KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia r. COM(2014) 700 final KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Strategia rozszerzenia i najważniejsze wyzwania w latach {SWD(2014) 301 final} {SWD(2014) 302 final} {SWD(2014) 303 final} {SWD(2014) 304 final} {SWD(2014) 305 final} {SWD(2014) 306 final} {SWD(2014) 307 final} PL PL

2 STWORZENIE PODSTAW WIARYGODNOŚCI I. STRATEGIA ROZSZERZENIA OSIĄGNIĘCIA I WYZWANIA W ciągu ostatnich pięciu lat Komisja zwiększyła wiarygodność polityki rozszerzenia i wzmocniła jej transformacyjny potencjał dzięki skupieniu się na realizacji podstawowych reform na wczesnym etapie procesu rozszerzenia. Komisja położyła szczególny nacisk na trzy filary. Są to praworządność, zarządzanie gospodarcze i reforma administracji publicznej. W swoim komunikacie w sprawie strategii rozszerzenia z 2012 r. 1 Komisja wprowadziła nowe podejście do praworządności. W komunikacie z 2013 r. 2 przedstawiła ramy na rzecz wzmocnienia zarządzania gospodarczego w oparciu o doświadczenia europejskiego semestru. W tym roku Komisja proponuje nowe sposoby wspierania reform administracji publicznej w państwach objętych procesem rozszerzenia. Wspomniane trzy filary są ze sobą powiązane i postępy w odnośnych dziedzinach będą miały kluczowe znaczenie dla określenia pełnej gotowości państw do członkostwa w UE. Polityka rozszerzenia UE przyczynia się do wzajemnych korzyści wynikających z pokoju, bezpieczeństwa i dobrobytu w Europie. Wspiera polityczną i gospodarczą siłę UE. Ma również ogromny wpływ na transformację państw ubiegających się o członkostwo. Dobrze przygotowany proces akcesyjny gwarantuje, że rozszerzenie nie odbywa się kosztem skuteczności Unii. Majowa, dziesiąta rocznica przystąpienia dziesięciu nowych państw członkowskich w 2004 r. stanowi przypomnienie o osiągniętych postępach. Wraz z rozszerzeniem Unii Europejskiej zwiększają się możliwości europejskich przedsiębiorstw, inwestorów na rynkach finansowych, konsumentów, turystów, uczniów i studentów oraz właścicieli nieruchomości. Rozszerzenie przyniosło korzyści zarówno nowym członkom UE, jak i dotychczasowym państwom członkowskim. Rozwinął się handel i wzrosły inwestycje. Dzięki szerszemu stosowaniu unijnych standardów w zakresie ochrony środowiska, ochrony konsumentów i innych poprawiła się jakość życia obywateli. Dla krajów Bałkanów Zachodnich wyraźna perspektywa członkostwa w UE, poparta przez państwa członkowskie, jest kluczowym czynnikiem stabilizującym. Sprzyja ona postępom na drodze do spełnienia niezbędnych warunków, w tym warunków procesu stabilizacji i stowarzyszenia. Zasadnicze znaczenie mają stosunki dobrosąsiedzkie oraz współpraca regionalna obejmująca wszystkie strony. W ciągu ostatniego roku poczyniono postępy w tym zakresie, jednak niektóre kwestie wciąż pozostają otwarte. Stałe wysiłki na rzecz rozwiązania dwustronnych kwestii między krajami objętymi procesem rozszerzenia oraz miedzy nimi i państwami członkowskimi, w tym, w stosownych przypadkach, pod auspicjami ONZ, oraz przezwyciężenie spuścizny przeszłości mają kluczowe znaczenie z uwagi na historię tego regionu jeszcze tak niedawno targanego konfliktami. Proces akcesyjny jest rygorystyczny, opiera się na wymagających, ale sprawiedliwych warunkach, ustalonych kryteriach i zasadzie osiągnięć własnych. Ma to decydujące znaczenie dla wiarygodności polityki rozszerzenia, dla tworzenia zachęt dla państw do prowadzenia daleko idących reform oraz dla zapewnienia poparcia społecznego w UE. Ze swej strony państwa członkowskie wraz z instytucjami UE powinny prowadzić rzeczową debatę na temat politycznych, gospodarczych i społecznych skutków polityki rozszerzenia. 1 2 COM(2012) 600 final. COM(2013) 700 final. 1

3 *** Obecny program rozszerzenia obejmuje kraje Bałkanów Zachodnich, Turcję i Islandię. Ten rok był bardzo ważny dla kilku krajów Bałkanów Zachodnich: Czarnogóra poczyniła kolejne kroki w negocjacjach akcesyjnych. Otwarto dwanaście rozdziałów. Zaczęto wdrażać reformy w zakresie praworządności. Obecnie potrzebne są konkretne rezultaty, które będą miały kluczowe znaczenie w ustalaniu ogólnego tempa prowadzonych negocjacji. Rozpoczęcie negocjacji w sprawie przystąpienia stanowi przełomowy moment w stosunkach UE z Serbią. Serbia musi teraz osiągnąć wyznaczone priorytety w zakresie reform w sposób zapewniający trwałe rezultaty, tempo negocjacji będzie bowiem zależało od postępów w kluczowych obszarach, zwłaszcza w zakresie praworządności i normalizacji stosunków z Kosowem. Dialog między Belgradem a Prisztiną potrzebuje nowego impulsu koniecznego do rozwiązania najważniejszych nierozstrzygniętych kwestii i przejścia do nowego etapu normalizacji stosunków. W czerwcu tego roku Albania otrzymała status kraju kandydującego w uznaniu dla jej wysiłków na rzecz reform i postępów w spełnianiu wymaganych warunków. Kraj ten musi wykorzystać tempo reform oraz je wzmocnić. Powinien również skoncentrować swoje wysiłki na pokonywaniu wyzwań związanych z integracją z UE w zrównoważony i sprzyjający włączeniu sposób. Zarówno rząd, jak i opozycja muszą dopilnować, by debata polityczna toczyła się przede wszystkim w parlamencie. Parafowanie w lipcu tego roku układu o stabilizacji i stowarzyszeniu z Kosowem było kamieniem milowym w stosunkach między tym krajem a UE. Kosowo musi teraz wykazać postępy w zakresie kluczowych reform, szczególnie w zakresie praworządności. Proces przystąpienia do UE byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii znajduje się w martwym punkcie. Konieczne jest podjęcie działań w celu odwrócenia ostatnich negatywnych tendencji, w szczególności w odniesieniu do wolności wypowiedzi, wolności mediów oraz niezależności sądownictwa. Istnieje pilna potrzeba rozwiązania kwestii nazwy, w drodze negocjacji i wzajemnego konsensusu. Rząd i opozycja powinny podjąć kroki w celu przywrócenia dialogu politycznego w parlamencie. Bośnia i Hercegowina nadal znajdują się w martwym punkcie procesu integracyjnego. Ważne jest, aby po wyborach kraj ten był zdolny przemawiać jednym głosem, podjąć pilne reformy społeczno-gospodarcze i osiągać postępy w integracji europejskiej. Turcja nadal realizowała pewne reformy, do których się zobowiązała, np. w 2013 r. wdrożyła pakiet na rzecz demokratyzacji. Podjęła również pewne działania w kierunku rozwiązania kwestii kurdyjskiej. Istnieją jednak podstawy do poważnych obaw o niezawisłość sędziów oraz ochronę podstawowych wolności. Aktywne i wiarygodne negocjacje akcesyjne stanowią najbardziej odpowiednie ramy dla wykorzystania pełnego potencjału stosunków między UE a Turcją. Otwarcie negocjacji w sprawie ważnych rozdziałów dotyczących praworządności i praw podstawowych zapewni plan działania na rzecz reform w tych kluczowych obszarach. W wyniku decyzji rządu Islandii negocjacje w sprawie przystąpienia tego kraju do UE zostały zawieszone w maju 2013 r. *** Użycie tej nazwy nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244/99 oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa. 2

4 Komisja stoi na stanowisku, że w pierwszym rzędzie należy zająć się kwestiami zasadniczymi. Zgodnie z tym podejściem reformy w zakresie praworządności, praw podstawowych, zarządzania gospodarczego, poprawy konkurencyjności gospodarki oraz wzmocnienia instytucji demokratycznych traktowane są priorytetowo. Dotyczy to również administracji publicznej, która w większości krajów objętych procesem rozszerzenia jest słaba i bardzo upolityczniona, ma ograniczone zdolności administracyjne, a jej działania są nieprzejrzyste. Wzmocnienie funkcjonowania instytucji demokratycznych wymaga również rzetelnych procesów wyborczych oraz należytego funkcjonowania parlamentów, w tym konstruktywnego i trwałego dialogu między wszystkimi partiami politycznymi. Potrzebne są dalsze działania na rzecz zapewnienia sprzyjających warunków dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Silne społeczeństwo obywatelskie wzmacnia odpowiedzialność polityczną oraz sprzyja lepszemu zrozumieniu reform związanych z przystąpieniem do UE. W części II niniejszego komunikatu położono nacisk na główne wyzwania i przegląd postępów w zakresie reform dotyczących administracji publicznej, zarządzania gospodarczego i konkurencyjności, jak również praworządności i praw podstawowych. W części III podsumowano kwestie regionalne i dwustronne, zwłaszcza na Bałkanach Zachodnich. W części IV przedstawiono wnioski i zalecenia w odniesieniu do zagadnień horyzontalnych oraz zagadnień dotyczących poszczególnych krajów. Aby stymulować reformy we wszystkich powyższych dziedzinach, Komisja zamierza w pełni wykorzystać istniejące mechanizmy i fora: struktury układów o stabilizacji i stowarzyszeniu (SAA), negocjacje akcesyjne lub prowadzone przez Komisję ukierunkowane inicjatywy dotyczące konkretnych krajów, takie jak dialog na wysokim szczeblu lub usystematyzowany dialog na temat praworządności. Inicjatywy te zostały rozszerzone dzięki rozpoczęciu z Albanią w listopadzie 2013 r. dialogu na wysokim szczeblu w sprawie kluczowych priorytetów. W odniesieniu do reformy administracji publicznej Komisja wraz krajami objętymi procesem rozszerzenia wprowadza bardziej usystematyzowany dialog i tworzy grupy specjalne. W 2014 r. uruchomiono nowy Instrument Pomocy Przedakcesyjnej (IPA II). W ramach IPA II UE zapewni 11,7 mld EUR na lata w celu wsparcia przygotowań akcesyjnych krajów objętych procesem rozszerzenia oraz współpracy regionalnej i transgranicznej. IPA II zwiększa nacisk na priorytetowe kwestie związane z przystąpieniem do UE w dziedzinie demokracji i praworządności, jak również konkurencyjności i wzrostu gospodarczego. Wprowadza również podejście sektorowe, zachęty do osiągania wyników, zwiększone wsparcie budżetowe i uszeregowanie projektów pod względem ich ważności. Duże inwestycje wzdłuż głównych korytarzy infrastruktury wymagają skoordynowanego podejścia. Wzmacniana jest koordynacja z międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Za pomocą ram inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich nadal wspierane będą inwestycje stymulujące zatrudnienie i wzrost gospodarczy oraz wspierające połączenia w regionie. Trzy strategiczne korzyści rozszerzenia 1) Europa jest bezpieczniejsza. Za pomocą procesu akcesyjnego UE działa na rzecz demokracji i podstawowych swobód, a także umacnia rządy prawa w państwach dążących do przystąpienia, zmniejszając wpływ przestępczości transgranicznej. Obecna polityka rozszerzenia umacnia pokój i stabilność na Bałkanach Zachodnich oraz wspiera proces odbudowy i pojednania po wojnach lat 90. ubiegłego wieku. 3

5 2) Jakość życia poprawia się dzięki integracji i współpracy w dziedzinach takich jak energia, transport, praworządność, migracja, bezpieczeństwo żywności, ochrona konsumentów, ochrona środowiska i zmiana klimatu. Dzięki rozszerzeniu mamy pewność, że wysokie normy obowiązujące we wspólnocie będą stosowane także poza jej granicami, co zmniejsza ryzyko, że obywatele UE będą mieli do czynienia np. z zanieczyszczeniami pochodzącymi z innych państw. 3) Wiedzie nam się lepiej. Większa Europa to Europa silniejsza. W 2012 r. unijne PKB wyniosło 23 % światowego PKB, czyli 13 bln EUR. Rozszerzenie przyniosło korzyści zarówno nowym członkom UE, jak i dotychczasowym państwom członkowskim. Wraz z rozszerzeniem UE zwiększają się możliwości europejskich przedsiębiorstw, inwestorów, konsumentów, turystów, uczniów i studentów oraz właścicieli nieruchomości. Większy jednolity rynek jest bardziej atrakcyjny dla inwestorów: od rozszerzenia w 2004 r. bezpośrednie inwestycje państw trzecich w UE wyrażone jako odsetek PKB wzrosły dwukrotnie (z 15,2 % PKB w 2004 r. do 30,5 % PKB w 2012 r.). *** II. KWESTIE ZASADNICZE: KONSOLIDACJA REFORM I ZWIĘKSZENIE WIARYGODNOŚCI W tej części komunikatu wskazano główne wyzwania i przedstawiono przegląd postępów w zakresie reform dotyczących administracji publicznej, zarządzania gospodarczego i konkurencyjności, jak również praworządności i praw podstawowych. Wskazano nowe pomysły sprzyjające zwiększeniu nacisku na reformy administracji publicznej oraz doprecyzowano podejście do zarządzania gospodarczego. W ubiegłorocznym komunikacie szczególny nacisk został położony na sposób, w jaki za pomocą funduszy przedakcesyjnych wspiera się powszechny proces reform. W tym roku szczególną uwagę zwraca się na określone praktyki stosowane w powyższych dziedzinach w krajach objętych procesem rozszerzenia, mogące służyć za źródło inspiracji dla reform w innych krajach. a) Reforma administracji publicznej Reforma administracji publicznej jest jednym z filarów rozszerzenia, obok kwestii takich jak praworządność i zarządzanie gospodarcze. Wszystkie trzy filary są ze sobą ściśle powiązane: obejmują kwestie zasadnicze dla powodzenia reform politycznych i gospodarczych oraz tworzą podstawy dla wdrożenia unijnych zasad i standardów. Demokratyczne rządy wymagają sprawnie funkcjonującej administracji publicznej. Ma ona ponadto bezpośredni wpływ na zdolność rządzących do zapewnienia usług publicznych oraz wspierania konkurencyjności i wzrostu gospodarczego. Reforma administracji publicznej ma na celu zwiększenie przejrzystości, rozliczalności i skuteczności. Pozwala również w większym stopniu skupić się na potrzebach obywateli i przedsiębiorstw. Odpowiednie zarządzanie zasobami ludzkimi, lepsze planowanie polityki, większa koordynacja i rozwój, rzetelne procedury administracyjne oraz sprawniejsze zarządzanie finansami publicznymi, w tym zarządzanie dochodami i ich pobór, mają zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania państwa i wdrażania reform koniecznych do integracji z UE. Kraje objęte procesem rozszerzenia muszą zwiększyć wysiłki na rzecz poprawy swojej administracji publicznej na wszystkich szczeblach w oparciu o strategie krajowe. Mając na względzie wyzwania, przed jakimi stoją te kraje, w ramach procesu akcesyjnego Komisja zwiększa swoje wsparcie na rzecz tworzenia koniecznych struktur i zdolności administracyjnych. 4

6 Prace Komisji podejmowane wraz z krajami objętymi procesem rozszerzenia dotyczące reformy administracji publicznej będą zorganizowane wokół niżej przedstawionych kluczowych kwestii. Kwestie kluczowe dla reformy administracji publicznej 1. Ramy strategiczne reformy administracji publicznej punkt ten obejmuje zaangażowanie polityczne w proces reform, w tym przywództwo polityczne, koordynację techniczną i monitorowanie realizacji. 2. Opracowanie i koordynacja polityki kwestia ta obejmuje odpowiednią koordynację w rządzie centralnym, koordynację międzyresortową, opracowanie strategii politycznej i analizę finansową. 3. Służby publiczne i zarządzenie zasobami ludzkimi punkt ten obejmuje organizację i funkcjonowanie służb publicznych, w tym ich odpolitycznienie, rekrutację i awansowanie personelu na podstawie merytorycznych kryteriów, szkolenia i profesjonalizację. 4. Rozliczalność kwestia ta obejmuje przejrzystość administracji, w tym dostęp do informacji oraz możliwość korzystania ze środków administracyjnych i prawnych. 5. Świadczenie usług dotyczy poprawy usług na rzecz obywateli i przedsiębiorstw, w tym lepszych procedur administracyjnych i usług administracji elektronicznej. 6. Zarządzanie finansami publicznymi kwestia ta obejmuje zaangażowanie na rzecz bardziej kompleksowego podejścia do usprawnienia zarządzania finansami publicznymi oraz ogólnej procedury budżetowej poprzez przygotowanie i wdrożenie wieloletnich programów zarządzania finansami publicznymi oraz poprzez dialog z Komisją i międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Wiarygodny i odpowiedni program zarządzania finansami publicznymi ma również kluczowe znaczenie dla sektorowego wsparcia budżetowego w ramach IPA. Komisja chce, żeby proces rozszerzenia w większym stopniu uwzględniał kwestię reformy administracji publicznej. W krajach Bałkanów Zachodnich tworzy się grupy specjalne ds. reformy administracji publicznej, na wzór podkomitetów układu stabilizacji i stowarzyszenia. W przypadku Albanii, Kosowa, byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii i Czarnogóry posiedzenia takich grup już się odbyły. W przypadku Serbii pierwsze spotkanie grupy specjalnej odbędzie się w październiku. Grupy te staną się główną platformą umożliwiającą kontynuację prac dotyczących reformy administracyjnej skoncentrowanych wokół opisanych wyżej kluczowych zagadnień. Wyniki ich działań wniosą wkład w prace rady i komisji powołanych w ramach układu o stabilizacji i stowarzyszeniu w postaci bardziej uporządkowanej dyskusji politycznej na temat kluczowych kwestii przedmiotowej reformy. Mimo że w ramach dorobku prawnego nie istnieje odrębny rozdział dotyczący administracji publicznej jako takiej, negocjacje akcesyjne należy wykorzystywać do zachęcania do niezbędnych reform również w tej dziedzinie. Kluczowe kwestie należy omówić w ramach odpowiednich rozdziałów w szczególności takich jak zamówienia publiczne, kontrola finansowa, wymiar sprawiedliwości i prawa podstawowe, opodatkowanie oraz polityka gospodarcza i pieniężna oraz w kontekście konferencji międzyrządowych, w przypadku gdy jest to istotne dla wdrożenia unijnego dorobku prawnego. Niezbędna będzie koordynacja działań z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, zwłaszcza w dziedzinie zarządzania finansami publicznymi. Komisja nadal wspiera Regionalną Szkołę Administracji Publicznej, która odgrywa ważną rolę w regionie w zakresie wymiany doświadczeń dotyczących reformy administracji publicznej, jak również w odniesieniu do procesu integracji z UE. 5

7 Zwiększenie zdolności instytucjonalnych administracji publicznej w Kosowie W celu wzmocnienia zdolności w zakresie kwalifikacji zawodowych i zdolności instytucjonalnych administracji publicznej Kosowo wprowadziło program dla młodych specjalistów. Program ten zapewnia stypendia dla najlepszych studentów, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb w zakresie integracji europejskiej. Stypendia umożliwiają udział w specjalnym programie studiów magisterskich w Kosowie oraz oferują możliwość studiowania w UE. Około 80 % absolwentów wspieranych w ramach tego programu zostało zatrudnionych przez władze Kosowa. Przynosi to korzyści nie tylko Ministerstwu Integracji Europejskiej, lecz także innym resortom i instytucjom, które będą odpowiedzialne za wdrażanie zobowiązań wynikających z przyszłego układu o stabilizacji i stowarzyszeniu. b) Zarządzanie gospodarcze i konkurencyjność Komisja zwiększa swoje wsparcie na rzecz poprawy zarządzania gospodarczego i konkurencyjności w krajach objętych procesem rozszerzenia. Działania te mają kluczowe znaczenie w kontekście obaw obywateli związanych z utrzymującą się trudną sytuacją gospodarczą, której towarzyszą wysokie bezrobocie oraz niski poziom inwestycji. To nowe podejście jest szczególnie istotne w odniesieniu do Bałkanów Zachodnich, ponieważ żadnego z krajów tego regionu nie można uznać za sprawną gospodarkę rynkową. Będzie się ono opierać na doświadczeniach państw członkowskich UE zgromadzonych w ramach europejskiego okresu oceny. Zwiększony zostanie nacisk na reformy strukturalne o charakterze sektorowym. Kraje objęte procesem rozszerzenia zostaną poproszone o przedstawienie krajowych programów reform gospodarczych. Ze swojej strony UE będzie udzielać więcej wskazówek co do priorytetów reform oraz zapewni lepsze ukierunkowanie środków z IPA. Poprawa zarządzania gospodarczego w krajach objętych procesem rozszerzenia ma również znaczenie dla utrzymania w Unii Europejskiej poparcia dla procesu rozszerzenia. Gospodarki wszystkich krajów Bałkanów Zachodnich borykają się z poważnymi problemami gospodarczymi, wysoką stopą bezrobocia i niskim poziomem inwestycji zagranicznych. We wszystkich krajach objętych procesem rozszerzenia utrzymują się poważne wyzwania w zakresie reform gospodarczych, konkurencyjności, tworzenia miejsc pracy i konsolidacji budżetowej. Uchybienia w zakresie praworządności i zarządzania finansami publicznymi zwiększają ryzyko korupcji, co niekorzystnie wpływa na inwestycje. Do chwili obecnej żaden z omawianych krajów nie opracował kompleksowego i przekonującego krajowego programu reform. Sytuacja makroekonomiczna w krajach objętych procesem rozszerzenia Obraz transformacji społeczno-gospodarczej w krajach objętych procesem rozszerzenia jest bardzo zróżnicowany. Wszystkie te kraje zachowały w dużej mierze stabilność makroekonomiczną, jednak w wielu z nich znacznie wzrosły zagrożenia fiskalne. Nadal obserwuje się skromne ożywienie gospodarcze. Według ostatnich prognoz Komisji w 2014 r. wzrost gospodarczy w objętych procesem rozszerzenia krajach Bałkanów Zachodnich powinien wynieść średnio 1,6 %. Ożywienie gospodarcze nie przełożyło się na więcej miejsc pracy. Bezrobocie pozostaje na wysokim poziomie, szczególnie wśród młodzieży, i obecnie sięga średnio 21 % w krajach Bałkanów Zachodnich. Jest jednak znacznie wyższe w Bośni i Hercegowinie, byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii oraz w Kosowie. Wskaźnik ubóstwa utrzymuje się na wysokim poziomie. UE jest głównym partnerem handlowym krajów Bałkanów Zachodnich: około 60 % towarów wywożonych z tego regionu trafia na rynek unijny. UE jest również zdecydowanie największym źródłem bezpośrednich inwestycji zagranicznych. 6

8 W 2013 r. Turcja odnotowała wskaźnik wzrostu na poziomie 4 %, a jego wartość w roku 2014 szacuje się na poziomie 2,6 %. Lira turecka osłabła i deficyt na rachunku obrotów bieżących wzrósł w 2013 r. do prawie 8 % PKB. Ostatnie wyniki gospodarcze Turcji wskazują zarówno na jej duży potencjał, jak i ciągłe zaburzenia równowagi gospodarczej. UE pozostaje głównym partnerem handlowym Turcji ponad 40 % wywozu z tego kraju trafia do UE. Turcja stała się bazą inwestycyjną dla europejskich przedsiębiorców i coraz bardziej integruje się z unijnym łańcuchem dostaw i produkcji. Około 70 % bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Turcji pochodzi z UE. Główne wskaźniki ekonomiczne PKB na mieszkańca w SSN (% UE) Wzrost PKB (%) Inflacja (%) Bezrobo cie (%) Wskaźn ik zatrudni enia, osoby w wieku lat (%) Współc zynnik aktywno ści zawodo wej, osoby w wieku lat (%) Wywóz (towary i usługi, % PKB) Dług publiczn y (% PKB) Deficyt publiczn y (% PKB) Albania 30 1,4 1,9 15,6 57,2 68,0 40,2 62,0* -3,4* Bośnia i Hercegowina 29 2,5-0,2 27,5 nie dotyczy nie dotyczy 30,0 nie dotyczy -2,2 była jugosłowiańska republika Macedonii 35 2,9 2,8 29,0 50,3 70,4 53,9 36,0-4,1 Kosowo nie dotyczy 3,4 1,8 30,0 nie dotyczy nie dotyczy 17,4 nie dotyczy nie dotyczy Czarnogóra 42-2,5* 1,8 19,5 52,6 65,1 44,1* 58,0-2,3 Serbia 36 2,5 7,8 22,1 51,2 66,0 44,7 63,2-5,0 Turcja 55 4,0 7,5 8,8 53,4 58,4 25,7 36,2* -0,3* Źródło: dane Eurostatu. Rok odniesienia 2013, z wyjątkiem (*), gdzie rokiem odniesienia był Poprawa zarządzania gospodarczego W strategii rozszerzenia na lata zaproponowano nowe podejście, aby pomóc krajom objętym procesem rozszerzenia w rozwiązaniu zasadniczych kwestii gospodarczych i spełnieniu kryteriów gospodarczych. Nowe podejście oznacza zmiany w dialogu i poprawę sprawozdawczości, aby zapewnić bardziej przejrzyste wytyczne dotyczące reform niezbędnych do wspierania długoterminowego wzrostu gospodarczego i konkurencyjności. Kluczowe wyzwania gospodarcze na Bałkanach Zachodnich Wzmocnienie konsolidacji budżetowej poprzez redukcję deficytu budżetowego i przeprowadzenie wiarygodnej reformy sektora publicznego, w tym reformy administracji publicznej i systemów emerytalnych. Poprawa zarządzania finansami publicznymi, obejmująca kwestie takie jak zarządzanie dochodami i ich pobór, planowanie i wykonanie budżetu, rachunkowość i sprawozdawczość, a także nadzór zewnętrzny. 7

9 Rozwiązanie problemu znacznych obciążeń wynikających z kredytów zagrożonych. Restrukturyzacja spółek będących własnością państwa oraz poprawa zarządzania tymi spółkami Poprawa otoczenia biznesowego, m.in. w zakresie gospodarki cyfrowej, oraz wspieranie rozwoju sektora prywatnego, zmniejszenie obciążeń parafiskalnych, uproszczenie regulacji i zwiększenie inwestycji w badania. Poprawa jakości sieci energetycznych i transportowych oraz zwiększenie ilości połączeń. Ustanowienie skutecznych rynków pracy, z uwzględnieniem kwestii elastyczności rynku, zajęcie się szarą strefą, poprawa szans na zatrudnienie pracowników oraz lepsze dostosowanie kształcenia i umiejętności do potrzeb rynku pracy. Kraje Bałkanów Zachodnich zachęca się do wzmacniania polityki gospodarczej i zarządzania nią poprzez przygotowywanie rocznych krajowych programów reformy gospodarczej. Programy te będą składać się z dwóch części. Pierwsza część będzie ulepszoną wersją istniejących przedakcesyjnych programów gospodarczych w przypadku krajów kandydujących i programów gospodarczych i budżetowych w przypadku potencjalnych krajów kandydujących. Zostanie w niej również uwzględnione Kosowo. W części tej zostaną określone średnioterminowe ramy polityki makroekonomicznej i budżetowej, ze szczególnym naciskiem na ocenę równowagi bilansu płatniczego i przeszkody strukturalne dla wzrostu gospodarczego, oraz wskazane konkretne środki reform wspierających ramy polityczne. Druga część będzie obejmować reformy strukturalne (w dziedzinach takich jak: transport, energia, edukacja, ochrona środowiska, badania naukowe, przemysł, konkurencja, rynek wewnętrzny), które mają charakter sektorowy i zasadnicze znaczenie dla poprawy konkurencyjności i wzrostu gospodarczego w poszczególnych krajach; będzie również uwzględniać potrzeby w zakresie inwestycji w infrastrukturę. Komisja zapewni jasne i skonsolidowane wytyczne mające zagwarantować ukierunkowanie wspomnianych programów na kwestie kluczowe. Jeśli chodzi o położenie większego nacisku na reformy strukturalne, rok 2015 należy uznać za etap pilotażowy. Reformy, o których mowa we wspomnianych dokumentach, uzyskają wsparcie w ramach IPA. W celu wzmocnienia nadzoru poszczególne kraje otrzymają bardziej ukierunkowane wytyczne w ramach procesu oceny. Już w maju 2014 r. wspólna Rada ECOFIN wydała bardziej ukierunkowane wytyczne dla każdego z krajów kandydujących. Turcję i UE łączy wspólny interes, aby wspierać program reformy gospodarczej, a także wymianę doświadczeń, oraz aby dostosowywać stanowiska w ramach grupy G 20 i pogłębiać integrację gospodarczą. Ponadto przeprowadzona niedawno ocena unii celnej między UE i Turcją dostarcza istotnych wskazówek dotyczących modernizacji tej umowy handlowej. W interesie obu stron leży poprawa stosunków handlowych, tak aby odpowiadały one nowoczesnym porozumieniom tego typu oraz strategicznemu znaczeniu relacji między Unią a Turcją. Dyskusję nad programem gospodarczym można by prowadzić w ramach regularnego dialogu gospodarczego na wysokim szczeblu między UE a Turcją. Uzupełnieniem ściślejszych kontaktów politycznych mogłoby być coroczne forum biznesu UE Turcja. Roczny cykl przeglądu polityki gospodarczej i wytyczne dla Bałkanów Zachodnich 31 stycznia przedłożenie Komisji krajowych programów reform gospodarczych (KPRG) (części 1 dotyczącej ram makroekonomicznych i budżetowych oraz wspierania reform, a także części 2 dotyczącej reform strukturalnych o charakterze sektorowym i konkurencyjności). Z uwagi na długofalowy charakter reform ujętych w części 2 część ta byłaby co roku po prostu aktualizowana na potrzeby kolejnych KPRG. 8

10 Luty misje ewaluacyjne Komisji w krajach Bałkanów Zachodnich. Kwiecień spotkania krajów z Komisją w celu przedyskutowania ukierunkowanych wytycznych politycznych. Maj konkluzje Rady ECOFIN. Czerwiec/Lipiec spotkania na szczeblu ministerialnym dotyczące poszczególnych krajów. Jesień w ramach pakietu dotyczącego rozszerzenia Komisja podsumowuje postępy poczynione od momentu posiedzenia Rady ECOFIN i przedstawia dalsze bardziej szczegółowe perspektywiczne wskazówki, które powinny znaleźć odzwierciedlenie w programach przedstawianych w styczniu kolejnego roku. Aby wdrożyć to podejście, potrzebna jest specjalna pomoc techniczna. Realizacja indywidualnych wytycznych politycznych przez poszczególne kraje będzie wymagać szybkiego wsparcia za pomocą ukierunkowanych konkretnych projektów IPA mających na celu poprawę zarządzania gospodarczego. W krajowych dokumentach strategicznych (i dokumentach strategicznych dotyczących wielu krajów) opracowanych w ramach IPA na lata podkreślono znaczenie zarządzania gospodarczego i dokonano podziału orientacyjnych środków na ten cel. Trwają prace nad konkretnymi projektami IPA, których realizację przewidziano począwszy od 2015 r. Zwiększenie konkurencyjności i wprowadzenie środków sprzyjających tworzeniu miejsc pracy w regionie złagodzi presję migracyjną z krajów objętych procesem rozszerzenia w stosunku do UE. W przypadku ostatnich rozszerzeń przyjęto przepisy przejściowe dotyczące stopniowego wprowadzenia w pełni swobodnego przepływu pracowników z nowych państw członkowskich. Ewentualna potrzeba i charakter środków przejściowych lub mechanizmu ochronnego w zakresie swobodnego przepływu pracowników zostaną omówione w trakcie negocjacji akcesyjnych w sprawie przyszłego rozszerzenia, z uwzględnieniem przyszłej oceny skutków. Dialog w sprawie polityki zatrudnienia i reform społecznych Wsparcie Komisji dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego na Bałkanach Zachodnich wykracza poza stabilizację sytuacji makroekonomicznej i doprowadzenie do powstania sprawnej gospodarki rynkowej. Od początku kryzysu Komisja podkreśla, że pozostaje jeszcze wiele do zrobienia, aby rozwiązać trudności społeczno-gospodarcze, w szczególności problem wysokiego bezrobocia. Komisja rozpoczęła już nowy dialog w sprawie programów zatrudnienia i reform społecznych z Turcją i Serbią. Trwają przygotowania do dialogu z byłą jugosłowiańską republiką Macedonii i Czarnogórą. Sytuacja społeczno-gospodarcza w pozostałych krajach jest trudniejsza konieczne będzie dodatkowe wsparcie w celu rozbudowy zdolności administracyjnych i ułatwienia uczestnictwa w nowym procesie. Kraje te będą stopniowo zapraszane do nowego dialogu. IPA zapewnia kompleksową pomoc techniczną, stanowiącą uzupełnienie szerszego wsparcia w obszarze zatrudnienia i spraw społecznych. Komisja utworzy platformę ds. społecznych i zatrudnienia, która będzie dodatkowym narzędziem umożliwiającym wymianę doświadczeń i przygotowanie się do dialogu w sprawie programów zatrudnienia i reform społecznych W ramach odrębnych działań w celu ograniczenia niedoboru wykwalifikowanej kadry i ulepszenia systemów edukacji Komisja będzie również nadal rozwijać na Bałkanach Zachodnich platformę w dziedzinie kształcenia i szkolenia. 9

11 Zwiększenie inwestycji na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia; sieci i współpraca regionalna Na Bałkanach Zachodnich transport transgraniczny, sieć energetyczna i sieci łączności są słabo rozwinięte. Do pobudzenia rozwoju gospodarczego w tym regionie bardzo potrzebne są inwestycje infrastrukturalne. Z uwagi na rozmiar gospodarek poszczególnych krajów kluczowe znaczenie ma większa integracja. Regionalna współpraca gospodarcza nie tylko stwarza szansę trwałego wzrostu, ale stanowi także podstawę współpracy politycznej i stosunków dobrosąsiedzkich. Trwają prace pod auspicjami Rady Współpracy Regionalnej (RCC) nad realizacją założeń i priorytetów strategii dotyczącej Europy Południowo- Wschodniej do roku Do realizacji tego celu przyczyniłaby się planowana liberalizacja usług w ramach Środkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu (CEFTA). Sieci transportowe i energetyczne Poprawa połączeń międzysystemowych infrastruktury energetycznej i transportowej pomiędzy państwami członkowskimi i krajami objętymi procesem rozszerzenia ma charakter priorytetowy i centralne znaczenie dla promowania trwałego wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, handlu i wymiany kulturalnej. W maju Komisja przyjęła europejską strategię bezpieczeństwa energetycznego 3 mającą na celu wzmocnienie bezpieczeństwa UE w tym zakresie. W perspektywie krótkoterminowej w strategii zaproponowano, aby Komisja rozpoczęła testy warunków skrajnych w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego w celu symulacji zakłóceń w dostawach gazu w nadchodzącym okresie zimowym oraz sprawdzenia, w jaki sposób system energetyczny może sobie poradzić z zagrożeniami dla bezpieczeństw dostaw. Mając na uwadze ogólnoeuropejski wymiar tego zagadnienia, Komisja zaprosiła wszystkie kraje Bałkanów Zachodnich i Turcję do udziału we wspomnianych testach. Wzięły w nich udział Albania, Bośnia i Hercegowina, była jugosłowiańska republika Macedonii, Kosowo, Serbia i Turcja. Dalszy rozwój transeuropejskiej infrastruktury energetycznej i współpraca ze Wspólnotą Energetyczną mają zasadnicze znaczenie. W świetle obaw związanych z bezpieczeństwem dostaw w UE należy wzmocnić Wspólnotę Energetyczną, której celem jest rozszerzenie dorobku prawnego UE w dziedzinie energii na kraje objęte procesem rozszerzenia i polityką sąsiedztwa. Cel ten należy osiągnąć przez dalsze wspieranie reform sektora energetycznego w krajach uczestniczących przy jednoczesnym wsparciu modernizacji i stabilności ich systemów energetycznych oraz ich pełnego włączenia w unijne ramy regulacyjne w zakresie energii. Przyszłe prace Wspólnoty Energetycznej powinny się skupiać w szczególności na lepszym wdrażaniu i egzekwowaniu reform mających na celu stworzenie prawdziwego rynku wewnętrznego, zarówno na poziomie hurtowym, jak i detalicznym, w szczególności w odniesieniu do rozdzielenia przesyłu i dystrybucji od wytwarzania energii, przejrzystości cen czy zagwarantowania dostępu osób trzecich do sieci. Potrzeba zagwarantowania dostępu osób trzecich jest jednym z powodów, dla których Komisja zadeklarowała, że umowy międzyrządowe zawarte między Rosją a kilkoma krajami zaangażowanymi w projekt Gazociągu Południowego (South Stream) wymagają renegocjacji oraz że należy przerwać odnośne prace budowlane. Należy w dalszym ciągu rozwijać współpracę z Turcją ze względu na jej strategiczne położenie oraz potencjał jako węzła energetycznego. Wzmocnienie współpracy energetycznej między UE a Turcją oraz odpowiednie postępy w negocjacjach akcesyjnych mogłyby znacznie ułatwić dalszy postęp w kierunku wzajemnego połączenia i integracji rynków energetycznych. 3 COM(2014) 330 final. 10

12 Komisja przyjęła wykaz projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania dotyczących rozwoju transeuropejskiej infrastruktury energetycznej. Rada Ministerialna Wspólnoty Energetycznej przyjęła wykaz projektów będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Energetycznej. Aby utworzyć te sieci, strony (z pomocą UE) będą musiały pokonać trudności w finansowaniu połączeń międzysystemowych między poszczególnymi krajami. Już wkrótce traktat o wspólnocie transportowej będzie wspierał integrację rynków i infrastruktury transportu lądowego, pomagając równocześnie krajom Bałkanów Zachodnich we wdrażaniu unijnych standardów transportu lądowego. Komisja dokonała również przeglądu transeuropejskiej sieci UE w dziedzinie transportu (TEN-T) i energii (TEN-E), aby poprawić połączenia z krajami objętymi polityką rozszerzenia i sąsiedztwa. Ramy inwestycyjne dla Bałkanów Zachodnich odgrywają coraz większą rolę w przygotowywaniu i wspieraniu inwestycji najbardziej potrzebnych do pobudzenia wzrostu i zatrudnienia. Dzięki nim Komisja, darczyńcy w ramach stosunków dwustronnych i międzynarodowe instytucje finansowe wspierają inwestycje o wartości 4 mld EUR rocznie w dziedzinie transportu, energii, środowiska, zmiany klimatu, gospodarki zasobooszczędnej, sektora społecznego i sektora prywatnego/rozwoju MŚP. W tym ostatnim przypadku Komisja współfinansuje platformę MŚP Bałkanów Zachodnich mającą na celu zwiększenie dostępu tego typu przedsiębiorstw do finansowania poprzez gwarancje i kapitał wysokiego ryzyka. Komisja zachęca kraje do powoływania krajowych komisji ds. inwestycji lub tworzenia podobnych mechanizmów koordynacji, które sprzyjałyby tworzeniu jednolitych wykazów projektów dla poszczególnych sektorów. Opracowanie jednolitego wykazu projektów w Serbii Serbia opracowuje wykaz priorytetowych projektów infrastrukturalnych o strategicznym znaczeniu w kontekście krajowym i unijnym w sektorach energii, transportu, środowiska i infrastruktury gospodarczej. Priorytetowo byłyby traktowane projekty, które uzyskałyby poparcie polityczne i które byłyby realizowane do czasu wstąpienia Serbii do Unii, ale również po tej dacie. Wykaz jest przygotowywany według spójnej i obiektywnej metodologii wyboru w ramach projektu finansowanego ze środków IPA. Projekty są starannie oceniane pod kątem pozostałych działań przygotowawczych i administracyjnych. Poszczególnym działaniom przyporządkowuje się szczegółowe obowiązki instytucjonalne. Po zatwierdzeniu przez rząd wszystkie te brakujące dawniej elementy mogą przyczynić się do lepszego określenia priorytetów finansowania projektów, jak również do skuteczniejszej koordynacji działań międzynarodowych instytucji finansowych i innych podmiotów chętnych do zapewnienia funduszy. Celem jest, aby jedynie projekty ujęte w jednolitym wykazie były finansowane ze środków IPA i przez międzynarodowe instytucje finansowe. Zagwarantowanie zrównoważonych inwestycji i skutecznego zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi Kraje Bałkanów Zachodnich są narażone na wiele klęsk żywiołowych. Gwałtowne powodzie, które miały miejsce w maju w Bośni i Hercegowinie oraz w Serbii, nie tylko spowodowały dziesiątki ofiar, lecz wywarły również znaczny wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą. Łączną wartość szkód w Bośni i Hercegowinie szacuje się na około 2,04 mld EUR (co odpowiada niemal 15 % PKB tego kraju), zaś w Serbii na 1,52 mld EUR. Powodzie miały również znaczny wpływ na perspektywy wzrostu gospodarczego w obu krajach i wpłynęły negatywnie na ich długoterminowy trwały rozwój. Pokazały też znaczenie zrównoważonych inwestycji w zarządzaniu ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi oraz konieczność skutecznego uwzględnienia strategii zarządzania tym ryzykiem w ogólnej polityce gospodarczej tych krajów. 11

13 c) Praworządność i prawa podstawowe i) Praworządność Praworządność to jedna z podstawowych wartości, na których zbudowano UE. Stanowi centralny element procesu akcesyjnego. Państwa aspirujące do członkostwa w UE muszą odpowiednio wcześnie zapewnić i propagować właściwe funkcjonowanie najważniejszych instytucji niezbędnych do zapewnienia praworządności. Praworządność jest niezbędna dla zapewnienia stabilnego otoczenia biznesu: gwarantuje przedsiębiorcom pewność prawa, chroni konsumentów oraz pobudza inwestycje, zatrudnienie i wzrost gospodarczy. W ostatnim roku w krajach objętych procesem rozszerzenia odnotowano pewne pozytywne zmiany w tej dziedzinie. Otwarcie rozdziałów 23 i 24 zapewnia Czarnogórze ważne ramy umożliwiające wdrożenie kompleksowych planów działania, obejmujących szeroki wachlarz zagadnień z zakresu praworządności. W Serbii prace nad podobnymi planami działania są już na bardzo zaawansowanym etapie w związku z przygotowaniami do rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych dotyczących wskazanych rozdziałów. W Albanii podjęto istotne wysiłki na rzecz walki z przestępczością zorganizowaną. Wzmacnianie praworządności jest kluczowym wyzwaniem dla większości krajów objętych procesem rozszerzenia, w szczególności pod względem poprawy funkcjonowania i niezawisłości sądów oraz zwalczania korupcji i przestępczości zorganizowanej. Wymaga to silnej woli politycznej, wykraczającej poza deklaracje i zdolnej zapewnić namacalne rezultaty. Kraje muszą wykazać się wiarygodnymi osiągnięciami w zakresie prowadzenia dochodzeń, ścigania i prawomocnych wyroków w sprawach związanych z przestępczością zorganizowaną i korupcją, czemu powinny towarzyszyć adekwatne wyroki i konfiskaty mienia. W większości przypadków należy przeprowadzić daleko idące reformy sądownictwa w celu zapewnienia niezawisłego i skutecznego wymiaru sprawiedliwości zdolnego zagwarantować rzetelne procesy, gdzie bezstronni i pociągani do odpowiedzialności sędziowie są powoływani i awansowani w oparciu o merytoryczne kryteria. Większość krajów dysponuje strategiami w zakresie reformy sądownictwa. Ich wdrażanie jest jednak wciąż na wczesnym etapie i nadal istnieje wiele wyzwań. Należy zapewnić niezależność państwowych rad sądownictwa, wprowadzić bardziej solidne procedury mianowania sędziów i prokuratorów oraz zagwarantować niezawisłość sądów, przy jednoczesnym zapewnieniu rozliczalności. Jakość i skuteczność wymiaru sprawiedliwości pozostawia często wiele do życzenia: w większości krajów liczba zaległych spraw jest zbyt duża, istnieją ponadto trudności z wykonywaniem orzeczeń sądowych. Potrzebna jest zmiana w kulturze sądownictwa, polegająca na położeniu nacisku na świadczenie usług dla obywateli. Szkolenia funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości w była jugosłowiańskiej republice Macedonii W 2006 r. utworzono akademię dla sędziów i prokuratorów, która rok później rozpoczęła działalność. Zapewnia ona szkolenia przyszłym sędziom i prokuratorom, jeszcze przed objęciem urzędu, w postaci dwuletniego programu kształcenia teoretycznego i praktycznego w pełnym wymiarze godzin. Umożliwia również ciągłe doskonalenie zawodowe sędziom, prokuratorom, pracownikom sądów i urzędnikom służby cywilnej w trakcie całej kariery zawodowej. Szkolenia prowadzone są głównie przez praktyków, takich jak doświadczeni sędziowie. Program szkoleń poprzedzających objęcie urzędu przeszło już 80 kandydatów na sędziów i prokuratorów. W ostatnim roku w szkoleniach oferowanych przez akademię wzięło udział osób w ramach 270 szkoleń zawodowych w miejscu pracy. Zdecentralizowany system pozwala na udział w szkoleniach osobom spoza stolicy. Służą temu również internetowe moduły kształcenia dostępne na portalu akademii. Zacieśnia się również kontakty 12

14 z międzynarodowymi organizacjami wymiaru sprawiedliwości, m.in. dzięki zagranicznym stażom. W większości krajów objętych procesem rozszerzenia korupcja pozostaje poważnym problem. W dziedzinach takich jak zamówienia publiczne i prywatyzacja, praktyki korupcyjne nadal powodują, że ograniczone środki z budżetów krajowych nie trafiają tam, gdzie należy, co ma negatywny wpływ na przedsiębiorczość i inwestycje, które potrzebują pewności prawa, aby móc się rozwijać. Korupcja ma również bezpośredni wpływ na obywateli, którzy chcą uzyskać dostęp do niektórych usług publicznych takich jak edukacja i świadczenia zdrowotne. Narzędzi do skutecznego zapobiegania korupcji nie wykorzystuje się w pełni. Konieczne jest bardziej aktywne, lepiej skoordynowane i skuteczniejsze egzekwowanie prawa, aby zapewnić właściwe dochodzenie w sprawach o korupcję oraz ściganie i karanie sprawców, również na wysokim szczeblu. Wymagane będą trwałe i konkretne wyniki w tej dziedzinie. Kraje muszą zapewnić silne ramy służące zapobieganiu korupcji: niezbędne są dalsze działania w odniesieniu do finansowania partii politycznych i kampanii wyborczych, konfliktu interesów, przejrzystości w wykorzystaniu funduszy publicznych, dostępu do informacji oraz zajmowania i konfiskaty mienia. Reforma administracji publicznej oraz zarządzanie finansami publicznymi będą miały kluczowe znaczenie w tym zakresie. Aby zwiększyć przejrzystość i pomóc w monitorowaniu wdrażania strategii antykorupcyjnych, potrzebne są usprawnienia w zakresie gromadzenia danych i ich dostępności. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej pozostaje poważnym problemem w większości krajów objętych procesem rozszerzenia. Osiągnięto pewne postępy, jednak wiele pozostaje jeszcze do zrobienia w celu zapewnienia organom ścigania i prokuraturze skutecznych narzędzi prawnych i dochodzeniowych umożliwiających walkę z przestępczością zorganizowaną i odpowiednie kary oraz gwarantujących aktywne prowadzenie dochodzeń. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej i korupcji ma zasadnicze znaczenie dla przeciwdziałania infiltracji systemu politycznego, prawnego i gospodarczego przez przestępców. Należy bardziej uodpornić na korupcję organy ścigania, służby prokuratorskie i sądownicze. Potrzeba częstszych kontroli, aby wykrywać rzekomo zgodną z prawem działalność stanowiącą kamuflaż dla działalności przestępczej. Należy zwiększyć zdolność prowadzenia złożonych dochodzeń finansowych, jak również zająć się problemem cyberprzestępczości. Należy skutecznie konfiskować dochody z przestępstw oraz wprowadzić system rozszerzonej konfiskaty majątku, jak również rozważyć kryminalizację nielegalnego wzbogacenia w celu rozwiązania problemu nieudokumentowanego znacznego wzrostu mienia. Transgraniczny charakter wielu działań przestępczych i zorganizowanych grup przestępczych wymaga ściślejszej współpracy regionalnej i międzynarodowej, m.in. lepszego reagowania na wnioski państw członkowskich o współpracę policyjną i sądową. Zacieśnia się współpracę operacyjną z odpowiednimi agencjami europejskimi, w szczególności z Europolem, Eurojustem i Fronteksem. Weszły w życie umowy operacyjne zawarte z Europolem przez Serbię i Albanię. Przygotowania do zawarcia podobnej umowy z Czarnogórą są na zaawansowanym etapie. Komisja nadal wspiera regionalną sieć prokuratorską i skoordynowane systemy ochrony świadków w regionie. Opracowanie strategicznej analizy sytuacji w zakresie przestępczości zorganizowanej w Czarnogórze Każdy kraj, który chce z powodzeniem walczyć z przestępczością zorganizowaną, musi opracować spójną ogólną ocenę przestępczości zorganizowanej na swoim terytorium. Jest to niezbędne, by wszystkie zainteresowane podmioty, pojęte szerzej niż tylko organy ścigania, 13

15 mogły zrozumieć zagrożenia, przed jakimi stoi kraj, oraz odpowiednio reagować na różne tendencje. Wiosną 2014 r. Czarnogóra opublikowała swoją ocenę zagrożenia poważną i zorganizowaną przestępczością, w której przedstawiła zagrożenia w regionie oraz kraju mające wpływ na jej bezpieczeństwo. Przeprowadzona analiza służy obecnie do identyfikacji wspólnych priorytetów organów ścigania i umożliwia im przygotowanie odpowiednich rozwiązań i wdrożenie koncepcji ochrony porządku publicznego z wykorzystaniem danych wywiadowczych. Komisja nadal przywiązuje dużą wagę do wszystkich aspektów praworządności w krajach objętych procesem rozszerzenia. W ramach negocjacji akcesyjnych wdrażane jest nowe podejście do rozdziałów dotyczących wymiaru sprawiedliwości i praw podstawowych oraz sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa. Wymaga to solidnych wyników w zakresie realizacji reform podczas całego procesu przygotowań do przystąpienia do UE. UE określiła po raz pierwszy kryteria pośrednie w grudniu 2013 r. w negocjacjach akcesyjnych z Czarnogórą. Serbia otrzymała istotne wskazówki co do kompleksowych planów działania, które przygotowuje jako podstawę do otwarcia negocjacji dotyczących kwestii praworządności. Wspomniane wskazówki i kryteria referencyjne wyznaczą kierunek przyszłych negocjacji z innymi krajami objętymi procesem rozszerzenia. Kwestie dotyczące praworządności podejmowane są obecnie we wczesnej fazie procesu akcesyjnego w odniesieniu do wszystkich krajów objętych procesem rozszerzenia, a postępy w tej dziedzinie są istotnym czynnikiem uwzględnianym przy podejmowaniu decyzji w sprawie każdego etapu tego procesu. Nowe podejście do rozdziałów 23 i 24 w skrócie Nowe podejście obejmujące rozdział negocjacyjny 23 dotyczący wymiaru sprawiedliwości i praw podstawowych, oraz 24 dotyczący sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa przewiduje bardziej usystematyzowane ramy negocjacji, uwzględniające czas potrzebny na właściwe wdrożenie reform. Negocjacje w sprawie rozdziałów 23 i 24 będą podejmowane na wczesnym etapie procesu i zamykane na jego końcu, aby zapewnić maksymalnie dużo czasu na wypracowanie rzetelnych wyników i zapewnienie nieodwracalności reform. UE musi zapewniać wskazówki merytoryczne stanowiące podstawę kompleksowych planów działania w zakresie reform, które to plany są wymagane jako kryteria otwarcia i służą za katalizator reform. Wprowadza się kryteria pośrednie wytyczające i utrzymujące kierunek reform. Kryteria końcowe ustala się dopiero po osiągnięciu znacznych postępów w poszczególnych dziedzinach, w tym wyników w zakresie realizacji w terenie. Wprowadza się zabezpieczania i środki naprawcze, takie jak np. aktualizacja kryteriów, umożliwiające zapewnienie ogólnej równowagi w postępach w negocjacjach powadzonych w ramach wszystkich rozdziałów, w tym mechanizm umożliwiający wstrzymanie negocjacji w sprawie innych rozdziałów w przypadku opóźnień w realizacji ustaleń dotyczących rozdziałów 23 i 24. Zapewnia się większą przejrzystość i integracyjny charakter procesu, m.in. poprzez szeroko zakrojone konsultacje z zainteresowanymi podmiotami dotyczące reform w celu zagwarantowania maksymalnego wsparcia dla reform. Aby wzmocnić praworządność, Komisja korzysta ze wszystkich dostępnych instrumentów, takich jak regularne monitorowanie, przede wszystkim za pośrednictwem wspólnych organów powołanych w ramach układów o stabilizacji i stowarzyszeniu, misji oceniających i 14

16 usystematyzowanego dialogu; sporządzanie sprawozdań, w szczególności sprawozdań z postępów; pomoc finansowa, w tym położenie szczególnego nacisku na praworządność w ramach IPA II; rozwój instytucjonalny, instrument TAIEX, projekty partnerskie i wzajemne oceny, w wyniku których sędziowie, prokuratorzy oraz inni eksperci w zakresie egzekwowania prawa, zarządzania granicami i migracji z państw członkowskich nawiązują bezpośrednie kontakty ze swoimi kolegami z krajów objętych procesem rozszerzenia. W ramach pozytywnego programu z Turcją powołano grupę roboczą ds. rozdziału 23. Aby skuteczniej zwalczać przestępczość międzynarodową, Komisja zachęca do pogłębienia regionalnej współpracy organów sądowniczych i policyjnych, a także współpracy z państwami członkowskimi UE, Europolem, Eurojustem i Fronteksem oraz w coraz większym stopniu z Europejskim Urzędem Wsparcia w dziedzinie Azylu. W celu opracowania odpowiednich środków służących przeciwdziałaniu zjawisku zagranicznych bojowników kraje objęte procesem rozszerzenia muszą zwiększyć swoje zdolności w zakresie zapobiegania radykalizacji postaw, w tym poprzez wymianę najlepszych praktyk i ściślejszą współpracę z państwami członkowskimi. Ze względu na szczególne uwarunkowania związanej z nim reformy proces liberalizacji reżimu wizowego pomógł krajom objętym procesem rozszerzenia w lepszym ukierunkowaniu podejmowanych wysiłków. Powinny one teraz nasilić starania zmierzające do konsolidacji tych reform. Kraje, których obywatele zwolnieni są z obowiązku wizowego, muszą podjąć natychmiastowe działania w celu zaradzenia wszelkim nadużyciom liberalizacji reżimu wizowego. Konieczna jest konsolidacja działań w zakresie migracji i zarządzania granicami. Zaległe kwestie w tych dziedzinach będą poruszane na odpowiednich forach, np. w ramach układu o stabilizacji i stowarzyszeniu, w tym w ramach rozdziału 24 dotyczącego sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa. ii) Prawa podstawowe Komisja uważnie śledzi sytuację w zakresie praw obywatelskich, politycznych, społecznych i gospodarczych, jak również praw osób należących do mniejszości w krajach objętych procesem rozszerzenia. Prawa podstawowe są w szerokim zakresie gwarantowane przez ustawodawstwo, jednak zagwarantowanie w praktyce ich pełnego poszanowania wymaga dalszych działań. Sytuacja w zakresie wolności wypowiedzi i mediów nadal budzi poważne zastrzeżenia. Należy lepiej ochronić prawa osób należących do mniejszości i zwalczać dyskryminację oraz wrogość wobec słabszych grup społecznych, również ze względu na orientację seksualną. Ponadto konieczne są dodatkowe działania w celu propagowania praw kobiet, w tym zwalczania przemocy domowej. Sytuacja w zakresie praw dziecka również wymaga poprawy. Potrzebne są dalsze wysiłki na rzecz wspierania osób niepełnosprawnych. Nadal utrzymują się problemy w odniesieniu do innych praw podstawowych, takich jak prawo własności. Często potrzeba bardziej zdecydowanych działań w celu ułatwienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Kraje objęte procesem rozszerzenia powinny zapewnić bardziej rzetelne ramy instytucjonalne służące ochronie praw podstawowych. Powołano instytucje zajmujące się prawami człowieka, m.in. rzeczników praw obywatelskich, konieczne jest jednak udzielenie im większych uprawnień współmiernych do wagi problemu. Zbyt często zalecenia takich instytucji trafiają w próżnię, a organy państwowe nie podejmują w ich następstwie odpowiednich działań. Należy również krzewić kulturę akceptacji przychylną działaniom organizacji pozarządowych i obrońców praw człowieka. W celu lepszej integracji krajów objętych procesem rozszerzenia w unijnych ramach oraz upowszechniania najlepszych praktyk Komisja zachęca poszczególne kraje kandydujące, by kontynuowały przygotowania do udziału w pracach Agencji Praw Podstawowych UE w charakterze obserwatorów. 15