodatkowe s³owa kluczowe: bierne palenia dzieci zdrowie Additional key words: passive smoking children health W spo³eczeñstwie polskim pali papierosy 35,5% ludnoœci oraz a 20% ciê arnych. Wp³yw, jaki ma tzw. bierne palenie na p³ody i dzieci, jest o wiele wiêkszy ni na aktywne ch doros³ych. Celem pracy by³o zbadanie zale noœci pomiêdzy biernym paleniem przez dzieci w wieku przedszkolnym a stanem ich zdrowia. Badania przeprowadzono za pomoc¹ 100 anonimowych ankiet wœród rodziców dzieci z opolskich przedszkoli. Otrzymaliœmy nastêpuj¹ce wyniki: pal¹ce papierosy osoby mieszka- ³y w blisko po³owie badanych rodzin (44%), najwiêksz¹ grup¹ palaczy byli rodzice (80,5%). Najczêœciej (43,3%) w badanych domach wypalanych by³o 20 dziennie. 40,9% badanych pali³o g³ownie na zewn¹trz, na balkonie, ponad po³owa natomiast w ró - nych pomieszczeniach w domu. Wiêkszoœæ rodziców dobrze postrzega³a zdrowie swoich dzieci. Natomiast wiêcej rodziców ch ni niech kondycjê zdrowotn¹ swego dziecka oceni³o jako z³¹ (11,4% vs. 1,8%). Na pytanie, jak czêsto choruj¹ ich dzieci, zarówno jak i nie najczêœciej odpowiadali, e 1-3 razy w. Czêstsze zachorowania dotyczy³y w wiêkszoœci dzieci palaczy i by³y to g³ównie choroby uk³adu oddechowego. Czêstoœæ antybiotykoterapii by³a czêstsza u dzieci osób ch ni niech. Zwi¹zek pomiêdzy stanem zdrowia dziecka a paleniem potwierdzi³o a 90% rodziców. Zaprzecza temu 10% badanych i wszystkie te osoby s¹ palaczami. Wskazuje to na wiêksz¹ potrzebê edukacji rodziców i dzieci w zakresie szkodliwoœci skutków biernego palenia tytoniu. 35.5% of polish society is active smokers and as many as 20% of pregnant women. Influence of passive smoking on fetuses and children is bigger than active smoking on adults. The aim of this scrutiny was to develop relationship between preschool children passive smoking and their health condition. Research was made with the use of 100 anonymous questionnaires among parents of children from nursery schools in Opole. We received the following results: active smokers lived in almost half of examined families (44%), the most numerous group of smokers was parents (80.5%). The most often (43.3%) children were exposed on 20 cigarettes per day. 40.9% parents smoked outside, on the balcony, however the rest of them inside, in various rooms of the house. Most of parents thought that the health condition of their children was good, but more smokers than non-smokers estimated it as bad (11.4% vs. 1.8%). To the question how often are their children sick the most parents in both groups answered that 1-3 times per year. Most frequent illnesses concerned children of smokers and it was mainly respiratory tract diseases. Antibiotics intake was more often among children of smokers than non-smokers. Relationship between their children health condition and cigarette smoking confirmed 90% of parents. Denied it 10% and all of them were smokers. It indicates the need of better education of both, parents and children, in the field of harmful effects of passive smoking on health. Adres do korespondencji: Dr n. med. Iwona Pirogowicz Katedra i Zak³ad Medycyny Rodzinnej Akademia Medyczna ul. Syrokomli Wroc³aw, Tel.:/Fax: (+71) iwapir@wp.pl Wstêp Rozpowszechnienie na³ogu palenia tytoniu w spo³eczeñstwie polskim jest bardzo du e, dotyczy bowiem 35,3% ludnoœci. Wi¹- ¹cym siê z tym faktem bardzo istotnym problemem jest ci¹gle wysoki odsetek ch ciê arnych 20% [12], a jak wynika z obserwacji klinicznych wówczas ryzyko zgonu noworodka jest o 40% wy sze w czasie porodu i o 20% wy sze w okresie oko³oporodowym [5]. U doros³ych palenie jest przyczyn¹ trzech g³ównych grup schorzeñ: uk³adu kr¹- enia, nowotworów (jamy ustnej, gard³a, prze³yku, krtani, p³uc, trzustki, szyjki macicy, nerki) i przewlek³ych nieswoistych schorzeñ uk³adu oddechowego [5]. U dzieci, zw³aszcza najm³odszych, spektrum zagro- eñ, jakie stwarza dym papierosowy, jest znacznie wiêksze [15]. 427

2 Noworodki eksponowane na dym tytoniowy z yciu p³odowym rosn¹ zdecydowanie wolniej ni dzieci matek niech (s¹ w ci¹g³ej lub okresowej hipoksji) i rodz¹ siê z mniejsz¹ o gramów ni w prawid³owej ci¹ y mas¹ cia³a [2,15]. Je eli kobieta ciê arna pali papierosy lub przebywa w œrodowisku dymu tytoniowego, p³ód znajduje siê w stanie przewlek³ego niedotlenienia i niedo ywienia i otrzymuje w tej sytuacji 25% tlenu mniej. Wynika to z m. in. z unieczynnienia pewnego odsetka hemoglobiny przez tlenek wêgla (trwa³e wi¹zanie w karboksyhemoglobinê), inaktywacji enzymów, skurczu naczyñ spowodowanego przez nikotynê, zmniejszaj¹cego przep³yw krwi przez ³o ysko oraz mniejszego apetytu ciê arnej. Mog¹ wyst¹piæ u p³odu zaburzenia w uk³adzie sercowo - naczyniowym, wzrasta ponadto ryzyko oko³ourodzeniowej œmierci noworodka, która u palaczek jest œrednio o 27% wiêksza. Organizm dziecka w ³onie matki rozwija siê wolniej dziecko rodzi siê s³absze, a w yciu doros³ym czêœciej choruje na cukrzycê, astmê, oskrzeli, choroby uk³adu kr¹ enia i nadciœnienie [3,7,13,18,19]. Ciê arne eksponowane na dym tytoniowy maj¹ wiêcej komplikacji zwi¹zanych z przebiegiem ci¹ y i porodem. S¹ to: porody przedwczesne (odpowiedzialne za 80% umieralnoœci oko³oporodowej), krwawienia z dróg rodnych, ³o ysko przoduj¹ce, przedwczesne odklejenie ³o yska lub pêkniêcie b³on p³odowych oraz ci¹ e pozamaciczne [1]. Wynikaj¹ce z porodów przedwczesnych wczeœniactwo wi¹ e siê z bardzo licznymi problemami klinicznymi. Noworodek przedwczeœnie urodzony ma niedojrza³e funkcje wielu narz¹dów, ale problemy oddechowe wysuwaj¹ siê na plan pierwszy, powoduj¹c bezpoœrednie zagro enie ycia [9]. Najczêstszymi s¹ zespó³ zaburzeñ oddychania, bezdechy i dysplazja oskrzelowo-p³ucna (odleg³e powik³anie u noworodków leczonych wentylacj¹ mechaniczn¹). Zwiêkszone jest tak e ryzyko zespo³u nag³ej œmierci ³ó eczkowej [6,8]. Do innych schorzeñ zaliczymy zaburzenia neurologiczne (w postaci uszkodzenia niedotlenieniowo niedokrwiennego), niewydolnoœæ kr¹ enia, niedokrwistoœæ, osteopeniê, niedobory masy cia- ³a i wzrostu, retinopatiê wczeœniacz¹ (jako powik³anie tlenoterapii), martwicze jelit (niedotlenienie fragmentu jelita cienkiego), problemy ywieniowe i inne [9,11]. Najbardziej negatywnie na rozwój p³odu wp³ywa palenie w ostatnich 2 miesi¹cach ci¹ y (zwiêksza ryzyko niskiej masy urodzeniowej, wczeœniactwa, krwawieñ lub urodzenia martwego p³odu). Palenie w pierwszej po³owie ci¹ y stwarza nieco inne zagro enia. Mog¹ pojawiæ siê wady wrodzone i np. ma³og³owie. Zwiêkszenie ryzyka tych defektów u dzieci ch matek wynosi ponad 20%. Nale y pamiêtaæ, e palenie bierne w takim samym stopniu jak palenie czynne negatywnie wp³ywa na p³ód, doprowadzaj¹c do tych samych powik³añ [6,18,19,20]. Oko³o 45% osób w wieku do 15 ycia jest nara onych na wdychanie dymu tytoniowego w œrodowisku domowym. Powoduje to czêstsze wystêpowanie nieswoistych objawów ze strony uk³adu oddechowego, takich jak kaszel, chrypka, katar, ,50% czêœciej obserwuje siê przerost migda³ków podniebiennych i migda³ka gard³owego. Ekspozycja na dym tytoniowy zarówno w yciu p³odowym, jak i pozamacicznym powoduje zaburzenia funkcji uk³adu odpornoœciowego i wiêksz¹ podatnoœæ na infekcje [17, 20,21]. Istniej¹ doniesienia o zale noœci pomiêdzy ekspozycj¹ na dym tytoniowy a ujawnieniem siê alergii, w tym astmy. Istniej¹ca ju nadreaktywnoœæ dróg oddechowych ulega u biernych palaczy zaostrzeniu [16,20]. Palenie bierne i czynne dzieci niew¹tpliwie powoduje równie wzrost czêstoœci zaburzeñ emocji i zachowania. W porównaniu z dzieæmi rodziców niech, dzieci palaczy osi¹gaj¹ gorsze wyniki w szkole. Gorzej wypadaj¹ w testach funkcji poznawczych, dotycz¹cych w szczególnoœci mowy i przetwarzania us³yszanych informacji. Maj¹ wiêcej problemów zwi¹zanych z zachowaniem, np. cierpi¹ na zaburzenia zachowania, zespó³ nadaktywnoœci, zmniejszenie kresu d³ugoœci koncentracji [23]. 14,60% 3,90% rodzice dziadkowie pal¹ce rodzeñstwo Rycina 1 Grupy ch papierosy domowników. The groups of smoking household members ,80% 4,50% 43,30% okazjonalnie 1-2 papierosy 5-10 Rycina 2 Iloœæ codziennie wypalanych w domach przedszkolaków. The amount of daily smoked cigarettes in children' homes. oko³o 20 powy ej 2 paczek Celem pracy by³o zdiagnozowanie problemu zale noœci pomiêdzy biernym paleniem przez dzieci w wieku przedszkolnym w œrodowisku domowym a stanem ich zdrowia. Badanie mia³o potwierdziæ b¹dÿ wykluczyæ negatywny wp³yw palenia przez domowników na zachorowalnoœæ ich dzieci, g³ównie na choroby uk³adu oddechowego. Materia³ i metody Grupê badanych stanowili rodzice dzieci w wieku przedszkolnym (2,5-6 lat) uczêszczaj¹cych do trzech przedszkoli na terenie miasta Opola. Badania przeprowadzono za pomoc¹ anonimowej ankiety wed³ug w³asnego opracowania. Kwestionariusz zawiera³ 13 pytañ zamkniêtych i pó³otwartych. Pytania dotyczy³y stanu zdrowia dzieci (czêstoœci i nasilenia zachorowañ), warunków mieszkaniowych rodzin oraz palenia w domu. Ankietê rozprowadzono w iloœci 150 egzemplarzy. Zwrotnoœæ wynios³a 100 egzemplarzy. Wyniki Badani na pytanie, czy w ich domach mieszkaj¹ osoby pal¹ce, w 56% odpowie- 428 I. Pirogowicz i wsp.

3 dzieli przecz¹co, natomiast 44% przyzna- ³a, e w œrodowisku domowym dzieci mieszkaj¹ palacze tytoniu stwarzaj¹c sytuacjê biernego palenia. Najwiêksz¹ grupê ch papierosy w badanej grupie stanowili rodzice 80,5% (rycina 1). W 19 domach (53,7%) pali³ jeden rodzic, najczêœciej ojciec, a w 16 (46,3%) dwoje rodziców. Dziadkowie zamieszkuj¹cy z przedszkolakami stanowili 15,6% ch domowników, a pal¹ce rodzeñstwo 3,9% (rycina 1). Wœród ch tytoñ w trzech domach (6,8%) pali³o siê okazjonalnie, w dwóch (4,5%) wypalanych by³o 1-2 papierosy dziennie. Dziesiêæ rodzin (22,7%) poda³o, e wypala³o 10 ka dego dnia i równie dziesiêæ (22,7%), e wypala³o powy ej 2 paczek dziennie. Dzieci z 19 rodzin, co stanowi³o prawie po³owê badanych domostw (43,3%), by³y nara one na wdychanie dymu tytoniowego z 20 ka dego dnia (rycina 2). Najczêœciej w rodzinach przedszkolaków wypalanych by³o 20 dziennie, przy czym iloœæ ta przypada³a g³ównie tylko na jednego pal¹cego (52,7%). Dwoje rodziców ch 20 dziennie stanowi³o 42,1%, a trzy osoby pal¹ce 5,2%. Pal¹cych rodziców poproszono o wskazanie miejsca, gdzie najczêœciej pali siê papierosy. Najwiêcej, bo 40,9% odpowiedzia³o, e na zewn¹trz, na balkonie, dla 27,3% g³ównym miejscem palenia by³a kuchnia ale tak e ³azienka (15,9%), pokój (13,6%) czy jak wskaza³o 2,3% ankietowanych wskaza³o inne miejsce, np. kot³owniê (rycina 3). W ankiecie poruszono temat warunków mieszkaniowych badanych rodzin. Pytano o metra i liczbê osób zamieszkuj¹cych tê powierzchniê. Najwiêcej badanych (64%) poda³o, e zamieszkuje domek z ogródkiem. Jedna czwarta rodzin (23%) zajmuje ma³e mieszkania, tj. do 60 m 2, a 13% mieszkania o powierzchni powy ej 60 m 2. Wysoki procent w przedziale domek z ogródkiem nale y wi¹zaæ z faktem, e przedszkola, w których przeprowadzono badania, znajduj¹ siê na obrze ach miasta, gdzie liczba domków jednorodzinnych jest du a. Ma³e mieszkania (do 60 m 2 ) zajmuj¹ g³ównie 4-osobowe rodziny, w których w 50% obecne s¹ osoby pal¹ce. W mieszkaniach o powierzchni powy ej 60 m 2 przewa aj¹ rodziny 3-osobowe, stanowi¹ce niemal po³owê ankietowanych z tej podgrupy (46,2%). W 83,3% mieszkania te zajmowane s¹ równie przez palaczy. Domki z ogródkiem najczêœciej s¹ zamieszkiwane przez rodziny 4-osobowe (34,4%). W przewa aj¹cej wiêkszoœci (72,2%) s¹ to domy, w których nie ma palaczy. Ankietowanych zapytano o zdrowie ich dzieci. Pytania dotyczy³y zapadalnoœci na konkretne jednostki chorobowe, czêstoœci zachorowañ, oceny stanu zdrowia dzieci. Wiêkszoœæ rodziców dobrze postrzega³a zdrowie swoich dzieci ( w 43,1%, a nie w 51,8%). Wiêcej rodziców niech ni ch kondycjê zdrowotn¹ swego dziecka oceni³o jako bardzo dobr¹ ,90% 27,30% 15,90% 13,60% 2,30% na zewn¹trz (na balkonie) Rycina 3 Miejsca, gdzie najczêœciej pali siê papierosy. Places where cigarettes are usually smoked ,70% 27,30% w kuchni w ³azience w pokoju inne 5 43,10% 10,70% 18,20% bardzo dobrze dobrze œrednio Ÿle Rycina 4 Ocena stanu zdrowia dziecka przez rodziców niech i ch papierosy. Assessment of child health condition by smoking and non-smoking parents ,40% 37,50% 36,30% 1-3 razy do 25% 4-6 razy do 12,50% 22,80% 7-10 razy do tak czêsto, e nie potrafiê policzyæ Rycina 5 Czêstoœæ zachorowañ dzieci rodziców niech i ch tytoñ. Frequency of illnesses among children of smoking and non-smoking parents. 4,50% w ogóle nie choruje nie nie (35,7% vs. 27,3%). 11,4% ankietowanych palaczy Ÿle postrzega³o zdrowie swego dziecka, wœród niech by³o to 1,8% (rycina 4). Na pytanie, jak czêsto choruj¹ ich dzieci, zarówno jak i nie najczê- 429

4 ,70% 29,10% 33,30% nie yt nosa gard³a 12,10% 18,80% oskrzeli 3% 12,50% ucha 4,20% 3% 1,50% 2,10% krtani nie choruje nie Rycina 6 Zapadalnoœæ na poszczególne jednostki chorobowe dzieci nara onych i nienara onych na bierne palenie. Frequency of various diseases in children exposed and non-exposed in passive smoking ,50% 45,50% 16,20% 1,70% 13,60% 6,80% 1-3 razy w 4-6 razy w 7-10 razy w przy ka dym zachorow aniu 19,60% nie przyjmuje antybiotyków Rycina 7 Czêstotliwoœæ przyjmowania antybiotyków przez dzieci w rodzinach niech i ch tytoñ. Frequency of antibiotics intake among children of smoking and non-smoking families. nie œciej odpowiadali, e 1-3 razy w ci¹gu, przy czym nie odpowiadali tak nieco czêœciej (o 10%). W przedziale 7-10 zachorowañ w ci¹gu dwa razy mniej infekcji zanotowano u dzieci rodziców niech 12,5%, ni ch 22,8%. OdpowiedŸ tak czêsto, e nie potrafiê ju policzyæ u niech rodziców odnotowano jeden raz (1,8%) u dziecka obci¹ onego alergi¹, natomiast odpowiedzia³o twierdz¹co 11,4% rodziców ch papierosy (rycina 5). Porównano wynik tego pytania z wczeœniejszymi pytaniami o kondycjê zdrowotn¹ ich dziecka. Zauwa ono, e dzieci ch rodziców dobrze oceniaj¹cych zdrowie swych pociech choruj¹ czêœciej; s¹ to g³ównie zachorowania 7-10 razy do. Dzieci z rodzin zajmuj¹cych ma³e mieszkania choruj¹ œrednio 4-6 razy do. Dzieci z mieszkañ o metra u powy ej 60 m 2 choruj¹ czêœciej, zwykle 7-10 razy do. Dzieci mieszkaj¹ce w domkach z ogródkiem ulegaj¹ infekcjom najrzadziej 1-3 razy w skali. Ankietowani pytani o najczêœciej wystêpuj¹ce jednostki chorobowe u ich dzieci przyznawali, e s¹ to choroby uk³adu oddechowego. Zarówno, jak i nie wskazywali g³ównie na nie yt nosa (29,1% vs. 57,7%) oraz gard³a ( 33,3%, nie 22,7%). U dzieci rodziców ch oskrzeli (18,8%), ucha (12,5%) i krtani (4,2%) wystêpowa³o czêœciej ni u dzieci nie nara anych na bierne palenie ( oskrzeli 12,1%, ucha 3%, krtani 3%). Dok³adne dane przedstawiono na rycinie 6. Rodzice odpowiadali na pytanie, kiedy z powodu choroby chodz¹ z dzieckiem do lekarza. W obu grupach wizyty u lekarza wi¹za³y siê najczêœciej z wyst¹pieniem tylko podwy szonej temperatury cia³a (po 41% w obu grupach). Pal¹cy papierosy rodzice nieco czêœciej ni nie odwiedzaj¹ lekarza w przypadku ka dego zachorowania (36,4% vs. 32,4%), g³ównie zaœ z powodu zapalenia oskrzeli (w 43,8%), a w dalszej kolejnoœci z powodu zapalenia b³ony œluzowej gard³a (25%), zapalenia ucha (18,7%) i nie ytu nosa (12,5%). Dzieci wolne od dymu tytoniowego w domu ka dorazowo odwiedzaj¹ lekarza najczêœciej z powodu nie ytu nosa (w 50%), rzadziej z powodu zapalenia b³ony œluzowej gard³a (27,8%) oraz zapalenia oskrzeli (22,2%). 25% rodziców nie ch rezygnowa³o z wizyty u lekarza, decyduj¹c siê leczyæ dzieci domowymi sposobami, i by³o o ok. 7 % wiêcej ni rodziców ch tytoñ. Rodzice natomiast czêœciej ni nie decydowali siê na wizytê domow¹ lekarza (4,5% vs. 1,6%). Leczenie chorób niejednokrotnie wi¹ e siê z za ywaniem antybiotyków. W odpowiedzi na pytanie o czêstotliwoœæ antybiotykoterapii w obydwu grupach badanych przewa a³a odpowiedÿ optuj¹ca za najmniejsz¹ czêstoœci¹, tj. 1-3 razy do (nie 62,5%, 45,5%). Najwiêksz¹ ró nicê zaobserwowano w zakresie 7-10 razy na rok: wœród niech dotyczy³o to 1,7% rodzin, a w rodzinach palaczy 13,6%. Grupa dzieci, która w ogóle nie musi za ywaæ antybiotyków, w rodzinach niech wynios³a 19,6%, mniej natomiast w rodzinach ch papierosy - 11,4%. Nale y wi¹zaæ to z faktem, e dzieci rodziców niech zapadaj¹ na ³agodniejsze infekcje, np. nie yt nosa. U dzieci biernych palaczy ka de zachorowanie koñczy siê antybiotykiem w 6,8% przypadków, u niech takiego zjawiska nie odnotowano. Ilustruje to rycina 7. Wa nym aspektem dotycz¹cym zdrowia dzieci i odpornoœci na infekcje jest iloœæ czasu, jaki dziecko spêdza codziennie na œwie- ym powietrzu. Najwiêcej dzieci przebywa na œwie ym powietrzu do 1 godziny dziennie (31,2% wszystkich dzieci). Mniej spêdza na nim 2 do 3 godzin (27,5%), 10,1% robi to nie wiêcej ni przez 20 min w ci¹gu dnia, a 8,3% w ch³odne dni w ogóle nie wychodzi na wolne powietrze. 22,9% ankietowanych nie potrafi tego czasu okreœliæ. Porównuj¹c wyniki badañ zaobserwowano zale noœæ pomiêdzy iloœci¹ czasu przebywania na œwie ym powietrzu, a ich zachorowalnoœci¹. Zauwa ono, e najwiêcej choruj¹ dzieci, które na œwie ym powietrzu przebywaj¹ zaledwie do 20 min (10,1%) i zwykle s¹ to mieszkañcy domów, gdzie pali siê papierosy (80%). Na koniec ankietowanych zapytano o zale noœæ pomiêdzy paleniem w domu a stanem zdrowotnym dzieci w nim zamieszkuj¹cych. Zwi¹zek taki potwierdza a 90% rodziców, zarówno ch jak i niech. Zaprzecza temu 10% badanych i wszystkie te osoby s¹ palaczami. Dyskusja Ekspozycja na dym tytoniowy w œrodowisku domowym jest przedmiotem wielu badañ i analiz, tak e w grupie najm³odszych, uczêszczaj¹cych do przedszkoli dzieci. Badania ankietowe o podobnej tematyce przeprowadzili Bielska i O³dak wœród 311 matek przedszkolaków z Bia³egostoku. Celem pracy by³o zbadanie wp³ywu biernego palenia na czêstoœæ infekcji dróg oddechowych ich dzieci. Wed³ug autorów po³owa 3-latków by³a nara ona na dym papierosowy w œrodowisku domowym, a dalsze 20% tak e poza domem, np. w samochodzie, kawiarniach, u s¹siadów. Pokrywa 430 I. Pirogowicz i wsp.

5 siê to z czêstoœci¹ ekspozycji opolskich przedszkolaków. Natomiast nie znaleÿli zwi¹zku pomiêdzy biernym paleniem a czêstoœci¹ infekcji dróg oddechowych, za co wed³ug badaczy móg³ byæ odpowiedzialny fakt, e czêœæ rodziców stara- ³a siê nie paliæ w obecnoœci potomków [4]. Zaprzeczeniem skutecznoœci palenia na, zewn¹trz jako ochrony najm³odszych (o czym przekonana jest tak e oko³o po³owa ankietowanych naszej pracy) mog³yby byæ badania przeprowadzone przez Rumcheva i wsp., którzy dowiedli, e nie ma istotnie statystycznej ró nicy pomiêdzy stê eniem nikotyny w powietrzu domów, w których doroœli pal¹ w œrodku i na zewn¹trz. By³a natomiast znacz¹ca ró nica pomiêdzy domami wolnymi od dymu tytoniowego a domami, których domownicy palili na zewn¹trz [22]. Nilsson i wsp. przeprowadzili badania nad zale noœci¹ czêstoœci antybiotykoterapii a ekspozycj¹ na dym tytoniowy. Na podstawie analizy 8700 kwestionariuszy wype³nionych przez rodziców 4-letnich dzieci dowiedli, e istnieje pomiêdzy nimi statystyczna zale noœæ. Jest to zbie ne z wynikami naszej pracy [14]. Œwiadomoœæ rodziców, co do szkodliwego wp³ywu biernego palenia tytoniu jest du a, wed³ug naszych badañ ma j¹ 90% badanych. Jest jednak ró nica pomiêdzy osobami mi a niemi papierosy. Johansson i wsp. w swoich badaniach na 300 rodzicach dzieci uczêszczaj¹cych do szwedzkich przedszkoli wykazali, e rodzice papierosy byli w mniejszym stopniu ni nie œwiadomi wp³ywu dymu tytoniowego na zdrowie ich dzieci, byli ponadto bardziej niechêtni programom profilaktycznym przeciw nikotynizmowi [10]. Podobne wyniki otrzymaliœmy w naszych badaniach wszyscy rodzice nieœwiadomi negatywnych skutków zdrowotnych dymu tytoniowego byli aktywnymi palaczami. Wnioski 1. Ponad 40% dzieci w wieku przedszkolnym jest nara ona na dym tytoniowy w œrodowisku domowym. 2. Osobami mi czynnie w œrodowisku dzieci nara aj¹c je na bierne palenie s¹ przede wszystkim ich rodzice. 3. Wykazano, e istotnie czêœciej i powa niej choruj¹ dzieci eksponowane w œrodowisku domowym na dym tytoniowy ni dzieci bez tego nara enia. 4. Rodzice w wiêkszoœci maj¹ œwiadomoœæ niekorzystnego wp³ywu biernego palenia na zdrowie ich dzieci, ale mimo to nie zaprzestaj¹ na³ogu. 5. Widzimy koniecznoœæ ci¹g³ej edukacji prozdrowotnej ca³ego spo³eczeñstwa z wiod¹c¹ rol¹ œrodowiska medycznego, jako tego które ma dostêp do pacjentów jak i posiada w³aœciw¹ wiedzê. Piœmiennictwo 1. Alexander J., Levy V.: Opieka przedporodowa. Wydawnictwo PZWL, Warszawa, Bartkowiak Z.: Szkodliwoœæ biernego palenia tytoniu. Tytoñ a zdrowie i sprawnoœæ fizyczna, (red.) E. Preisler, Wydawnictwo Ró d karz, Poznañ Beck W.: Po³o nictwo i ginekologia. Urban& Partner, Wroc³aw, Bielska D., O³dak E.: Exposure to tobacco smoke among three years old children in Bia³ystok and its influence on occurrence of respiratory tract diseases. Przegl. Lek. 2004, 61, Czupryna A., PoŸdzioch S.: Zdrowie Publiczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Kraków Dworkin P. Pediatria. Wydawnictwo Urban & Partner, Wroc³aw, Florek E., Rybakowski., Karkuciñska M. et al.: Ocena œwiadomoœci szkodliwoœci i zdrowotnych nastêpstw palenia tytoniu wœród kobiet ciê arnych. [W:] Tytoñ a zdrowie. Choroby odtytoniowe. (red.) E. Florek, W. Piekoszewski. Akademia Medyczna im Karola Marcinkowskiego, Poznañ, 2003, Gryczyñska D., Zakrzewska A.: Badania nad wp³ywem biernego palenia na stan górnych dróg oddechowych oraz wystêpowanie zaka eñ ucha i zatok u dzieci. Przegl. Pediatr. 2000, 30, Helwich E.: Wczeœniak. Wydawnictwo PZWL, Warszawa Johansson A., Hermansson G., Ludvigsson J.: Parents' attitudes to children's tobacco smoke exposure and how the issue is handled in health care. J. Pediatr. Health Care. 2004, 18, Kornacka K.: Noworodek przedwczeœnie urodzonypierwsze lata ycia. Wydawnictwo PZWL, Warszawa, Kulik B., Latalski M.: Zdrowie Publiczne. Wydawnictwo Czelej, Lublin, Mauer D., Meuer Ch.: Œwiat noworodka. Wydawnictwo PWN, Warszawa, Nilsson P., Köhler M., Ostergren P.O. et al.: Children exposed to environmental smoking have a higher antibiotic consumption. Vaccine 2007, 25, Pirogowicz I.: Nikotyna a dziecko - czy to tylko bierne palenie tytoniu? [W:] Dziecko i jego œrodowisko: uzale nienia a dzieci i m³odzie (red) A. Steciwko, I. Pirogowicz; Wroc³aw: Wydawnictwo, Continuo, Pirogowicz I., Bujnowska-Fedak M., Gwiazda E. i wsp.: Astma oskrzelowa u dzieci i m³odzie y a nara enie na dym tytoniowy. Przegl. Lek. 2007, 64, Pirogowicz I., Gwiazda E., Hoffman K. i wsp.: Palenie a zaburzenia odpornoœci. Przegl. Lek. 2007, 64, Pirogowicz I., Je owiecka M., Pomorski M. i wsp.: Czynne i bierne nara enie kobiet ciê arnych na dym tytoniowy - badanie dwuoœrodkowe. Przegl. Lek. 2004,.61, Pirogowicz I., Pomorski M., Je owiecka M., Steciwko A.: Badanie porównawcze nara enia kobiet ciê arnych na dym tytoniowy: Polska-Meksyk. Przegl. Lek. 2004, 61, Pirogowicz I., Steciwko A.: Wp³yw biernego palenia na czêstoœæ infekcji dróg oddechowych, alergii i astmy oskrzelowej u dzieci. Przegl. Lek. 2004, 61, Pirogowicz I., Szerszeñ M., Joniec. i wsp.: Palenie tytoniu przez rodziców dzieci hospitalizowanych w Oddziale Pediatrycznym Szpitala. Wojewódzkiego w Opolu. Przegl. Lek. 2006, 63, Rumchev K., Jamrozik K.: How free of tobacco smoke are 'smoke-free' homes? Indoor Air. 2008, 18, Zatoñski W.: Zdrowie dzieci a bierne palenie tytoniu. Wydawnictwo Centrum Onkologii Instytut, Warszawa,