Sąsiedztwa heterogeniczne społecznie w Warszawie: identyfikacja, percepcja, wartościowanie

Transkrypt

1 Sylwia Dudek-Mańkowska Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytet Warszawski Sąsiedztwa heterogeniczne społecznie w Warszawie: identyfikacja, percepcja, wartościowanie 1

2 Badania zróżnicowania społecznego Badania nad zróżnicowaniem społecznym w miastach prowadzone są nieprzerwanie od lat 30. XX wieku, choć uwarunkowania ich podejmowania wyznaczały różne czynniki (Sarkissian, Forsyth, Heine 1990; Arthurson 2002) Wzrost zainteresowania problematyką nastąpił po II wojnie światowej, gdy z powodu niedoboru mieszkań powstawały w wielu miastach duże społeczne osiedla mieszkaniowe, zamieszkiwane przez osoby należące do tych samych grup społecznych Już w latach 40. XX wieku idea zróżnicowania społecznego została uznana za jeden z ważnych celów polityki planistycznej w wielu krajach, zaczęły obowiązywać przepisy regulujące powstawanie osiedli heterogenicznych społecznie (m.in. Wielka Brytania) (Sarkissian, Forsyth, Heine 1990; Arthurson 2002) W ostatnich dekadach rozwój poglądów neoliberalnych, nacisk na indywidualizm, skuteczność w działaniu stworzył niebezpieczeństwo utrwalania podziału społeczeństwa na grupy społecznie włączonych (social inclusion) we wszystkie dziedziny życia społecznego i społecznie wyłączonych (social exclusion) z pewnych dziedzin życia społecznego. 2

3 Badania zróżnicowania społecznego Od czasu upadku komunizmu, miasta Europy Środkowej podlegały silnym przemianom, które odzwierciedliły się także w ich strukturze społecznoprzestrzennej: miasto socjalistyczne było mniej homogeniczne społecznie aniżeli miasto kapitalistyczne (Sykora1999). Tempo przemian społecznych i gospodarczych jakie zaszły w miastach Europy Środkowej po 1990 roku było różne i zależało od specyfiki kontekstu społecznego, gospodarczego i przestrzennego (Carter i Maik 1999). Skala i wzory przestrzenne segregacji społecznej w mieście socjalistycznym i postsocjalistycznym były analizowane (m.in. Hamilton, Burnett 1979, Węcławowicz 2002, Sykora 1999). Znacznie rzadziej podejmowane są badania dotyczące postrzegania zróżnicowań społecznych i segregacji społecznej w miastach Europy Środkowej i Wschodniej, choć istnieje świadomość konsekwencji społeczno-przestrzennych zachodzących w 3 tych miastach przemian.

4 Zróżnicowanie społeczne a jakość życia w mieście zwiększa rywalizację pomiędzy mieszkańcami podnosi aspiracje biedniejszych grup oraz skłania je do działań na rzecz poprawy standardu życia; wpływa pozytywnie na estetykę osiedla; sprzyja wymianie i poszanowaniu innych poglądów, opinii i wartości; wpływa pozytywnie na zachowania i postawy mieszkańców - sprzyja postawom akceptacji i tolerancji; sprzyja tworzeniu się więzi społecznych między mieszkańcami i budowie wspólnoty; jest stymulantą rozwoju lokalnego rynku pracy i zwiększa dostępność oraz jakość usług; sprzyja budowaniu pozytywnego wizerunku obszaru. Sarkissian, Forsyth oraz Heine 1990; Rose 2004, Kerason i Mason prowadzi do napięć i konfliktów społecznych - zwiększa agresję mieszkańców (brak tolerancji, niechęć, wrogość); wpływa negatywnie na estetykę osiedla kontrasty; zwiększa poziom frustracji biedniejszych grup; wpływa negatywnie na wizerunek obszaru. Page, Broughton 1997; Biggins, Hassan 1998; Jupp 1999; Cole, Goodshild 2001; Arthurson 2002; Ruming

5 Koncepcja badania Problemy badawcze: Problem 1: Identyfikacja osiedli/sąsiedztw zróżnicowanych społecznie Problem 2: Postrzeganie osiedli/sąsiedztw zróżnicowanych społecznie Problem 3: Wartościowanie osiedli/sąsiedztw zróżnicowanych społecznie Pytania badawcze: 1) Czy zdaniem mieszkańców zamieszkiwane sąsiedztwo jest zróżnicowane społecznie? A jeśli tak, to jak określają skalę tych zróżnicowań? (2) Jak mieszkańcy oceniają jakość życia w sąsiedztwie? (3) Czy i w jakim stopniu postrzegane zróżnicowanie społeczne sąsiedztwa wpływa na jakość życia mieszkańców? 5

6 Koncepcja badania Dane pochodzą z własnych badań sondażowych przeprowadzonych w latach wśród mieszkańców wybranych sąsiedztw w Warszawie. Przy wyborze obszarów kierowano się: 1) położeniem obszaru - badaniem objęto zarówno sąsiedztwa śródmiejskie jak i peryferyjne; prawobrzeżne oraz lewobrzeżne; 2) strukturą społeczną obszaru wybór poprzedziła analiza danych pochodzących ze spisu powszechnego w 2002 roku oraz danych pochodzących ze spółdzielni mieszkaniowych, urzędów dzielnic oraz ośrodków pomocy społecznej 3) postrzeganiem dobrych i złych miejsc w mieście przez mieszkańców Warszawy; do badania zakwalifikowano obszary postrzegane jako prestiżowe jak i te o silnie negatywnym wizerunku. Kwalifikując obszary badawcze kierowano się nie tylko stopniem zróżnicowania społeczno-ekonomicznego mieszkańców, ale także różnicami w tkance mieszkaniowej

7 Problem 1: Identyfikacja Wyzwanie: skala badania? Dzielnica / Osiedle / Sąsiedztwo / Ulica / Budynek Etap 1 50 obszarów w mieście respondentów Określenie skali badania postrzegania i wartościowania zróżnicowania społecznego w mieście Jak mieszkańcy rozumieją pojęcie osiedla i sąsiedztwa?

8 Problem 1: Identyfikacja Przykład: obręb ulic Trocka Zamiejska Askenazego Osiedle Generalska, kolonia IV, 19 budynków Odpowiedzi: Osiedle Generalska, Osiedle Trocka, Osiedle Zamiejska, Kolonia Zamiejska, Targówek Mieszkaniowy

9 Problem 1: Identyfikacja Problem z określeniem nazwy i granic zamieszkiwanego osiedla Sąsiedztwo najczęściej 3-4 budynki wielkorodzinne / kilkanaście domów jednorodzinnych Etap 2: 30 sąsiedztw (zidentyfikowanych na Etapie 1 badania) respondentów

10 Problem 1: Identyfikacja Stopień postrzeganych zróżnicowań Nie Mało Trochę Bardzo Strefy miasta centrum i strefa wewnętrzna 32,6% 51,7% 43,6% 49,5% osiedla blokowe 17,4% 12,1% 17,6% 22,8% strefa zewnętrzna 50,0% 36,2% 38,8% 27,7% ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Typ zabudowy zabudowa jednorodzinna 26,1% 27,6% 19,4% 17,8% zabudowa czynszowa 10,9% 21,9% 13,8% 6,9% zabudowa blokowa 63,0% 50,5% 66,9% 75,2% Strefy miasta 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 10

11 Problem 1: Identyfikacja OGÓLNA OCENA ZRÓŻNICOWANIA SASIEDZTWO SPOŁECZNEGO (0-5) RANKING Powiśle 4,56 1 Zielona 3,69 2 Ulrychów 3,67 3 Stary Mokotów 3,53 4 Opaczewska 3,40 5 Nowolipki 3,36 6 Grochów 3,30 7 Koło 3,25 8 Stara Praga - Brzeska 3,24 9 Stary Rembertów 3,22 10 Stara Miłosna - Jana Pawła II 3,20 11 Okęcie 3,18 12 Ursus Kolorowa 3,14 13 Osiedle za Żalazną Bramą 3,07 14 Szczęśliwice Płd 3,05 15 Grodzisk 2,96 16 Sady Żoliborskie 2,79 17 Żoliborz Urzędniczy 2,61 18 Stare Bielany 2,55 19 Fort Bema 2,50 20 Słodowiec 2,35 21 Szmulowizna 2,33 22 Stegny 2,33 23 Targówek Fabryczny 2,25 24 Falenica 2,11 25 Targówek Mieszkaniowy (Osiedle Generalska) 2,11 26 Sadyba 1,98 27 SM Wilanów 1,92 28 Nowa Praga II 1,76 29 Stara Praga - Jagiellońska 1,64 30 średnia 2,83 11

12 Problem 2: Postrzeganie Charakterystyka respondentów w zależności od stopnia postrzeganego zróżnicowania społecznego sąsiedztwa Stopień postrzeganych zróżnicowań Nie Mało Trochę Bardzo % mężczyzn 44,6 43,5 43,1 34,7 % wiek ,3 20,6 27,0 38,6 % single 5,4 12,8 13,2 13,0 % z dziećmi 42,4 58,5 42,7 46,1 % wyższe wykształcenie 39,1 39,4 43,0 41,6 % bezrobotni 2,2 3,9 2,4 0,0 % wynagrodzenie powyżej średniej 17,8 13,3 9,0 11,4 % samozatrudnienie 45,7 30,5 43,7 50,5 12

13 Ocena jakości życia OGÓLNA OCENA JAKOŚCI SASIEDZTWO ŻYCIA (1-5) RANKING Sadyba 4,47 1 Zielona 4,41 2 Stary Mokotów 4,33 3 Grodzisk 4,33 4 SM Wilanów 4,16 5 Powiśle 4,15 6 Ursus Kolorowa 4,09 7 Stegny 4,04 8 Grochów 4,02 9 Stary Rembertów 4,00 10 Stara Miłosna - Jana Pawła II 3,98 11 Żoliborz Urzędniczy 3,87 12 Szczęśliwice Płd 3,86 13 Sady Żoliborskie 3,81 14 Nowolipki 3,77 15 Opaczewska 3,76 16 Okęcie 3,75 17 Osiedle za Żalazną Bramą 3,73 18 Ulrychów 3,64 19 Stara Praga - Brzeska 3,45 20 Koło 3,40 21 Targówek Fabryczny 3,30 22 Szmulowizna 3,20 23 Targówek Mieszkaniowy (osiedle Generalska) 3,19 24 Stare Bielany 3,12 25 Słodowiec 2,90 26 Stara Praga - Jagiellońska 2,76 27 Nowa Praga II 2,63 28 Fort Bema 2,63 29 Falenica 2,52 30 średnia 3,68

14 Ocena jakości życia

15 Ocena jakości życia zróżnicowanie Jakość życia Sąsiedztwo W W Zielona Powiśle W N Ulrychów S S Osiedle za Żelazną Bramą N W Sadyba N N Falenica Nowa Praga II

16 Konflikty pomiędzy mieszkańcami Do konfliktów pomiędzy mieszkańcami obszarów silnie zróżnicowanych społecznie dochodzi prawie dwa razy częściej niż na obszarach homogenicznych. Na obszarach niezróżnicowanych konflikty wiązały się głównie z wykorzystaniem miejsc parkingowych i zagospodarowaniem przestrzeni wspólnych w budynkach wielorodzinnych (klatki schodowe, piwnice). W sąsiedztwach heterogenicznych przeważały kłótnie związane z zakłóceniem ciszy nocnej, głośnym zachowaniem sąsiadów. Wiele konfliktów wiązało się z zachowaniem określonych grup społecznych, tj. dzieci (gra w piłkę, zabawa przed budynkiem), młodzieży (głośne rozmowy pod budynkiem, głośne puszczenie muzyki, organizowaniem spotkań towarzyskich) ale również osób starszych (głośne słuchanie radia, wtrącanie się w sprawy sąsiadów). Do konfliktów dochodzi częściej na obszarach o zróżnicowanej zabudowie.

17 Korzyści i utrudnienia związane z zamieszkiwaniem sąsiedztwa heterogenicznego społecznie sprzyja rozwojowi więzi sąsiedzkich sprzyja większemu poczuciu bezpieczeństwa sprzyja współdziałaniu mieszkańców w celu rozwiązywania problemów osiedla mobilizuje mieszkańców do działania w celu podniesienia standardu życia ogranicza konflikty społeczne przyczynia się do lepszego wyposażenia w placówki handlowe i usługowe wpływa na lepszą oceną osiedla przez osoby odwiedzające ten teren zapobiega wykluczeniu niektórych grup mieszkańców nie zróżnicowane Zróżnicowane społecznie homogeniczne 3,53 3,58 społecznie heterogeniczne 2,80 2,66 społecznie homogeniczne 3,88 4,01 społecznie heterogeniczne 2,49 2,44 społecznie homogeniczne 3,55 3,81 społecznie heterogeniczne 2,75 2,59 społecznie homogeniczne 3,35 3,30 społecznie heterogeniczne 2,86 3,20 społecznie homogeniczne 3,80 3,65 społecznie heterogeniczne 3,48 2,57 społecznie homogeniczne 3,03 3,58 społecznie heterogeniczne 3,16 3,51 społecznie homogeniczne 3,33 3,57 społecznie heterogeniczne 3,33 3,21 społecznie homogeniczne 3,22 2,97 społecznie heterogeniczne 3,19 3,58 zwiększa swobodę zachowań i społecznie homogeniczne 2,52 2,75

18 Social differentiation and quality of life in the city Relationship value Zadowolenie z miejsca zamieszkania Występowanie konfliktów Postrzeganie zróżnicowania społecznego Ocena oferty obszary Ocena jakości życia

19 Wnioski Wybór skali badania otoczenie biznesu Sąsiedztwa postrzegane jako zróżnicowane społecznie występują w różnych częściach miasta, częściej jednak w części centralnej. Mieszkańcy sąsiedztw postrzeganych jako zróżnicowane społecznie lepiej oceniają jakość życia. Zróżnicowanie społeczne może nieść ze sobą korzyści jak i utrudnienia Wyzwania: obszary o zróżnicowanej, kontrastującej zabudowie = konflikty Dostępność usług dla różnych grup mieszkańców [np. osoby starsze]