PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy SPRAWOZDANIE. Okręgowego Inspektora Pracy. z działalności w 2012 roku

Transkrypt

1 PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy SPRAWOZDANIE Okręgowego Inspektora Pracy z działalności w 2012 roku Bydgoszcz - luty 2013

2

3 WPROWADZENIE Misją Państwowej Inspekcji Pracy jest skuteczne egzekwowanie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, poprzez efektywne i ukierunkowane kontrole oraz działania prewencyjne, zmierzające do ograniczenia zagrożeń wypadkowych i poszanowania prawa pracy. Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy jest jednym z 16 Okręgowych Inspektoratów Pracy działających w strukturach Państwowej Inspekcji Pracy. W ramach Okręgu funkcjonują 2 Oddziały (Toruń i Włocławek) oraz 2 punkty udzielania porad prawnych (Grudziądz i Inowrocław). Jako organ powołany do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obejmuje nadzorem pracodawców i przedsiębiorców prowadzących działalność na terenie województwa kujawsko pomorskiego, w tym jednostki organizacyjne podmiotów prowadzących działalność na terenie naszego województwa, a posiadających siedziby w innych województwach. Zgodnie z ustawą, nadzorem inspekcji pracy w sferze bezpieczeństwa i higieny pracy oraz legalności zatrudnienia objęci są nie tylko pracodawcy, ale także przedsiębiorcy, na rzecz których wykonywana jest praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek. Według stanu na r. Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy zatrudniał 126 pracowników w tym 78 inspektorów pracy i 5 kandydatów odbywających aplikację inspektorską. W roku 2012 uprawnienia inspektorskie uzyskały 2 osoby.

4

5 SPIS TREŚCI strona I. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA I PREWENCYJNA - INFORMACJE OGÓLNE Wstęp 7 2. Kontrole 9 3. Decyzje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy Decyzje dotyczące wypłaty wynagrodzenia lub innego świadczenia Odwołania od decyzji organów Państwowej Inspekcji Pracy Skargi na decyzje organów Państwowej Inspekcji Pracy Egzekucja administracyjna Wystąpienia inspektorów pracy Polecenia Kontrole zakończone odebraniem oświadczenia od podmiotu kontrolowanego Wykroczenia przeciwko prawom pracownika Zawiadomienia prokuratury o podejrzeniu przestępstwa Powództwa o ustalenie stosunku pracy Skargi i wnioski Porady prawne i techniczne Rejestracja zakładowych układów zbiorowych pracy Spory zbiorowe pracy Czas pracy w zakładach różnych branż Wynagrodzenia i inne świadczenia ze stosunku pracy Ocena ryzyka zawodowego Opiniowanie wniosków dot. wydania zgody na wyłącznie elektryczne oświetlenie pomieszczeń lub na ich lokalizację poniżej poziomu otaczającego terenu Pisma o charakterze informacyjno prewencyjnym Współpraca z urzędami państw członkowskich UE/EOG w ramach instytucji łącznikowej 37 II. BADANIE OKOLICZNOŚCI I PRZYCZYN WYPADKÓW PRZY PRACY 39 III. WYNIKI KONTROLI UJĘTYCH W PROGRAMIE DZIAŁAŃ DŁUGOFALOWYCH NA LATA Budownictwo 49 A. Kontrole prac budowlanych, w tym rozbiórkowych 49 B. Kontrole dotyczące budowy i remontów dróg 52 C. Czas pracy i wynagrodzenia w budownictwie 54 D. Kampania informacyjno-prewencyjna Bezpieczeństwo pracy w budownictwie 54 1

6 2. 3. WZMOŻONY NADZÓR nad zakładami charakteryzującymi się największym nasileniem zagrożeń zawodowych. TRANSPORT DROGOWY kontrole czasu prowadzenia pojazdu, przerw i czasu odpoczynku kierowców IV. WYNIKI KONTROLI UJĘTYCH W PLANIE ROCZNYM PODMIOTY LECZNICZE kontrole wybranych zagadnień prawa pracy Kontrole zapewnienia bezpiecznych warunków pracy w zakładach nowo powstałych Kontrole przestrzegania przepisów bhp w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi (transport, unieszkodliwianie) z uwzględnieniem narażenia pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych Placówki handlu detalicznego (w tym wielkopowierzchniowe) 72 A. Prawna ochrona pracy 72 B. Bezpieczeństwo i higiena pracy Kontrole przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwach zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej w elektrowniach wodnych ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM w zakładach, w których występuje duże nasilenie wypadków przy pracy Działania kontrolno prewencyjne w wybranych zakładach branży naftowej Zagrożenia związane z występowaniem hałasu w środowisku pracy Wymagania zasadnicze i minimalne 85 A. Wwymagania zasadnicze i minimalne dla maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych 85 B. Wymagania zasadnicze dla odzieży ochronnej 87 C. Wymagania zasadnicze dla wyrobów pirotechnicznych klasy T1 i P1 87 D. Kontrole na wniosek organów celnych i zgłoszenia wad wyrobów Kontrole zakładów, w których z przyczyn wynikających z cech miejsca pracy, urządzeń lub używanych substancji i mieszanin może wystąpić atmosfera wybuchowa Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych LEGALNOŚĆ ZATRUDNIENIA 94 A. Legalność zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich 94 B. Kontrole legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców 95 C. Agencje zatrudnienia 96 V. WYNIKI KONTROLI realizowanych przez wybrane okręgowe inspektoraty pracy i zadania własne Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy 99 2

7 A. ZADANIA Z PROGRAMU PIP Kontrole bezpieczeństwa i higieny pracy w odlewniach metali Kontrole bezpieczeństwa eksploatacji elektroenergetycznych urządzeń i sieci średnich napięć u odbiorców przyłączonych bezpośrednio do sieci dystrybucji energii elektrycznej. 104 B. ZADANIA WŁASNE OIP w Bydgoszczy Czas pracy i wynagrodzenia w placówkach usługowych (hotele i restauracje) Bezpieczeństwo pracy przy produkcji okien z PCV i aluminium Kontrole zakładów wytwarzających wyroby mleczarskie Kontrole dot. stosunku pracy pracowników oświaty niebędących nauczycielami 110 VI. EFEKTY DZIAŁALNOŚCI KONTROLNEJ 113 VII..DZIAŁALNOŚĆ PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY Kampania informacyjna Stres i inne czynniki psychospołeczne związane z pracą Program Edukacyjny KULTURA BEZPIECZEŃSTWA Program informacyjno-promocyjny OCHRONA PRACY W ROLNICTWIE INDYWIDUALNYM Program prewencyjny ZDOBĄDŹ DYPLOM PIP Konkursy promujące pożądane postawy w zakresie ochrony pracy KAMPANIA INFORMACYJNA "POZNAJ SWOJE PRAWA W PRACY ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM PRACY- PREWENCJA WYPADKOWA 129 VIII. DZIAŁALNOŚĆ WEWNĄTRZORGANIZACYJNA Ocena stanu kadrowego Działalność szkoleniowa 135 IX. WSPÓŁPRACA Z ORGANAMI NADZORU I KONTROLI NAD WARUNKAMI PRACY 137 X. OCENA ROZWIĄZAŃ PRAWNYCH 143 XI. PODSUMOWANIE I WNIOSKI 147 ZAŁĄCZNIKI 1. USTAWY OKREŚLAJACE KOMPETENCJE ORGANÓW PIP STAN OSOBOWY OKRĘGOWEGO INSPEKTORATU PRACY W BYDGOSZCZY , 4. DANE STATYSTYCZNE Z DZIAŁALNOSCI URZĘDU ZA ROK

8 4

9 I. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA I PREWENCYJNA INFORMACJE OGÓLNE 5

10 6

11 1. WSTĘP Państwowa Inspekcja Pracy stoi na straży przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, a także sprawuje nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem przepisów dotyczących legalności zatrudnienia. Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy, podobnie jak piętnaście pozostałych inspektoratów w Polsce, co roku podejmuje działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa wszędzie tam gdzie wykonywana jest praca. W myśl nowych zapisów ustawy o PIP, równolegle prowadzone są działania prewencyjne i promocyjne zmierzające do zmniejszenia zagrożeń wypadkowych i chorobowych. Podstawową przesłanką realizacji zadań prewencyjno kontrolnych jest dążenie do obniżenia ilości wypadków przy pracy w szczególności poprzez poprawę stanu bezpieczeństwa pracy, jak również uzyskania wyraźnej, potwierdzonej kontrolami sprawdzającymi, poprawy stanu praworządności w stosunkach pracy. Program działania Państwowej Inspekcji Pracy oraz Okręgowych Inspektoratów Pracy na 2012 rok został opracowany na podstawie wnikliwej analizy dotychczasowej działalności urzędu z uwzględnieniem zaleceń Rady Ochrony Pracy i komisji sejmowych (w szczególności Komisji do spraw Kontroli Państwowej). Podobnie jak w latach ubiegłych, wzięto również pod uwagę propozycje zgłaszane przez ministerstwa i urzędy centralne, związki zawodowe i organizacje pracodawców, organy nadzoru i kontroli warunków pracy oraz inne instytucje zajmujące się problematyką ochrony pracy. Wielość zadań zaplanowanych na miniony rok w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Bydgoszczy oraz działań podejmowanych w trybie interwencyjnym nie stanęła na przeszkodzie realizacji założeń, zarówno tych kontrolno nadzorczych jak i prewencyjno - promocyjnych. Zadania zostały w całości zrealizowane. W ramach realizacji celów prewencyjno-promocyjnych podejmowano szereg działań zmierzających do poprawy stanu praworządności wzrostu świadomości prawnej wśród zatrudnionych. Zgodnie ze wspólnotową strategią na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy na lata inspektorzy oraz pracownicy merytoryczni Okręgowego Inspektoratu Pracy, podjęli tylko w branży budowlanej blisko pół tysiąca działań w ramach kampanii informacyjno-prewencyjnych. Prawie sto tego typu działań przeprowadzono w ramach kampanii Czas pracy a wypadki skierowanej do pracodawców i pracowników transportu drogowego. Nadal podejmowano starania, aby dotrzeć do jak największej liczby rolników indywidualnych i zachęcać ich do większej dbałości o bezpieczeństwo w swoich gospodarstwach. Jednak nadrzędnym celem w działaniach obejmujących ochronę pracy w rolnictwie indywidualnym, były spotkania i szkolenia dla dzieci i młodzieży z terenów wiejskich. Mając na uwadze publikowane w mediach informacje wskazujące, że wypadkowość wśród dzieci i młodzieży w sektorze rolniczym jest największa, pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy przeprowadzili prelekcje i pogadanki w szkołach dla blisko 4 tysięcy uczniów. Istotnym elementem działań prewencyjnych była organizacja konkursów adresowanych do pracodawców różnych branż, działaczy społecznej inspekcji pracy, uczniów i rolników. Wszystkie podjęte w 2012 roku działania prewencyjno-promocyjne oraz kontrolno nadzorcze wynikały z przyświecającego nam celu - uzyskania wymiernych efektów w postaci trwałej poprawy stanu bezpieczeństwa pracy i przekonania pracodawców oraz pracowników, że bezpieczeństwo oznacza zysk. 7

12 Podstawowe dane dotyczące Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy Opis Liczba inspektorów Liczba przeprowadzonych kontroli Liczba skontrolowanych pracodawców Liczba pracowników w kontrolowanych podmiotach kobiet młodocianych Liczba wydanych decyzji ogółem Liczba decyzji na piśmie Liczba decyzji wstrzymania prac Liczba decyzji wstrzymania eksploatacji maszyn Liczba decyzji skierowania do innych prac L. prac. skierowanych do innych prac Liczba decyzji nakazujących wypłaty należnych świadczeń Kwota należnych świadczeń (w mln zł.) 5,077 6,296 7,523 5,190 5,582 Liczba poleceń ( od 08/ ) Liczba wystąpień Liczba wniosków dotyczących stosunku pracy dotyczących czasu pracy dotyczących świadczeń i wynagrodzeń dotyczących przygotowania do pracy dotyczących innych zagadnień bhp dotyczących urlopów Liczba mandatów karnych Liczba wykroczeń Kwota nałożonych grzywien w mandatach ( w mln zł. ) 0,951 1, 225 1,204 1,030 1,053 Liczba wniosków do sądu Liczba wykroczeń we wnioskach do sądu

13 2. KONTROLE W 2012 roku inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy przeprowadzili kontrole. W wyniku kontroli pracodawców wydano decyzji, w tym w 439 przypadkach wydano decyzje o wstrzymaniu prac, a w 214 przypadkach 445 pracowników skierowano do innych prac. Wstrzymano eksploatację 524 maszyn i zakazano wykonywania prac w 26 przypadkach. W 2012 roku wykryto ponad 4 tys. wykroczeń i wobec osób odpowiedzialnych wyciągnięto konsekwencje zgodnie z uprawnieniami w tym zakresie. ) Struktura przeprowadzonych kontroli (wg wielkości zatrudnienia) 29,7% 14,6% 4,3% 250 pracowników i powyżej pracowników pacowników 1-9 pracowników 51,4% Struktura przeprowadzonych kontroli (wg branż) pozostałe 7% 25% 7% 2% 2% 2% 3% 3% 4% 4% 5% rolnictwo, leśnictwo edukacja opieka zdrowotna i pomoc społ. działalność profesjonalna pozostała działalność usługowa usługi administrowania 24% 19% zakwaterowanie i usługi gastr. transport i gospodarka magaz budownictwo 19% handel i naprawy 24% przetwórstwo przemysłowe 25% 9

14 (wg branż) przeprowadzonych kontroli (wg branż) 3. Decyzje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy W związku ze stwierdzonymi w czasie kontroli naruszeniami przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy inspektorzy wydali ponad 18 tys. decyzji. Rodzaje decyzji oraz ich zakres przedmiotowy przedstawiają poniższe wykresy. Rodzaje decyzji dotyczących bhp zakazania wykonywania prac ( art. 11 pkt 4 ust. o PIP) nakazania ustalenia przyczyn i okoliczności wypadków (art. 11 pkt 6 ust. o PIP) skierowania do innych prac (art. 11 pkt 2 ust. o PIP) nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych (art. 11 pkt 6a ust. o PIP) wstrzymania prac (art. 11 pkt 2 ust. o PIP) wstrzymania ekslpolatacji maszyn i urządazeń (art. 11 pkt 3 ust. o PIP) nakazania usunięcia uchybień z rygorem natychmiastowej wykonalności nadanym na podstawie art. 108 Kpa 2121 nakazania usunięcia uchybień w ustalonym terminie (art. 11 pkt 1 ust. o PIP) Zakres przedmiotowy najczęściej wydawanych decyzji transport wentylacja, ogrzewanie, oswietlenie pomieszczenia i urzadzenia sanitarne magazynowanie i składowanie czynniki szkodliwe i uciążliwe obiekty i pomieszczenia pracy urzadzenia i instalacje energetyczne maszyny i urządzenia techniczne 2009 stanowiska i procesy pracy 2249 inne zagadanienia bhp przygotowanie do pracy

15 4. Decyzje dotyczące wypłaty wynagrodzenia lub innego świadczenia W wyniku działalności kontrolnej w 2012 r. inspektorzy pracy wydali 308 decyzji nakazujących wypłatę wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy. Decyzje te dotyczyły należności 3680 pracowników, na łączną kwotę ponad 5,5 mln zł. Decyzje wydane Liczba decyzji wydanych 308 Liczba pracowników, których te decyzje dotyczyły 3680 Kwota należności do wypłacenia pracownikom wskazana w decyzji inspektora pracy Decyzje zrealizowane (do r) 5,582 mln zł Liczba decyzji zrealizowanych 162 Liczba pracowników, których dotyczyły decyzje zrealizowane 1469 Kwota należności wypłaconych 1,638 mln zł. Pełna informacja dotycząca wyegzekwowanych w roku sprawozdawczym należności pracowniczych (zarówno w wyniku realizacji decyzji, jak i wystąpień inspektorów pracy) została zawarta w pkt Odwołania od decyzji organów Państwowej Inspekcji Pracy W okresie sprawozdawczym wniesiono odwołania od 18 nieprawomocnych decyzji inspektorów pracy. W celu zapewnienia szybkości postępowania, 5 odwołań zostało zweryfikowanych w trybie samokontroli organu I instancji (art. 132 kpa). W większości przypadków pracodawcy wnosili o wydłużenie terminu wykonania obowiązków nałożonych w decyzji. Inspektor pracy, mając na uwadze słuszny interes pracodawcy, może zmienić termin wykonania decyzji na termin wskazany w odwołaniu. Ponadto w omawianym okresie wniesiono 603 wnioski o zmianę lub uchylenie (art. 154 kpa) decyzji inspektora pracy. W zdecydowanej większości przypadków orzekał w tej kwestii inspektor pracy który decyzję wydał, przy czym w 551 przypadkach przychylił się do wniosku strony. Również w tych wnioskach najczęściej chodziło o ustalenie nowego terminu wykonania obowiązku nałożonego w nakazie. Podobne były zatem przesłanki do uwzględnienia tych wniosków tj. słuszny interes pracodawcy (najczęściej motywowany trudną sytuacją finansową). Na wnioski pracodawców inspektorzy stwierdzili wygaśnięcie 55 decyzji ; oprócz tego inspektorzy z urzędu stwierdzili wygaśnięcie 318 decyzji. Okręgowy Inspektor Pracy dwukrotnie stwierdził nieważność decyzji inspektorów pracy. Oznacza to, że liczba decyzji organów Państwowej Inspekcji Pracy dotkniętych wadami kwalifikowanymi jest bardzo niska co świadczy o wysokiej jakości orzecznictwa administracyjnego inspektorów pracy. 6. Skargi na decyzje organów Państwowej Inspekcji Pracy W 2012 roku do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy wniesiono skargi na 14 rozstrzygnięć Okręgowego Inspektora Pracy. Pracodawcy zaskarżyli 3 decyzje nakładające obowiązki z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy oraz 11 decyzji nakazujących wypłatę wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy. Sąd do końca roku rozpatrzył 3 skargi dotyczące decyzji z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Oddalone zostały 2 skargi, tym samym zaskarżone środki prawne uznano za prawidłowe. W przypadku trzeciej skargi Wojewódzki Sąd Administracyjny uchylił decyzję dotyczącą zapewnienia równej wysokości i szerokości stopni schodów w ciągu komunikacyjnym. Wyrok w tej sprawie nie jest prawomocny organ wniósł skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie, która do końca 2012 r. nie została rozpatrzona. 11

16 W porównaniu z rokiem 2011 nastąpił znaczny spadek liczby skarg na rozstrzygnięcia organów PIP. Nie zaskarżano decyzji dotyczących umieszczenia pracowników w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (w minionych latach te decyzje były przedmiotem skarg). 7. Egzekucja administracyjna W związku z niewykonaniem 244 decyzji, organy Państwowej Inspekcji Pracy skierowały do pracodawców 85 upomnień. Prawie 50% ww. decyzji (102 decyzje dotyczące bhp i 11 decyzji płacowych) zostało wykonanych po otrzymaniu przez zobowiązanego upomnienia, a przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Oznacza to, że czynności przedegzekucyjne w połowie przypadków doprowadziły do dobrowolnego wykonania decyzji. W stosunku do pracodawców nadal uchylających się od realizacji nakazu, wszczęto postępowania egzekucyjne. Lp. Upomnienia 2012r. Liczba upomnień Liczba decyzji Decyzje zrealizowane % wykonania Decyzje wygaszone Wszczęte postępowania egzekucyjne Ilość postępowań 1 BHP ,97% 8 0 Ilość decyzji 2 Płatnicze ,64% razem ,31% W toku postępowania egzekucyjnego wystawiono 2 tytuły wykonawcze dotyczące decyzji z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz 6 tytułów wykonawczych dotyczących decyzji płacowych. Efekty postępowania administracyjnego Liczba ukaranych, którzy zapłacili karę pieniężną 19 Kwota kar wpłaconych przez ukaranych Liczba tytułów wykonawczych obejmujących kary pieniężne skierowane do urzędów skarbowych Kwota wynikająca z tytułów wykonawczych obejmujących kary pieniężne skierowane do urzędów skarbowych Kwoty kar wyegzekwowane przez US zł ,40 zł 2.208,80 zł Na zastosowane grzywny w celu przymuszenia wpłynęły 2 zażalenia, jednak Okręgowy Inspektor Pracy utrzymał w mocy zaskarżone postanowienia. W związku z nieprzestrzeganiem przepisów ustawy o transporcie drogowym w 2012r. skierowano 21 decyzji o nałożeniu kar w łącznej kwocie zł. W wyniku nałożonych kar pieniężnych do budżetu wpłynęła kwota ,80zł wraz z kosztami egzekucyjnymi. W związku z nieuiszczeniem kar pieniężnych przewidzianych w ustawie o transporcie drogowym wystawiono trzy upomnienia. Siedem podmiotów, do których skierowano upomnienia w 2012r. zrealizowało w części decyzje lub złożyło wnioski o ogłoszenie upadłości spółek. W tych przypadkach nie wszczynano postępowań egzekucyjnych, a poprzestano na dodatkowych kontrolach. 12

17 8. Wystąpienia inspektorów pracy Do kontrolowanych pracodawców inspektorzy skierowali w 2012 roku 3181 wystąpień zawierających łącznie wniosków o usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości (w 2011 r wystąpień z wnioskami). Najwięcej wniosków dotyczyło stosunku pracy (nieprawidłowości w zakresie nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy) -29% ogółu wszystkich wniosków, ale zwrócić należy uwagę na znaczącą liczbę wniosków dotyczących wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy. Wnioski te kierowane były do pracodawców na ogół w okolicznościach błędnie wyliczonych świadczeń. Zakres przedmiotowy najczęściej wydawanych wniosków w wystąpieniach urlopy pracownicze 289 legalność zatrudnienia i innej pracy zarobkowej 856 wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia 1812 czas pracy przygotowanie pracowników do pracy inne zagadnienia dotyczące bhp 2815 stosunek pracy Polecenia Nowelizacją ustawy o PIP, która weszła w życie 8 sierpnia 2011r. inspektorzy pracy uzyskali uprawnienie do wydawania kontrolowanym pracodawcom ustnych poleceń dotyczących nieprawidłowości, które mogły zostać usunięte w czasie trwania kontroli lub niezwłocznie po ich zakończeniu. W całym roku 2012 inspektorzy pracy wydali 648 poleceń głównie w sprawach z zakresu stosunku pracy i czasu pracy. 10. Kontrole zakończone odebraniem oświadczenia od podmiotu kontrolowanego Rok sprawozdawczy był pierwszym pełnym rokiem obowiązywania zmiany przepisów ustawy o PIP, wprowadzającej możliwość odstąpienia (w uzasadnionych przypadkach) od stosowania niektórych środków prawnych (art.37a ustawy) i poprzestania na ustnym pouczeniu kontrolowanego podmiotu oraz odebraniu oświadczenia o niezwłocznym usunięciu stwierdzonych w wyniku kontroli uchybień. Dotyczyło to podmiotów rozpoczynających działalność, a także podmiotów u których nie stwierdzono bezpośrednich zagrożeń życia lub zdrowia oraz wykroczeń z winy umyślnej. W roku 2012 od 55 podmiotów odebrano oświadczenie, a kontrole sprawdzające, którymi objęto 36 pracodawców wykazały, że zdecydowana większość usunęła stwierdzone wcześniej nieprawidłowości. W stosunku do 14 podmiotów, które nie usunęły wszystkich uchybień skierowano środki prawne w postaci decyzji i wystąpień. 13

18 Rodzaj działalności gospodarczej podmiotów, od których odebrano oświadczenie przetwórstwo przemysłowe 30% handel i naprawy 22% budownictwo oraz rolnictwo i leśnictwo działalność profesjonalna 9% 11% pozostała działalność usługowa 28% 11. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika W okresie od dnia r. do r. w wyniku przeprowadzonych czynności kontrolnych ujawniono popełnienie 4171 wykroczeń. W konsekwencji sporządzono 196 wniosków do sądu o ukaranie, zawierających 638 wykroczeń oraz nałożono 886 grzywien w drodze mandatów karnych, zawierających 2659 wykroczeń. Ponadto zastosowano 485 środków oddziaływania wychowawczego wobec 874 wykroczeń. W porównaniu do roku 2011 nastąpił wzrost o 7% liczby ujawnionych wykroczeń przez inspektorów pracy. Najczęściej ujawniane wykroczenia oczenia bezpieczeństwo i higiena pracy (62,5%) 2606 niewypłacanie świadczeń prcowniczych, nieudzielanie urlopów wypoczynkowych, niewydanie świadectwa pracy (17,9%) nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy (13,6%) inne (legalność zatrudnienia, ustawa o SIP i ZFŚS ; 6%) W okresie sprawozdawczym skierowano do sądów 196 wniosków o ukaranie, zawierających 638 wykroczeń. Dotyczyły one przede wszystkim nieprzestrzegania przepisów bhp, niewypłacania świadczeń pracowniczych, niewykonania nakazów inspektora pracy oraz naruszeń ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Sądy rozpoznały 143 sprawy (dotyczyły spraw wniesionych do sądu w 2012r.), wymierzając w postępowaniu zwyczajnym 5 kar grzywny na kwotę 5.600zł. W formie wyroków nakazowych rozstrzygnięto 137 spraw, wymierzając 134 kary grzywny na kwotę zł. Po sprzeciwie wymierzono 11 kar grzywny na kwotę 9.600zł. Łączna kwota wszystkich zasądzonych grzywien wyniosła zł. 14

19 Do sądu II instancji wniesiona została 1 apelacja przez obwinionego, w wyniku której sąd utrzymał w mocy wyrok sądu I instancji. Ponadto rozpoznano 26 spraw wniesionych w 2011r. W formie wyroków nakazowych rozstrzygnięto 25 spraw, wymierzając 23 kary grzywny na kwotę i 2 kary nagany. Łączna kwota zasądzonych grzywien wyniosła zł. W jednej sprawie odstąpiono od wymierzenia kary. W wyniku złożonych sprzeciwów wymierzono 5 kar grzywny na kwotę 8.200zł. Oskarżyciel publiczny w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Bydgoszczy wniósł do sądu II instancji 2 apelacje, w wyniku których rozstrzygnięcia sądów I instancji zostały utrzymane w mocy. Inspektorzy pracy nałożyli 886 grzywien w drodze mandatów karnych. Liczba wykroczeń, za które stosowano postępowanie mandatowe wyniosła ogółem 2.659, a ich zakres przedmiotowy był zbliżony do zawartych we wnioskach o ukaranie. Kwota grzywien nałożonych w drodze postępowania mandatowego wyniosła ,00 zł. Do sądów nie wniesiono wniosków o uchylenie nałożonych przez inspektorów pracy mandatów karnych. W okresie sprawozdawczym w trybie art. 41Kw. zastosowano środki oddziaływania wychowawczego w 485 przypadkach dotyczących 874 wykroczeń. Środki oddziaływania wychowawczego inspektorzy pracy stosowali przy stwierdzeniu drobnych naruszeń z zakresu przepisów prawa pracy i bezpieczeństwa i higieny pracy, np.: nieprawidłowe ustalenie wysokości ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, nieprawidłowości usunięte w toku kontroli w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, nie powodujące bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia pracujących. Podstawową przesłanką stosowania tych środków był ich charakter drobne naruszenia, niska szkodliwość społeczna i niezwłoczne usunięcie nieprawidłowości jeszcze w toku kontroli. Oceniając orzecznictwo sądów w 2012 r. należy zwrócić uwagę na szerokie stosowanie rozstrzygania spraw przez sądy na posiedzeniach w trybie nakazowym. Taki tryb umożliwiał szybsze rozpoznawanie spraw, nie powodując ograniczeń w uprawnieniach procesowych stron. Instytucją, która sprawdziła się w toku postępowań przed sądem była możliwość poddania się karze przez obwinionego. W 2012 r. z uprawnienia tego skorzystało 6 osób. Nadal poważnym problemem pozostawało ustalenie odpowiedzialności i przypisanie winy w sytuacjach niewypłacania świadczeń pracowniczych z powodu trudnej sytuacji finansowej, zajętych rachunków bankowych. Sądy I i II instancji uniewinniały obwinionych, uznając, że w powyższej sytuacji nie można było przypisać im winy. 12. Zawiadomienia prokuratury o podejrzeniu przestępstwa W ramach działalności kontrolno-nadzorczej inspektorzy pracy wnieśli do prokuratur 66 zawiadomień o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Zakres przedmiotowy zawiadomień do prokuratury 9% 57% 9% 14% 11% art Kk narażanie pracowników na bezpośrednie niebezpiecz. utraty życia lub zdrowia art. 270 i 271 Kk fałszowanie dokumentów i poświadczanie nieprawdy art Kk udaremnianie lub utrudnianie inspektorom wykonania czynności służbowych art. 218 Kk złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracowników 15

20 W 38 przypadkach prokuratorzy wszczęli postępowania (35 zawiadomień z 2012r z czego w 4 dokonano zmiany kwalifikacji czynu, 3 zawiadomienia dotyczyły 2011r), zaś w 15 przypadkach odmówiono wszczęcia postępowania. Wniesiono 1 zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. Zażalenie nie zostało uwzględnione przez prokuraturę, w dalszym toku postępowania sąd utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie. W 2 przypadkach inspektor pracy złożył zażalenie na postanowienie o umorzeniu postępowania, z czego jedno zostało utrzymane w mocy, a w drugim przypadku sprawę przekazano do sądu, który uwzględnił zażalenie i nakazał dalsze prowadzenie postępowania. W 5 przypadkach przesłano do Sądu wnioski o warunkowe umorzenie postępowania (2 dotyczyły 2012r, 3 dotyczyły 2011r). Umorzonych zostało 39 postępowań, a w 4 przypadkach zawieszono postępowanie ( 2 dotyczyły 2012 r. i 2 w stosunku do spraw z 2011r.). Najczęstszą podstawą umorzenia postępowania było uznanie przez prokuraturę, iż czyn sprawcy nie wyczerpuje ustawowych znamion czynu zabronionego lub że dowody, jakie zgromadził inspektor pracy, nie są wystarczające do sporządzenia aktu oskarżenia. Odmowy wszczęcia postępowania dotyczyły zwłaszcza zawiadomień z art Kodeksu karnego, a uzasadnieniem tego rodzaju rozstrzygnięć prokuratorów było najczęściej uznanie, iż zachowania pracodawców polegające na niestawianiu się na wezwania inspektorów pracy bądź niedostarczaniu dokumentacji pracowniczej nie wypełniają ustawowych znamion przestępstwa, nie zawierają znamion umyślności, względnie że brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa. Prokuratorzy skierowali do sądu 20 aktów oskarżenia, a sądy wydały 8 wyroków. W przypadku jednego z zawiadomień prokuratury z 2012 r. sąd warunkowo umorzył postępowanie wobec oskarżonych na okres próby wynoszącej jeden rok, wymierzył grzywnę w wysokości 2000zł w stosunku do jednego oskarżonego i grzywnę w wysokości 500zł w stosunku do drugiego oskarżonego oraz obciążył opłatą sądową po 60zł każdego z oskarżonych. W sześciu wyrokach dotyczących zawiadomień do Prokuratury z 2011 r. w jednej sprawie sąd warunkowo umorzył postępowanie wobec oskarżonego na okres 2 lat, wymierzył grzywnę w wysokości 1000 zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej i obciążył kosztami w kwocie 240,30 zł. W kolejnej sprawie wydano wyrok nakazowy i uznano oskarżonego winnym; wymierzono grzywnę 60 stawek po 30 zł. Podobne wyroki zapadały w pozostałych sprawach Realizując współpracę z prokuraturami i sądami, na wniosek prokuratury przeprowadzono 3 kontrole, a w 10 przypadkach inspektorzy uczestniczyli w prowadzonych przez prokuraturę postępowaniach jako świadkowie lub biegli. 13. Powództwa o ustalenie stosunku pracy W roku 2012 wniesiono do sądów pracy 10 powództw dotyczących ustalenia istnienia stosunku pracy na rzecz 10 osób wykonujących pracę na podstawie 5 umów zlecenia, 2 umów o dzieło, a w trzech przypadkach bez jakiejkolwiek umowy. Powództwa dotyczyły 3 pracodawców. W sprawie ustalenia istnienia stosunku pracy osoby pracującej bez pisemnej umowy w skupie złomu, w charakterze pracownika fizycznego, który uległ wypadkowi i stracił oko, Sąd Rejonowy we Włocławku po przeprowadzonym postępowaniu dowodowym postanowieniem zawiesił dalsze postępowanie w sprawie, do czasu rozpoznania sprawy karnej z art. 220 k.k., która zawisła przed Sądem Rejonowym w Aleksandrowie Kujawskim, II Wydziałem Karnym. Sprawa pozostaje w toku; strona pozwana złożyła zażalenie na niniejsze postanowienie do sądu II instancji. Zażalenie nie zostało dotychczas rozpoznane. W kolejnej sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy. pracownika magazynowego, przed Sądem Rejonowym w Bydgoszczy strony zawarły ugodę ustalającą, że wiązał je stosunek pracy w okresie 2 tygodni, w pełnym wymiarze czasu pracy. Pozostałe 8 powództw jest w toku rozpoznania. 16

21 Inspektor pracy wstąpił do postępowania za zgodą powoda w jednej sprawie, która zawisła przed Sądem Rejonowym w Bydgoszczy. Dotyczyła osoby pracującej w ochronie, z którą zawarto umowę o pracę i umowę zlecenia na wykonywanie tej samej pracy (postępowanie jest w toku). Do pracodawców i przedsiębiorców skierowano 134 wnioski zawarte w 125 wystąpieniach dotyczących 855 osób. Z odpowiedzi pracodawców na wnioski wynika, że zawarto 57 umów o pracę (6.7%). Skierowano do sądów 5 wniosków o ukaranie, w wyniku których wymierzono kary grzywny w łącznej kwocie zł oraz nałożono 20 grzywien w drodze mandatu karnego na łączną kwotę zł. 14.Skargi i wnioski Do Urzędu wpłynęło ogółem skarg. Z ustaleń inspektorów pracy wynika, że 664 skargi oceniono jako zasadne, co stanowi 27%, a 452 skargi jako częściowo zasadne, to jest 18,4%. Jako bezzasadne uznano 29,7%, to jest 730 skarg. Spośród wszystkich zbadanych problemów będących przedmiotem skarg, stwierdzono zasadność zagadnień, (ok. 39,5%), za bezzasadne uznano problemów czyli 45,3 %, a w pozostałym zakresie problemy nie były możliwe do ustalenia, bądź sprawy są w toku. Liczba skarg zgłoszonych do OIP Bydgoszcz w latach Liczba skarg zgłoszonych do OIP Bydgoszcz w latach Liczba skarg zgłoszonych do OIP By w latach Podmioty zgłaszające skargi 2% 17% 36% byli pracownicy 23% pracownicy anonimy 22% związki zawodowe pozostałe 17

22 Struktura przedmiotowa zgłaszanych skarg Struktura przedmiotowa zgłaszanych skarg wynagrodzenie za pracę; 35,0% stosunek pracy; 20,0% 7,5% 7,3% 4,8% inne problemy; 19,9% czas pracy ; 7,5% legalność zatrudnienia; 7,3% warunki pracy; 4,8% przygotowanie do pracy; 3,8% urlopy pracownicze; 1,7% Struktura przedmiotowa zgłaszanych skarg Należy zauważyć, że podobnie jak w latach poprzednich ponad połowę problemów podnoszonych w skargach stanowiły kwestie związane ze stosunkiem pracy oraz z wynagrodzeniem za pracę lub innymi świadczeniami pieniężnymi (niewypłacanie, nieprawidłowe wyliczanie i nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia za pracę, w tym za pracę w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej). Ustalone przyczyny niewypłacania pracownikom należnych świadczeń pieniężnych to z jednej strony brak płynności finansowej pracodawców, z drugiej jednak lekceważący stosunek do podstawowych gwarancji pracowniczych. Brak dołożenia należytej staranności w wypełnieniu podstawowych obowiązków wobec zatrudnionych powodował w szczególności naruszanie przepisów o czasie pracy w obszarze obowiązków prowadzenia wymaganej dokumentacji, a także samego naruszania materialnego prawa pracy. W wielu przypadkach lekceważący stosunek do praw pracowniczych objawiał się w naruszaniu przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (badania lekarskie i szkolenia bhp). Przykładem jest między innymi właścicielka Zakładu Produkcyjno Usługowo - Handlowego w Bydgoszczy, która nie wypłacała pracownicy wynagrodzenia przez 3 miesiące, a po rozwiązaniu umowy o pracę nie wypłaciła ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. W wyniku skierowanego wniosku do sądu została ukarana grzywną w wysokości 2000 zł. W kolejnym przypadku, na skutek wniosku inspektora pracy, właściciel Przedsiębiorstwa Wielobranżowego w Białych Błotach, za naruszanie przepisów o ochronie pracy młodocianych oraz przepisów o Funduszu Pracy został ukarany przez sąd grzywną w wysokości 7000 zł. W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali ogółem 722 decyzji obejmujących ogółem pracowników, w tym 72 decyzje którym im rygor natychmiastowej wykonalności. Wydano 20 decyzji wstrzymujących prace i 6 decyzji kierujących pracowników do innych prac. Spośród wydanych decyzji 112 przypadków dotyczyło świadczeń pieniężnych na łączną kwotę ,3 zł, obejmujących ogółem pracowników. W 52 sprawach skierowano wnioski do sądu o ukaranie w związku z ujawnieniem 113 wykroczeń. Na 188 pracodawców bądź inne osoby odpowiedzialne nałożono mandaty karne. Łączna kwota nałożonych grzywien wyniosła zł. Ponadto tego wydano 12 decyzji o nałożeniu kary w transporcie drogowym na łączną kwotę zł. W 41 przypadkach powiadomiono organy prokuratury, a w 228 sprawach powiadomiono organy współdziałające w kontroli legalności zatrudnienia. Efekty działań inspektorów pracy to między innymi wykonanie decyzji, w wyniku czego 386 pracownikom wypłacono świadczenia pieniężne na łączną kwotę ,8 zł. Innym problemem podnoszonym w skargach jest mobbing i dyskryminacja. W roku sprawozdawczym wpłynęło 14 skarg dotyczących dyskryminacji i 89 skarg dotyczących mobbingu, z czego w przypadku dyskryminacji 1 skarga okazała się zasadna, a 12 bezzasadnych. W przypadku mobbingu 18

23 odnotowano 17 skarg zasadnych i 53 bezzasadnych. W pozostałych przypadkach stwierdzono brak przedmiotu bądź brak informacji, z uwagi na przekazanie spraw do innych okręgów. 15. Porady prawne i techniczne W roku 2012 pracownicy merytoryczni i inspektorzy pracy udzielali porad w czasie pełnionych dyżurów w siedzibie OIP Bydgoszcz, w siedzibach partnerów społecznych oraz podczas prowadzonych kontroli. Porady udzielane były codziennie w siedzibie OIP i w Oddziałach w Toruniu i we Włocławku. Ponadto zapewniono dostęp do pomocy prawnej w punktach porad prawnych w Grudziądzu (raz w tygodniu) oraz w Inowrocławiu na terenie Urzędu Miasta, raz w miesiącu. Pracownicy OIP pełnili w wyznaczonych dniach dyżury w biurach Zarządu Regionu NSZZ Solidarność w Bydgoszczy i w Toruniu, Rady Województwa Kujawsko-Pomorskiego OPZZ w Bydgoszczy, Krajowego Związku Zawodowego Ciepłowników w Bydgoszczy, w Kujawsko-Pomorskim Związku Pracodawców i Przedsiębiorców w Bydgoszczy. W czasie dyżurów udzielono porad ( prawnych i technicznych). Ponadto toku prowadzonych kontroli udzielono porad ( prawnych, techniczne i dotyczących legalności zatrudnienia). Łącznie udzielono porad. Spośród porad w ramach prowadzonych dyżurów udzielono pomocy prawnej pracownikom i byłym pracownikom ( ponad 66% ogółu porad), pracodawcom (23%), a także pracownikom niepełnosprawnym. Udzielono na piśmie 917 porad, z czego 248 przesłano drogą elektroniczną. Tematyka porad Tematyka porad 0,7% 1,4% 2,6% 5,9% 9,8% 20,7% 9,3% 29,3% 20,3% stosunek pracy wynagrodzenia czas pracy urlopy uprawnienia związane z rodzicielstwem warunki pracy wypadki przy pracy dyskryminacja i mobbing inne problemy Tematyka porad Najwięcej porad dotyczyło trybów rozwiązania stosunku pracy - zawierania umów o pracę, umów cywilnych, czasu pracy i świadczeń ze stosunku pracy. Pracodawcy i ich przedstawiciele ( pracownicy działów kadr i księgowości) zwracali się o pomoc w zakresie obliczania wynagrodzenia za pracę, ustalania wymiaru urlopów wypoczynkowych, pracy w święta, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem. Poradnictwo organizacjom związkowym dotyczyło głównie spraw dotyczących ogółu pracowników np. zasad uzgadniania regulaminów ( pracy, wynagradzania, funduszu świadczeń socjalnych) oraz związane z działalnością związkową: ochrona działaczy, zwolnienia od pracy. Liczba porad dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu i mobbingu pozostaje na poziomie porównywalnym z rokiem Nadal pracownicy, głównie zatrudnieni w sferze budżetowej, powołują się na stosowanie wobec nich mobbingu, chociaż często są to przejawy dyskryminacji. Najczęściej chodzi o wynagrodzenie niższe od innych, wykonujących tę samą pracę. Osoby, wobec których stosowane są zachowania mające cechy mobbingu czy dyskryminacji często zastrzegają anonimowość, obawiając się konsekwencji zgłoszenia skargi. Nowe procedury kontroli mobbingu i dyskryminacji jasno określiły rolę inspektora pracy. Pracownicy są szczegółowo informowani o obowiązujących przepisach, o drodze dochodzenia roszczeń. 19

24 16. Rejestracja zakładowych układów zbiorowych pracy W 2012 r. do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy wpłynęło ogółem 127 wniosków, w tym 11 wniosków o rejestrację zakładowych układów zbiorowych pracy i 81 wniosków o rejestrację protokołów dodatkowych, a także 2 wnioski o rejestrację porozumienia o stosowaniu zakładowego układu zbiorowego pracy. Rozpatrzono wszystkie wnioski, które wpłynęły w 2012 oraz 1 wniosek o rejestrację protokołu dodatkowego z r. W ogólnej liczbie wniosków 33 stanowiły wnioski o wpis informacji dotyczących zakładowych układów zbiorowych pracy. W 2012r. Okręgowy Inspektor Pracy w Bydgoszczy nie odmówił rejestracji układu, protokołu dodatkowego. W 2012 r. nie od notowano wystąpień z zastrzeżeniem na podstawie art kodeksu pracy oraz wykreśleń układów z rejestru w oparciu o art kodeksu pracy. Analizując treść zgłoszonych aktów stwierdzono, że 4 zakładowe układy zbiorowe pracy i 7 protokołów dodatkowych zawierały postanowienia niezgodne z przepisami prawa pracy lub mniej od nich korzystne. Najczęstsze nieprawidłowości zawarte w zapisach dotyczyły nowych regulacji w zakresie czasu pracy, wynagrodzeń za godziny nadliczbowe w systemie zadaniowym, usztywnianie czasu pracy do 5 dni w tygodniu, bez stosowania przeciętności w okresie rozliczeniowym czasu pracy i jednocześnie dopuszczano pracę w szóstym dniu tygodnia, także poza awarią. Do stron skierowano powiadomienia o niezgodności z prawem. Strony, uwzględniły w całości zastrzeżenia organu rejestrującego zakładowe układy zbiorowe pracy. Dane dotyczące zakładowych układów zbiorowych w 2012 r. Wnioski Ogółem Układy zbiorowe pracy Protokoły dodatkowe Porozumienia (art Kp Informacje Wpływ Zwrot wniosków bez rozpatrzenia Zarejestrowano lub wpisano do rejestru 3 (wycofanie wniosków) Odmowy rejestracji Układy i protokoły zawierające postanowienia niezgodne z prawem Odmowa rozpatrzenia wniosków W okresie sprawozdawczym, głównie w nowo zawartych zakładowych układach zbiorowych pracy wprowadzano świadczenia pieniężne korzystniejsze od obligatoryjnych np. nagrody jubileuszowe, wyższe niż powszechnie obowiązujące wynikające z kodeksu pracy odprawy emerytalne, rentowe dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatki funkcyjne, za pełnienie dyżurów poza miejscem pracy /domowe/. W niewielkiej części regulacje układowe dotyczyły m.in. wynagrodzenia zasadniczego, wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, przy czym w tym ostatnim przypadku stanowiło to najczęściej powtórzenie przepisu kodeksu pracy oraz premie, nagrody, różnego rodzaju dodatki, w tym m.in. dodatki za pracę w warunkach uciążliwych, Postanowieniami układowymi kształtowano również wysokość zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, bądź wprowadzano zapisy o rezygnacji z tworzenia funduszu, zmniejszania wysokości odpisu na fundusz. W postanowieniach układowych, w protokołach dodatkowych pojawiały się również regulacje 20

25 dotyczące czasu pracy pracowników. W roku sprawozdawczym nie odnotowano odwołania od odmowy rejestracji zakładowego układu zbiorowego pracy protokołów dodatkowych do Sądu Pracy. Strony zakładowych układów zbiorowych pracy zawierały postanowienia niezgodne z prawem przede wszystkim z powodu nieznajomości obowiązujących przepisów prawa pracy bądź błędnej ich interpretacji. Z powodu utrzymujących się nieprawidłowości pożądane byłoby organizowanie szkoleń w powyższym zakresie dla organizacji pracodawców, organizacji związkowych w celu przybliżenia tych zagadnień stronom zakładowych układów zbiorowych pracy, również w celu promowania tej formy źródła prawa wewnątrzzakładowego. Strony układu, uwzględniając własną sytuację ekonomiczną wprowadzały do zakładowych układów zbiorowych pracy nieliczne postanowienia znacznie korzystniejsze niż wynikające z obowiązujących minimalnych przepisów prawa pracy, bądź wprowadzały korzystniejsze postanowienia nie obligatoryjne. Powyższe jednak dotyczy tylko niewielkiej grupy pracodawców znajdujących się w dobrej kondycji finansowej, uwarunkowanej rodzajem prowadzonej działalności, np. w branży ciepłowniczej, elektrycznej. 17. Spory zbiorowe pracy Do Okręgowego Inspektoratu Pracy PIP w Bydgoszczy w okresie od do r., pracodawcy bądź organizacje związkowe zgłosiły 17 sporów zbiorowych prowadzonych w 16 podmiotach. Ponadto zgłaszano informacje dotyczące zaawansowania konsultacji i mediacji w sporach rozpoczętych w latach ubiegłych lub informacje o sporach zakończonych. Spośród zgłoszonych sporów zbiorowych od lat największą liczbę stanowi działalność podmiotów w zakresie opieki zdrowotnej (5 podmiotów), a ponadto produkcja przemysłowa transport i usługi. Struktura przedmiotowa zgłaszanych żądań warunki płacy warunki pracy praw i wolności związkowych świadczeń socjalnych inne Organizacje związkowe skierowały 20 żądań nieobjętych kontrolnym zakresem działania PIP, dotyczące np.: - żądania wzrostu płac - żądania wypłacenia dodatkowej premii - żądania doładowania kart podarunkowych - żądania zawarcia porozumień płacowych - żądania dokonywania dodatkowych odpisów na konto funduszu socjalnego - żądanie rekompensaty finansowej z tytułu ograniczenia świadczeń przejazdowych Analiza treści sporów wskazuje, że większość postulatów wysuwanych przez organizacje związkowe w imieniu zatrudnionych pracowników, to żądania podwyżki wynagrodzenia lub innych świadczeń pieniężnych ze stosunku pracy, a także w mniejszym stopniu zagwarantowania realizacji zobowiązań 21

26 wynikających z porozumień, układów zbiorowych, umów społecznych czy naruszania uprawnień i wolności związkowych. Najczęstszym powodem braku porozumienia w zakresie postulatów będących podstawą wszczęcia sporu zbiorowego przez związki zawodowe był brak środków finansowych pracodawców. Niepokojem napawa fakt, że pracodawcy w przypadku, gdy nie zgadzają się z postulatami wysuwanymi przez związki zawodowe, nie chcą uznawać tych postulatów jako powodu do wszczęcia sporu zbiorowego twierdząc, że prowadzenie korespondencji bądź odbywanie spotkań jest elementem prowadzonych negocjacji, które ich zdaniem wykluczają ogłoszenie sporu zbiorowego, co może świadczyć o niewystarczającej znajomości prawa. Niepodejmowanie przez inspektora pracy działań kontrolno-nadzorczych w ramach postulatów wnoszonych sporów zbiorowych wynika z braku kompetencji w ich rozstrzyganiu. W roku 2012 zgłoszono zakończenie 4 sporów zbiorowych, a także przekazano informacje o postępie bądź jego braku w zakresie prowadzonych 4 sporów zbiorowych. 18. Czas pracy w zakładach różnych branż W 2012 r. inspektorzy pracy przeprowadzili łącznie 131 kontroli, w tym w ramach podtematu Czas pracy w podmiotach należących do sektora bankowego w 15 jednostkach, a w ramach podtematu Czas pracy w innych podmiotach u 116 pracodawców. Ponadto problematyka czasu pracy badana była przez inspektorów pracy w ramach kontroli prowadzonych na budowach w ramach tematu związanego z bezpieczeństwem prowadzenia robót budowlano montażowych i rozbiórkowych oraz przy budowie dróg. Realizując zadanie inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole w 58 podmiotach zatrudniających łącznie pracowników, w tym 156 kobiet. Czas pracy w podmiotach należących do sektora bankowego Realizując zadanie inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole w 15 podmiotach zatrudniających łącznie pracowników, w tym kobiety. W wyniku przeprowadzonych kontroli w 3 bankach spółdzielczych oraz w firmie z Brodnicy zajmującej się pośrednictwem finansowym stwierdzono nieprawidłowe prowadzenie ewidencji czasu pracy polegające na: nieewidencjonowaniu pracy w godzinach nadliczbowych, nieewidencjonowaniu pracy w dni wolne od pracy z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy, nieewidencjonowaniu liczby godzin pracy w dobie pracowniczej. W 2 bankach stwierdzono nieokreślenie obowiązujących systemów i rozkładów czasu pracy. W 7 podmiotach stwierdzono zatrudnianie pracowników dwukrotnie w tej samej dobie pracowniczej, jednakże te przypadki, jak ustalili inspektorzy pracy na podstawie wyjaśnień udzielonych przez pracowników kontrolowanych banków, występowały sporadycznie i przeważnie wynikały z konieczności zastąpienia nieobecnych pracowników lub innych niemożliwych do przewidzenia przyczyn, w tym konieczności pracy w godzinach nadliczbowych. W 6 placówkach stwierdzono zatrudnianie pracowników w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, bez zapewnienia w zamian innego dnia wolnego do końca okresu rozliczeniowego. Jak ustalono, było to związane z koniecznością dokonania rozliczeń księgowych na koniec miesiąca lub koniec roku, a pracodawcy twierdzili, że nie mieli możliwości udzielenia w zamian innego dnia wolnego. Jak wynika z ustaleń dokonanych przez inspektorów pracy, w 5 kontrolowanych bankach pracownicy otrzymali dni wolne za pracę w szóstym dniu tygodnia po upływie okresu rozliczeniowego, a w 2 bankach pracownikom wypłacono z tego tytułu wynagrodzenie wraz ze 100% dodatkiem. W 4 kontrolowanych placówkach stwierdzono nieprawidłowości w zakresie udzielania czasu wolnego za przepracowane godziny nadliczbowe na wniosek pracownika, a w 1 przypadku w zakresie udzielania czasu wolnego za nadgodziny bez wniosku pracownika. Było to związane z nieprawidłowym udzielaniem czasu wolnego za godziny nadliczbowe po zakończeniu okresu rozliczeniowego i po upływie 22

27 terminu płatności wynagrodzenia za pracę przypadającym bezpośrednio po wystąpieniu godzin nadliczbowych wynikających z przekroczenia normy dobowej. W 4 jednostkach stwierdzono przypadki niewypłacenia pracownikom dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy skierowali do 11 podmiotów wystąpienia zawierające 37 wniosków dotyczących usunięcia uchybień związanych z przestrzeganiem przepisów o czasie pracy. O realizacji 32 wniosków poinformowało 10 pracodawców. W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami inspektorzy pracy nałożyli 2 mandaty karne na łączną kwotę 2.300,-zł oraz zastosowali wobec 3 osób środki wychowawcze. Czas pracy w innych podmiotach. Realizując zadanie inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole w 116 podmiotach zatrudniających łącznie pracowników, w tym kobiet. W związku ze złożonymi skargami przeprowadzono 15 kontroli przestrzegania przepisów o czasie pracy. W 9 przypadkach skargi były uzasadnione lub częściowo uzasadnione, w 1 wypadku skarga nie była możliwa do rozpoznania. W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy stwierdzili: nieprowadzenie ewidencji czasu pracy u 13 pracodawców (11% skontrolowanych zakładów) w stosunku do 194 pracowników, w 42 podmiotach (35% skontrolowanych zakładów) w stosunku do 401 zatrudnionych stwierdzono nieprawidłowości w zakresie prowadzenia ewidencji czasu pracy polegające przede wszystkim na nieewidencjonowaniu liczby godzin pracy w dobie pracowniczej, pracy w dni wolne od pracy. Kontrolą objęto łącznie osób. Stwierdzone nieprawidłowości w zakresie nieprowadzenia ewidencji czasu pracy dotyczyły przede wszystkim małych zakładów, zatrudniających do 10 pracowników. Nieprawidłowości w zakresie prowadzenia ewidencji czasu pracy w pozostałym zakresie dotyczyły przede wszystkim nieewidencjonowania godzin pracy w danej dobie pracowniczej, braku indywidualnych kart ewidencji czasu pracy dla pracowników, co polegało m.in. na prowadzeniu list obecności, gdzie pracownicy potwierdzali obecność w pracy, często wpisywali też godziny pracy. Tego rodzaju nieprawidłowości stwierdzono w: 8 publicznych placówkach oświatowych we Włocławku, w Toruniu i we Włocławku, a także w jednym Urzędzie Gminy, oraz podmiotach podległych samorządowi. u 13 pracodawców prowadzących działalność gastronomiczną i hotelarską. nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy stwierdzono w zakładach produkcyjnych i handlowych, w tym w 11 przedsiębiorstwach zatrudniających ponad 100 pracowników. Nieprawidłowości wynikały z błędnej interpretacji przepisów oraz ich nieznajomości. Inspektorzy kwestionowali również zasady ustalania systemów i rozkładów czasu pracy oraz przyjętych okresów rozliczeniowych czasu pracy na 114 skontrolowanych zakładów: w 34 jednostkach (29% wszystkich zakładów) pracodawcy nie spełnili ciążącego na nich obowiązku w ogóle, w 25 podmiotach (21% zakładów) ustalono tylko systemy czasu pracy lub rozkłady czasu albo nie wskazano obowiązującego okresu rozliczeniowego czasu pracy. Nieprawidłowości związane z nieustaleniem systemów i rozkładów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych wykazały przede wszystkim kontrole u pracodawców zatrudniających do 20 pracowników, którzy nie mieli obowiązku wprowadzenia regulaminu pracy i w większości wypadków nie wiedzieli o tym, iż mają obowiązek poinformować o tym pracowników w formie obwieszczenia. Podobne nieprawidłowości stwierdzono również w 6 zakładach zatrudniających ponad 100 pracowników. 23

28 W 6 zakładach (na 16 skontrolowanych) pracodawcy nieprawidłowo wprowadzili przedłużony okres rozliczeniowy czasu pracy. Dotyczyło to 5 dużych pracodawców zatrudniających ponad 100 pracowników, z czego w 3 spółkach wprowadzono przedłużony okres rozliczeniowy czasu pracy dla pracowników zatrudnionych w równoważnym systemie czasu pracy bez uprzedniego zawiadomienia właściwego inspektora pracy (w żadnej spółce nie działa organizacja związkowa), a w 2 przedsiębiorstwach stosowano okres rozliczeniowy dłuższy niż dopuszczają to obowiązujące przepisy prawa. Podczas kontroli stwierdzono przypadki nierekompensowania lub nieprawidłowego rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych, wynikających z przekroczenia normy dobowej czasu pracy. Na 116 skontrolowanych podmiotów w 17 zakładach, w których zbadano ten problem wobec 1380 pracowników, stwierdzono, że: 91 pracownikom ani nie wypłacono należnego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe ani nie udzielono czasu wolnego. w 3 zakładach stwierdzono nieprawidłowy sposób zrekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych dla 164 pracowników polegający na udzielaniu czasu wolnego za przepracowane nadgodziny bez wniosku pracownika w wymiarze godzina za godzinę oraz po upływie okresu rozliczeniowego. Brak rekompensaty za godziny nadliczbowe wynikał m.in. z niewypłacenia dodatku za nadgodziny w związku z dwukrotnym rozpoczynaniem pracy w tej samej dobie pracowniczej. Kontrole przestrzegania przepisów o czasie pracy ujawniły znaczną skalę nieprawidłowości w zakresie zapewniania pracownikom dni wolnych od pracy z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy. Na 95 podmiotów, w których odbywała się praca w więcej niż 5 dni w tygodniu, w 34 zakładach (35% skontrolowanych jednostek) stwierdzono nieudzielenie pracownikom odpowiednich dni wolnych. Na 1007 skontrolowanych pracowników w kontrolowanych zakładach nie udzielono 201 pracownikom 738 dni wolnych od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Nieprawidłowości w tym zakresie stwierdzono zarówno u pracodawców małych, jak i w dużych zakładach pracy. W 19 przedsiębiorstwach na 83 skontrolowanych (22% skontrolowanych podmiotów) w stosunku do 34 pracowników na 831 skontrolowanych stwierdzono nieudzielenie pracownikom co czwartej niedzieli wolnej. Ponadto stwierdzono niezrekompensowanie pracy w niedziele lub święta u 5 pracodawców - 7 pracownikom nie udzielono w zamian ani innego dnia wolnego od pracy ani nie wypłacono stosownego dodatku. W związku ze stwierdzonymi wykroczeniami w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy inspektorzy pracy skierowali do sądu 5 wniosków zawierających 10 zarzutów dotyczących naruszeń przepisów o czasie pracy. W wyniku zakończonych postępowań sądy wydały wobec 4 obwinionych wyroki nakładające grzywny w łącznej kwocie zł. W stosunku do jednego pracodawcy wyrok nie został jeszcze wydany. Ponadto inspektorzy pracy nałożyli 22 mandaty karne za 42 wykroczenia zakresie czasu pracy. Łączna kwota nałożonych mandatów wyniosła zł. Wobec 8 osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości zastosowano środki wychowawcze. Czas pracy w budownictwie Realizując zadanie inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole w 58 podmiotach zatrudniających łącznie pracowników, w tym 156 kobiet. Kontrolą objęto pracodawców działających w sektorze prywatnym, w tym 57 podmiotów będących własnością prywatną i w podmiot stanowiący własność prywatną mieszaną. 24

29 Kontrole czasu pracy w budownictwie struktura zakładów wg liczby zatrudnionych wyróżnik wielkości 1 9 pracowników pracowników Liczba skontrolowanych podmiotów Liczba zatrudnionych w kontrolwanych podmiotach pracowników powyżej 250 pracowników Przeprowadzone kontrole w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy w budownictwie wykazały, że w znaczącej liczbie zakładów ewidencja prowadzona była w sposób nierzetelny lub nie prowadzono jej w ogóle. Brak ewidencji czasu pracy dotyczył pracodawców małych zatrudniających do 10 pracowników i jednego podmiotu zatrudniającego mniej niż 20 pracowników. W 25 zakładach (43% skontrolowanych) inspektorzy stwierdzili nieokreślenie systemów lub rozkładów czasu pracy albo okresów rozliczeniowych, w 14 zakładach (24% skontrolowanych) stwierdzono nieprawidłowe ustalenie systemów lub rozkładów czasu pracy albo okresów rozliczeniowych. W związku z brakiem ewidencji czasu pracy w 7 zakładach inspektorzy pracy nie mieli możliwości ustalenia, czy są przestrzegane przepisy o czasie pracy. W związku z wątpliwościami co do rzetelności prowadzonej ewidencji czasu pracy i faktycznych godzin pracy w niektórych przypadkach inspektorzy pracy przesłuchali w trakcie kontroli pracowników w charakterze świadków, w celu zweryfikowania danych zawartych w kartach pracy. Pracownicy zaprzeczyli jakoby pracowali ponad obowiązujący ich wymiar czasu pracy. W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy skierowali do pracodawców 36 wystąpień zawierających 71 wniosków dotyczących stwierdzonych uchybień w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy. Pracodawcy poinformowali w realizacji 26 wystąpień zawierających 57 wniosków. W związku ze stwierdzonymi naruszeniami przepisów o czasie pracy inspektorzy pracy skierowali do sądu karnego 2 wnioski o ukaranie, a wobec 3 pracodawców zastosowali postępowanie mandatowe. Łączna kwota nałożonych mandatów wyniosła zł. W wyniku zakończonego postępowania sąd wymierzył w 1 wypadku grzywnę w wysokości zł, w drugim przypadku postępowanie nie zostało jeszcze zakończone. Analiza ustaleń dokonanych przez inspektorów pracy wskazuje, że przedsiębiorcy prowadzący działalność budowlaną lekceważą obowiązki związane z prowadzeniem ewidencji czasu pracy, albo, co zdaniem kontrolujących jest bardziej prawdopodobne, celowo nie rejestrują czasu pracy pracowników, aby uniknąć dodatkowych kosztów, tj. obowiązku wypłacenia dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Zwykle pracodawcy tłumaczyli się brakiem czasu lub niewiedzą o ciążących na nich obowiązkach w tym zakresie albo zrzucali odpowiedzialność np. na biura rachunkowe, którym zlecono obsługę księgową i kadrową. Pracodawcy w czasie kontroli niejednokrotnie podnosili kwestię zmiany przepisów o czasie pracy, zwłaszcza dotyczących okresów rozliczeniowych. Ich zdaniem ustawodawca nie uwzględnił specyfiki branży budowlanej co utrudnia prowadzenie działalności. Według wielu pracodawców znacznym ułatwieniem byłoby wydłużenie okresu rozliczeniowego czasu pracy do co najmniej 6 miesięcy i możliwość stosowania go również w równoważnym systemie czasu pracy. Z informacji udzielanych przez pracodawców wynika, że często podejmując się prac na budowach, są oni tylko podwykonawcami, a oferowane im stawki są niejednokrotnie niższe aniżeli koszty ponoszone 25

30 przy wykonywaniu zleconych robót. Konsekwencją tego jest oszczędzanie na kosztach pracowniczy, a więc wypłacanie minimalnego wynagrodzenia. Natomiast ewentualne dodatkowe premie są wypłacane z pominięciem systemu księgowego, co pozwala na nieopłacenie składek na ubezpieczenie społeczne pracowników i podatku, a tym samym zmniejsza obciążenie funduszu płac. Pracodawcy przyznają się nieoficjalnie do stosowania takich praktyk, a pracownicy je akceptują stwierdzając, że w panującej obecnie trudnej sytuacji ekonomicznej i niepewnym rynku pracy opłaca im się zrezygnować z niektórych przysługujących im praw, aby utrzymać miejsca pracy. Należy zauważyć, że pracownicy, nawet jeżeli pracodawca nie respektuje ich praw pracowniczych, akceptują ten stan tak długo jak są zatrudnieni. Zwykle zaczynają dochodzić swoich roszczeń, w szczególności z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych i w dni wolne od pracy już po rozwiązaniu umowy o pracę. Mając na uwadze specyfikę pracy na budowach, gdzie praktycznie nie ma możliwości udokumentowania czasu pracy, sprawy takie mogą być rozstrzygane wyłącznie przed sądami pracy i udowadnianie zasadności roszczeń dokonywane jest na podstawie zeznań świadków. 19. Wynagrodzenia i inne świadczenia ze stosunku pracy W 2012 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 502 kontrole w 492 podmiotach w zakresie ochrony wynagrodzenia za pracę oraz innych świadczeń pieniężnych związanych z pracą. Kontrolą objęto wybrane podmioty sektora bankowego, oraz podmioty różnych branż ze szczególnym uwzględnieniem zgłaszanych skarg. Przeprowadzono również 74 kontrole w 74 podmiotach należących do branży budowlanej w zakresie ochrony wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy. Łącznie na rzecz kontrolowanych podmiotów świadczyło pracę 2327 osób w tym 2052 na podstawie umowy o pracę, na podstawie umów cywilno prawnych 280 osób i 8 podmiotów w ramach samozatrudnienia. Sektor Bankowy Kontrolą objęto 16 podmiotów należących do sektora bankowego. Zatrudniały one łącznie 1795 osób (1508 kobiet) w tym 1778 na podstawie umowy o pracę. Do najczęstszych naruszeń przepisów prawa pracy w zakresie wynagrodzeń oraz innych świadczeń pieniężnych związanych z pracą w sektorze bankowo- finansowym należą m.in. niewypłacenie lub nienależyte ustalenie składników wynagrodzenia lub innych świadczeń ze stosunku pracy. Zestawienie stwierdzonych nieprawidłowości znajduje się w poniższej tabeli: Lp Procent pracodawców, Czego problem dotyczył u których stwierdzono nieprawidłowości 1. Niewypłacenia lub zaniżenia wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych 22% 2. Niewypłacenie lub zaniżenie wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy 22% 3. Niewypłacenie lub zaniżenie dodatkowego wynagrodzenia za pracę w porze nocnej 17% 4. Niewypłacenie lub zaniżenie ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy 13% 5. Zaniżanie należności z tytułu odbywania podróży służbowej 13% 6. Nieterminowości wypłat wynagrodzenia za pracę 4% 7. Wypłacania wynagrodzenia za pracę w prawidłowej wysokości 4% 26

31 Przyczyny naruszeń przepisów 65% 31% 4% Nieznajomość przepisów Pozostałe nieprawidłowości Pomyłki w obliczeniach Jako główną przyczynę powstałych nieprawidłowości należałoby wskazać nieznajomość przepisów prawa pracy przez osoby realizujące obowiązki kadrowo - płacowe w kontrolowanych podmiotach. Ponadto należałoby wskazać również na błędną interpretację przepisów prawa pracy,brak nadzoru kierownictwa nad osobami odpowiedzialnymi za prawidłowe rozliczenie czasu pracy i właściwe naliczenie świadczeń pieniężnych związanych z pracą. W toku czynności kontrolnych wydano jedną decyzję płacową dotyczącą zaniżenia wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy na łączną kwotę 2094,66 zł brutto. Ponadto inspektorzy pracy wystosowali 27 wniosków w 11 wystąpieniach, których przedmiotem było dostosowanie wadliwego stanu faktycznego w zakresie wynagrodzeń do powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy. Ustalono, że na 27 wniosków wykonano 26 co stanowi 96% wszystkich skierowanych wniosków. W ramach realizacji wniosków ustalono, że np. wypłacono wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych dla 14 pracowników jednego z niewielkich banków na łączną kwotę 2445,36 zł brutto. W wyniku przeprowadzonych czynności kontrolnych w trzech przypadkach wszczęte zostało postępowanie w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Inne podmioty W 2012 r. 476 pracodawców zostało objętych kontrolami związanymi z zapewnieniem przestrzegania przepisów o wynagrodzeniu za pracę oraz innych świadczeniach pieniężnych związanych z pracą. Przeprowadzono 486 kontroli wśród pracodawców, którzy łącznie zatrudniali osób (11171 kobiet), w tym na podstawie umowy o pracę, 1881 na podstawie umów o charakterze cywilno prawnym, 111 podmiotów świadczyło pracę w ramach samo zatrudnienia. Przeważającą większość kontrolowanych podmiotów stanowili pracodawcy branży przetwórstwa przemysłowego 135 podmiotów, następnie handel i naprawy 129 podmioty, budownictwo - 45 podmiotów, zakwaterowanie i usługi gastronomiczne 34 podmioty, usługi administrowania 19 podmiotów, edukacja - 13 podmiotów. Najwięcej nieprawidłowości, a co za tym idzie najwięcej środków prawnych (decyzji oraz wniosków) biorąc pod uwagę skalę zatrudnienia, wydano wobec: Lp. Rodzaj pracodawcy ze względu na liczbę zatrudnionych pracowników 27 Procentowy udział wydanych środków prawnych decyzje 1. mały do 9 zatrudnionych 20% 30% 2. średni od 10 do 49 zatrudnionych 56% 41% 3. duży od 50 do 249 zatrudnionych 24% 21% 4. wielkie powyżej 250 zatrudnionych - 8% wnioski Spośród najczęściej występujących nieprawidłowości odnotowano m.in. niewypłacenie wynagrodzenia w terminie, niewypłacenie lub zaniżenie wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, niewypłacenie lub zaniżenie ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop

32 wypoczynkowy czy też niewypłacenie lub zaniżenie dodatkowego wynagrodzenia za pracę porze nocnej lub wynagrodzenia urlopowego. Najczęściej występujące nieprawidłowości Niewypłacenie lub zaniżenie wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy ; 6% Inne nieprawidłowości dotyczące wypłaty wynagrodzeń lub innych świadczeń; 9% Nieterminowe wypłacenia wynagrodzenia za pracę; 21% Niewypłacenia wynagrodzenia w prawidłowej wysokości; 7% Potrąceń z wynagrodzenia za pracę; 8% Niewypłacenia lub zaniżenia wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych; 15% Niewypłacenie lub zaniżenie dodatkowego wynagrodzenia za pracę w porze nocnej; 8% Niewypłacenie lub zaniżenie wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy; 9% Niewypłacenie lub zaniżenie ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy; 15% Z analizy przyczyn wykazywanych przez inspektorów pracy jak i wskazanych przez samych pracodawców wynika, co następuje: Przyczyny powodujące występowanie nieprawidłowości Niewłaściwa metoda obliczania; 11% Pomyłki w obliczeniach; 7% Nieznajomość przepisów; 37% Pozostałe nieprawidłowośc i; 19% Brak środków finansowych; 26% 28

33 Jak wynika z przedstawionych powyżej zestawień największy odsetek nieprawidłowości stanowi niewypłacanie lub nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia za pracę, w dalszej kolejności niewypłacanie lub wadliwe naliczenie wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy czy też wynagrodzenia urlopowego. Jeżeli dane te zestawimy ze strukturą zatrudnienia i branżami to zauważymy, że najwięcej decyzji płacowych regulujących ujawnione w toku czynności kontrolnych nieprawidłowości wydano w przedsiębiorstwach średnich i dużych, a wniosków w wystąpieniach w firmach małych i średnich. Może to świadczyć o tym, że w firmach zatrudniających większą liczbę pracowników w momencie pojawienia się kłopotów finansowych trudniej jest zapewnić pracownikom wypłacenie wynagrodzenia na czas z uwagi na rozmiar zobowiązań. Natomiast w firmach małych, często rodzinnych, zatrudniających po kilku pracowników nie stanowi to tak dużego problemu. U tego rodzaju pracodawców większym problemem jest nieznajomość prawa i konsekwencja tego w postaci błędów przy naliczaniu wynagrodzenia. Jednocześnie najwięcej środków prawnych wydano w stosunku do przedsiębiorców branży przemysłowej, naprawa i handel oraz budownictwo. Przyczyn takiego stanu rzeczy należałoby upatrywać w kwestiach związanych z elementami o charakterze finansowo gospodarczym. W branżach tych, aby wytworzyć produkt finalny oraz zapłacić pracownikom za wykonaną pracę należy podjąć nakłady i inwestycje w postaci m.in. zakupu materiałów i surowców do produkcji, pozyskania klientów, ale również postarać się o wyegzekwowanie należnych świadczeń od kontrahentów. Możemy w obrębie tych branż mówić o szczególnej formie powiązań gospodarczo finansowych pomiędzy tego rodzaju firmami, istotnie wpływających na kondycję finansową kontrolowanych firm. Innym elementem podnoszonym przez samych przedsiębiorców, jako przyczyny powstałych nieprawidłowości były daleko idące ograniczenia w możliwości pozyskiwania nowych źródeł finansowania prowadzonej działalności m.in. w wyniku zacieśnienia polityki kredytowej przez instytucje finansowe oraz polityki państwa w tym zakresie. Jednocześnie przedsiębiorcy wskazywali, na istotny element, którym jest wciąż wysokie kursy walut (euro w mniejszym zakresie dolar i frank), co u tych pracodawców, którzy surowce do produkcji kupują właśnie w walucie obcej, ma przełożenie na koszty produktu finalnego i możliwości wprowadzenia go do obrotu na rynki zbytu. Jednocześnie pracodawcy cały czas podnoszą, że istotnym elementem mającym wpływ na ich kondycję finansową są ciągle rosnące koszty pracy (np. coroczne podwyższanie minimalnego wynagrodzenia za pracę) oraz inne obciążenia fiskalno-prawne (np. podwyższenie składek na ubezpieczenie społeczne leżące po stronie płatnika). Ponadto przedsiębiorcy wskazują na mało elastyczne formy zatrudniania oraz daleko idące ograniczenia, jakie nakładają na nich przepisy szeroko pojmowanego prawa pracy. Wśród wskazywanych nieprawidłowości na czoło wysunął się element nieznajomości przepisów prawa pracy regulujących stosunku pracodawca pracownik. Wynika to z faktu, że coraz częściej pracodawcy korzystają z outsourcingu, co pozwala z jednej strony na koncentrowaniu się na procesach zarządczych i celach wyznaczonych przez firmy z drugiej jednak prowadzi do powierzania spraw kadrowo płacowych firmom o charakterze podatkowym biura rachunkowe, których głównym zakresem działania nie stanowią sprawy pracownicze a raczej podatkowe czy też związane z ubezpieczeniami społecznymi. Pracownicy którym powierzono realizowanie obowiązków kadrowo - płacowych często nie znają zasad obliczania świadczeń lub też w swojej pracy opierają się na nie aktualnych przepisach w tym zakresie, czym doprowadzają do powstania nieprawidłowości. Sami pracodawcy również wskazują na zawiłość i niestabilność przepisów prawa oraz brak jednolitych wykładni obowiązujących przepisów. Przyczyną powstałych nieprawidłowości jest również nieprowadzenie lub nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy. Pracodawcy podejmują ryzyko nie prowadzenia dokumentacji związanej z czasem pracy, godząc się na konsekwencje wykroczeniowe w tym zakresie upatrując korzyści z tym związane 29

34 w zakresie naliczania w ogóle lub też poprawnego naliczania świadczeń pieniężnych związanych z pracą, np. wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, dodatkowego wynagrodzenia za pracę w porze nocnej. W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali ogółem 162 decyzje płacowe opiewające łącznie na kwotę ,33 zł na rzecz 1980 pracowników. Pod adresem pracodawców skierowano 263 wystąpienia zawierające 676 wnioski oraz 33 polecenia. Łącznie wnioskami inspektorów pracy objęto pracowników na ogólną kwotę ,73 zł. Wobec 27 pracodawców lub osób odpowiedzialnych za ujawnione naruszenia prawa skierowano wnioski o ukaranie do sądów karnych. Kwota grzywien nałożonych w dotychczas zakończonych sprawach to zł. Ponadto 82 osoby ukarano mandatem karnym w łącznej wysokości zł oraz wobec 28 osób zastosowano środki oddziaływania wychowawczego. Ujawnione wykroczenia dotyczące wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy Nieprawidłowości dotyczące wynagrodzenia urlopowego; 5% Nieprawidłowości dotyczące dodatkowego wynagrodzenia za pracę w porze nocnej; 5% Niewypłacenie lub obniżenie wynagrodzenia za okres choroby lub podróży służbowej; 6% Niewypłacenie wynagrodzenia; 17% Potrącenia z wynagrodzenia z naruszeniem przepisów; 5% Niewypłacenie ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy; 14% Nieterminowe wypłacenie wynagrodzenia; 15% Nieprawidłowości dotyczące wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych; 17% W wyniku interwencji inspektorów pracy, jeszcze w trakcie czynności kontrolnych pracodawcy wypłacili 387 pracownikom zł tytułem wynagrodzeń za pracę oraz innych świadczeń pieniężnych związanych z pracą. Strukturę wypłaconych świadczeń zawarto w tabeli Lp. Wyszczególnienie wypłaconych świadczeń Liczba pracowników Wartość 1 Wypłacenie wynagrodzenia za pracę zł 2 Wypłacenie wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych zł 3 Wypłacenie wynagrodzenia za pracę w porze nocnej zł 4 Wypłacenie wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy zł 5 Wypłacenie ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy zł 6 Wypłacenie pozostałych świadczeń wynikających ze stosunku pracy zł Ponadto w wyniku realizacji nakazów płacowych 708 pracownikom wypłacono kwotę ,53 zł przeterminowanych należności pieniężnych objętych decyzjami inspektorów pracy, co stanowi 38% kwoty objętej decyzjami inspektorów pracy. 30

35 Z analizy stwierdzonych w toku czynności kontrolnych nieprawidłowości wynika, że największa skala tych uchybień dotyczyła zakładów średnich i dużych, wobec których inspektorzy pracy wydali największą liczbę środków prawnych decyzji oraz wniosków. Przesunięcie uchybień z zakresu spraw płacowych z przedsiębiorstw małych i średnich na duże może wskazywać na to, że pracodawcy ci, często mający charakter przedsiębiorców lokalnych (mikroregionalnych) sprawniej radzą sobie się z problemami w zakresie wynagrodzeń niż przedsiębiorcy mający zasięg ogólnokrajowy (makroregionalny). Częstą praktyką jest przerzucanie na pracownika ryzyka gospodarczego prowadzonej działalności. Takie sytuacje są niedopuszczalne i muszą spotykać się ze zdecydowaną reakcją ze strony organów powołanych do kontroli i nadzoru przestrzegania przepisów prawa pracy. Jak wskazują dane z przeprowadzonych kontroli najliczniejszą grupą nieprawidłowości jest nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia za pracę (zarówno nie wypłacanie w ogólne jak i po terminach wynikających z wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy jak i powszechnie obowiązujących przepisów). Obowiązek ten pracodawcy spełniają w ratach wskazując jednocześnie pracownikom, że sytuacja ta ma charakter przejściowy. Pracownicy tolerują taki stan rzeczy, przede wszystkim z obawy przed utratą pracy. Wyjaśnieniom pracodawców wskazujących na trudności finansowe firm z uwagi na w ich opinii wciąż trwający kryzys ekonomiczny nie można odmówić wiarygodności. Jednakże praktyka obciążania ryzykiem ekonomicznym pracownika poprzez pozbawianie go podstawowych środków do życia jest niedopuszczalna i nieakceptowana. Wyniki kontroli, jak również rosnąca liczba skarg pracowniczych dowodzi, że w dalszym ciągu istnieje potrzeba wzmożonych kontroli (rekontroli) w zakładach, w których w sposób rażący dochodzi do naruszania przepisów w zakresie wynagrodzeń za pracę. Jednocześnie biorąc pod uwagę nadal dość słabą znajomość przepisów płacowych, ale również wskazując na zawiłość i niestabilność stanów prawnych, a także brak jednolitej ich wykładni, wskazane stałoby się podejmowanie działań prewencyjnych (szkolenia, materiały informacyjno promocyjne) w tym zakresie. Istotnym elementem kampanii prewencyjnej mogłoby stać się propagowanie w środkach masowego przekazu skutków ekonomicznych i społecznych naruszeń przepisów w zakresie wynagrodzenia za pracę oraz innych świadczeń pieniężnych związanych z pracą. Wypłata wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy w budownictwie. Struktura kontrolowanych zakładów Liczba skontrolowanych pracodawców w podziale wg wielkości podmiotu pracowników pracowników pracowników powyżej 250 pracowników Najwięcej nieprawidłowości, a co za tym idzie najwięcej środków prawnych (decyzji oraz wniosków) wydano pracodawcom zakładów średnich (100% decyzji płacowych i 42% wszystkich wniosków. Taką samą liczbę wniosków skierowano do zakładów małych. 31

36 Spośród najczęściej występujących nieprawidłowości odnotowano m.in.: nieustalenie i/lub niewypłacenie ekwiwalentu pieniężnego za pranie i konserwację odzieży i obuwia roboczego nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia za pracę, dokonywanie potrąceń z naruszeniem przepisów prawa pracy, nieprawidłowości związane z wynagrodzeniem za pracę w godzinach nadliczbowych. Rodzaj nieprawidłowości Nieustalenia lub niewypłacenia ekwiwalentu pieniężnego za pranie i konserwację odzieży i obuwia roboczego 23% Nieterminowego wypłacania wynagrodzenia za pracę Naruszenia przepisów o potrąceniach Niewypłacenia ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy Niewypłacanie wynagrodzenia w prawidłowej wysokości Nieprawidłowości związanych z wynagrodzeniem za pracę w godzinach nadliczbowych Nieprawidłowości związanych z wynagrodzeniem za urlop wypoczynkowy Nieprawidłowości związanych z wynagrodzeniem za okres choroby pracownika Inne nieprawidłowości 6% 6% 5% 5% 7% 9% 15% 16% Z analizy przyczyn wykazywanych przez inspektorów pracy jak i wskazanych przez samych pracodawców wynika co następuje: Lp. Przyczyna nieprawidłowości wskazywana przez pracodawców i inspektorów pracy Procentowy udział nieprawidłowości we wszystkich ujawnionych brakach i uchybieniach 1. Nieznajomość przepisów 51% 2. Brak środków finansowych 13% 3. Niewłaściwa metoda obliczania 13% 4. Pozostałe nieprawidłowości 13% 5. Pomyłki w obliczeniach 9% 6. Wadliwe wewnątrzzakładowe źródło prawa pracy 1% Wyniki kontroli wskazują, że dominujący odsetek nieprawidłowości stanowi wynika z braku znajomości przepisów prawa pracy. Najwięcej nieprawidłowości powstało w firmach małych i średnich gdzie sprawy kadrowo płacowe są prowadzone przez samych pracodawców lub firmy zewnętrzne bardziej o charakterze podatkowym niż kadrowym (biura rachunkowe, doradcy podatkowi czy też indywidualni księgowi). Jednocześnie należy wskazać, że świadczenia wypłacane pracownikom w branży budowlanej ograniczają się do wynagrodzenia za pracę, ekwiwalentów za odzież i obuwie robocze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe. W toku czynności kontrolnych w wyniku ujawnionych nieprawidłowości pracodawcy wypłacili kwotę zł brutto tytułem zaniżonych lub niewypłaconych w terminie świadczeń głównie wynagrodzenie za pracę (31 pracownikom na kwotę 4393 zł brutto) i ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy 6 pracownikom na kwotę 1715 zł brutto, W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali 5 decyzji zapłaty zawartych w 3 nakazach oraz 61 wniosków ujętych w 26 wystąpieniach. Kwota świadczeń ujęta w decyzjach 32

37 płacowych to ,54 zł brutto. Z przeprowadzonych rekontroli wynika, że kontrolowane podmioty wykonały 4 z 5 decyzji płacowych na kwotę ,02 zł brutto. Wobec czterech osób (pracodawcy oraz osoby działające w imieniu pracodawcy) zastosowano mandaty karne na łączną kwotę 5500 zł, a w dwóch przypadkach zastosowano środek oddziaływania wychowawczego. Oceniając ujawnione nieprawidłowości w zakresie wypłaty wynagrodzeń i innych świadczeń należałoby podjąć działania prewencyjno informacyjne w tym zakresie skierowane do tej grupy podmiotów, w ramach już realizowanych przez Państwową Inspekcję Pracy programów prewencyjnych skierowanych do branży budowlanej. 20. Ocena ryzyka zawodowego W 2012 roku inspektorzy pracy przeprowadzili 78 kontroli dotyczących przestrzegania przez pracodawców przepisów dotyczących oceny ryzyka zawodowego. Struktura kontrolowanych zakładów Liczba skontrolowanych pracodawców w podziale wg rodzaju działalności zakłady produkcyjne handel usługi budownictwo transport Pod względem ilości zatrudnionych 45% ogółu kontrolowanych zakładów stanowiły małe firmy, zatrudniające od 10 do 49 pracowników, zakłady o zatrudnieniu od 5 do 249 pracowników stanowiły 27% kontrolowanych firm, a 20% to zakłady zatrudniające do 9 pracowników. Oceniając ryzyko zawodowe na zorganizowanych stanowiskach pracodawcy korzystali najczęściej z metody opisanej w normie PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego (60,0% przypadków) oraz metody Risc Score, którą stosował co czwarty kontrolowany pracodawca (24% przypadków). Znacznie rzadziej wykorzystywano do oceny ryzyka zawodowego metodę opracowaną przez ODDK Gdańsk i PHA. Nieprawidłowości stwierdzono na każdym etapie dokonywania oceny ryzyka zawodowego. W 29 zakładach, a więc w prawie co trzeciej kontrolowanej firmie, nie przeprowadzono całościowej oceny ryzyka zawodowego co dotyczy 67 stanowisk spośród 528 zbadanych. W 7 na 38 zakładów gdzie zatrudniano kobiety, osoby młodociane i niepełnosprawne nie uwzględniono kryteriów dla tych grup szczególnie chronionych pracowników, a w 6 zakładach uwzględniono nie wszystkie aspekty związane z zatrudnianiem tych osób. Nieprawidłowości dotyczyły 148 zatrudnionych. Co piąty pracodawca nie uwzględnił w ocenie ryzyka zawodowego czynników psychospołecznych (stres, mobbing), a 10% zakładów gdzie oceniono to zagrożenie nie ustrzegło się błędów. W 47 zakładach nie zidentyfikowano wszystkich zagrożeń występujących łącznie na 147 stanowiskach. Nie zidentyfikowano zagrożeń związanych m.in. nieosłoniętymi, ruchomymi częściami maszyn, ponadnormatywnym hałasem, atmosferą wybuchową, złą organizacją prac na wysokości, a także z nieprawidłowo prowadzonymi ręcznymi pracami transportowymi. Ponad połowa dokumentacji oceny ryzyka na kontrolowanych stanowiskach nie zawierała zapisów wymaganych w przepisach odnośnie stosowanych maszyn, narzędzi, materiałów, wykonywanych zadań czy osób pracujących na ocenianym stanowisku. Po przeprowadzeniu oceny co 6 pracodawca nie sporządził planu działań naprawczych, a co czwarty plan poprawy był nieadekwatny do występujących zagrożeń. 33

38 Wśród 67 pracodawców, którzy sporządzili plan poprawy 10 nie w pełni zrealizowało zaplanowane działania. Podobnie jak w latach poprzednich pracodawcy wskazują, że ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego należy do zadań pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy, a oni jedynie zatwierdzają dokumentację wypełniając obowiązek ustawowy. Zdarza się, że nie zapoznają się z opracowanym materiałem dotyczącym bezpieczeństwa na zorganizowanych przez siebie stanowiskach pracy co prowadzi do sytuacji, w których ocena ryzyka zatwierdzona przez właściciela firmy dotyczy stanowisk i zagrożeń jakie nie występują u niego w zakładzie np. szklane wyposażenie sklepu na stanowisku spawacza, czy zagrożenie promieniowaniem podczerwonym od pieców hutniczych, w odlewni i przy piecach martenowskich, gdzie tego typu źródła zagrożenia nie występują w przedsiębiorstwie. Pracodawcy przyznają, że nie potrafią bieżąco wykorzystywać wyników oceny ryzyka zawodowego dlatego nie widzą konieczności jej aktualizacji po upływie określonego czasu lub po zaistnieniu wypadków. Zdaniem inspektorów pracy przyczyny nieprawidłowości wynikają z braku świadomości pracodawców i służb bhp, że celem oceny ryzyka zawodowego jest poprawa warunków i bezpieczeństwa pracy poprzez ograniczanie lub eliminację zagrożeń. Przyczyna błędów tkwi w niskiej jakości świadczonych usług przez osoby pełniące obowiązki służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w przekonaniu pracodawców, że ocena ryzyka zawodowego jest wykonywana dla organu kontrolnego. Pracodawcy nie mają świadomości, że ocena ryzyka jest procesem ciągłym, podlegającym weryfikacji i aktualizacji po każdej zmianie warunków wykonywania pracy, dokonanych pomiarach środowiskowych czy wypadkach przy pracy do których doszło w wyniku aktywizacji zagrożeń nie uwzględnionych w ocenie ryzyka zawodowego. W wielu kontrolach stwierdzono, że oceny ryzyka są zbiorem wymagań prawnych, których spełnienie dopiero zapewni pracodawcy akceptowalny poziom ryzyka zawodowego czyli stanowią one specyficzny materiał szkoleniowy do faktycznej oceny ryzyka zawodowego, którą należy dopiero przeprowadzić. W ramach promowania korzyści płynących z oceny ryzyka zawodowego, a także w celu poprawy przestrzegania przepisów w tym zakresie na terenie działania Okręgowego Inspektoratu Pracy w 2012r zorganizowano łącznie 13 seminariów, szkoleń i spotkań dla 371 pracodawców, pracowników kierujących pracownikami i studentów. W celu doprowadzenia do stanu zgodnego z przepisami inspektorzy pracy wydali 62 nakazy na piśmie zawierające 231 decyzji, 154 decyzje ustne oraz 67 wystąpień zawierających 200 wniosków. Do końca roku pracodawcy wykonali 81,4% wydanych środków prawnych. Najczęściej regulowane nieprawidłowości z zakresu oceny ryzyka dotyczyły okresowej weryfikacji i aktualizacji oceny wraz z uwzględnieniem istniejących zagrożeń (35,3%), braku oceny ryzyka zawodowego na zorganizowanych stanowiskach (16,7%), bądź wymaganego zakresu dokumentowania tej oceny (12,7%). Wobec 10 pracodawców wszczęto postępowanie w sprawie popełnienia wykroczenia i nałożono mandaty w łącznej wysokości zł. Dobrym przykładem zakładu gdzie prawidłowo funkcjonuje ocena ryzyka zawodowego jest jedna z cukierni w Bydgoszczy, w której ocena stanowi część systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy i jest aktualizowana o działania profilaktyczne wprowadzane po zaistniałych wypadkach przy pracy. W ramach prowadzonych działań: zakupiono dwie maszyny mające na celu kontrolowany rozrost fermentacji podczas produkcji ciast drożdżowych - sztukowych co spowodowało prowadzenie produkcji tych ciast na pierwszej zmianie zamiast w porze nocnej zmniejszając uciążliwość i zagrożenie pracy w porze nocnej z 21 do 15 pracowników, wyposażono samochody dostawcze w platformy (windy) co przyczyniło się do zmian organizacyjnych polegających na zastosowaniu ręcznych wózków transportowych zamiast przenoszenia ręcznego blach z ciastem 34

39 zmniejszono wielkości wózków transportowych z 42 i 30 blach do 28 blach, a tym samym wagi wózka transportowego z załadunkiem 142,8 kg i 102 kg do 95,2 kg. zmniejszono wielkość blach zmniejszając ciężar jednostkowy podczas ważenia i kompletacji wyrobów gotowych na poszczególne trasy np. (sernik firmowy obecna waga 3,400 kg poprzednia 6,800 kg). Ponadto rozwiązanie przyczyniło do zmniejszeniu obciążenia układu mięśniowo szkieletowego, zakupiono nowe maszyny firmy Kalte Rudi zamiast Pastochef do gotowania cieczy. Lepsze rozwiązania dotyczą systemu spustu gorącej cieczy (wody, masy miodowej) co przyczyniło się do wyeliminowaniu zagrożenia poparzeniem - w latach zarejestrowano 3 wypadki poparzenia, a po zmianie maszyny już nie zarejestrowano takich wypadków. Fotografie maszyn poniżej. W wyniku pozytywnej oceny podjętych działań pracodawca był zgłoszony do konkursu Pracodawca organizator pracy bezpiecznej w 2012 roku i otrzymał I miejsce na szczeblu regionalnym w kategorii pracodawców zatrudniających od pracowników. Przeprowadzone kontrole wykazały, że ocena ryzyka nie stanowi elementu spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym. Nie zauważa się związku jaki występuje pomiędzy wypadkami przy pracy zwłaszcza z tych samych przyczyn - a oceną ryzyka zawodowego na stanowisku, na którym zdarzył się wypadek. Niepokojące jest, że nawet po zaistniałym wypadku przy pracy nie sporządza się oceny ryzyka zawodowego i nie podejmowane są środki mające na celu eliminację czy ograniczenie zagrożenia. Potwierdzeniem tezy, że ocena ryzyka zawodowego nie jest postrzegana jako narzędzie konieczne do zapewnienia bezpiecznych warunków w zakładzie jest brak dokonywania takiej oceny przy pracach wykonywanych jednorazowo czy sporadycznie. Wnioski profilaktyczne i zapobiegawcze nie są prawidłowo formułowane i w większości przypadków nie spełniają funkcji zapobiegającej występującym zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą. Spowodowane jest to zbyt ogólnym ich formułowaniem (np. należy zachować ostrożność),niedookreśleniem i niedostatecznym sprecyzowaniem (np. wzmożona uwaga, stosowanie odpowiednich do zagrożeń ochron osobistych),odwoływaniem się do wewnątrzzakładowych źródeł prawa (np. przestrzegać instrukcji stanowiskowych). Problemy związane z prawidłową oceną ryzyka zawodowego mają swoje źródło w braku zrozumienia celu i roli oceny ryzyka zawodowego. Podczas kontroli podkreślano fakt, że ocena ryzyka zawodowego dotyczy konkretnego stanowiska pracy i wykonywanych zadań w określonym miejscu przez konkretnego pracownika dlatego aktywny udział przedstawicieli pracowników w procesie oceny ryzyka zawodowego jest niezbędny dla poprawy jakości sporządzanych ocen. 35

40 Po analizie problemów jakie uwidoczniły się w toku prowadzonych kontroli z zakresu oceny ryzyka zawodowego zasadne wydaje się dalsze podkreślanie roli i znaczenia oceny ryzyka zawodowego w trakcie spotkań, szkoleń i konferencji z pracodawcami, pracownikami służb bezpieczeństwa i higieny pracy w ramach wszystkich prowadzonych w 2013r programów informacyjno-promocyjnych i prewencyjnych. Owocne może okazać się także zorganizowanie warsztatów dla pracowników służb bezpieczeństwa i higieny pracy, społecznych inspektorów pracy i pracodawców w celu utrwalenia dobrych praktyk w zakresie oceny ryzyka zawodowego dla tych samych stanowisk i prac przy zróżnicowanych warunkach wykonywania pracy, czynników środowiska pracy i osób ją wykonujących. 21. Opiniowanie wniosków dot. wydania zgody na wyłącznie elektryczne oświetlenie pomieszczeń pracy lub na ich lokalizację poniżej poziomu otaczającego terenu. W roku 2012 do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy wpłynęły 142 wnioski Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Bydgoszczy w sprawie wyrażenia zgody na zastosowanie w pomieszczeniach stałej pracy oświetlenia wyłącznie elektrycznego lub zlokalizowanie takich pomieszczeń poniżej poziomu otaczającego terenu. Podstawą prawną do wyrażenia opinii do wniosków, kierowanych przez wojewódzkich państwowych inspektorów sanitarnych, są ogólne przepisy bhp oraz przepisy w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Zajęcie stanowiska przez organy PIP ma w tym przypadku na celu zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracownikom przy uwzględnieniu określonych w przepisach wymogów związanych ze zlokalizowaniem pomieszczeń pracy oraz zastosowanych technologii produkcji. Spośród przesłanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną wniosków: 69 dotyczyło wyrażenia opinii w sprawie lokalizacji pomieszczeń stałej pracy poniżej poziomu otaczającego terenu, ze względu na ich określone usytuowanie oraz wymagania związane z rodzajem produkcji; 73 dotyczyło wyrażenia opinii w sprawie zastosowania w pomieszczeniach stałej pracy oświetlenia wyłącznie elektrycznego, ze względu na technologię produkcji. Rozpatrując wnioski o wyrażenie zgody na usytuowanie pomieszczeń stałej pracy poniżej poziomu otaczającego terenu wydano 67 postanowień z czego 59 opinii pozytywnych, 4 opinie o braku przesłanek prawnych dla wydania opinii, 2 przypadki bezprzedmiotowości wniosku brak stałych stanowisk pracy i 2 postanowienia negatywne. Na jedno z negatywnych postanowień, dotyczące usytuowania stałego pomieszczenia pracy poniżej otaczającego terenu pracodawca złożył za pośrednictwem Okręgowego Inspektora Pracy zażalenie do Głównego Inspektora Pracy. Ten uchylił zaskarżone postanowienie w całości oraz wyraził pozytywną opinię o wniosku. Rozpatrując wnioski dotyczące zastosowania w pomieszczeniach stałej pracy wyłącznie oświetlenia elektrycznego wydano 70 postanowień z czego 29 pozytywnych, 37 o braku przesłanek lub podstaw prawnych do wydania opinii i 4 o bezprzedmiotowości brak stałych miejsc pracy. Oceniając współpracę z Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w zakresie wydawania opinii o dopuszczalności zastosowania oświetlenia wyłącznie elektrycznego czy organizacji stanowisk pracy poniżej poziomu otaczającego terenu stwierdzić należy, że mimo organizowanych spotkań i uzgodnień do zaopiniowania przesyłane są, niejako z automatu wnioski, które już na etapie ich rejestrowania w WSSE powinny być rozpatrzone negatywnie, albo ich rozpatrzenie leżało wyłącznie w kompetencji inspektora sanitarnego. W świetle orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia r (sygn. akt. I OSK 814/08) w sytuacji, w której wniosek dotyczy innej działalności, aniżeli produkcyjna organy PIP nie są właściwe do wydawania opinii. 36

41 22. Pisma o charakterze informacyjno prewencyjnym. W 2012r. podejmowano szereg działań o charakterze prewencyjnym polegających na formułowaniu i kierowaniu pism informacyjno-prewencyjnych do pracodawców i ich organizacji, związków zawodowych, organów administracji państwowej, samorządu, stowarzyszeń i organizacji branżowych. Największą liczbę stanowiły pisma zapraszające do udziału w realizowanych programach prewencyjnych. Do takich pism należy, wysłana do 25 uczelni wyższych działających na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, informacja przedstawiająca założenia Programu Edukacyjnego KULTURA BEZPIECZEŃSTWA wraz z zaproszeniem do współpracy. Dodatkowo odbyły się spotkania z przedstawicielami uczelni, podczas których podkreślano pozytywne aspekty udziału w programie prewencyjnym Państwowej Inspekcji Pracy. Chcąc zainteresować tematyką prewencyjną wynikającą z programu Kultura Bezpieczeństwa szkoły ponadgimnazjalne, również wysłano pisma informacyjne do dyrektorów 30 szkół na terenie województwa kujawsko-pomorskiego o treści podobnej jak pisma skierowane do uczelni wyższych. W wyniku porozumienia zawartego pomiędzy Kuratorium Oświaty i Wychowania w Bydgoszczy a Okręgowym Inspektorem Pracy w Bydgoszczy za pośrednictwem sytemu informatycznego Kuratorium skierowano informacje o programie Kultura Bezpieczeństwa do 380 szkół ponadgimnazjalnych na terenie całego województwa Również przy realizacji sztandarowego programu prewencyjnego Państwowej Inspekcji Pracy dla małych przedsiębiorstw Zdobądź Dyplom Państwowej Inspekcji Pracy posłużono się formą korespondencyjną wysyłając zaproszenia do udziału w tym programie do 24 firm. Blisko sto procent pracodawców wyraziło swoje zainteresowanie programem. Korespondencyjnie zapraszano 40 pracodawców do programu Spełnienia wymagań minimalnych i zasadniczych dla maszyn przetwórstwa tworzyw sztucznych. W tym programie, dzięki wymianie korespondencji udało się pozyskać grupę około 20 pracodawców. Do grupy 7 pracodawców branży przetwórstwa tworzyw sztucznych, którzy pozytywnie przeszli program prewencyjny kierowano pisma zawierające podziękowania oraz wnioski po zakończeniu programu. Kolejną grupą 9 pracodawców, adresatów naszych pism informacyjno-prewencyjnych, byli pracodawcy reprezentujący branżę budowlaną, do których kierowany był program Promocja Standardów BHP, kampania informacyjno-prewencyjna w budownictwie. Podsumowując można stwierdzić, że wysyłanie pism jest jednym z elementów działalności Państwowej Inspekcji Pracy o charakterze zapobiegawczym, z którego w określonych okolicznościach należy nadal korzystać. Trudno jest oszacować na ile ten rodzaj działań ma wpływ na poprawę warunków bezpieczeństwa pracy i wzrost świadomości adresatów naszych pism. Wydaje się jednak, że w dobie szybkiego przepływu informacji drogą elektroniczną ta forma kontaktów ma wciąż swoje uzasadnienie. Z pewnością nic nie zastąpi kontaktu bezpośredniego, jednak z przyczyn obiektywnych czasami jest on niemożliwy. Dlatego tam gdzie nie można być osobiście należy korzystać z różnych form komunikacji, również tej korespondencyjnej. 23. Współpraca z urzędami państw członkowskich UE/EOG w ramach instytucji łącznikowej. W 2012r. wymiana informacji pomiędzy Okręgowym Inspektoratem Pracy w Bydgoszczy, za pośrednictwem Głównego Inspektoratu w Warszawie, jako polskiej instytucji łącznikowej a instytucjami łącznikowymi państw UE i Europejskiego Obszaru Gospodarczego objęła 12 spraw. Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy, współpracował w tym zakresie z trzema państwami członkowskimi z Unii Europejskiej. Najbardziej intensywna wymiana informacji była prowadzona z Francją, z Niemcami i Belgią. Do OIP w Bydgoszczy w 2012r. za pośrednictwem Systemu IMI wpłynęło 7 wniosków z Francji, 2 ze strony niemieckiej, jeden z Belgii. 37

42 W roku sprawozdawczym, do OIP w Bydgoszczy, wpłynęły dwie zwrotne odpowiedzi z instytucji łącznikowej z Niemiec, w związku z kierowanymi wnioskami, po kontrolach inspektorów pracy, przeprowadzonych w 2010 i 2011r. Kontrole na wniosek instytucji łącznikowych, przesłanych za pośrednictwem Systemu IMI dotyczyły wymiany informacji na temat: - legalności prowadzonej działalności gospodarczej, podstawy prawnej jej prowadzenia; - rodzaju prowadzonej działalności, jej zakresu i zasięgu terytorialnego, faktycznego prowadzenia działalności na terenie RP; - powierzania pracy osobom trzecim, w tym cywilnoprawnego charakteru pracy zarobkowej; - zatrudniania pracowników i ich delegowania do pracy za granicą; - odbywania podróży służbowych i czasu pracy; - wypełniania obowiązków wynikających z koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, w tym wydawania pracownikom formularzy A1. 38

43 II. BADANIE OKOLICZNOŚCI I PRZYCZYN WYPADKÓW PRZY PRACY 39

44 40

45 W 2012 roku inspektorzy pracy zbadali okoliczności i przyczyny 135 wypadków, w tym 110 wypadków indywidualnych i 25 wypadków zbiorowych. W zdarzeniach tych poszkodowanych ogółem zostało 185 osób, z których 26 poniosło śmierć, a 62 doznało ciężkich obrażeń ciała. Liczba wypadków zbadanych w OIP Bydgoszcz Rok Ogółem Śmiertelne Ciężkie Zbiorowe Lekkie Poszkodowani w zbadanych wypadkach Rok Ogółem Śmiertelnie Ciężko Lekko Poszkodowani w wypadkach zbiorowych Rok Ogółem Śmiertelnie Ciężko Lekko Wśród poszkodowanych w wypadkach przy pracy, które były przedmiotem analiz inspektorów Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy ponad 93% (173 osoby) stanowili pracownicy, a 7% (12 osób) to osoby wykonujący pracę zarobkową na innej podstawie niż stosunek pracy. Z ogólnej liczby 185 poszkodowanych, 89% (165 osób) stanowili mężczyźni. Kobiety stanowiły 11% (20 osób) poszkodowanych w wypadkach. Zdecydowana większość poszkodowanych 174 osoby (94,0%) posiada obywatelstwo polskie, a 11 poszkodowanych (w tym 3 ofiary śmiertelne, 4 poszkodowanych w wypadkach ciężkich i 4 lżejsze obrażenia ciała ) było obywatelami krajów należących do Unii Europejskiej (11,0% ogólnej liczby poszkodowanych). O ile w odniesieniu do wypadków osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, w przeważającej mierze źródłem informacji o wypadku byli pracodawcy, to w przypadku osób niebędących pracownikami inspektorzy pracy uzyskiwali te informacje głównie od policji, prokuratury lub ZUS. W zbadanych przez inspektorów pracy wypadkach poszkodowanych zostało 64 osoby o stażu pracy w zakładzie nie dłuższym niż 1 rok (34,6% ogółu poszkodowanych), z których 12 to poszkodowani o stażu pracy do 7 dni (wśród nich 2 poniosło śmierć, a 7 doznało ciężkich obrażeń ciała) Wśród poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych dominowali robotnicy budowlani robót stanu surowego oraz robót wykończeniowych 10 osób. 41

46 W 2012 roku nie zmieniła się zasadniczo struktura zbadanych zdarzeń wypadkowych ogółem wg. miejsca ich zaistnienia. Wciąż dominują wypadki w miejscu wykonywania produkcji 63 (46,7%), następnie na terenie budowy 27 (20,0%) oraz miejsca i środki komunikacji publicznej 25 (18,5%) Natomiast miejsca wypadków śmiertelnych badanych w 2012r. to najczęściej miejsca i środki komunikacji 4 (26,7%) oraz miejsca produkcji przemysłowej 3 ( 20%). Szczególne znaczenie w analizie wypadków (w celu ukierunkowania działań prewencyjnych) mają wydarzenia będące odchyleniami od normalnego przebiegu procesu pracy. Wśród nich dominują wydarzenia związane z upadkiem osoby z wysokości np. z dachów, tarasów, okien, rusztowań, pomostów roboczych, drabin itp. 27 wypadków oraz utrata kontroli nad środkami transportu lub obsługiwanym sprzętem ruchomym 22 wypadki. Poszkodowani w zbadanych wypadkach - według stażu pracy. Poszkodowani w zbadanych wypadkach - według stażu pracy. od 6 do 8 lat 7,60% od 3 do 5 lat 15,70% 9 i wiecej lat 20,50% do7 dni 6,50% od 1 roku do 2 lat 21,60% od 8 do 30 dni 4,30% od 31 dni do 90 dni 5,40% od 91 do 180dni 8,70% od 181 do 1 rok 9,70% Poszkodowani w zbadanych przez inspektorów pracy wypadkach śmiertelnych - według wykonywanych zawodów.. robotnicy obróbki metali i mechanicy rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy robotnicy pomocniczy w górnictwie i kierowcy pojazdów robotnicy budowlani robót stanu surowego i

47 . Poszkodowani w zbadanych przez inspektorów pracy wypadkach według wydarzeń stanowiących odchylenie od normalnego przebiegu procesów pracy.. biura, placówki naukowe i szkoły 3 miejsca uprawy, hodowli, połowu ryb,lasy i 6 teren budowy, kamieniołom, kopalnia 32 miejsca i środki komunikacji publicznej 48 miejsce produkcji przemysłowej 84 Wybrane wydarzenia stanowiące odchylenie od normalnego przebiegu procesu pracy, w wyniku których śmierć poniosła największa liczba osób (dane na podstawie zbadanych wypadków), to: - inne odchylenie (np. nagłe zdarzenie medyczne) 9 ofiar śmiertelnych - utrata kontroli nad maszyną, środkami transportu, transportowanym ładunkiem, narzędziem i obiektem 8 ofiar śmiertelnych - poślizgnięcie, potknięcie się, upadek osoby z wysokości 4 ofiary śmiertelne Badając okoliczności 135 wypadków przy pracy inspektorzy pracy ustalili łącznie 506 przyczyn tych zdarzeń. Wśród nich dominującymi były tzw. przyczyny ludzkie 256 przyczyn (50,1%). Przyczyny określone jako organizacyjne 211 (41,7%) dotyczyły w przeważającej mierze strefy ogólnej organizacji pracy. Podobnie jak w latach poprzednich najmniejsza liczba przyczyn to tzw. przyczyny techniczne związane z wadami konstrukcyjnymi lub niewłaściwymi rozwiązaniami technicznymi 39 (7,7%). Przyczyny wypadków zbadanych przez inspektorów pracy Techniczne wady materiałowe czynnika materialnego 5 wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne i ergonomiczne czynnika materialnego 34 Organizacyjne niewłaściwa eksploatacja czynnika materialnego 18 niewłaściwa organiacja stanowiska pracy 47 niewłaściwa ogólna organizacja pracy

48 Ludzkie stan psychofizyczny pracownika nieużywanie sprzętu ochronnego przez pracownika niewłaściwe,samowolne zachowanie się pracownika brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem przez pracownika niewłaściwe zachowanie pracownika 136 Wśród powtarzalnych przyczyn technicznych dominujące to: brak, niewłaściwy dobór osłon oraz urządzeń zabezpieczających (43,6%) niewłaściwe naprawy, remonty i konserwacje czynnika materialnego (15,4%) niewłaściwa stateczność czynnika materialnego (brak zabezpieczeń przed przewróceniem, zmianą położenia) 10,3% brak lub niewłaściwe środki ochrony zbiorowej 10,3% wady konstrukcyjne, niewłaściwa struktura przestrzenna oraz nieprawidłowa wytrzymałość czynnika materialnego 10,3% Wśród przyczyn organizacyjnych : brak lub niewłaściwe instrukcje bezpiecznej pracy 14,2% brak nadzoru nad pracownikami 13,7% tolerowanie przez nadzór odstępstw od przepisów i zasad bezpiecznej i higienicznej pracy 9,0 % niewyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej lub niewłaściwy dobór tych środków 9,0% dopuszczanie do pracy pracowników bez przeszkolenia lub niewłaściwie przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy 8,6% Wśród tzw. przyczyn ludzkich powtarzalne przyczyny to: nieprawidłowe zachowanie się pracownika (spowodowane nieznajomością zagrożenia, nieznajomością przepisów i zasad bhp, lekceważeniem zagrożenia, lekceważeniem poleceń przełożonych, niedostateczną koncentracją uwagi na wykonywanej czynności, zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem oraz brakiem doświadczenia) 40,7% ogółu tzw. przyczyn ludzkich niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika (m.in. wykonywanie pracy nie wchodzącej w zakres obowiązków, przechodzenie, przejeżdżanie lub przebywanie w miejscach niedozwolonych, wykonywanie czynności bez usunięcia zagrożenie niewyłączenie maszyny, niewyłączenie napięcia, zbyt szybka jazda, żarty, bójki) 17,6% brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym przez pracownika ( m.in. używanie nieodpowiedniego do danej pracy czynnika, udostępnienie przez pracownika czynnika materialnego osobie nieupoważnionej, niewłaściwe zabezpieczenie czynnika, użycie czynnika podczas przebywania osób w strefie niebezpiecznej) 17,5% stan psychofizyczny pracowników, niezapewniający bezpiecznego wykonywania pracy 44

49 (spowodowany m.in. nagłym zachorowaniem, zmęczeniem, zdenerwowaniem, spożyciem alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych) 5,1%. W wyniku stwierdzonych naruszeń przepisów bhp inspektorzy pracy wydali łącznie 184 decyzje. Ponadto w 79 wystąpieniach pokontrolnych skierowali łącznie 212 wnioski, dotyczące podjęcia działań organizacyjno technicznych mających na celu wyeliminowanie lub ograniczenie występujących zagrożeń wypadkowych. W związku z ujawnionymi w trakcie badania przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy wykroczeniami przeciwko prawom pracownika, inspektorzy pracy nałożyli 63 mandaty karne oraz skierowali 7 wniosków do sądów. Ponadto w 9 przypadkach zawiadomili organy prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. W celu przeciwdziałania wzrostowi liczby wypadków przy pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy przy współudziale partnerów społecznych i instytucji państwowych, w tym innych organów nadzoru nad warunkami pracy w 2012r podejmował działania kontrolno nadzorcze i prewencyjne w branżach o największym nasileniu zagrożeń wypadkowych. W 2012 roku kontynuowano kontrole przestrzegania przez pracodawców przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 01 lipca 2009 roku w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Kontrole przeprowadzono u 425 pracodawców (zatrudniających łącznie pracowników), poddając analizie 1128 dokumentacji powypadkowych, w tym 52 dokumentacje wypadków nie uznanych za wypadki przy pracy. Najczęściej występujące nieprawidłowości przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków Liczby wadliwych dokumentacji (przy łącznej liczbie zbadanych dokumentacji 1128) Nieprawidłowości przy ustalaniu okoliczności wypadku 959 Wadliwe wnioski i środki profilaktyczne 503 Wadliwe karty statystyczne wypadku Nieprawidłowości przy zgłoszeniach i rejestracji wypadków Najczęściej powtarzające się nieprawidłowości przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków to ustalanie tylko części przyczyn bądź innych przyczyn wypadku, niż wynikające z analizy inspektora pracy, niezamieszczenia w protokole powypadkowym naruszonych w związku z wypadkiem przepisów i zasad bhp lub innych przepisów dotyczących ochrony zdrowia, zaniechanie oględzin miejsca wypadku, a także wykonania innych czynności koniecznych do zebrania dowodów dotyczących wypadku oraz przystępowanie do badania wypadku ze zwłoką. Nieprawidłowości dotyczące wniosków i środków profilaktycznych to najczęściej nieokreślenie środków i wniosków profilaktycznych, w tym wynikających z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku, na którym wypadek miał miejsce, ustalenie środków i wniosków profilaktycznych nieadekwatnych do przyczyn wypadku oraz niezastosowanie przez pracodawcę środków i wniosków profilaktycznych. Nieprawidłowości przy zgłaszaniu i rejestracji wypadków to między innymi zgłoszenie wypadku przez poszkodowanego w odległym terminie, zawiadomienie właściwego inspektora pracy o wypadku 45

50 w odległym terminie czy też niezgłoszenie wypadku przez przełożonego osoby poszkodowanej i niezawiadomienie o wypadku właściwego okręgowego inspektora pracy. Ujawnione nieprawidłowości spowodowały zastosowanie adekwatnych środków prawnych, w tym wobec odpowiedzialnych za wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Inspektorzy pracy nałożyli 9 mandatów karnych, złożyli 1 wniosek do sądu oraz skierowali 8 wniosków o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do prokuratury. Badając rzetelność rejestracji wypadków przy pracy i sporządzania kart statystycznych inspektorzy pracy ujawnili nieprawidłowości, które zawarto w tabeli. Wyszczególnienie problemu Liczba nieprawidłowości Nieprawidłowości w rejestracji wypadków, w tym: brak rejestru wypadków nie rejestrowanie wszystkich wypadków (liczba wypadków nie zarejestrowanych) Ujawnione nieprawidłowości przy sporządzaniu statystycznej karty wypadku, w tym: niesporządzenie statystycznej karty wypadku sporządzenie statystycznej karty w sposób nieprawidłowy niewysłanie statystycznej karty w terminie Kontrole przestrzegania obowiązków w zakresie postępowania powypadkowego, a zwłaszcza stosowania właściwych środków zapobiegających kolejnym wypadkom przy pracy, od wielu lat wykazuje wysoki stopień uchybień i nieprawidłowości. Powodem takiego stanu jest m.in. wciąż niedostateczna wiedza pracodawców w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy. W związku z powyższym dalsze działania Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy omawianym obszarze obejmą w szczególności: zintensyfikowane kontrole, wspierane przedsięwzięciami prewencyjnymi, w zakładach o największym nasileniu zagrożeń wypadkowych, publikację i udostępnienie materiałów informacyjno szkoleniowych oraz przedstawianie na stronie internetowej informacje o wybranych wypadkach przy pracy, ze szczególnym uwzględnieniem wskazania ich okoliczności i przyczyn (przykłady mechanizmów prowadzących do wystąpienia wydarzenia wypadkowego) oraz niezbędnych działań zapobiegawczych, kontynuowanie szkoleń pracodawców oraz członków zakładowych zespołów powypadkowych (społecznych inspektorów pracy i pracowników służby bhp) w zakresie prawidłowego prowadzenia oceny ryzyka zawodowego oraz postępowania wypadkowego 46

51 III. WYNIKI KONTROLI UJĘTYCH W PROGRAMIE DZIAŁAŃ DŁUGOFALOWYCH NA LATA

52 48

53 1. Budownictwo A. Kontrole prac budowlanych, w tym rozbiórkowych Celem prowadzonych kontroli było dokonanie oceny przestrzegania przepisów i zasad bhp w organizacji stanowisk pracy przez pracodawców i przedsiębiorców na budowach realizowanych na terenie województwa kujawsko pomorskiego. Kontrolą objęto budowy o różnej skali wielkości i rodzaju stosowanych technologii przy ich wykonywaniu. Dodatkowo w toku kontroli prowadzono działania profilaktyczno informacyjne skierowane do pracowników nadzoru technicznego, pracodawców mniejszych firm budowlanych i koordynatorów ds. bhp na dużych budowach. Przeprowadzono ogółem 320 kontroli w 289 podmiotach gospodarczych. Kontrolowano ogółem 277 przedsiębiorców. Liczba pracujących ogółem w kontrolowanych podmiotach gospodarczych wynosiła 4 446, w tym zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, w tym 736 kobiet i 141 młodocianych. Kontrolą objęto podmioty gospodarcze o różnej strukturze zatrudnienia, w tym: 227 kontroli w 204 podmiotach zatrudniających od 1 do 9 pracowników 83 kontrole w 75 podmiotach zatrudniających od 10 do 49 pracowników 8 kontroli w 8 podmiotach zatrudniających od 50 do 249 pracowników 2 kontrole w 2 podmiotach zatrudniających 250 i więcej pracowników Spośród 277 kontrolowanych podmiotów 244 podmioty prowadziły działalność budowlaną, 13 podmiotów działało w branży handlu i napraw, 8 podmiotów przetwórstwa przemysłowego, a 6 podmiotów prowadziły usługi administrowania. W toku kontroli budów ujawniono, że najczęściej powtarzającymi się nieprawidłowościami w zakresie przestrzegania przepisów i zasad bhp w badanych zagadnieniach były nieprawidłowości w zakresie przygotowania pracowników do pracy, a głównie: brak uprawnień kwalifikacyjnych do obsługi maszyn budowlanych 27,7% liczby ogółem zbadanych, co stwierdzono na 40 budowach, w tym 43 kontrolowanych podmiotach gospodarczych brak wyposażenia w środki ochrony indywidualnej 16,4% liczby ogółem zbadanych, w tym na 49 (22,0%) budowach 165 pracowników nie wyposażono w wymagane środki ochrony indywidualnej i na 41 (18,4%) budowach dla 122 stwierdzono uchybienia w ich wyposażeniu brak badań lekarskich 13,1% liczby ogółem zbadanych, w tym na 51 (22,9%) budowach zatrudniano 153 pracowników bez wymaganych badań profilaktycznych i na 39 (17,5%) budowach dla 88 pracowników stwierdzono uchybienia Zagospodarowanie terenu i organizacja budowy % nieprawidłowych do ogólnej liczby zbadanych 54,2% brak zabezpieczenia i oznakowania strefy i miejsca niebezpiecznego 39,0% brak instrukcji bezpiecznego wykonywania robót 27,7% brak zabezpieczenia ścian wykopu 36,7% brak zastosowania na stanowiskach pracy środków ochrony zbiorowej przed upadkiem z wysokości 50,0% brak zabezpieczenia pracujących przed upadkiem z wysokości z użyciem środków ochrony indywidualnej 37,4% 49

54 Znaczącą liczbę uchybień stwierdzono w zakresie prawidłowości wykonania rusztowań oraz eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości Rodzaj nieprawidłowości % liczby ogółem zbadanych w kontrolach Brak poręczy ochronnych 69,5 Brak pionów komunikacyjnych 37,1 Brak udokumentowanego odbioru rusztowania przez osoby uprawnione 48,8 brak instrukcji bhp dotyczących obsługi maszyn i urządzeń 18,2 Największa ilość kontroli została przeprowadzona w podmiotach zatrudniających od 1 do 9 pracowników, gdzie wydano ogółem 124 decyzje wstrzymania i 55 decyzji skierowania do innych prac 129 pracowników. Drugim co do ilości kontrolowanych podmiotów były zakłady zatrudniające od 10 do 49 pracowników, w których to na jedną kontrolę przypadało 5,86 decyzji, w tym ogółem 29 decyzji wstrzymania i 28 decyzji skierowań dla 88 pracowników do innych prac. Niepokojąca jest wysoka liczba decyzji wstrzymania prac i skierowania pracowników do innych prac. W szczególności decyzje wstrzymania prac dotyczyły stanów stwarzających bezpośrednie zagrożenia zdrowia i życia, powodowanych przez: brak lub niewłaściwe zabezpieczenie stanowisk pracy na wysokości 44 decyzje wstrzymania brak lub niewłaściwe urządzenia ochronne - 28 decyzji wstrzymania brak zabezpieczenia i oznakowania strefy niebezpiecznej 5 decyzji wstrzymania Większość opisanych wyżej nieprawidłowości, najczęściej stwierdzanych przez inspektorów pracy na kontrolowanych budowach, dominowała również w latach ubiegłych. Wzrost nieprawidłowości w porównaniu do 2011 r. stwierdzono w zakresie: braku wyposażenia pracowników w środki ochrony indywidualnej, w szczególności ich nieużywania na terenie budowy z 9,8% w 2011 r. do 16,4% w 2012 r. braku uprawnień kwalifikacyjnych do obsługi maszyn budowlanych (7,9% w 2011r. i 27,7% w 2012r.) braku ochrony przeciwporażeniowej dla instalacji i urządzeń elektrycznych (41,6% w 2011r. i 54,2% w 2012r.) Przeprowadzone kontrole wykazały, że przyczyny naruszeń przepisów prawa pracy, w tym przepisów i zasad bhp w kontrolowanych podmiotach gospodarczych leżą po stronie: - pracowników nadzoru technicznego na budowach realizowanych przez duże podmioty gospodarcze w ramach generalnego wykonawstwa inwestycji bez udziału własnych pracowników produkcyjnych. Nie czują się oni odpowiedzialni za przestrzeganie przepisów i zasad bhp przez innych uczestników procesu inwestycyjnego (podwykonawców) ponieważ w umowach zawartych z podwykonawcami scedowano całkowitą odpowiedzialność za przestrzeganie tych przepisów bezpośrednio na nich samych 50

55 - pracodawców w małych podmiotach gospodarczych i przedsiębiorców, którzy to z powodu niewystarczającej znajomości przepisów bhp i najczęściej bez własnego nadzoru technicznego na realizowanych budowach nie są w stanie egzekwować od podległych pracowników obowiązków bhp - samych pracujących, którzy to lekceważą zagrożenia, w szczególności przy pracy na wysokości oraz nie stosują środków ochrony indywidualnej wymaganych na terenie budowy, uważając je za utrudnienie przy prowadzonych pracach i ponadto niekiedy pracując pod wpływem alkoholu. Zdaniem inspektorów pracy przyczyny stwierdzanych nieprawidłowości, to: brak właściwego wypełniania funkcji przez pracowników nadzoru technicznego, w szczególności przy prowadzeniu prac szczególnie niebezpiecznych na budowie, a zwłaszcza na etapie użytkowania rusztowań budowlano montażowych przez podwykonawców, brak zapewnionego nadzoru na małych budowach, brak wdrożenia do stosowania obowiązujących wymagań bhp przy pracach na wysokości powodowane często brakiem kompletnych rusztowań i innych zabezpieczeń, brak inwestowania w poprawę warunków pracy na budowach (stary sprzęt i urządzenia techniczne), brak dbałości i skuteczności w egzekwowaniu stosowania środków ochrony indywidualnej przewidzianych dla określonych stanowisk pracy, brak wiedzy u pracodawców i znacznej grupy pracowników służby bhp w zakresie potrzeb dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa pracy, uprawnień kwalifikacyjnych pracowników i prowadzenia prac szczególnie niebezpiecznych. Zdaniem pracodawców podstawową przyczyną nieprawidłowości jest brak wystarczających środków finansowych na wykonywane roboty budowlane (przetargi, gdzie o wyborze wykonawcy decyduje cena). Zaległości płatnicze zleceniodawców za wykonane usługi budowlane przez mniejsze podmioty gospodarcze i w skrajnych przypadkach całkowity brak zapłaty (upadłość zleceniodawcy pociąga za sobą upadek lub spadek kondycji finansowej wielu firm). Inny powód to tzw. walka o przetrwanie mniejszych podmiotów gospodarczych, w tym wykonywanie robót budowlanych za minimalną stawkę bez uwzględnienia pracy sprzętu i urządzeń technicznych i braku fachowców do prowadzenia robót budowlanych wśród pracowników produkcyjnych. W sprawie likwidacji lub ograniczenia zagrożeń ujawnionych w toku kontroli budów inspektorzy pracy wydali ogółem 1864 decyzje nakazowe, w tym 1330 decyzji ustnych, 481 decyzji na piśmie i 53 decyzje wpisane do dziennika budowy. Spośród wydanych decyzji 154 dotyczyły wstrzymania, w tym 97 wstrzymania eksploatacji maszyn i 5 zakazania wykonywania prac. Do innych prac skierowano 217 zatrudnionych na skutek 83 decyzji skierowujących. Ukarano mandatami 112 sprawców wykroczeń na ogólną sumę zł., skierowano 9 wniosków do sądu, a wobec 38 sprawców wykroczeń zastosowano środki wychowawcze. W stosunku do roku ubiegłego zmalała ilość decyzji wstrzymania eksploatacji maszyn, a wzrosła liczba pracowników skierowanych do innych prac. W przypadku stwierdzenia na budowach bezpośrednich zagrożeń dla życia i zdrowia pracujących inspektorzy pracy wydawali decyzje wstrzymania robót lub skierowania pracujących do innych prac i następnie przeprowadzali kontrole sprawdzające. Z danych statystycznych wynika, że pracodawcy poinformowali inspektora pracy o wykonaniu 83,2% decyzji wydanych na piśmie, w tym 83,1% decyzji dotyczących wstrzymania prac lub eksploatacji maszyn i 90% decyzji dotyczących skierowania pracujących do innych prac. W toku kontroli na budowach zrealizowanych zostało 100% (1330) decyzji ustnych i 100% (53) decyzji wpisanych do dziennika budowy. 51

56 Widocznymi natychmiastowo efektami działań inspektorów pracy była realizacja decyzji ustnych, co doprowadziło do niezwłocznego usunięcia zagrożeń wypadkowych i poprawy stanu bezpieczeństwa pracy pracowników zatrudnionych na kontrolowanych budowach. Ustalenia inspektorów pracy dokonane w toku kontroli budów potwierdzają występujące nadal, podobnie jak w latach ubiegłych, nieprawidłowości w zakresie przestrzegania obowiązujących przepisów i zasad bhp w organizacji stanowisk pracy, w szczególności przy pracach prowadzonych na wysokości, w tym przy użyciu rusztowań budowlano montażowych. Najwięcej stwierdzanych bezpośrednich zagrożeń zdrowia i życia pracujących, skutkujących wydawaniem decyzji wstrzymujących, w tym wstrzymania prac i wstrzymania eksploatacji, dotyczyło rusztowań kolumnowych typ Warszawa. Rusztowania te są zniszczone, niekompletne, kupione często na rynku wtórnym bez instrukcji producenta, użytkowane od wielu lat z brakującymi elementami, w szczególności brak stężeń pionowych ukośnych. Często brak odpowiedniej ilości ram rusztowaniowych dla wykonania zabezpieczenia podestu roboczego i brak pionów komunikacyjnych. Jak ustalono, w marketach budowlanych sprzedawane są wyłącznie same ramki rusztowań (pomosty, piony komunikacyjne i stężenia trzeba wykonać we własnym zakresie). Pracodawcy uważają ponadto, że montaż rusztowań typu warszawskiego jest dziecinnie prosty i może być prowadzony przez osoby bez dodatkowych uprawnień kwalifikacyjnych. Powtarzające się na kontrolowanych budowach nieprawidłowości związane przede wszystkim z działalnością małych zakładów budowlanych, które to stanowią najliczniejszą grupę podwykonawców, wskazują na potrzebę uregulowań prawnych w zakresie odpowiedzialności podmiotu generalnego wykonawcy, który to aktualnie jest prawnie zabezpieczony poprzez zapisy umowy cywilnej o wykonanie robót budowlanych. Wysokość kwot przeznaczonych na realizacje powstających inwestycji i wykonanie prac remontowych jest dyktowana przede wszystkim przez inwestorów prywatnych zainteresowanych poniesieniem niskich kosztów przy jednocześnie wysokiej jakości wykonania robót budowlanych, co jest odwrotnie proporcjonalne do kosztów bhp jakie powinien ponieść wykonawca robót budowlanych dla zapewnienia bezpieczeństwa pracowników produkcyjnych. Uregulowania wymagają przepisy przekładające się w znacznym stopniu na bezpieczeństwo pracy w budownictwie, w tym w zakresie uwzględniania w przetargach nakładów finansowych, jakie wynikają z rzetelnej realizacji planu BIOZ. B. Kontrole dotyczące budowy i remontów dróg Przeprowadzono ogółem 99 kontroli w 79 podmiotach gospodarczych. Liczba pracujących ogółem w kontrolowanych podmiotach gospodarczych wynosiła 2 396, w tym 2169 zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, w tym 189 kobiet i 1 młodociany. Kontrolą objęto podmioty gospodarcze o różnej strukturze zatrudnienia, w tym: 48 kontroli w 44 podmiotach zatrudniających od 1 do 9 pracowników 35 kontrole w 33 podmiotach zatrudniających od 10 do 49 pracowników 16 kontroli w 13 podmiotach zatrudniających od 50 do 249 pracowników Na terenie województwa kujawsko pomorskiego inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole na terenie 68 budów (robót drogowych), na których to u kontrolowanych pracodawców i przedsiębiorców liczba pracujących wynosiła ogółem 1270, w tym 1076 zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. W toku kontroli budów inspektorzy stwierdzili, że najczęściej powtarzającymi się nieprawidłowościami w zakresie przestrzegania przepisów i zasad bhp w badanych zagadnieniach był: brak uprawnień kwalifikacyjnych do obsługi maszyn budowlanych, co stwierdzono w 78 kontrolach na 15 budowach 52

57 brak wyposażenia pracujących w środki ochrony indywidualnej, co stwierdzono na 16 budowach brak instrukcji bezpiecznego wykonywania robót, co stwierdzono na 23 budowach brak zabezpieczenia i oznakowania strefy i miejsca niebezpiecznego, co stwierdzono na 13 budowach na 8 budowach stwierdzono brak zabezpieczenia ścian wykopu i na 2 uchybienia, co stanowiło 48,0% liczby ogółem zbadanych w kontrolach na 7 budowach stwierdzono brak zejść do wykopu i na 2 uchybienia, co stanowiło 63,6% liczby ogółem zbadanych w kontrolach. Negatywnym przykładem były roboty brukarskie prowadzone na jednej z ulic w Bydgoszczy. W wyniku przeprowadzonej kontroli inspektor pracy wydał ogółem 7 decyzji, w tym 2 nakazy na piśmie i 5 decyzji ustnych które zawierały 1 decyzję wstrzymania prac transportowych prowadzonych przy użyciu koparko - ładowarki na czynnym dla przechodniów chodniku i 1 decyzję zakazu prowadzenia robót brukarskich w zasięgu strefy niebezpiecznej. Ponadto 1 pracownika skierowano do innych robót w związku z brakiem uprawnień kwalifikacyjnych do obsługi zagęszczarki gruntu. Winnego wykroczeń przeciwko prawom pracownika tj. Prezesa spółki skierowano do sądu, gdzie orzeczono grzywnę w wysokości zł. Wykop liniowy o głębokości ok. 1,80 m bez wykonanego zabezpieczenia jego ścian i bez zapewnionego bezpiecznego wejścia/wyjścia do i z wykopu Dobrym przykładem jest budowa mostu drogowego na Wiśle w Toruniu wraz z drogami dojazdowymi, której generalnym wykonawcą jest spółka STRABAG. Budowa obejmująca bardzo duży obszar i składająca się z kilku obiektów inżynierskich była zabezpieczona przed dostępem osób postronnych i na terenie budowy zostały oznakowane strefy niebezpieczne. Nad bieżącym przestrzeganiem przepisów bhp na budowie czuwał nadzór techniczny i koordynator ds. bhp. Na stanowiskach pracy przy krawędziach estakad zastosowano środki ochrony zbiorowej przed upadkiem z wysokości oraz wykonano zabezpieczenia przejść i dojść do stanowisk pracy na wysokości. Inspektor kontrolował na budowie ogółem 3 podmioty gospodarcze zatrudniające ogółem 80 pracowników. W toku kontroli budowy inspektor pracy stwierdził kilka nieprawidłowości w zakresie stosowania przez pracujących indywidualnego sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości (dotyczyło głównie firm jednoosobowych) i w zakresie bieżącego odbioru technicznego przekazywanych do użytkowania schodni rusztowaniowych. W wyniku kontroli nie zastosowano sankcji karnych. Dla likwidacji lub ograniczenia zagrożeń ujawnionych w toku kontroli inspektorzy pracy wydali ogółem 346 decyzji nakazowych, w tym 252 decyzje ustne, 93 decyzje na piśmie. Spośród wydanych decyzji 31 dotyczyło wstrzymania prac i 6 wstrzymania eksploatacji maszyn oraz 3 zakazania wykonywania prac, a do innych prac skierowano 44 zatrudnionych. Do pracodawców skierowano 29 wystąpień zawierających 40 wniosków i dodatkowo wydano 5 poleceń dotyczących usunięcia uchybień i nieprawidłowości w przestrzeganiu przepisów prawa pracy. 53

58 Ukarano mandatami 20 sprawców wykroczeń na ogólną sumę zł., skierowano 2 wnioski do sądu, a wobec 14 sprawców wykroczeń zastosowano środki wychowawcze. W stosunku do roku ubiegłego zmalała ilość decyzji skierowujących do innych robót, a wzrosła nieznacznie ilość wstrzymania prac. Wnioski wynikające z kontroli prowadzenia robót przy budowie dróg są tożsame z wnioskami wynikającym z oceny przestrzegania przepisów przy pracach budowlanych. C. Czas pracy i wynagrodzenia w budownictwie Oprócz oceny przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy na placach budów inspektorzy pracy ocenili przestrzeganie przepisów prawa pracy w zakresie czasu pracy i wynagrodzeń. Badając problematykę kontroli czasu pracy poddano 58 podmiotów prowadzących działalność budowlaną, a w zakresie przestrzegania przepisów o wypłacie wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy w 74 podmioty. Szczegółowe wyniki tych kontroli omówiono w Rozdziale I p.18 i p.19. D. Kampania informacyjno-prewencyjna Bezpieczeństwo pracy w budownictwie Zgodnie z założeniami kampanii informacyjno-prewencyjnej Bezpieczeństwo pracy w budownictwie do programu Promocja standardów BHP pozyskano 25 pracodawców, którzy wzięli udział w 3 szkoleniach teoretycznych oraz w 1 pokazie zastosowania zabezpieczeń przy pracach w wykopie. Pierwsze spotkanie, pn. Szanuj życie profesjonaliści pracują bezpiecznie, odbyło się w siedzibie Okręgu i obejmowało warsztaty szkoleniowe na temat ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy na budowie. Zdjęcia 1 i 2. Warsztaty szkoleniowe na temat ogólnych przepisów bhp na budowie. Drugie spotkanie w ramach programu o podobnej tematyce odbyło się w Oddziale OIP we Włocławku. Kolejne spotkanie, składało się z dwóch części: szkolenia teoretycznego na temat bezpieczeństwa przy pracach ziemnych oraz pokazu stosowania zabezpieczeń przy tych pracach. Część praktyczna zorganizowana została na budowie drogi na jednym z bydgoskich osiedli. 54

59 Zdjęcie 3. Część teoretyczna szkolenia dotyczącego bezpiecznej pracy w wykopie. Zdjęcia 4 i 5. Pokaz montażu obudów liniowych. Program zakończył się uroczystym spotkaniem w Urzędzie Wojewódzkim, podczas którego 5 firm prowadzących działalność budowlaną otrzymało świadectwo ukończenia programu z wynikiem pozytywnym. W celu podnoszenia świadomości pracowników branży budowlanej zorganizowano 2 szkolenia w ramach programu Planowanie bhp na dużych budowach, w których wzięło udział 35 osób, w tym kierownicy budów i koordynatorzy. Tematem tych spotkań była metodyka kontroli inspekcji pracy na budowie. W związku z realizacją kampanii Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy zorganizował własne stoiska na imprezach targowych (GRYF-BUD, Targi Budownictwa Od działki po dom oraz XX Międzynarodowe Targi Maszyn i Urządzeń dla Wodociągów i Kanalizacji WOD-KAN 2012 ). Zdjęcia 6 i 7. Stoisko OIP w Bydgoszczy na targach WOD-KAN 55

60 W trakcie targów promowano bezpieczną pracę w budownictwie oraz udzielano porad prawnych. Pozyskano również firmy chętne do udziału w prowadzonych przez inspektorów pracy szkoleniach. Kontynuując współpracę ze szkołami ponadgimnazjalnymi województwa kujawsko-pomorskiego w roku szkolnym 2011/2012 współpracowano z 6 szkołami i przeprowadzono 8 spotkań, w których wzięło udział 251 uczestników. W trakcie tych spotkań młodzi ludzie zostali zapoznani z podstawowymi zagadnieniami związanymi z bezpieczeństwem pracy na budowie (szkolenia, bezpieczeństwo pracy przy pracach na wysokości, przy robotach ziemnych, a także przy obsłudze maszyn i urządzeń oraz instalacji elektrycznych. Omówiono również procedury związane z wypadkami przy pracy. Dodatkowo na zakończenie całego cyklu szkoleniowego w roku szkolnym 2011/2012 przeprowadzono konkurs na szczeblu szkolnym, a później wojewódzkim. Uczestnicy odpowiadali na pytania dotyczące zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy w budownictwie. Najlepsi otrzymali nagrody ufundowane przez Okręgowego Inspektora Pracy. Zdjęcia 8 i 9. Etap wojewódzki konkursu zorganizowanego dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych. Akcja promująca bezpieczeństwo pracy na budowie jest akcją potrzebną i w dłuższej perspektywie mającą szanse przynieść wymierne skutki w postaci ograniczenia wypadków przy pracy. Działania podjęte w 2012 r. przez Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy skierowane do pracodawców, m.in. szkolenia w ramach programu Promocja standardów bhp pokazały, iż bardzo ważne jest przypominanie o wymogach bezpieczeństwa i higieny pracy. W trakcie tych spotkań uczestnicy wykazywali zainteresowanie przedstawianym im materiałom, w szczególności podczas części praktycznej. Niestety, podobnie jak w ubiegłych latach, problemem było pozyskanie dużej grupy pracodawców małych firm, dla których czas jest szczególnie cenny. Dowodem tego jest fakt, iż mimo wypełnienia deklaracji udziału w programie, część osób nie przybyła na zorganizowane szkolenia. Dobrym rozwiązaniem wydaje się docieranie do pracodawców małych firm poprzez inwestora bądź kierownika budowy z ramienia generalnego wykonawcy, co czyniono w ramach programu Planowanie bhp na dużych budowach. Świadomi, że większa budowa wiąże się z dużą liczbą zagrożeń, sami zgłaszali chęć wzięcia udziału w szkoleniu, które odbywało się bezpośrednio na budowie. Prowadzenie spotkań łączonych daje lepsze efekty przypomina pracodawcy o jego obowiązkach i uświadamia pracownika, że nie tylko mógłby, ale powinien pracować bezpiecznie. Jest to również czas na rozmowę, wymianę poglądów, co w obecności wykwalifikowanej osoby (np. inspektora pracy) pozwala na dojście do porozumienia i obrania wspólnej strategii bezpiecznej pracy na danej budowie. Niezależnie od działań zorganizowanych w ramach kampanii inspektorzy pracy promowali bezpieczne prowadzenie robót budowlanych w toku czynności kontroli. Udzielano porad, rozdawano ulotki i materiały promujące bezpieczne zachowania na placu budowy. Wszystkimi formami działań prewencyjno promocyjnych objęto 1399 podmioty, w tym pracodawców, pracowników, nauczycieli i uczniów. W toku tych 56

61 działań przekazano podmiotom objętym zadaniem bezpieczne sposoby prowadzenia robót budowlanych wydawnictw promujących i wskazujących na 2. WZMOŻONY NADZÓR nad zakładami charakteryzującymi się największym nasileniem zagrożeń zawodowych. Rok 2012 był ostatnim rokiem sprawowania wzmożonego nadzoru nad wytypowanymi w 2009r zakładami, w których występowało nasilenie zagrożeń zawodowych. Spośród pięciu wytypowanych zakładów jeden, w którym stwierdzono usunięcie przyczyn dla których zakład został zaliczony do tej grupy, został ze wzmożonego nadzoru wyłączony. Pozostałe, zgodnie z przyjętymi zasadami kontrolowane były kompleksowo 2 razy w roku. W ramach wzmożonego nadzoru w 2012r. inspektorzy pracy okręgu bydgoskiego podjęli 8 kontroli w 4 zakładach z czego 2 należały do branży przetwórstwa drewna, 1 do przetwórstwa metali, a 1 zajmował się produkcją świec. Wszystkie zakłady należały do sektora prywatnego. Kontrolowane zakłady zatrudniały 1218 pracowników. W kontrolowanych zakładach w 2012r. wydarzyło się ogółem 30 wypadków przy pracy powodujących lekkie uszkodzenie ciała, oraz jeden ciężki. W żadnym z kontrolowanych zakładów nie stwierdzono choroby zawodowej, ani też renty inwalidzkiej wynikającej z ogólnego stanu zdrowia. W warunkach zagrożenia czynnikami związanymi ze środowiskiem pracę wykonywało 289 pracowników. Na ponadnormatywny hałas narażonych było 275 pracowników. Zagrożonych czynnikami mechanicznymi, związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi było 26 pracowników. We wszystkich zakładach udokumentowano ryzyko zawodowe związane z poszczególnymi zagrożeniami zidentyfikowanymi przy określonych pracach. Wyznaczono dopuszczalny poziom ryzyka zawodowego i podjęto działania korygujące lub zapobiegawcze na stanowiskach pracy. Działania korygujące polegały na przeglądzie i analizie opracowanych instrukcji stanowiskowych, a w przypadku dostosowania maszyn i urządzeń do minimalnych wymagań w zakresie bhp opracowano dokumenty, w tym świadectwo dopuszczenia. Wprowadzono rozwiązania techniczne i organizacyjne dla ograniczenia narażenia na hałas. Po dokonaniu pomiarów dot. narażenia na hałas, wszyscy pracownicy zostali wyposażeni w środki ochrony indywidualnej. pracowników o ryzyku zawodowym. W regulaminie pracy określono sposób informowania W zakładach uwzględniono wymagania dotyczące oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa. We wszystkich kontrolowanych zakładach dokonano identyfikacji wszystkich zagrożeń (fizycznych, mechanicznych i chemicznych). W ramach prewencji wypadkowej realizowane są profilaktyczne wnioski i stosowane środki określone w protokołach powypadkowych. Przeprowadza się systematyczną analizę wypadków przy pracy. W kontrolowanych zakładach utworzono służbę bhp, a zakres jej zadań jest zgodny z przepisami w tym zakresie. W 2 zakładach powołano Komisję bezpieczeństwa i higieny pracy. Komisja opiniuje podejmowanie przez pracodawców środki zapobiegające wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym. W ramach poprawy warunków pracy i eliminacji zagrożeń zlikwidowano: stanowisko pracy-mechanicznego cięcia przekładek ze względu na hałas. ręczny transport i pakowanie wyrobów gotowych z linii produkcyjnych. We wszystkich kontrolowanych zakładach nastąpiło ograniczenie zagrożeń chorobowych i wypadkowych w wyniku wykonania prac modernizacyjnych i remontów, zainstalowania nowych maszyn i urządzeń technicznych, zmiany technologii lub eliminację z produkcji szkodliwych surowców. Mimo podejmowanych działań technicznych nie udało się ograniczyć narażenia na hałas ze względu na rodzaj działalności (obróbka drewna i przetwórstwo metali prasy). Podjęto natomiast działania organizacyjne służące minimalizacji zagrożeń. wyłączenie ich ze szczególnego nadzoru. W stosunku do wszystkich zakładów skierowano wniosek do GIP o 57

62 3. TRANSPORT DROGOWY kontrole czasu prowadzenia pojazdu, przerw i czasu odpoczynku kierowców W celu realizacji tematu przeprowadzono łącznie 24 kontrole w zakładach, dla których podstawowym rodzajem działalności jest transport i gospodarka magazynowa( 22 zakłady), oraz handel i naprawy (1) i przetwórstwo przemysłowe (1). Kontrole przeprowadzone w 24 firmach przestrzegania przepisów Rozporządzenia UE 561/2006 oraz Umowy AETR. pokazują bardzo różne podejście pracodawców do kwestii Zasadniczo należy rozróżnić dwie grupy pracodawców. Pierwsza, coraz mniej liczna grupa, nie zapewnia kontroli przestrzegania przez kierowców przepisów o transporcie drogowym oraz druga grupa pracodawców, którzy we własnym zakresie lub poprzez wyspecjalizowane komórki prowadzą nadzór nad przestrzeganiem przepisów o czasie pracy, czasie jazdy i odpoczynków kierowców. Coraz częściej także pracodawcy zlecają rozliczanie czasu pracy kierowców specjalistycznym firmom zewnętrznym. Kontrole prowadzone w roku 2012 wskazują na znaczący spadek występowania rażących naruszeń w zakresie norm prowadzenia pojazdu oraz odbierania wymaganych przerw i odpoczynków w pracy kierowcy. Największe znaczenia dla wysokości kar mają naruszenia w zakresie jazdy ciągłej, ponieważ są przewidziane w tym zakresie bardzo wysokie kary oraz naruszenia w zakresie braku odpoczynku dobowego, ponieważ tych naruszeń (często niewielkich) występuje największa liczba. Przykładem naruszeń w zakresie odpoczynku dobowego jest jeden z kierowców który w dniu , o godzinie 20: 22 rozpoczął 30-godzinny, w obsadzie dwuosobowej, okres rozliczeniowy w ciągu, którego powinien odebrać minimum 9-godzinny nieprzerwany odpoczynek. W okresie tym kierowca odebrał jedynie 4 godziny i 56 minut nieprzerwanego odpoczynku, tj. od godziny 21: 26 dnia do godziny 02:22 dnia Oznacza to, że kierowca skrócił dzienny czas odpoczynku o 4 godziny i 4 minuty. W niniejszym przypadku koniecznym było odebranie przez kierowcę odpoczynku w wymiarze 9 godzin. Przykład naruszenia w zakresie jazdy ciągłej (powyżej 4,5 h) którego dopuścił się kierowca: w okresie od godziny 08:56 dnia do godziny 18:59 dnia przekroczył maksymalny czas prowadzenia pojazdu bez wymaganej przerwy o 2 godziny i 32 minuty. Kierowca w w/w okresie prowadził pojazd łącznie przez 7 godzin i 2 minuty. W okresie tym kierowca nie odebrał wymaganych przepisami prawa przerw. Nadal widoczną przyczyną stwierdzonych naruszeń w zakresie przestrzegania norm czasu jazdy i postoju, obowiązkowych przerw i czasu odpoczynku kierowców jest niedostateczna wiedza o wymaganiach przepisów wśród kierowców. Widoczna jest różnica pomiędzy poszczególnymi kierowcami w kontrolowanych firmach co do przestrzegania przepisów o transporcie drogowym, co może być spowodowane nieznajomością norm prawnych lub ich lekceważeniem. Najczęściej stwierdzane naruszenie 58

63 braku wymaganego odpoczynku dobowego jest powodowane błędnym rozumieniem czasookresu, w którym odpoczynek ma być odebrany. Wielu kierowców uznaje, że nie dochodzi do naruszenia przepisu, jeżeli wymagany odpoczynek zostanie odebrany po upływie 24 h od rozpoczęcia pracy (w przypadku jazdy pojedynczego kierowcy). Często stwierdzaną przyczyną naruszeń jest podnoszony, zarówno przez kierowców jak i pracodawców, brak właściwych bezpiecznych parkingów lub brak miejsca na parkingach. W ocenie inspektorów pracy brak parkingów powoduje naruszenia, ponieważ malejąca rentowność przewozów powoduje chęć maksymalnego wykorzystywania godzin jazdy, przez co kierowca nie ma swobody w wyborze miejsca parkingowego, a priorytetem w układaniu trasy jest maksymalna ilość przejechanych kilometrów, a nie zorganizowanie bezpiecznego postoju. Część naruszeń jest powodowana koniecznością wyjazdu z miejsca postojowego, które jest terenem załadunku lub rozładunku. Kierowcy są często zmuszani przez ochronę obiektu do opuszczenia terenu w trakcie odbierania wymaganego odpoczynku dobowego lub przerwy w prowadzeniu pojazdu. Świadczy to o złym planowaniu zadania przewozowego, ale również może wynikać ze zmian w zaplanowanej trasie przejazdu z powodu warunków na drodze. Podobnie jak w roku 2010 i 2011, poważną przyczyną naruszeń jest fakt, że część pracodawców (głównie w małych firmach) ogranicza się wyłącznie do przechowywania tarczek i danych cyfrowych, a pomija całkowicie ich analizę, która pozwoliłaby na bieżąco eliminować nieprawidłowości. W małych firmach często zleca się firmom zewnętrznym zgrywanie danych z tachografów cyfrowych i kart kierowców, a pracodawca nie posiada żadnego oprogramowania, pozwalającego przeanalizować dane. Bardzo poważnym problemem będącym powodem wielu naruszeń jest dylemat pracodawcy, czy opłaca się dowieźć towar na czas z naruszeniem czasu jazdy czy też zapłacić karę umowną za nieterminową dostawę. Niestety zmienione od roku przepisy nadal pozwalają spedytorom planować terminy dostaw, których nie da się dotrzymać jadąc zgodnie z przepisami. Kara za nieterminowa dostawę najczęściej jest dużo wyższa niż kara za naruszenia związane z jazdą lub odpoczynkiem, dlatego często pracodawca decyduje się na podjęcie ryzyka popełnienia naruszenia, aby nie płacić kary umownej. Stwierdzaną przyczyną naruszeń jest również sytuacja, w której kierowca, któremu skończył się czas jazdy chce dojechać za wszelką cenę do domu. Sytuacje takie dotyczą zarówno dojazdu w danym dniu, jak i dojazdu na odpoczynek tygodniowy. Kolejną grupą przyczyn są przyczyny ekonomiczne. Wiele naruszeń można by zlikwidować wysyłając w trasę załogę. Jednak koszty wysłania załogi są dużo większe, a ceny za kilometr uzyskiwane przez firmy nie pozwalają z zyskiem realizować przewozu załogą. Przyczyną naruszeń, która występuje również w transporcie (podobnie jak w innych gałęziach gospodarki) jest chęć zysku. Fakt ten podkreślają otwarcie kierowcy w trakcie zgłaszania skarg. Analiza danych za lata 2010, 2011 oraz 2012 wykazuje, że w roku 2012 utrzymał się stan znacznego obniżenia ilości naruszeń w porównaniu do stanu z roku Przy podobnej ilości dni objętych kontrolą, ilości naruszeń w latach 2011 oraz 2012 są bardzo podobne. Trudna sytuacja ekonomiczna wymusiła na przedsiębiorcach dbałość o organizację czasu pracy kierowcy, ponieważ kary nakładane za naruszenia są często bardzo istotnym elementem kosztów prowadzenia działalności transportowej. Większość firm transportowych zauważyła już fakt, że jazda bez przestrzegania przepisów kosztuje zbyt dużo. Ponadto ciągłe, rażące naruszanie przepisów, może się skończyć utratą dobrej reputacji a w konsekwencji utratą licencji. Nadal jednak istnieje niewielka ilość firm transportowych, które prowadząc działalność często jako mała firma rodzinna, nie posiadają wymaganej wiedzy, aby prawidłowo organizować czas pracy kierowców. Zgłaszaną przez pracodawców zmianą po wprowadzeniu od roku odpowiedzialności dla kierowców (za wykroczenia związane z normami prowadzenia pojazdu, wymaganymi przerwami oraz odpoczynkami), jest znaczne zmniejszenie ogólnej ilości występujących naruszeń. 59

64 W wyniku przeprowadzonych 24 kontroli wydano 21 decyzji o ukaraniu na łączną kwotę zł. Łączna kwota naliczonych kar za naruszenia wyniosła zł. Różnica wynika z ograniczenia w 2 decyzjach kwoty naliczonej do dopuszczalnej kwoty górnej granicy kary. W pierwszym przypadku kwota naliczonej kary zł została obniżona do dopuszczalnej kwoty zł, natomiast w drugim przypadku kwota naliczonej kary zł została obniżona do dopuszczalnej kwoty zł Ilości nieprawidłowości, które podlegały ukaraniu zostały przedstawione w poniższej tabeli. Ilości naruszeń w decyzjach o ukaraniu są mniejsze od ogólnych ilości naruszeń, ponieważ nie wszystkie naruszenia podlegają ukaraniu. Karze nie podlegają przekroczenia jazdy tygodniowej, a także przekroczenia o nie więcej niż 15 minut jazdy ciągłej oraz dziennej. Różnica wynika również z uwzględnionych przez inspektorów pracy odstępstw od przepisów. L.p. Rodzaj nieprawidłowości Naruszenia w ilu zakładach kwota kary naliczonej 1 M3103 Nieprawidłowe wypełnianie wykresówek M3201 Przekroczony czas jazdy dziennej M3202 Przekroczony czas jazdy tygodniowej M3203 Przekroczony czas jazdy dwutygodniowej M3204 Przekroczona jazda ciągła bez przerwy M3206 Brak odpoczynku dobowego M3207 Brak odpoczynku tygodniowego RAZEM: Porównanie liczby naruszeń stwierdzonych w latach 2011 i 2012 przedstawia poniższy wykres. Ilości stwierdzonych naruszeń M3103 M3201 M3202 M3203 M3204 M3206 M3207 Rok 2011 Rok

65 W roku 2012, w związku z wprowadzeniem odpowiedzialności kierowców za naruszenia, widoczne było zwiększenie działań pracodawców w celu wnoszenia uwag i zastrzeżeń. Spowodowane to było chęcią wykazania, że za dane naruszenie odpowiada kierowca, a nie przewoźnik. Firmy coraz częściej posiadają profesjonalnych doradców zajmujących się składaniem uwag i odwołań od działań inspektorów pracy. W stosunku do kontroli w latach poprzednich, należy zwrócić uwagę na fakt, że pracodawcy dokładniej prowadzą dokumentację potwierdzającą stosowanie odstępstwa od przepisów, co ma przełożenie na ilość uznawanych odstępstw. Kary z roku 2011 rozłożone na długie okresy w roku 2011 tj. na 20 i 24 raty były spłacane w roku 2012 terminowo. Kara rozłożona na 20 rat została zapłacona w całości, a kara rozłożona na 24 raty ma ustalony termin zapłaty ostatniej raty na dzień roku. Z nałożonych łącznie 22 kar na kwotę zł w roku 2011 roku tylko jedna kara na kwotę zł pozostaje w trakcie postępowania egzekucyjnego. Sprawa została skierowana do Urzędu Skarbowego w dniu roku. Ponadto jedna kara opisana powyżej znajduje się w trakcie spłacania rat. Kary nałożone w roku 2012 to 21 kar na łączną kwotę zł. Uregulowano w całości na dzień roku kwotę zł z tytułu 17 kar. Dwie kary na łączną kwotę zł rozłożono na raty, z których kwota zł już została wpłacona. W roku 2012 w ramach realizacji tematu badano również kilka aspektów przestrzegania norm czasu pracy wynikających z ustawy o czasie pracy kierowców. W wyniku ustaleń inspektorów pracy wydano w tym zakresie 31 wniosków w wystąpieniach oraz 2 polecenia ustne. Wobec 3 pracodawców wszczęto postępowanie mandatowe i za 5 wykroczeń nałożono łącznie grzywnę w wysokości zł. Łącznie pracodawcy wykonali 19 wniosków z 31 wydanych oraz 2 polecenia ustne wydane w trakcie kontroli. Dla usprawnienia dalszych działań : należy prowadzić szkolenia i udzielać porad prawnych w zakresie norm prowadzenia pojazdu, wymaganych przerw oraz odpoczynków. w ustawie o czasie kierowców należałoby: - doprecyzować odstępstwa od stosowania przepisów art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców wymienione w art. 22 ustawy, tak, aby były one stosowane przez kierowców na pojazdach do 3,5 tony DMC. - uchylić definicję doby pracowniczej, pozostawiając jedynie regulacje nakładające obowiązek odebrania odpoczynku dobowego w ciągu 24 godzin od rozpoczęcia pracy. W 2012 r. prowadzono współpracę z Wojewódzkim Inspektoratem Transportu Drogowego. Stosowano utrwaloną już w latach poprzednich formę bieżącej wymiany informacji o prowadzonych kontrolach oraz o wpływających skargach. Wymiana informacji ma na celu unikanie kontroli jednocześnie w tych samych firmach. W roku 2012 w OIP w Bydgoszczy wspólnie z WITD w Bydgoszczy był realizowany podobnie jak w roku 2010 i 2011 cykl spotkań z przewoźnikami, organizowany przez Kujawsko-Pomorskie Stowarzyszenie Przewoźników Międzynarodowych. Głównym sposobem realizacji tematu prewencyjnego było organizowanie w trakcie całego roku 2012, spotkań informacyjno-szkoleniowych w ramach wspólnego działania PIP z ITD oraz KPSPM (Kujawsko- Pomorskie Stowarzyszenie Przewoźników Międzynarodowych). Spotkania te są odzewem na petycje członków stowarzyszenia, że oczekują spotkań w małych grupach, w których można spokojnie zadawać pytania. Regularne spotkania pozwalają na przekazywanie aktualnej wiedzy oraz omawianie bieżących problemów. Poruszanym tematem na szkoleniach była również kwestia rozwijającego się systemu punktów preselekcyjnych (VIATOL), które rejestrują ruch pojazdów. System ten pozwala na weryfikację np. ewidencji czasu pracy kierowców pracujących na małych pojazdach, które nie posiadają tachografów. Do omawiania wykorzystywano dane statystyczne oraz zmodyfikowane prezentacje przewidziane do realizacji tematu prewencyjnego. 61

66 Prowadzone działania prewencyjne zostały również oparte na rozdawaniu ulotek informacyjnych o czasie pracy kierowców uczestnikom kursów dokształcających dla kierowców prowadzonych przez Fundację Akademia Transportu. Ta forma działań daje kierowcom dostęp do prawidłowej merytorycznie wiedzy, co jest bardzo istotne przy obecnie występującym stosunkowo niskim poziomie opracowań tematu czasu pracy kierowców w wydawnictwach fachowych. Ponadto w siedzibie KPSPM oraz Fundacji Akademia Transportu rozwieszono plakaty promujące akcję prewencyjna prowadzoną przez PIP. W ramach Konferencji Transportowej zorganizowanej przez ZMPD (Związek Międzynarodowych Przewoźników Drogowych) zorganizowano prelekcję na temat zakresu działań PIP w obszarze transportu drogowego. Ponadto przeprowadzono Konkurs wiedzy o czasie pracy kierowcy. Konkurs był zorganizowany w formie testu pisemnego. Pięć osób z największą ilością punktów otrzymało nagrody. 62

67 IV. WYNIKI KONTROLI UJĘTYCH W PLANIE ROCZNYM 63

68 64

69 1. PODMIOTY LECZNICZE kontrole wybranych zagadnień prawa pracy Przeprowadzono 6 kontroli w 6 podmiotach leczniczych, w tym 4 kontrole w podmiotach leczniczych będących przedsiębiorcami oraz 2 kontrole w samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej. Wszystkie skontrolowane podmioty lecznicze wykonywały działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne. W skontrolowanych 2 Samodzielnych Publicznych Zakładach Opieki Zdrowotnej zatrudniano łącznie: 2843 pracujących, w tym na podstawie umów cywilnoprawnych: 27, podmiotów samozatrudniających się 671, na podstawie stosunku pracy 2145 pracowników w tym 1607 kobiet i 32 pracowników niepełnosprawnych. W podmiotach tych nie zatrudniano młodocianych oraz cudzoziemców. Organami sprawującymi nadzór nad SPZOZ są samorząd województwa kujawsko pomorskiego oraz Szef Służby Zdrowia Wojska Polskiego. W 2 skontrolowanych samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej działało łącznie 6 organizacji związkowych. W skontrolowanych 4 podmiotach leczniczych będących przedsiębiorcami zatrudniano łącznie 364 pracujących w tym 149 na podstawie umów cywilnoprawnych, 38 podmiotów samozatrudniających się, 177 na podstawie stosunku pracy:, w tym 159 kobiet i 10 pracowników niepełnosprawnych. Trzy skontrolowane podmioty lecznicze prowadzą działalność w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, natomiast 1 podmiot leczniczy prowadzi działalność leczniczą jako przedsiębiorca na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Nieprawidłowości stwierdzono we wszystkich 6 skontrolowanych podmiotach leczniczych, ale skala naruszenia przepisów była zróżnicowana, a dotyczyło niewielkiej liczby pracowników, co dowodzi bardziej niezachowania staranności, aniżeli generalnej zasady. Takie nieprawidłowości stwierdzono między innymi w zakresie sporządzania umów o pracę (dot. 3 pracowników w 2 podmiotach) pisemnej informacji o warunkach zatrudnienia - stwierdzono u 2 pracodawców, dotyczyło 11 pracowników zgodności charakteru świadczonej pracy z rodzajem umowy (umowa cywilnoprawna zamiast umowy o pracę) stwierdzono u 1 pracodawcy, dotyczyło 3 pracowników; dobowej normy czasu pracy stwierdzono u 2 pracodawców, dotyczyło 18 pracowników i łącznie 250 godzin; przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy stwierdzono u 2 pracodawców, dotyczyło 8 pracowników i łącznie 100 godzin; zapewnienia odpoczynku dobowego stwierdzono u 3 pracodawców, dotyczyło 5 pracowników; zapewnienia odpowiedniego odpoczynku w tygodniu - stwierdzono u 2 pracodawców, dotyczyło 4 pracowników wypłaty wynagrodzenia za pracę - stwierdzono u 4 pracodawców, dotyczyło 41 pracowników (kwota: ,00 zł); wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych - stwierdzono u 2 pracodawców,, dotyczyło 73 pracowników (kwota zł); wynagrodzenia za pełnione dyżury medyczne - stwierdzono u 2 pracodawców, dotyczyło 17 pracowników (kwota 2767 zł); Nieprawidłowości w obszarze zagadnień dotyczących stosunku pracy dotyczyły przede wszystkim treści regulaminu pracy, a także Układu Zbiorowego Pracy, zwłaszcza w zakresie niedostosowania ich postanowień do powszechnie obowiązujących przepisów dotyczących m.in. dyżurów medycznych i wynagrodzenia za dyżury medyczne oraz przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, jak również braku 65

70 doprecyzowania postanowień dotyczących stosowanego w praktyce równoważnego czasu pracy oraz braku postanowień dotyczących organizacji czasu pracy dla poszczególnych grup pracowniczych. W treści umów o pracę pracowników zatrudnianych w niepełnym wymiarze czasu pracy, w których brakowało zapisów określających liczbę godzin ponad określony w umowie wymiar czasu pracy, których przekroczenie będzie uprawniało pracownika do dodatku naliczanego jak za pracę w godzinach nadliczbowych oraz braku w całości pisemnej informacji o warunkach zatrudnienia bądź sporządzenie jej w części w sposób ogólny, bez zindywidualizowania do uprawnień konkretnego pracownika. Nieprawidłowości w obszarze zagadnień dotyczących czasu pracy dotyczyły zwłaszcza - dobowej normy czasu pracy np.: w jednym z podmiotów leczniczych (SPZOZ) stwierdzono dwukrotne podejmowanie pracy w tej samej dobie pracowniczej przez pracowników RTG, centralnego działu utrzymania czystości i zakładu rehabilitacji, a w podmiocie leczniczym będącym przedsiębiorcą przez pielęgniarki i rejestratorki. - przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy np. w podmiocie leczniczym będącym przedsiębiorcą stwierdzono, że dni wolne w zamian za pracę w dniach wolnych wynikających z pięciodniowego tygodnia pracy udzielane są w porozumieniu z pracownikiem po zakończeniu miesięcznego okresu rozliczeniowego, co powoduje przekroczenie przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy - zapewnienia wymaganego odpoczynku dobowego np. w SPZOZ stwierdzono, że przepis ten naruszany był w odniesieniu do planowania pracy i zatrudniania jednej pielęgniarki neurochirurgii, która pracowała w niektóre dni nawet po 19 godzin i 35 minut (od godz i od godz do 7.00), co było rezultatem zgody pielęgniarki oddziałowej na prośbę pracownicy o skrócenie czasu dobowego w poszczególnych dniach o 20 minut i ich odrobienie na kilku dodatkowych zmianach popołudniowych, w ten sposób pracownik nie miał zapewnionego 11 godzinnego dobowego odpoczynku; - zapewnienia wymaganego odpoczynku w tygodniu np.: w podmiocie leczniczym będącym przedsiębiorcą stwierdzono niezachowanie 35 godzinnego nieprzerwanego odpoczynku w tygodniu u p. Krzysztofa Langowskiego. Pracownik w piątek skończył pracę o w sobotę stawił się na wezwanie na 9 godzin, w niedzielę na 3 godziny a w poniedziałek rozpoczął pracę o Pracownikowi zapewniono odpoczynek 35 godzinny, ale przerywany. Nieprawidłowości w obszarze zagadnień dotyczących wynagrodzeń dotyczyły głównie: - wypłaty wynagrodzenia za pracę np.: w SPZOZ stwierdzono, że pracodawca nie naliczał i nie wypłacał dodatków nocnych pracownikom pełniącym dyżury medyczne w porze nocnej podczas kontroli naliczono i wypłacono 27 pracownikom dodatki na łączną kwotę: ,69 zł brutto; - wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych np. w SPZOZ oraz w podmiocie leczniczym będącym przedsiębiorcą nie wypłacano pracownikom wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych wynikających z dwukrotnego podejmowania pracy w tej samej dobie; - wynagrodzenia za pełnione dyżury medyczne np. w SPZOZ pracownik za dyżury medyczne pełnione w niedziele, święto oraz dni wolne wynikające z pięciodniowego tygodnia pracy powinien otrzymać zwiększoną stawkę wynagrodzenia o 100% zamiast 50% lub wykazywanie do zapłaty dodatków w zaniżonej wysokości w przypadku pełnienia przez pracowników dyżuru medycznego w soboty, zaznaczone w harmonogramie pracy jako jego dni wolne od pracy wynikające z pięciodniowego tygodnia pracy; W wyniku tegorocznych kontroli nie stwierdzono przypadków świadczenia przez pracowników pracy w tym samym miejscu i tego samego rodzaju, ale na podstawie umowy o pracę z innym pracodawcą, stwarzających podejrzenie omijania przepisów o czasie pracy. Niemniej jednak w trakcie kontroli przeprowadzanej w jednym z dużych podmiotów stwierdzono, że mogą występować przypadki świadczenia pracy w kontrolowanym podmiocie przez jednego pracownika na podstawie umowy o pracę i umowy cywilnoprawnej zawartej z innym podmiotem. Podstawą dla tego rodzaju stwierdzenia jest przede wszystkim fakt podjęcia w tym zakresie, jednak w odniesieniu do odprowadzenia we właściwej wysokości składek na ubezpieczenie społeczne, kontroli przez 66

71 Zakład Ubezpieczeń Społecznych, która w dniu zakończenia czynności kontrolnych jeszcze trwała. Pracodawca był w trakcie ustalania dla ZUS listy takich pracowników. Inspektorowi przedstawiono listę podmiotów gospodarczych, z którymi SPZOZ podpisał umowy. W wyniku kontroli zagadnień objętych tematem inspektorzy pracy wydali 6 wystąpień zawierających 74 wnioski oraz 2 nakazy zawierające 2 decyzje, z których jedna w zakresie bhp wydana została w trybie art.108 k.p.a., a jedna dotyczyła wypłaty 1 pracownikowi zaniżonego wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Na pracodawców nałożono 2 mandaty w łącznej kwocie 2000 zł za 7 wykroczeń oraz skierowano 1 wniosek o wyciągniecie konsekwencji służbowych wobec 2 osób winnych stwierdzonych naruszeń prawa. Nie kierowano powiadomień do prokuratury oraz do innych organów. W wyniku realizacji środków prawnych wydanych w ramach zakresu przedmiotowego kontroli, pracodawcy poinformowali o wykonaniu 60 wniosków zawartych w 5 wystąpieniach (81% wykonanych środków prawnych) oraz 2 decyzji zawartych w 2 nakazach. Między innymi w wyniku realizacji wniosków 81 pracownikom wypłacono łącznie kwotę: ,92. zł., a podczas trwania kontroli 28 pracownikom wypłacono kwotę zł. Analiza kontroli przeprowadzonych w 2 podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami wykazała, że ilość stwierdzonych nieprawidłowości jest znacznie większa w tych podmiotach, w których nie przeprowadzano dotąd kontroli kompleksowych. W niekontrolowanym kompleksowo podmiocie stwierdzono nieprawidłowości, które skutkowały wydaniem aż 31 wniosków oraz 2 decyzji i miały charakter systemowy (stosowanie okresu rozliczeniowego dłuższego niż przewidziany w układzie zbiorowym pracy, niedostosowanie postanowień układu zbiorowego pracy do obowiązujących przepisów i ich stosowanie, bądź niestosowanie korzystniejszych postanowień UZP), podczas gdy w podobnym podmiocie, w którym wcześniej przeprowadzano kontrolę kompleksową, nieprawidłowości było zdecydowanie mniej i wynikały one głównie z błędów formalnoprawnych związanych m.in. z ewidencją czasu pracy bądź z błędów kadry nadzoru w planowaniu pracy. Jako przyczyny nieprawidłowości można także wskazać błędne interpretowanie przepisów przez kadrę zarządzającą, a także błędy i pomyłki przy naliczaniu świadczeń pracowniczych, a w niektórych przypadkach układanie harmonogramów pracy zgodnie z życzeniem pracownika, co prowadziło do naruszania norm czasu pracy. W podmiotach leczniczych będących przedsiębiorcami analiza wyników kontroli wykazała, że przyczynami nieprawidłowości było skoncentrowanie uwagi kadry zarządzającej i personelu na pełnej dostępności dla pacjenta, często z pominięciem przepisów o czasie pracy, a zwłaszcza dobie pracowniczej, nadgodzinach i nieprzerwanym odpoczynku. Kolejne przyczyny to niedostateczna znajomość przepisów prawa pracy zwłaszcza w zakresie stosowania przepisów ustawy o działalności leczniczej do podmiotu leczniczego będącego przedsiębiorcą, a także przepisów dotyczących zasad naliczania wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych czy wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy; nieumiejętność planowania czasu pracy, a zwłaszcza tworzenia harmonogramów pracy na okresy rozliczeniowe i organizowania pracy z zachowaniem norm czasu pracy. Co istotne, w 50% podmiotów leczniczych będących przedsiębiorcą świadczenia zdrowotne udzielane są głównie w godzinach popołudniowych, a dla personelu zatrudnionego w tych podmiotach jest to w większości przypadków praca dodatkowa. W żadnym ze skontrolowanych podmiotów leczniczych nie stwierdzono, aby przyczyną wykazanych nieprawidłowości były problemy finansowe. Z przeprowadzonych kontroli wynika, że istnieje zasadność ich kontynuowania w podmiotach leczniczych, które do tej pory nie były kontrolowane w sposób kompleksowy, także pod kątem bezpieczeństwa i higieny pracy, w pozostałym zakresie podmioty lecznicze powinny być kontrolowane w zależności od bieżących potrzeb, a zwłaszcza skarg. Poza kwestią wynagrodzeń, nie występują różnice w nieprawidłowościach stwierdzanych w Samodzielnych Publicznych Zakładach Opieki Zdrowotnej 67

72 i podmiotach leczniczych będących przedsiębiorcami, a tym samym dla ewentualnego wykazania zróżnicowania między tymi podmiotami kontrole z takim podziałem powinny ograniczyć się do problematyki wynagrodzeń. Do rozważenia w przedmiocie zmian w przepisach prawa pozostaje kwestia doby pracowniczej w podmiotach leczniczych w odniesieniu do godzin rozpoczynania i kończenia pracy i ewentualnie wprowadzenia możliwości jej modyfikowania za zgodą pracownika, bowiem w wielu przypadkach w podmiotach leczniczych rozkłady czasu pracy ustalane są i zmieniane są w porozumieniu i z inicjatywy pracowników. 2. Kontrole zapewnienia bezpiecznych warunków pracy w zakładach nowo powstałych. W ramach realizacji tematu przeprowadzono 40 kontroli u 39 przedsiębiorców. Najwięcej bo 33 kontrole przeprowadzono w przedsiębiorstwach zatrudniających do 9 pracowników, co stanowiło 82,5 % ogółu kontrolowanych firm. Cztery kontrolowane nowo powstałe zakłady zatrudniały od 10 do 49 pracowników (10%), a pozostałe trzy zatrudniały od 50 do 250 pracowników(7,5%). Rodzaje działalności kontrolowanych zakładów przetwórstwo przemysłowe handel i naprawy budownictwo pozostałe Doboru firm do kontroli dokonywano na podstawie informacji wynikających ze zbioru zgromadzonego w ZUS oraz zgłoszeń dokonywanych przez nowopowstałe podmioty do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy. W toku prowadzonych kontroli stwierdzono szereg naruszeń przepisów prawa pracy, w tym przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w nowopowstałych podmiotach. Do najczęściej występujących nieprawidłowości należało niewłaściwe przygotowanie do pracy (brak szkoleń lub programów szkoleń) oraz brak oceny ryzyka zawodowego (w 38% kontrolowanych zakładów). Najczęściej występujące naruszenia prawa nie informowanie na piśmie okręgowego inspektora pracy o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności braki w szkoleniach wstępnych zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy braki programów szkoleń bhp, niewyznaczenie pracowników do udzielania pierwszej pomocy braki ocen ryzyka zawodowego braki instrukcji bhp Liczba podmiotów, w których stwierdzono nieprawidłowości

73 Ponadto stwierdzano niedostosowanie maszyn i urządzeń do wymagań minimalnych lub braku oceny poziomu narażeń zawodowych. W kontrolowanych, nowo powstałych zakładach pracy w 6 podmiotach stwierdzono 9 wypadków przy pracy. W wyniku wypadków poszkodowanych zostało 9 osób, w tym ciężkie urazy odniosły 2 osoby. Podczas kontroli zbadano 210 stanowisk pracy, na których w 21 przypadkach stwierdzono brak instrukcji bhp, a w 133 przypadkach stwierdzono braki w treści instrukcji. Eksploatowane maszyny w zdecydowanej większości przypadków były sprawne technicznie, zawodziły natomiast procedury, czego przykładem może być fakt, iż w 33 przypadkach kontrolowanych maszyn inspektorzy stwierdzali brak kontroli nowo zainstalowanych urządzeń produkcyjnych przed udostępnieniem ich pracownikom. Do najczęstszych przyczyn naruszeń prawa można zaliczyć fakt nieznajomości obowiązujących przepisów prawa pracy, w tym przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dowodem na to może być poziom nieprawidłowości ich skala, jak i rodzaj naruszeń prawa. W większości badanych przedsiębiorstw nieprawidłowości miały wymiar niewielki. To pojedyncze podmioty swoim działaniem lub jego brakiem wpływają na ogólną negatywną statystykę. W tych samych przedsiębiorstwach kumulują się nieprawidłowości dotyczące szkoleń, oceny ryzyka zawodowego, czy pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy. Zwraca uwagę fakt, że zaistniałe nieprawidłowości nie są podyktowane względami ekonomicznymi, a większość z nich wskazuje na brak przestrzegania procedur. Zarówno w ocenie pracodawców jak i inspektorów pracy przyczyną nieprawidłowości jest brak doświadczenia spowodowany faktem, iż większość podmiotów po raz pierwszy rozpoczęło działalność gospodarczą związaną z zatrudnieniem pracowników i nie ma często podstawowej wiedzy co do wymagań wynikających z przepisów prawa. Nowi pracodawcy nastawieni są przede wszystkim na osiągnięcie zysku w celu utrzymania firmy, mniej uwagi poświęcają konieczności spełnienia wymagań bhp. W dwóch przedsiębiorstwach inspektorzy pracy zastosowali mandaty karne, dwukrotnie kierowano wnioski do sądu o ukaranie, oraz pięciokrotnie stosowano środki wychowawcze. W toku czynności kontrolnych inspektorzy pracy przekazywali informacje do innych organów w tym do Urzędu Dozoru Technicznego, Policji, Państwowego Nadzoru Budowlanego oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Dwukrotnie informowano policję o ustaleniach wynikających z kontroli podczas prowadzenia prac rozbiórkowych z narażeniem życia i zdrowia osób trzecich oraz badania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. Inspektor pracy informował Urząd Dozoru Technicznego o eksploatacji zbiorników bez decyzji zezwalającej na eksploatację. Jedna informacja o zagrożeniu dla osób trzecich znajdujących się w budynku podczas prac rozbiórkowych została skierowana do Państwowego Inspektora Nadzoru Budowlanego. Poinformowano także Zakład Ubezpieczeń Społecznych o nieopłaceniu w terminie składek na ubezpieczenie społeczne, w tym na Fundusz Pracy. Przeprowadzone kontrole spowodowały poprawę warunków pracy w większości kontrolowanych nowo powstałych zakładach pracy. W jednym z przedsiębiorstw dostosowano programy szkoleń wstępnych i okresowych w dziedzinie bhp do rodzajów i warunków wykonywanych prac dla 180 pracowników, a ponadto uzupełniono instrukcje bhp o informację dotyczącą postępowania w sytuacjach awaryjnych dla 120 pracowników. W innym wyposażono pomieszczenie szatni damskiej w miejsca do siedzenia dla 60 pracownic oraz opisano elementy sterownicze dwóch linii produkcyjnych, przy których jest zatrudnionych 20 pracowników. Dla pięciu podmiotów, do których kierowano środki prawne, a które nie poinformowały o wykonaniu wydanych przez inspektora pracy decyzji ani o wykonaniu wniosków wystąpienia zaplanowano przeprowadzenie kontroli sprawdzających w I kw. 2013roku. Uzyskane wyniki potwierdzają, że niezbędne jest, w ramach prewencji i promocji, wspomaganie nowo powstałych przedsiębiorstw. Warto kontynuować programy zachęcające pracodawców do udziału 69

74 w spotkaniach, szkoleniach i konkursach poszerzających wiedzę na temat bezpieczeństwa pracy. Dobrym krokiem w kierunku ułatwienia spełnienia wymogów formalnych wydają się ostatnie zmiany w kodeksie pracy znoszące obowiązek informowania o miejscu rodzaju i zakresie prowadzonej działalności inspektora pracy i inspektora sanitarnego przez nowo powstałe przedsiębiorstwa, z uwagi na możliwość czerpania tych informacji od innych urzędów. 3. Kontrole przestrzegania przepisów bhp w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi (transport, unieszkodliwianie) z uwzględnieniem narażenia pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych. W Okręgowym Inspektoracie Pracy w Bydgoszczy do kontroli przestrzegania przepisów bhp przy gospodarowaniu odpadami komunalnymi wytypowano 5 pracodawców. Dwóch z nich zajmowało się jednocześnie odbieraniem i transportem odpadów z miejsc ich powstawania oraz ich unieszkodliwianiem (eksploatacja składowisk odpadów komunalnych). Dwa zakłady zajmowały się wyłącznie odbieraniem odpadów i ich transportem do sortowni lub na składowisko. Jeden zakład prowadził wyłącznie eksploatację składowiska zakład odpadów. W kontakcie z odpadami komunalnymi, przy pracach objętych kontrolami, pracowało łącznie 53 pracowników i byli to sami mężczyźni. Z tej grupy 33 osoby wykonywały prace związane z odbieraniem i transportem odpadów, a 20 osób zajmowało się obsługą składowisk. W narażeniu na czynniki biologiczne, u tych pracodawców pracowały jeszcze inne osoby, ale były to prace nie związane z zakresem kontroli, np. sortowanie odpadów. Jeśli chodzi o składowiska odpadów, każdy z trzech prowadzących tego rodzaju działalność pracodawców eksploatował składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Jeden z nich, oprócz tego eksploatował bioenergetyczny recyrkulacyjny kopiec BIO-ENER, a drugi pryzmy kompostowe. Każdy z pracodawców posiadał decyzję zatwierdzającą instrukcję eksploatacji składowiska. Na składowiskach eksploatowano m.in. kompaktory, spycharki, ładowarki. W jednym z zakładów prowadzono odzysk energii, przy czym ujmowaniem i przetwarzaniem biogazu na energię elektryczną zajmował się odrębny podmiot. Na 2 pozostałych ilość biogazu była zbyt mała, ale ewentualność odzysku energii przewidziano na przyszłość. Oceniając poziom przestrzegania przepisów stwierdzono we wszystkich podmiotach braki w zakresie oceny ryzyka zawodowego, pracownikom nie zapewniano środków do dezynfekcji rąk, nie zapewniano możliwości łatwego odkażania kabin pojazdów, w części brak wyposażenia pojazdów do transportu odpadów komunalnych w pojemniki z solą fizjologiczną lub wodą destylowaną do przemywania oczu (4 podmioty). Istotnym uchybieniem był brak szatni przepustowych (3 podmioty), a także brak (lub niesprawność) sygnalizacji cofania. Nie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie doboru i wyposażenia pracowników w środki ochrony indywidualnej. W czasie kontroli pracownicy stosowali przydzieloną im odzież i środki ochrony indywidualnej. Jednak w jednym z zakładów odzież robocza (zwłaszcza kurtki zimowe i bluzy) nie były wydawane zgodnie z ustalonymi zasadami przydziału, co wynikało prawdopodobnie z tego, że wydana odzież zachowywała cechy użytkowe przez okres dłuższy niż przyjęty w tabeli przydziału i pracownicy nie zgłaszali się po nową. Z zagadnień ogólnych, najwięcej uchybień dotyczyło oceny ryzyka zawodowego. Choć ocena ryzyka była dokonana na wszystkich stanowiskach objętych kontrolami, to aż 11 z 14 poddanych ocenie dokumentów wykazywało braki formalne. Najczęściej, oceniając zagrożenia związane z narażeniem na szkodliwe czynniki biologiczne, pomijano kategorię zagrożenia lub poziom narażenia, mimo, że pracodawca dysponował wynikami pomiarów. 70

75 Oceniając wykonanie obowiązku poddania pracowników badaniom profilaktycznym stwierdzono, że tylko 1 pracownik, na 53 objętych kontrolą, nie posiadał orzeczenia o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy. Był to kierowca, który odbył wyłącznie badania lekarskie wynikające z ustawy o ruchu drogowym. Wszyscy pracodawcy zaproponowali pracownikom poddanie się szczepieniom ochronnym, ale jeden z nich pominął szczepienie przeciw durowi brzusznemu, proponując pracownikom wyłącznie szczepienia przeciw WZW typu A i tężcowi. Co ciekawe, u tego pracodawcy wszyscy pracownicy (poza zatrudnionym w ubiegłym roku pracownikiem, którego w ogóle pominięto) odmówili poddania się szczepieniom (12 osób). W innych zakładach zgody na szczepienia nie wyraziły pojedyncze osoby. W zakładach zajmujących się unieszkodliwianiem odpadów najwięcej nieprawidłowości było związanych z wyznaczeniem w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych stref pożarowych i stref zagrożenia wybuchem oraz określenia ich kategorii, choć kwestie te wynikały z instrukcji eksploatacji składowisk. W żadnym z 3 zakładów nie powołano komisji kwalifikacyjnej, która miałaby się zająć określeniem kategorii stref pożarowych i stref zagrożenia wybuchem. W kontrolowanych zakładach w latach zaistniało 15 wypadków przy pracach związanych z transportem i unieszkodliwianiem odpadów. Były to wypadki lekkie. 14 wypadków zaistniało przy pracach związanych z odbieraniem i transportem odpadów komunalnych, a 1 na składowisku odpadów. Biorąc pod uwagę zatrudnienie przy tych pracach, wskaźnik częstotliwość wypadków przy transporcie odpadów był dużo większy niż przy unieszkodliwianiu, stąd dalszą analizę przeprowadzono na podstawie 14 wypadków zaistniałych przy pracach transportowych. Wszystkie wypadki zaistniały na otwartej przestrzeni. Miejscem wypadku w zdecydowanej większości było miejsce odbioru odpadów i tak 8 wypadków wystąpiło przy transporcie lub opróżnianiu pojemników na odpady komunalne, 4 przy wsiadaniu lub wysiadaniu z samochodu, a 2 przy konserwacji i usuwaniu awarii. Urazy najczęściej objęły nogi, głównie stopy poszkodowanych (6 wypadków) i dłonie (5 wypadków), a w pozostałych przypadkach plecy i kręgosłup. Przyczyny wypadków leżały najczęściej po stronie poszkodowanych i była to głównie nieostrożność (niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności). Według pracodawców, przyczyny nieprawidłowości to zwykle brak środków finansowych, nadmiernie rozbudowane wymogi formalno-prawne czy ograniczenia kadrowe. Jest faktem, że zapewnienie właściwego zaplecza higieniczno-sanitarnego, oprócz znacznych nakładów finansowych, wymaga uruchomienia całej procedury inwestycyjnej. Uchybienia w zakresie prowadzenia wszelkiego rodzaju dokumentacji, rejestrów i ewidencji w małych zakładach mogą wynikać z ograniczeń kadrowych, gdy rachunek ekonomiczny nie powala na zatrudnienie większej liczby osób do prowadzenia spraw administracyjnych, ale drobne przeorganizowanie może często rozwiązać problemy. W przypadku nieprawidłowości przy prowadzeniu odkażania pojazdów, urządzeń i narzędzi, przyczyną wydaje się być wciąż mała znajomość przepisów dot. produktów biobójczych oraz istnienie na rynku wielu produktów, które imitują produkty biobójcze w rozumieniu ustawy o produktach biobójczych. Większość uchybień z zakresu bhp wynikała jednak, w ocenie inspektora pracy, ze zwykłego zaniedbania. Przykładem może tu być naddarta wykładzina, czy uszkodzone obicie siedziska w pojeździe, co zwyczajnie nie było postrzegane przez pracowników jako problem. W toku kontroli wydano 52 decyzje w tym 27 na piśmie, skierowano 28 wniosków w wystąpieniach, a jednego z pracodawców ukarano mandatem karnym na kwotę zł. Już w czasie kontroli, w wyniku decyzji ustnych inspektora, wykonano 25 decyzji ustnych i 3 polecenia, zatem usunięto około 50% stwierdzonych nieprawidłowości z zakresu bhp i usunięto część uchybień formalno-prawnych. Do 71

76 Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy wpłynęła informacja o zastosowaniu się do wszystkich wniosków wydanych w wystąpieniach. Efektem kontroli było np. zapewnienie w 13 pojazdach sprawnej sygnalizacji dźwiękowej cofania, wyposażenie części pojazdów w środki dezynfekujące, a także dokonanie niezbędnych napraw wyposażenia kabin kierowców i wyposażenia pomieszczeń. Skierowano zawiadomienie do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Warszawie o podejrzeniu naruszenia przepisów ustawy o produktach biobójczych, tj. o wprowadzeniu do obrotu produktu biobójczego, bez uzyskania zgody Ministra Zdrowia na obrót. Przeprowadzone kontrole pozwoliły wyeliminować w kontrolowanych zakładach szereg nieprawidłowości i uchybień z zakresu przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Najtrudniejsza będzie kwestia zaplecza higieniczno-sanitarnego, tj. zapewnienia pracownikom zatrudnionym w kontakcie z odpadami komunalnymi szatni przepustowych, gdyż w 1 zakładzie rozwiązanie problemu nie będzie możliwe bez wybudowania nowego obiektu, a w drugim bez co najmniej gruntownej przebudowy, choć wybudowanie nowego obiektu byłoby najlepszym rozwiązaniem. W trzecim zakładzie wystarczy drobna reorganizacja, którą prawdopodobnie uda się przeprowadzić do końca 2012 roku. 4. Placówki handlu detalicznego (w tym wielkopowierzchniowe) A. Prawna ochrona pracy Placówki wielkopowierzchniowe W 2012 r. przeprowadzono 4 kontrole w placówkach wielkopowierzchniowych należących do 4 sieci handlowych: AUCHAN, LIDL Polska, NETTO sp. z o.o. i REAL sp. z o.o. Łączne zatrudnienie wynosiło 533 osoby wszystkie zatrudnione na umowy o pracę nie zatrudniano młodocianych. Kontrole w zakresie przestrzegania prawnej ochrony stosunku pracy ujawniły istotne nieprawidłowości. Inspektorzy pracy skierowali łącznie 14 wniosków w zakresie prawnej ochrony pracy, w tym dotyczące treści umów o pracę, nieprawidłowości przy wydawaniu świadectw pracy, nieprawidłowości w zakresie regulaminu pracy, niewypłacania wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, nieprawidłowości przy udzieleniu czasu wolnego za czas przepracowany ponad ustaloną dobową normę czasu pracy, niezapewnienia dni wolnych wynikających z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, naruszenia przepisów o urlopach wypoczynkowych. Jak wynika z przeprowadzonych kontroli następuje poprawa w zakresie przestrzegania przez pracodawców przepisów prawnej ochrony pracy zwłaszcza, jeśli chodzi o prawidłowość naliczania i wypłacania wynagrodzeń w powiązaniu z czasem pracy. Zdaniem inspektorów pracy naruszenia te wynikają z niedostatecznej znajomości przepisów prawa pracy, braku zapewnienia odpowiedniej organizacji czasu pracy, nadzoru nad wykorzystaniem urlopów wypoczynkowych w terminach przewidzianych w planie urlopów. W wyniku podejmowanych w ubiegłych latach działań kontrolnych nastąpiła znaczna poprawa w obszarach, w których wcześniej w placówkach wielkopowierzchniowych stwierdzano najwięcej naruszeń (czas pracy, wynagrodzenia). W zakresie stwierdzonych uchybień nie wszczęto postępowania wykroczeniowego, w jednym przypadku inspektor pracy wystąpił o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych naruszenia praw pracowniczych. 72

77 Mimo stwierdzonych nieprawidłowości, stan przestrzegania przepisów w zakresie prawnej ochrony stosunku pracy w kontrolowanych placówkach jest zadowalający. Potwierdza to także znikoma liczba skarg (3), które były niezasadne. Drobne nieprawidłowości i to w niewielkim zakresie dotyczą treści regulaminów pracy, udzielania urlopów wypoczynkowych w roku, w którym pracownicy nabyli do nich prawo, a także czasu pracy w zakresie organizowania pracy w ramach tej samej doby pracowniczej i sposobu (trybu) udzielania czasu wolnego na wniosek pracownika. Standardy zatrudnienia w poszczególnych placówkach wielkopowierzchniowych wzrastają również wobec dużej konkurencyjności, w związku z chęcią pozyskania dobrych pracowników. Na konieczność kontynuowania kontroli w placówkach wielkopowierzchniowych wskazywałaby potrzeba bieżącego monitorowania stanu przestrzegania prawa pracy. Inne placówki handlowe Kontrolą objęto 34 placówki handlowe, w tym 16 kontrolowano po raz pierwszy. W kontrolowanych placówkach zatrudniano łącznie 467 pracowników, 12 osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnych, w tym 345 kobiet i 50 pracowników młodocianych oraz 20 pracowników niepełnosprawnych. Analiza wydanych środków prawnych wskazuje, że najczęściej naruszanymi przepisami są zagadnienia związane ze stosunkiem pracy, czasem pracy oraz wynagrodzeniami i innymi świadczeniami należnymi ze stosunku pracy. Najczęściej inspektorzy pracy wydawali wnioski zmierzające do usunięcia uchybień z zakresu prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy, a także z zakresu czasu pracy. Nadal w małych placówkach handlowych problemy te budzą szereg wątpliwości. Uchybienia w tej kategorii podmiotów dotyczą nieprowadzenia akt osobowych, w tym dla pracowników młodocianych, brak określania w obwieszczeniu obowiązujących w zakładzie pracy systemu czasu pracy, rozkładu czasu pracy oraz okresu rozliczeniowego. Istotne naruszenia przepisów dotyczą nieprowadzenia ewidencji czasu pracy, zatrudniania pracowników powyżej przeciętnie 5 dni w tygodniu, zatrudnianie pracowników dwa razy w tej samej dobie pracowniczej, niezapewniania pracownikom odpoczynku dobowego i tygodniowego. W zakresie wynagrodzeń częste uchybienia to niewypłacenie części wynagrodzenia za pracę ponad ustalony w umowie wymiar czasu pracy, niewypłacenie dodatku za godziny nadliczbowe wynikające z pracy podejmowanej dwa razy w tej samej dobie, niewypłacenie ekwiwalentu za pranie i konserwację odzieży roboczej. Zdaniem inspektorów pracy głównymi przyczynami stwierdzonych uchybień jest niewątpliwie niedostateczna znajomość przepisów prawa w zakresie stosowania właściwych metod przy naliczaniu świadczeń ze stosunku pracy oraz brak bieżącego weryfikowania zmian prawa pracy dokonywanych w toku procesu legislacyjnego. 73

78 Liczby wniosków w wystąpieniach dotyczących prawnej ochrony stosunku pracy wynagrodzenia 26 czas pracy 54 stosunek pracy Analiza wyników kontroli placówek handlowych sprawdzanych po raz pierwszy w porównaniu z efektami uzyskanymi w placówkach kontrolowanych po raz kolejny, potwierdza, że nadal istnieje potrzeba dokonywania takich kontroli. Istnieje uzasadnienie prowadzenia bieżącego nadzoru i kontroli placówek handlowych zatrudniających niewielką liczbę pracowników, zwłaszcza w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących prowadzenia dokumentacji ze stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy, a także czasu pracy. Analiza stwierdzonych w trakcie kontroli nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony pracy, a także analiza środków prawnych wydanych w wyniku wcześniej przeprowadzonych w tych sklepach kontroli, wymusza konieczność konsekwentnego sprawdzania realizacji wniosków, które zobowiązują pracodawców do podjęcia określonych działań celem wyeliminowania naruszeń przepisów w przyszłości. B. Bezpieczeństwo i higiena pracy Kontrolami objęto te same podmioty gospodarcze, które omówiono w części A. Placówki wielkopowierzchniowe W zakresie naruszeń bezpieczeństwa i higieny pracy inspektorzy wydali łącznie 18 decyzji na piśmie, oraz 5 decyzji ustnych. Większość stwierdzonych nieprawidłowości dotyczyła przygotowania pracowników do pracy, (dopuszczanie pracowników do pracy bez szkolenia z zakresu bhp), brak oznakowania barwami bezpieczeństwa przejść, dróg transportowych i komunikacyjnych, brak pomiarów elektrycznych, oceny skuteczności wentylacji, zastawione drogi ewakuacyjne, brak oznakowania miejsc niebezpiecznych, nieprawidłowości elementów sterowniczych maszyn, brak instrukcji bhp przy obsłudze maszyn i urządzeń ( w tym krajalnic i urządzeń do przetwórstwa mięsnego). Analiza dokumentacji kontrolnej oraz wydanych na jej podstawie decyzji i wniosków prowadzi do konkluzji, że powtarzają się nieprawidłowości w tych samych obszarach. W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali łącznie 7 wniosków dotyczących m.in., wdrażania do realizacji środków i wniosków profilaktycznych zawartych w dokumentacjach powypadkowych, zapewnienia odniesienia przy wydawaniu wniosków i środków profilaktycznych do oceny ryzyka zawodowego, egzekwowania stosowania odzieży i obuwia roboczego przez pracowników, prowadzenia kart ewidencyjnych przydziału odzieży i obuwia roboczego. 74

79 Najczęstsze przyczyny naruszeń prawa to niedostateczna kontrola osób odpowiedzialnych za wykonywanie obowiązków w zakresie bhp, brak dbałości o bieżącą kontrolę stanu bhp w placówkach wielkopowierzchniowych i to zarówno ze strony osób wykonujących zadania służby bhp, jak i zainteresowania ze strony osób sprawujących bezpośredni nadzór Nadal brak działań ze strony pracodawcy zmierzających do zapewnienia ładu i porządku na ciągach komunikacyjnych i transportowych, bieżącego oznaczania i odnawiania oznaczeń miejsc niebezpiecznych na terenie placówek, egzekwowania od pracowników stosowania odzieży roboczej, ewidencjonowania wydanej odzieży roboczej, czy też dokonania pomiarów elektrycznych ochrony podstawowej. Inne podmioty Kontrole ujawniły znaczące nieprawidłowości w zakresie: przygotowania pracowników do pracy (szkolenia i badania lekarskie), brak lub niewłaściwie dokonana ocena ryzyka zawodowego, brak lub niekompletne pomiary skuteczności ochron przed dotykiem pośrednim i bezpośrednim, brak instrukcji obsługi maszyn i urządzeń, instrukcji składowania, brak wyposażenia pracowników w odzież i obuwie. Nieprawidłowe składowanie towarów dokumentują poniższe fotografie. Stwierdzono ponadto istotne braki w zakresie oświetlenia, wentylacji oraz zapewnienia pracownikom warunków do spożywania posiłków i pomieszczeń higieniczno sanitarnych. W wyniku przeprowadzonych kontroli z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy inspektorzy pracy ukarali pracodawców: mandatami ukarano 10 podmiotów za łącznie 18 wykroczeń, a środki wychowawcze zastosowano stosunku do 5 podmiotów za 6 wykroczeń. Wyniki kontroli w małych placówkach handlowych wskazują na potrzebę stałego nadzoru nad tymi placówkami zatrudniającymi niewielką liczbę pracowników. 5. Kontrole przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwach zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej w elektrowniach wodnych. Przeprowadzono kontrole 6 elektrowni wodnych będących własnością dwóch 2 podmiotów gospodarczych działających na terenie województwa. Najwięcej nieprawidłowości dotyczyło: stanu technicznego, stosowania, przechowywania i ewidencji sprzętu ochronnego przy urządzeniach energetycznych, braku lub niewłaściwego oznakowania i opisania obiektów typowo energetycznych, 75

80 nieprawidłowości w zakresie składowania i przechowywania materiałów, Najczęstszymi przyczynami naruszeń prawa w przypadku większości stwierdzonych uchybień i nieprawidłowości są: - rutyna u części wysoko wykwalifikowanej kadry kierowniczej elektrowni. - nie zapewnienie właściwej kontroli przechowywania i ewidencji sprzętu ochronnego, w tym dielektrycznego na stanowiskach tego sprzętu przy urządzeniach energetycznych ma związek z faktem przeniesienia tych wymagań przez ustawodawcę na poziom prawa zakładowego (czyli instrukcji). Powoduje to często rozbieżne interpretacje wśród autorów tych instrukcji i pracodawców. - niedostrzeganie zagrożeń przez średni dozór elektrowni pomimo posiadania aktualnych szkoleń z dziedziny bhp i zapoznania się z oceną ryzyka zawodowego na ich stanowiskach pracy oraz na stanowiskach pracy podległych im pracowników, - przyczyną braku względnie nie właściwego oznakowania i opisania obiektów energetycznych są także mało skuteczne kontrole wewnętrzne z zakresu bhp, realizowane przez służbę bhp pracodawców oraz społeczną inspekcję pracy. Przebieg kontroli pozwolił na pełne wyegzekwowanie wymagań i przepisów określonych w przepisach. W niektórych zakładach stwierdzono uchybienia wskazujące na daleko idącą niefrasobliwość części kadry kierowniczej kontrolowanych elektrowni wodnych, jak choćby braki w oznakowaniu pomieszczeń ruchu elektrycznego lub braki w zatwierdzaniu schematów obwodów silnoprądowych rozdzielni wysokiego i średniego napięcia przez pracowników dozoru nad eksploatacją urządzeń i instalacji elektroenergetycznych. Wyniki kontroli wskazują na braki kadrowe w pozyskaniu wykwalifikowanych pracowników (elektryków), co wymaga przywrócenia kształcenia zawodowego, w tym szkołach zawodowych i technikach w konkretnych zawodach, w tym w zawodzie elektryka, operatora turbin energetycznych oraz montera urządzeń i instalacji cieplnych. Elektrownie wodne w Polsce są ważną dziedziną energetyki i stanowią istotne źródła tzw. energii odnawialnej. Dlatego dziedzina ta wymaga dalszego nadzoru, także ze strony naszego Urzędu. 6. ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM w zakładach, w których występuje duże nasilenie wypadków przy pracy W kolejnym roku realizowano temat, którego celem jest sprawdzenie przestrzegania przez pracodawców przepisów i zasad dotyczących zarządzania ryzykiem zawodowym oraz podejmowania środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko w aspekcie wypadków przy pracy. Tematem objęto 15 zakładów kontrolowanych w 2010 roku oraz 18 nowych zakładów, w których stwierdzono nasilenie wypadków przy pracy w 2011 roku. Na podstawie analizy danych skontrolowanych zakładów w 2010 roku stwierdzono łącznie 105 wypadków przy pracy w okresie ( w ciągu ostatnich 3 lat do czasu prowadzenia czynności kontrolnych). Podczas kontroli tych zakładów w 2012 stwierdzono 20 wypadków w okresie od 2011 do dnia zakończenia kontroli w Porównując te liczby i uwzględniając 1,5 roczny okres oceny ilości wypadków należy stwierdzić, że wystąpiła tendencja obniżenia ilości wypadków o co najmniej %. Kontrolowane zakłady to w ponad połowie (53%) zakłady przetwórstwa przemysłowego, w tym przede wszystkim zajmujące się produkcją konstrukcji stalowych, produkcją wyrobów z tworzyw sztucznych, z drewna). Drugą grupą było budownictwo 20% skontrolowanych podmiotów. 76

81 Nadal inspektorzy pracy stwierdzali nieprawidłowości w zakresie oceny ryzyka zawodowego dotyczących nieuwzględnienie wszystkich zagrożeń i czynników szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia w 13 zakładach pracy ( co stanowi 86,7% skontrolowanych zakładów). W ponad 50 % dokumentacji powypadkowych inspektorzy pracy stwierdzali nieprawidłowości związane z ustalaniem okoliczności wypadków. Porównując wyniki kontroli z 2010 i 2012 należy stwierdzić, że nastąpiła poprawa przeprowadzania postępowania powypadkowego oraz analizowania ryzyka zawodowego przy poszczególnych pracach i podejmowania skutecznych środków profilaktycznych ograniczających ryzyko. Poniżej przedstawiono dobre praktyki stosowane w niektórych zakładach. Kontrola w jednej ze spółek komunalnych wykazała, że pracodawca wprowadził szereg procedur ograniczających zagrożenia w podstawowej działalności jakim są prace renowacyjne kanalizacji między innymi: obowiązek wydawania polecenia na prace szczególnie niebezpieczne na druku w którym zawarto listę kontrolną z identyfikacją zagrożeń i środkami ograniczającymi ryzyko, wyposażono pracowników w mierniki wielogazowe ( M 40-5 szt., Tetra 3-4 szt.), szelki bezpieczeństwa wraz z linkami, obowiązek rozstawiania stosowania trójnogu z urządzeniem wyciągowym w celu ewentualnego wyciągnięcia pracowników ze studzienki przy użyciu wciągarek linowych będących na wyposażeniu samochodów do inspekcji telewizyjnej oraz do czyszczenia kanałów. Podstawowym efektem był brak wypadków przy pracy od 2011 roku w studzienkach kanalizacyjnych po wprowadzeniu działań prewencyjnych (w okresie zarejestrowano 6 wypadków w studzienkach kanalizacyjnych w tym jeden wypadek zbiorowy). Wprowadzone procedury i szkolenia spowodowały wzrost świadomości pracowników i dozoru co spowodowało odstępowanie od wykonywania prac w kanalizacji w każdym przypadku pojawienia się gazów pofermentacyjnych w nadmiernym stężeniu wskazanym na stosowanych miernikach. np. w Krośnie w 2011 roku mimo nalegania inwestora odstąpiono od wykonywania prac. Wcześniej prace byłyby wykonywane mimo zagrożeń. W procesie oceny ryzyka zawodowego uczestniczył przedstawiciel pracowników. W wyniku realizacji środków prawnych po kontroli właściciel Zakładu Stolarskiego dokonał weryfikacji i oceny stanu technicznego maszyn stolarskich i ich usytuowania, stosowania materiałów w tym lakierów na bazie nitro, ryzyka zawodowego przy wykonywanych pracach i występowania zagrożeń wypadkowych i zawodowych. Po przeprowadzeniu analizy wyników weryfikacji i ocen pracodawca podjął decyzję o wybudowaniu nowej hali produkcyjnej, która spowoduje rozgęszczenie stanowisk pracy i z tym związanych zagrożeń wypadkowych (hala będzie oddana do eksploatacji w kwietniu 2013). Ponadto od 2012 zlikwidowano stosowanie farb i lakierów na bazie nitro i zastąpiono je wodorozcieńczalnymi oraz ograniczono ręczne prace lakiernicze i transport elementów drewnianych. Działania spowodują ograniczenie zagrożeń wypadkowych i zawodowych. Dotychczas obniżono ilość wypadków z 4 ( ) do 2 w okresie W procesie oceny ryzyka zawodowego zapewniono udział przedstawiciela pracowników. Niestety oprócz dobrych przykładów nadal występują naruszenia prawa, której przyczyny tkwią w niskiej jakości świadczonych usług przez osoby pełniące obowiązki służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ich świadomości i wiedzy w zakresie skutecznego zarządzania ryzykiem zawodowym. Niektórzy pracodawcy niezadowoleni ze świadczonych usług rozwiązali umowy z osobami na świadczenie usług w zakresie bhp i powierzono obowiązki służby bhp innym specjalistom. W ramach realizowanego tematu podjęto kontrole w nowych podmiotach, w których nastąpił wzrost ilości wypadków przy pracy w 2011 roku. Ustalono, że w 18 zakładach zarejestrowano 94 wypadki przy 77

82 pracy w okresie ostatnich trzech lat. Daje to średnio ponad 5 wypadków rocznie w jednym kontrolowanym zakładzie. Inspektorzy pracy dokonali analizy 86 dokumentacji powypadkowych przy pracy oraz dokumentacji z oceny ryzyka zawodowego w celu oceny skuteczności podejmowanych środków profilaktycznych. Kontrolowane zakłady to głównie zakłady przemysłowe ( 44%) zajmujące się produkcją konstrukcji metalowych, maszyn, wyrobów z drewna. Drugą grupą był handel i naprawy w tym handel surowcami wtórnymi, skup i handel mleka- 39% skontrolowanych zakładów. W kontrolowanych zakładach obowiązki służby bezpieczeństwa i higieny pracy zlecano specjalistom spoza zakładu. Po analizie dokumentacji powypadkowych stwierdzono w prawie 40% nieprawidłowości związane z ustalaniem okoliczności tych zdarzeń. Największą grupą nieprawidłowości było nieustalenie przyczyn wypadków adekwatnych do okoliczności oraz tych które doprowadziły do wypadku. Zespoły powypadkowe myliły przyczyny wypadku z wydarzeniami, które doprowadziły do wypadku. Nieprawidłowe postępowanie skutkowało określaniem środków i wniosków profilaktycznych nieadekwatnych do stanu faktycznego. Z dokonanej analizy nieprawidłowości stwierdzono, że najczęstsze dotyczyły tych samych zagadnień (jak w poprzednich latach) czyli ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz oceny ryzyka zawodowego nie uwzględniało stanu faktycznego przy występujących pracach, a ujawnionych podczas kontroli. Dotyczyło to na przykład niespełniania minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy z uwagi na nie wyposażenie maszyn w urządzenia ochronne, a mimo to szacowanie ryzyka jako akceptowalne i dopuszczono pracowników do pracy przez co doprowadzono do bezpośrednich zagrożeń dla życia i zdrowia, nie konsultowano z przedstawicielem pracowników zagadnień dotyczących oceny ryzyka zawodowego. Nie stosowano środków profilaktycznych zastosowanych po przeprowadzeniu dochodzenia powypadkowego z uwagi na fakt, że środki te nie uwzględniały stanu faktycznego i przyczyn tych wypadków, Efektem realizacji środków prawnych wydanych przez inspektorów pracy jest poprawa warunków pracy dla pracowników. Czterech pracodawców wyposażyło eksploatowane maszyny w urządzenia ochronne, elementy sterownicze oraz urządzenia do zatrzymania awaryjnego spełniające minimalne wymagania bhp poprawiając warunki pracy 109 pracownikom. W 60% zakładów zatrudniających 760 pracowników dokonano ponownej oceny ryzyka zawodowego występującego przy pracach oraz uzupełniono dokument z oceny między innymi o opis stanowisk pracy, występujące zagrożenia z określeniem środków profilaktycznych. Ponadto kontrolowani pracodawcy zobowiązali się do ustalania okoliczności i przyczyn wypadków z uwzględnieniem wszystkich okoliczności oraz ustalania przyczyn i środków profilaktycznych adekwatnych do stanu faktycznego. Poniżej przedstawiono przykłady stwierdzanych nieprawidłowości oraz podjętych działań w wyniku realizacji środków prawnych wydanych przez inspektora pracy. W zakładzie w Bydgoszczy eksploatowano wydrążarkę typu D1612-2K Schmidt od r bez wyposażenia w osłonę części roboczej. Brak również dokumentacji technicznej maszyny. W 2011 roku zarejestrowano jeden wypadek przy obsłudze wydrążarki i nie stwierdzono faktu, że maszyna nie spełnia minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z brakiem wyłącznika awaryjnego. Natomiast w dokumentacji z oceny ryzyka określono ryzyko na poziomie akceptowanym. Nie weryfikowano oceny ryzyka po wypadku. W wyniku realizacji środków prawnych wydanych przez inspektora pracy wyposażono wydrążarkę w osłonę części roboczej oraz wyłącznik awaryjny (fot. poniżej). 78

83 W Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Handlowym w Bydgoszczy eksploatowano krajalnicę bez wyposażenia jej w wyłącznik awaryjny. W 2012 roku zarejestrowano jeden wypadek przy obsłudze krajalnicy- poszkodowana doznała urazu kciuka palca lewej ręki. Ustalono, że pracownica nie była wyposażona w rękawice przeciwprzecięciowe. W ocenie ryzyka zawodowego nie określono środków profilaktycznych mimo, że maszyna nie spełniała minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy. W środkach profilaktycznych nie określono obowiązku wyposażenia pracowników obsługi krajalnicy w rękawice przeciwprzecięciowe. Nie weryfikowano oceny ryzyka zawodowego po wypadku. W wyniku realizacji środków prawnych wydanych przez inspektora pracy wyposażono krajalnicę w wyłącznik awaryjny a pracownicę wyposażono w rękawice przeciwprzecięciowe. Ponadto uaktualniono ocenę ryzyka zawodowego przy pracach związanych z obsługą krajalnicy. Biorąc pod uwagę wyniki kontroli stwierdzono, że przyczyny naruszeń są podobne jakie wynikały z kontroli przeprowadzonych w 2010 roku. Pracodawcy są przekonani, że służba bhp powinna załatwić problemy bezpieczeństwa i higieny pracy występujące w zakładzie a ocena ryzyka zawodowego jest zbyt skomplikowana. Natomiast w ocenie inspektorów pracy przyczyny tkwią w niewystarczającej wiedzy i umiejętności służb bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego, a w szczególności nie uwzględnianie stanu faktycznego stwierdzanego na stanowiskach pracy. Przykłady to: - niewyposażenie maszyn w urządzenia ochronne nie spowodowało wstrzymania pracy i podjęcia działań korygujących przez pracodawców, - nie uwzględnianie zagrożeń, które aktywizowały wypadki przy pracy, 79

84 - traktowaniu oceny ryzyka zawodowego jako obowiązku sporządzenia dokumentu i wypełnienia obowiązku wobec kontrolujących a szczególnie inspekcji pracy, - braku świadomości pracodawców i służb bhp, że konsultacje z przedstawicielem pracowników mogą przyczynić się do zwiększenia świadomości pracowników oraz poprawy jakości oceny ryzyka jak i warunków pracy. Wyniki kontroli w bieżącym i poprzednich latach były podobne. W trakcie kontroli przekonywano pracodawców, organizatorów procesów pracy oraz służby bezpieczeństwa i higieny pracy do rzetelnej oceny ryzyka zawodowego oraz wskazano na praktyczny wymiar oceny ryzyka zawodowego w aspekcie stanu faktycznego, którego wskaźnikiem były wypadki przy pracy. Zwracano uwagę na fakt, że ocena ryzyka zawodowego dotyczy konkretnego stanowiska pracy lub wykonywanych prac w określonym miejscu przez określonego pracownika w zmieniających się warunkach w miejscu pracy. Wskazywano, że aktywny udział przedstawicieli pracowników w procesie oceny ryzyka zawodowego jest istotny z punktu widzenia zapewnienia społecznego nadzoru nad warunkami pracy jak również efektów związanych z poprawą warunków pracy poprzez wskazywanie rozwiązań w zakresie organizowania stanowisk pracy i wykonywanych prac. Na podstawie wyników kontroli nasuwają się następujące wnioski: kontrole wykazały niski poziom wiedzy i umiejętności pracodawców i służby bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie zarządzania ryzykiem zawodowym w aspekcie wypadków przy pracy. pracodawcy a szczególnie osoby pełniące obowiązki służby bezpieczeństwa i higieny pracy nadal traktują ocenę ryzyka zawodowego jako dokument, który należy sporządzić dla organów nadzoru. celowym jest systematyczne prowadzenie kampanii prewencyjnych również podczas kontroli związanych z zarządzaniem bezpieczeństwem i higieną pracy bo wtedy możemy dotrzeć do pracodawców i pracowników w tym ich przedstawicieli. 7. Działania kontrolno prewencyjne w wybranych zakładach branży naftowej Przeprowadzono jedną kontrolę przy współdziałaniu z przedstawicielami Państwowej Straży Pożarnej i Inspekcji Ochrony Środowiska, a kontrolowanym podmiotem była jedna z baz paliw działających w województwie kujawsko pomorskim. Założeniem kontroli było udostępnienie list kontrolnych sporządzonych przez Grupę Roboczą ds. Przemysłu Naftowego podmiotom branży paliwowej wyznaczonym do kontroli, celem dokonania przez te jednostki samokontroli w okresie poprzedzającym przeprowadzenie kontroli przez wymienione organy kontroli i nadzoru. Przeprowadzenie takich samokontroli było wynikiem ustalonego współdziałania kierownictw przedsiębiorstw przemysłu naftowego, które wspierają działania Grupy Roboczej Przemysłu Naftowego powołanej z inicjatywy Państwowej Inspekcji Pracy. Wynikiem współdziałania było także, przyjęcie założenia, że wyniki samokontroli zostaną zweryfikowane przez wspólne kontrole prowadzone przez przedstawicieli PIP, PSP i IOŚ. Inspektor pracy dokonał własnych ustaleń weryfikując ustalenia z przeprowadzonej samokontroli bazy paliw w odniesieniu do ok. 330 zagadnień objętych tą listą. Do najistotniejszych nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli należały: brak wyposażenia stanowisk kolejowego frontu przeładunku produktów naftowych w wymagane skuteczne zabezpieczenia chroniące pracowników obsługi tych stanowisk przed upadkiem z wysokości, brak natrysków bezpieczeństwa oraz natrysków do przemywania oczu, 80

85 niewłaściwie sporządzona ocena ryzyka związanego z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej na stanowiskach pracy, która nie spełniała wszystkich wymagań określonych w obowiązujących przepisach, tj. nie uwzględniająca w szczególności: prawdopodobieństwa i czasu występowania atmosfery wybuchowej, prawdopodobieństwa wystąpienia oraz uaktywnienia się źródeł zapłonu, w tym wyładowań elektrostatycznych oraz rozmiarów przewidywanych skutków wybuchu, niepełna deklaracja pracodawcy zawarta w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem sporządzonym dla kontrolowanej bazy oraz brak aktualizacji dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem po każdej okresowo wprowadzanej zmianie wykorzystywania zbiorników magazynowych do składowania w nich produktów naftowych o odmiennych właściwościach (klasa II i III), istotnie różniących się w aspekcie możliwości występowania atmosfery wybuchowej, brak stosowania na terenie bazy jednolitego systemu znakowania identyfikacyjno-ostrzegawczego zasuw, zaworów i rurociągów technologicznych, niski stan zatrudnienia w bazie oraz likwidacja grupy ratowniczej kontrolowanej bazy niezbędnej dla ograniczania skutków awarii przemysłowych w czasie jaki upływa od wystąpienia awarii do czasu przyjazdu do bazy jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP. Z informacji przesłanej przez kierownictwo bazy (po miesiącu od zakończenia kontroli) wynika, że realizując wnioski pokontrolne usunięto już znaczącą część uchybień wskazanych podczas kontroli w tym: powołano zespół do dokonania ponownej oceny ryzyka związanego z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej na stanowiskach pracy spełniającej wszystkie wymagania określone w obowiązujących przepisach, zobowiązano zespół do uwzględnienia w ocenie ryzyka wybuchu w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem i dokonania niezbędnych zmian i uzupełnień tego dokumentu w terminie do końca lutego 2013r. oraz dokonano wymaganej oceny ryzyka wybuchu w miejscach, w których może powstać atmosfera wybuchowa, uzupełniono treść dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem o wskazane wymagania wynikające ze zmiany przepisów dot. minimalnych wymagań bhp dla stanowisk pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa, oznakowano miejsca wstępu do przestrzeni, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej, w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu aktualnie obowiązującym znakiem ostrzegawczym "Ex", uzupełniono oznakowanie identyfikacyjne części zasuw i wskazano kierunki przepływu par i cieczy w rurociągach technologicznych na stanowiskach nalewu paliw do cystern drogowych oraz na instalacji odzysku oparów z nalewni cystern drogowych i kolejowych, doraźnie wyeliminowano możliwość wjazdu na teren bazy cystern drogowych nie posiadających zabezpieczeń przed upadkiem z wysokości, 81

86 opracowano raport z oceny ryzyka zagrożenia awarią przemysłową, instrukcje systemowe dotyczące zagrożeń poważną awarią przemysłową oraz warunków i zasad bezpiecznego postępowania na terenie bazy, wprowadzono obowiązek aktualizacji dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem po każdej okresowo wprowadzanej zmianie wykorzystywania zbiorników magazynowych do składowania w nich produktów naftowych o odmiennych właściwościach (klasa II i III), istotnie różniących się w aspekcie możliwości występowania atmosfery wybuchowej, Nie zrealizowano jeszcze zadania dotyczącego montażu systemu przeciwupadkowego na kolejowych stanowiskach przeładunku paliw, którego realizacja rozpocznie się w 2013r. W końcowej fazie realizacji znajduje się także własne zadanie przedsiębiorstwa dotyczące całkowitej eliminacji górnego nalewu paliw do cystern drogowych. Wyniki kontroli wskazują, że działania prewencyjne, poprzedzające przeprowadzenie kontroli dokonywanych przez państwowe organa nadzoru i kontroli, przyczyniły się do zdecydowanie szerszego zakresu podejmowanych działań kontrolnych w krótkim przedziale czasowym, co pozwoliło na uzyskanie pełniejszych informacji o aktualnym stanie przestrzegania obowiązujących przepisów. Prowadzone w tym samym czasie kontrole innych organów kontroli i wspólne oględziny instalacji i miejsc pracy pozwalały na wymianę spostrzeżeń przez kontrolujących i wymianę informacji na temat identyfikowanych zagrożeń, rozwiązań technicznych i technologicznych mających wpływ na poziom ochrony osób przebywających na terenie bazy przed zagrożeniami dla ich życia lub zdrowia. Osobom kontrolującym umożliwiono wspólne jak i indywidualne przeprowadzenie oględzin poszczególnych węzłów technologicznych, stanowisk pracy, a także miejsc pracy pracowników innych firm wykonujących czynności (np. uczestniczących w odgórnym nalewie paliw do cystern drogowych). Umożliwiono także bezpośrednią kontrolę sprawności wybranych systemów zabezpieczających. Weryfikacja ustaleń samokontrolnych podmiotu, dokonana podczas kontroli przez inspektora pracy wykazała, że w 302 przypadkach były one tożsame z ustaleniami inspektora pracy, a tylko w 28 przypadkach ustalenia te były rozbieżne. Wysoki stopień zgodności dokonanych ustaleń kontrolnych inspektora pracy z ustaleniami samokontroli świadczy o dobrym rozpoznaniu wskazanej problematyki. Przeprowadzenie samokontroli usprawniło działania kontrolne prowadzone przez państwowe organa kontroli, przyczyniły się do usunięcia wielu nieprawidłowości zanim przeprowadzono kontrole weryfikacyjne przez wymienione organa kontroli. Wspólne kontrole PIP z PSP i IOŚ winny być w kolejnych latach kontynuowane, a zasady ich przeprowadzania winny być modyfikowane przy wykorzystaniu wniosków i spostrzeżeń kontrolujących oraz organizatorów tego rodzaju działań kontrolnych, a także z wniosków wynikających z działań prowadzonych przez Grupę Roboczą Przemysłu Naftowego. 8. Zagrożenia związane z występowaniem hałasu w środowisku pracy W 2012 roku skontrolowano 25 zakładów, w których występował hałas w środowisku pracy. Kontrole przeprowadzono w 21 zakładach branży przemysłowej ( w tym odlewnictwo, produkcja konstrukcji stanowych, okien), 3 w handlowej oraz 1 w budowlanej. 82

87 Kontroli poddano 12 zakładów zatrudniających do 49 pracowników oraz 13 zakładów zatrudniających powyżej 50 pracowników. W narażeniu na hałas pracowało 981 pracowników ( 34 % ogółu zatrudnionych) w tym co czwarty pracownik pracował w warunkach przekroczenia norm hałasu powyżej 85 db/a/. Źródłami hałasu to przede wszystkim procesy technologiczne związane z obróbką metali (frezarki, tokarki), obróbką plastyczną (prasy, spawarki elektryczne), obróbką drewna ( pilarki tarczowe, frezarki, strugarki), odlewnictwem ( formierki, kraty wstrząsowe, szlifierki). Kontrole wykazały, że 3 pracodawców nie posiadało aktualnych pomiarów hałasu, a dwóch pracodawców nie przeprowadziło badań hałasu na części stanowisk pracy w wymaganych terminach. W 13 zakładach nie opracowano programu organizacyjno- technicznego mającego na celu zmniejszenie narażenia pracowników na hałas. W co trzecim zakładzie przeprowadzono oceny ryzyka zawodowego bez uwzględnienia narażenia na hałas i określenia środków profilaktycznych. Nie wyposażono 45 pracowników zatrudnionych w narażeniu na hałas w indywidualne ochrony słuchu. W dwóch zakładach pracy nie przeprowadzono okresowych kontroli eksploatowanych maszyn. Również w dwóch zakładach nie wyznaczono i nie oznakowano stref zagrożenia hałasem. W niektórych zakładach pracy podejmowano działania na rzecz poprawy warunków pracy. Na przykład w jednym z podmiotów w Bydgoszczy pracodawca uaktualnił program działań organizacyjnych i technicznych mających na celu zmniejszenie narażenia na hałas poprzez przeniesienie produkcji do innych miejsc zlokalizowanych na terenie Bydgoszczy. Zgodnie z sugestią inspektora pracy opracowano mapę akustyczną, w której zaznaczono stanowiska pracy i obszary występowania hałasu: - z przekroczeniami wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia hałasu ( kolor czerwony), - z przekroczeniami wartości progów działania hałasu ( kolor żółty), - poniżej wartości progów działania hałasu (kolor zielony). Sporządzona mapa akustyczna jest podstawą do organizowania stanowisk pracy po zmianach i przeniesieniu produkcji do jednego obiektu, oznakowania stref zagrożonych hałasem oraz do realizacji programu 6S ONE FACTORY, którego zadaniem jest standaryzacja oznaczeń powierzchni i podniesienie standardu bezpieczeństwa pracy w tym: oznaczenia granic bezpieczeństwa w obrębie maszyn i stref niebezpiecznych (stref zagrożonych hałasem), granic dróg komunikacyjnych ( kierunki, granice stref, granice gniazd produkcyjnych), obszarów buforowych poza strefą produkcji, miejsc na odpady. Program będzie kontynuowany w 2013 roku. Natomiast w zakładzie w Sępólnie Krajeńskim nie opracowano programu działań technicznych i organizacyjnych mających na celu zmniejszenie narażenia pracowników na hałas, ale podejmowano działania na rzecz ograniczenia zagrożenia hałasem. Wymieniano maszyny przy obsłudze których stwierdzano znaczne przekroczenia hałasu np.; wymieniono pilarkę firmy ROBLAND (88,9 db/a/ - 2,45 krotności NDN) na nową pilarkę przy której nie stwierdzono przekroczenia NDN. W okresie zakupiono trzy obrabiarki tj. ostrzarkę do pił firmy VOLLMER, piłę formatowa do cięcia płyt firmy ALTENDORF, kołczarkę 252 firmy SELEKTA. W wyniku zmian obniżono ilość zatrudnianych pracowników z 10 w 2010 do 8 pracowników w W większości kontrolowanych zakładów pracy wiedza pracodawców i pracowników ograniczała się przede wszystkim do znajomości wartości 85 db(a) jako najwyższego dopuszczalnego natężenia oraz do 83

88 obowiązku stosowania ochronników słuchu (często bez wiedzy na temat widma występującego hałasu). Świadomość pracowników zatrudnionych w narażeniu na hałas była niezadawalająca. Fakt nie używania środków ochrony indywidualnej słuchu był tłumaczony przez pracowników chwilowym pobytem w strefach zagrożenia. W kontrolowanych zakładów nie przeprowadzano pomiarów widma częstotliwości poziomu dźwięku. W związku z tym trudno było ocenić prawidłowy dobór indywidualnych ochron słuchu. Współpracę pracodawców z lekarzami medycyny pracy wymuszają przepisy prawa. Zaangażowanie lekarzy medycyny pracy ogranicza się w praktyce do badań profilaktycznych a udział w komisjach bezpieczeństwa i higieny pracy (w zakładach zatrudniających pow.250 pracowników) traktują jako zbędny obowiązek i trudny do wyegzekwowania przez pracodawców. Służba medycyny pracy nie współdziała prawidłowo z pracodawcami i pracownikami ale również z Państwową Inspekcją Pracy w świetle art. 6 i art. 7 ustawy służbie medycyny pracy z ( Dz. U. Nr 96, poz. 593). Efektem przeprowadzonych kontroli i zastosowanych środków prawnych jest poprawa warunków pracy poprzez wyposażenie 45 pracowników w indywidualne ochrony słuchu, przeprowadzenie okresowych przeglądów i konserwacji maszyn przy których zatrudniano 113 pracowników, przeprowadzenie analizy ryzyka zawodowego w 11 zakładach i określenie środków profilaktycznych dla 517 pracowników. Z przeprowadzonych kontroli wynika, że pracodawcy nie prowadzą intensywnych działań w zakresie zmniejszenia narażenia pracowników na hałas. Działania sprowadzają się głównie do wymiany maszyn bardziej ze względów technologicznych niż ochrony pracowników przed hałasem, pomiarów hałasu (nie zawsze w terminie) oraz wyposażania pracowników w indywidualne ochrony słuchu. Ponadto zauważono, że trudności finansowe pracodawców ograniczają możliwości inwestycyjne pracodawców. Stąd też należy większą uwagę poświęcać oddziaływaniu inspektorów na pracodawców i pracowników w zakresie wykorzystania istniejących możliwości technicznych, organizacyjnych i proceduralnych. Wyniki kontroli wskazują kierunki poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników narażonych na hałas: - propagowanie dobrych praktyk w zakresie oceny ryzyka zawodowego i określania środków profilaktycznych z zachowaniem odpowiedniej kolejności działań wynikających z zasad ograniczania ryzyka od unikania procesów lub metod pracy powodujących narażenie na hałas, - stosowanie środków technicznych ograniczających hałas, stosowanie procedur ograniczających czas i poziom narażenia pracowników, - częstsze kontrole w zakładach, w których występują znaczne przekroczenia NDN hałasu, w celu propagowania dobrych praktyk i działań zmierzających do wzrostu kultury bezpieczeństwa wśród pracodawców i pracowników. Doświadczenia wskazują, że lepsze efekty osiągane są, gdy podczas kontroli inspektor pracy nie tylko ogranicza się do działań nadzorczych, ale również prowadzi działania prewencyjno- informacyjne. Istotne jest podejmowanie u producentów maszyn działań zmierzających do ograniczenia emisji hałasu w produkowanych maszynach, wydawania instrukcji zawierających informacje o poziomie hałasu na biegu jałowym ( np. w ramach kontroli spełniania wymagań zasadniczych maszyn do obróbki drewna). 84

89 Pożądane jest podjęcie współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Medycyny Pracy, Państwowym Inspektorem Sanitarnym w celu wymiany doświadczeń związanych z prowadzonymi działaniami dotyczącymi ograniczenia narażenia na hałas, propagowanie zasad ochrony przed szkodliwym działaniem hałasu w ramach prowadzonych programów prewencyjno-informacyjnych ( np. Kultura bezpieczeństwa ) wśród młodych ludzi ( uczniowie, studenci). 9. Wymagania zasadnicze i minimalne dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy podczas użytkowania maszyn podczas pracy W ramach tematu dokonano oceny: spełnianie wymagań zasadniczych i minimalnych maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych, spełnianie wymagań zasadniczych odzieży ochronnej, spełnianie wymagań zasadniczych wyrobów pirotechnicznych klasy T1 i P1, a także podejmowano działania w zakresie nadzoru rynku na wniosek organów celnych oraz związane z informacjami na temat wady wyrobu. A. Wymagania zasadnicze i minimalne dla maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych Spełnianie wymagań minimalnych Kontrole przeprowadzono w 31 podmiotach, w których eksploatowano łącznie 214 maszyn podlegających ocenie. Najczęściej stwierdzane uchybienia przedstawia tabela: Liczba maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych poddanych ocenie 214 Lp. Badane zagadnienie U maszyny do przetwórstwa tworzyw sztucznych 1 Ocena minimalnych wymagań maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych zbadanych przez pracodawcę 2 Ocena minimalnych wymagań maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych zbadanych przez inspektora pracy 3 Wyposażenie maszyny w łatwo rozpoznawalne urządzenia służące do odłączania od źródeł energii 4 Osłony i inne urządzenia ochronne (dobór, konstrukcja, usytuowanie). 5 Elementy sterownicze (widoczność, identyfikowalność, oznakowanie, usytuowanie). 6 Wadliwości elementów sterowniczych i wyposażenia w urządzenia ostrzegawcze. Liczba zbadanych Brak Niewypełnianie w całości wymaganego obowiązku w odniesieniu do badanych przypadków Stwierdzono Uchybienia l. maszyn ( %) U 214 > (74-34,6%) U 117 > 2 37 (39-33,3%) U 117 > 4 10 (14-12%) U 117 > 6 10 (16-13,7%) U 117 > 2 22 (24-20,5%) U (30-26,1%) Na uwagę zasługuje wysoki odsetek stanowiący 34,6% urządzeń, które nie zostały poddane ocenie użytkownika lub posiadały istotne uchybienia w tym najwięcej dotyczyło wadliwości elementów sterowniczych i wyposażenia w urządzenia ostrzegawcze. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązywały pracodawców do dostosowania eksploatowanych maszyn do minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w terminie do 31 grudnia 2005 roku. 85

90 Spełnianie wymagań zasadniczych dla maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych W toku kontroli dokonano oceny maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych pod kątem spełnienia zasadniczych wymagań, w tym zapewnienia wymaganego układu sterującego pracą maszyny oraz wyposażenia w wymagane osłony części ruchomych lub stref niebezpiecznych. Oceniono także dokumentację techniczną, w tym instrukcje wydane przez producenta dla użytkownika. Sprawdzano poprawność oznakowania maszyny nazwą producenta i znakiem CE, poprawność sporządzenia przez producenta deklaracji zgodności oraz oznakowanie maszyny i układu sterującego znakami informacyjnymi i ostrzegawczymi dla operatora. Kontrolowane zakłady wg zatrudnienia 1-9 prac prac prac. pow.250 prac. Wyniki kontroli Skontrolowane wyroby ogółem w tym: Wyszczególnienie Liczba 35 - spełniające zasadnicze lub inne wymagania 27 - niespełniające zasadniczych lub innych wymagań 8 Wyroby, wobec których działania zakończono na etapie kontroli w wyniku pozytywnych dobrowolnych działań naprawczych Wyroby, których dokumentacje inspektorzy pracy przekazali w celu wszczęcia postępowania innemu OIP 7 1 Zasadniczych wymagań nie spełniało 6 maszyn wyprodukowanych przez producentów polskich oraz 2 maszyny wyprodukowane przez producentów z Tajwanu i z Chin. Z ustaleń inspektorów pracy wynikało, że 7 maszyn nie oznakowano znakiem CE, dla 4 maszyn nie wydano deklaracji zgodności, a dla 4 maszyn wydano deklaracje zgodności z błędami merytorycznymi. Najczęściej nieprawidłowości to: brak oznakowania CE (7) niezgodność z zasadniczymi wymaganiami (17), brak lub niewłaściwa deklaracja zgodności (8) Ustalenia nie wymagały skierowania wniosków o przeprowadzenia badań maszyn przez upoważnione laboratoria lub jednostki notyfikowane. Nie wymagały również kierowania wniosków o wszczęcia postępowania przez organy prokuratury lub kierowanie wniosków o ukaranie przez sądy. 86

91 Zastosowane środki prawne doprowadziły do wyeliminowania nieprawidłowości i uchybień w zakresie zasadniczych wymagań w ramach dobrowolnych. Przyczyny nieprawidłowości w znacznej większości wynikają z braku znajomości przepisów określających wymagania zasadnicze, przyczyn ekonomicznych i wyboru najtańszego produktu, a także powtarzalny od lat problem braku doradztwa ze strony służb bhp. Często służba bhp nie jest angażowana przez pracodawców do udziału w ocenie spełniania wymagań zasadniczych dla nowo zakupionych maszyn. B. Wymagania zasadnicze dla odzieży ochronnej Kontrolami objęto 33 pracodawców prowadzących działalność produkcyjną i usługową w rolnictwie, budownictwie, przetwórstwie przemysłowym, motoryzacji, gospodarce wodnej i unieszkodliwianiem odpadów. Łącznie skontrolowano odzież ochronną kategorii I, II i III, w tym 24 rodzaje odzieży ochronnej wyprodukowanej w Polsce, 6 rodzajów odzieży ochronnej wyprodukowanej w innych krajach UE (Niemcy, Czechy, Anglia, Wielka Brytania) i 3 rodzaje odzieży ochronnej wyprodukowanej w krajach trzecich (Chiny). W dwóch przypadkach stwierdzono niezgodność z wymaganiami zasadniczymi w związku z brakiem deklaracji zgodności. Postępowanie w stosunku do producentów zakończono decyzją o umorzeniu wydaną przez Okręgowego Inspektora Pracy, w związku z pozytywnymi dobrowolnymi działaniami naprawczymi podmiotu. C. Wymagania zasadnicze dla wyrobów pirotechnicznych klasy T1 i P1 Zasadniczym celem kontroli było dokonanie oceny przestrzegania przepisów określonych w rozdziale 5a ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego. Kontrolą objęto spełnienie wymagań zasadniczych dla wyrobu pirotechnicznego klasy T1- Flash Art. Pyrocon Błysk sceniczny iskrzący duży BAM-PT Wyrób został wyprodukowany w Niemczech, a zakład zakupił go od polskiego dystrybutora mającego siedzibę we Wrocławiu. Wyrób nie był oznakowany znakiem CE. Znak ten nie został również umieszczony na opakowaniu. Opisy na opakowaniu były w języku niemieckim. W związku z zaistniałymi nieprawidłowościami zostało skierowane pismo do Okręgowego Inspektoratu Pracy we Wrocławiu celem wyjaśnienia sprawy w siedzibie dystrybutora. W wyniku przeprowadzonych kontroli przez oba okręgi dystrybutor dostarczył użytkownikowi wyrobów wymagane etykiety i instrukcje w języku polskim. Nabywane w późniejszym okresie wyroby były pakowane i oznakowane zgodnie z wymaganiami. D. Kontrole na wniosek organów celnych i zgłoszenia wad wyrobów Na wniosek Urzędów Celnych przeprowadzono 8 kontroli u 4 pracodawców, w toku których dokonano oceny 15 wyrobów. Inspektorzy pracy wydali 2 negatywne opinie o spełnieniu zasadniczych wymagań dla 2 maszyn. Jednym z przykładów jest ocena kombajnu do zbioru kukurydzy wyprodukowanego w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej w r. 87

92 Kombajn do zbioru kukurydzy NEW IDEA 800C POWER UNIT (podwozie) Kabina operatora kombajnu NEW IDEA czterorzędowe urządzenia do cięcia kukurydzy (heder) typu BYRON 1430C Tabliczka znamionowa umieszczona na podwoziu kombajnu Oględziny przedmiotowej maszyny pod względem spełniania przez nią wymagań zasadniczych wykazały: brak oznakowania maszyny znakiem CE oznakowania takiego nie posiadał żaden podzespół maszyny, informacje i ostrzeżenia na podzespołach maszyny wyrażone były w języku angielskim, instrukcja obsługi maszyny dla użytkownika była w języku angielskim, brak oceny ryzyka zawodowego, brak deklaracji zgodności WE. W związku z powyższym inspektor pracy wydał negatywną opinię o przedmiotowej maszynie i przekazał ją Urzędowi Celnemu w Toruniu Oddział celny we Włocławku. Na wniosek importera Urząd Celny ponownie wystąpił do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy Oddział we Włocławku o wydanie opinii w sprawie spełniania przez kombajn wymagań dotyczących bezpieczeństwa, a kontrola sprawdzająca przeprowadzona u importera wykazała, że dostosował on we własnym zakresie przedmiotową maszynę do wymagań zasadniczych. Na tej podstawie inspektor pracy wydał tym razem opinię pozytywną. W 2012r. przeprowadzono 29 kontroli u 19 pracodawców, w toku których oceniono 24 wyroby, w związku z otrzymanym powiadomieniem o niespełnieniu przez wyrób zasadniczych 88

93 wymagań (powiadomienia otrzymane z innych okręgowych inspektoratów pracy oraz powiadomienia z własnego okręgu). Uwzględniając wyniki przeprowadzonych kontroli Okręgowy Inspektor Pracy postanowił wyznaczyć 20 producentom lub importerom termin na usunięcie niezgodności z zasadniczymi wymaganiami. Dwa postępowania w ramach nadzoru rynku zakończono na podstawie kontroli inspektora pracy i podjętych niezwłocznych, dobrowolnych działań przez producentów lub importera dla likwidacji stwierdzonych nieprawidłowości. Kontrole sprawdzające wykazały, że producenci i importerzy usunęli niezgodności wyrobów z zasadniczymi wymaganiami, co stanowiło podstawę do wydania 14 decyzji Okręgowego Inspektora Pracy o umorzeniu prowadzonego postępowania. Spośród prowadzonych w 2012 r., 22 postępowań w ramach nadzoru rynku, 14 zostało zakończonych do r. a 8 postępowań będzie kontynuowanych w 2013 r. 10. Kontrole zakładów, w których z przyczyn wynikających z cech miejsca pracy, urządzeń lub używanych substancji i mieszanin może wystąpić atmosfera wybuchowa. Kontrole przeprowadzono w 9 zakładach kontrolowanych w 2011 r., w których stwierdzono naruszenie przepisów bhp dot. możliwości wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej oraz 23 zakładach nie objętych realizacją tego zadania we wcześniejszym okresie. Przeprowadzono 3 kontrole w zakładach, w których występuje duże ryzyko zaistnienia poważnej awarii przemysłowej, zatrudniających łącznie pracowników, w tym kobiet. Zakłady te zatrudniały także 130 osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych. Kontrolami objęto 121 miejsc, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej, w których wykonywało pracę 357 pracowników i 2 osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. A. Podmioty kontrolowane w 2011r. Przeprowadzono 9 kontroli w tym 1 zakład, w których występuje duże ryzyko zaistnienia poważnej awarii przemysłowej. Kontrole prowadzono w zakładach różnych branż, w których eksploatowano malarnie i lakiernie oraz stanowiska malowania natryskowego przy użyciu farb rozpuszczalnikowych i proszkowych, zakładach produkujących wyroby z tworzyw sztucznych, głównie na bazie żywic poliestrowych, innych zakładach produkcyjnych i usługowych (w zakładzie przemysłu kosmetycznego, produkującym materace i w rozlewni gazu płynnego propan-butan do butli stalowych). We wszystkich zakładach dokonano ponownych ocen ryzyka wystąpienia w 44 miejscach pracy atmosfery wybuchowej. Badając poprawność sporządzania dokumentów zabezpieczenia przed wybuchem w zakładach, które w 2011r. nie sporządziły tego rodzaju dokumentów lub sporządziły je w sposób wadliwy - stwierdzono, że w 6 zakładach sporządzono dokumenty spełniające wymagania. W 3 zakładach, sporządzone dokumenty miały wady dotyczące braku uwzględnienia wymogu dot. określenia, dla wszystkich osób wykonujących pracę na rzecz różnych pracodawców w tym samym miejscu pracy: środków ochronnych, zasad koordynacji stosowania tych środków przez pracodawcę. W 2 z tych zakładów w dokumentach zabezpieczenia przed wybuchem nie wskazano terminów dokonywania przeglądu stosowanych środków ochronnych. Ustalenia kontrolne wykazały, że zasadnicze nieprawidłowości zostały wyeliminowane. Wśród nieprawidłowości związanych z eksploatacją maszyn, urządzeń i instalacji produkcyjnych występowały nieliczne uchybienia wynikające z niewłaściwej interpretacji obowiązujących wymagań prawnych, poza stwierdzonymi w 2 zakładach nieprawidłowościami dotyczącymi szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa pracy. W wyniku kontroli sprawdzających inspektorzy pracy wydali 16 decyzji nakazowych, 3 wystąpienia zawierające 7 wniosków. W żadnym przypadku wobec pracodawcy nie wszczęto postępowania mandatowego i nie zastosowano środka wychowawczego. 89

94 Na podstawie informacji nadesłanych przez kontrolowanych pracodawców ustalono, że do końca 2012r. wyeliminowano nieprawidłowości dotyczące braku: stosowania przez pracodawcę wymienionych w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem technicznych i organizacyjnych środków ochronnych oraz dokonywania przeglądów stosowanych technicznych środków ochronnych, nadzoru w miejscach pracy, gdzie atmosfera wybuchowa może wystąpić w ilościach zagrażających zdrowiu i bezpieczeństwu osób pracujących, podziału przestrzeni zagrożonych wybuchem na strefy zagrożenia wybuchem, zgodności doboru kategorii urządzeń i systemów ochronnych do właściwej strefy zagrożenia wybuchem, wydawania pisemnych instrukcji wykonywania prac w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, wydawanie zezwoleń na wykonywanie pracy w odniesieniu do wykonywania czynności niebezpiecznych, wyposażenia osób pracujących w miejscach pracy, w których może wystąpić atmosfera wybuchowa w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu w odpowiednie środki ochrony indywidualnej, w tym odzież ochronną antyelektrostatyczną oraz stosowania tych środków przez pracowników, Powyższe ustalenia potwierdziły skuteczność kontroli przeprowadzonych w 2011r., które doprowadziły do przestrzegania wymagań prawnych. B. Realizacja zadania w podmiotach wcześniej nie kontrolowanych Kontrole przeprowadzono w 23 zakładach, w tym w 2 zakładach, w których występuje duże ryzyko zaistnienia poważnej awarii przemysłowej. Przeprowadzone kontrole nie obejmowały zakładów zwiększonego ryzyka zaistnienia poważnej awarii przemysłowej. Kontrole przeprowadzono w 6 zakładach różnych branż, w których eksploatowano malarnie i lakiernie oraz stanowiska malowania natryskowego przy wykorzystaniu farb rozpuszczalnikowych i proszkowych, 5 zakładach magazynujących i przeładowujących gazy zdolne do tworzenia z powietrzem mieszanin wybuchowych (propan-butan, propan, gazy techniczne), 3 oczyszczalniach ścieków (wytwarzanie biogazu i przepompownie ścieków), 2 zakładach produkujących, stosujących i magazynujących substancje tworzące z powietrzem mieszaniny wybuchowe (tlenek węgla, fosgen, rozpuszczalniki, rozcieńczalniki), 2 zakładach przemysłu spożywczego (produkcja mąki i cukru), 2 zakładach produkujących wyroby z tworzyw sztucznych, głównie na bazie żywic poliestrowych, innych zakładach produkcyjnych i usługowych, w tym w zakładzie: produkcji polioli poliestrowych oraz systemów i klejów poliuretanowych, produkcji specjalistycznych wyrobów malarskich do przeciwkorozyjnego i ogniochronnego zabezpieczania powierzchni stalowych, ocynkowanych, aluminiowych i produkcji maszyn gastronomicznych (zagrożenie wybuchem pyłu aluminiowego w polerni). Ustalenia kontrolne wykazały, że w 8 z 23 zakładów pracodawcy nie zapewnili dokonania ocen ryzyka wystąpienia w miejscach pracy atmosfery wybuchowej, a w kolejnych 6 sporządzone oceny nie spełniały obowiązujących wymagań. Uchybienia te dotyczyły w szczególności: braku uwzględnienia wszystkich miejsc pracy, w których może występować atmosfera wybuchowa, czasu występowania atmosfery wybuchowej, prawdopodobieństwa wystąpienia oraz uaktywnienia się źródeł zapłonu oraz rozmiarów przewidywanych skutków wybuchu. Brak dokonania ww. ocen ryzyka lub ich wadliwe wykonanie dotyczyło łącznie 24 spośród 60 miejsc, w których może występować atmosfera wybuchowa, w których praca wykonywana była przez 173 pracujących. Wśród zakładów, w których oceny ryzyka wystąpienia w miejscach pracy atmosfery wybuchowej sporządzono z uchybieniami były zakłady różnych branż o niskim zatrudnieniu w miejscach zagrożenia wybuchem. Badając realizację obowiązku sporządzania dokumentów zabezpieczenia przed wybuchem stwierdzono, że w 6 zakładach (26%) pracodawcy nie zapewnili wywiązania się z tego obowiązku, a w 9 90

95 zakładach w sporządzonych dokumentach stwierdzono występowanie istotnych braków uwzględnienia informacji, jakie winny być zamieszczane w tych dokumentach. Najczęściej występująca nieprawidłowością był brak uwzględniania w sporządzonych dokumentach wymaganych oświadczeń pracodawców potwierdzających spełnienie obowiązujących wymagań w kontrolowanym zakresie (w 14 zakładach) oraz brak określenia w dokumentach dla wszystkich osób wykonujących pracę na rzecz różnych pracodawców w tym samym miejscu pracy technicznych i organizacyjnych środków ochronnych, zasad koordynacji stosowania tych środków przez pracodawcę odpowiedzialnego za miejsce pracy i wskazania celu koordynacji oraz metod i procedur jej wprowadzania (w 13 zakładach). Trzecim często występującym uchybieniem był brak uwzględnienia w dokumentach zabezpieczenia przed wybuchem terminów dokonywania przeglądu stosowanych środków ochronnych lub zamieszczanie zapisów nie odpowiadających obowiązującym wymogom (w 13 zakładach). Wśród nieprawidłowości związanych z eksploatacją maszyn, urządzeń i instalacji produkcyjnych dominowały uchybienia dot.: braku lub nieprawidłowego oznaczania znakiem ostrzegawczym EX miejsc wstępu do przestrzeni, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu (w 11 zakładach) oraz braku wyposażenia osób pracujących w miejscach pracy, w których może wystąpić atmosfera wybuchowa w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu w odpowiednie środki ochrony indywidualnej, w tym odzież i obuwie antyelektrostatyczne (uchybienie to dot. 36% kontrolowanych i wystąpiło w 8 zakładach, głównie w malarniach i w zakładach produkcji tworzyw sztucznych). W co czwartym zakładzie stwierdzono brak lub wadliwe stosowanie środków ochronnych wymienionych w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem lub określonych w dokumentacjach techniczno-ruchowych eksploatowanych urządzeń technicznych, a w co piątym zakładzie uchybienia dotyczyły braku corocznego szkolenia okresowego z zakresu bhp pracowników wykonujących czynności obsługowe w strefach zagrożenia wybuchem. W kontrolowanych zakładach nie stwierdzono wypadków przy pracy związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej. W wyniku kontroli wydano 131 decyzji, w tym 104 w formie pisemnej- 6 decyzji opatrzono rygorem natychmiastowej wykonalności (art. 108 Kpa). Ponadto skierowano 9 wystąpień zawierających 16 wniosków. Trzech pracodawców ukarano mandatami karnymi w łącznej wysokości złotych. W jednym przypadku zastosowano środek wychowawczy w formie ostrzeżenia. Na podstawie informacji nadesłanych przez kontrolowanych pracodawców ustalono, że wg stanu na koniec 2012r. pracodawcy zapewnili wykonanie 70% wydanych decyzji nakazowych i 75% wniosków zawartych w wystąpieniach pokontrolnych. Podczas kontroli podejmowano działania prewencyjne oraz przekazywano pracodawcom i pracownikom nadzoru, materiały pomocnicze pn. Jak opracować dokument zabezpieczenia przed wybuchem w miejscu pracy oraz wytyczne techniczne pn. Metody oceny zagrożenia i ryzyka wybuchu oraz środki zabezpieczeń przeciwwybuchowych Kontrole przeprowadzone w 2012r. podobnie jak w 2011r. ujawniły bardzo zróżnicowany stan przestrzegania przez pracodawców przepisów dotyczących bezpieczeństwa pracy w miejscach, w których może występować atmosfera wybuchowa. Stwierdzono wysoki odsetek (30%) zakładów, w których pracodawcy nie zapewnili sporządzenia ocen ryzyka wystąpienia w miejscach pracy atmosfery wybuchowej, a także zakładów (26%), w których sporządzone oceny nie spełniały wymagań określonych w obowiązującej normie prawnej. Największe nieprawidłowości w tym zakresie miały miejsce głównie w małych zakładach stosujących procesy malowania przy wykorzystaniu farb rozpuszczalnikowych i proszkowych oraz w zakładach produkcji tworzyw sztucznych. Zdaniem pracodawców przyczyny nieprawidłowości były związane z brakiem wiedzy, która nie pozwalała na skuteczne działania ograniczające zagrożenia pożarem i wybuchem. Brak takiej wiedzy, w ocenie inspektorów pracy, jest wynikiem niedoceniania wagi problemu przez pracodawców oraz 91

96 nieuzasadnione założenie, że osoby pełniące obowiązki służby bhp i ppoż. znają obowiązujące wymogi i zapewnią ich pełną realizację. Źródłem wymienionych nieprawidłowości jest także niska efektywność szkoleń z zakresu bhp dla pracodawców i osób kierujących pracownikami. Wysoki był także odsetek (34%) zakładów pracy, w których pracodawcy nie zapewnili pracownikom wykonujących czynności obsługowe w miejscach pracy, w których może wystąpić atmosfera wybuchowa odpowiedniego ubioru (odzieży i obuwia) o właściwościach antyelektrostatycznych. Przyczyną tego stanu rzeczy była chęć zmniejszenia kosztów zakupu tych środków (zwłaszcza w małych zakładach). W mniejszym stopniu występowały uchybienia dot. tolerowania niestosowania tych środków (zwłaszcza ubrań o właściwościach antyelektrostatycznych) w okresie letnim. Dla uzyskania niezbędnej poprawy w zakresie przestrzegania przepisów bhp dot. wykonywania pracy w przestrzeniach, w których może występować atmosfera wybuchowa, niezbędne jest kontynuowanie podobnych działań kontrolnych w kolejnych latach, zainicjowanie działań legislacyjnych zmierzających do sprecyzowania szeregu wymagań określonych w obowiązującym przepisie prawnym dot. tej problematyki, propagowanie publikacji nt. poprawnego sporządzania ocen ryzyka wybuchu i dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem, zapewnienie wyższej efektywności szkoleń dla pracodawców i osób kierujących pracownikami w tej dziedzinie 11. Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych Na terenie działania okręgu jest 118 zakładów posiadających status zakładów pracy chronionej oraz 6 zakładów aktywności zawodowej. W roku ubiegłym, aż 57 zakładów pracy chronionej utraciło status lub z niego zrezygnowało. Z informacji uzyskanych z Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy wynika, że w większości przyczyną rezygnacji ze statusu był brak możliwości spełniania wymagań określonych w art. 28 ust. 1 ustawy z dnia r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, tj. dotyczących wskaźników zatrudnienia. W wyniku kontroli Okręgowy Inspektor Pracy skierował do wojewody jedno pismo w sprawie uchylenia decyzji dotyczącej zakładu pracy chronionej z powodu niespełniania warunków o których mowa w art. 28 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy oraz jedno pismo informujące wojewodę o innych nieprawidłowościach (ustalono, że pracodawca prowadził działalność gospodarczą w miejscu, które nie zostało ujęte w decyzji o statusie zakładu pracy chronionej). W ramach realizacji przeprowadzono 230 kontroli, u 206 przedsiębiorców. Kontrolami objęto zakłady posiadające status zakładu pracy chronionej i ubiegające się o nadanie statusu, zakłady aktywności zawodowej, zakłady przystosowujące stanowiska pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz zatrudniające osoby niepełnosprawne na wolnym rynku pracy. Najwięcej kontroli przeprowadzono w zakładach zatrudniających od 10 do 49 pracowników, jednak spośród wszystkich zakładów objętych kontrolą najwięcej uchybień stwierdzono w zakładach, zatrudniających od 50 do 249 pracowników, w tym w szczególności w zakładach pracy chronionej, które podlegały kompleksowej ocenie. Najmniej uchybień stwierdzono w zakładach aktywności zawodowej oraz w zakładach zatrudniających pracowników niepełnosprawnych na wolnym rynku pracy, w tym w szczególności kontrolowanych wcześniej na podstawie art. 26 ust. 6 i art. 26e ust. 5 (dot. przystosowania stanowisk) ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Wyniki kontroli tych ostatnich, to głównie efekt uzyskany po kontrolach przeprowadzonych w zakładach w latach poprzednich. Kompleksowa ocena stanu przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy wykazała, że najniższy poziom dostosowania do wymogów przepisów prawa dotyczył zagadnień: 92

97 szkolenia w dziedzinie bhp ( najwięcej dot. braku szkoleń okresowych ponad 60%), oceny ryzyka zawodowego ( głównie nie poinformowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą), zabezpieczenia przed czynnikami szkodliwymi, niebezpiecznymi i uciążliwymi ( nie dostarczenie pracownikom odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej), instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy (brak instrukcji dotyczących stanowisk i procesów pracy), stanu maszyn i urządzeń technicznych (brak urządzeń ochronnych przy maszynach, głównie osłon elementów ruchomych), udzielenia pisemnej informacji o niektórych warunkach zatrudnienia (brak informacji lub nieprawidłowa informacja). Najwyższy poziom dostosowania do wymogów przepisów prawa dotyczył zagadnień: wynagrodzeń i innych świadczeń (nie stwierdzono przypadku obniżenia wysokości wynagrodzenia w związku ze stosowaniem norm czasu pracy określonych w art. 15 ustawy, ani nieprawidłowości przy naliczaniu wysokości wynagrodzenia za czas zwolnień, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy), wyposażenia stanowisk pracy niepełnosprawnych z uwzględnieniem ich potrzeb biorąc pod uwagę specyfikę techniczną i technologiczną wykonywanej pracy ( skontrolowano we wszystkich podtematach łącznie 336 stanowisk, które wymagały przystosowania), transportu (głównie przestrzegania norm ręcznego przemieszczania ciężarów), maszyn i urządzeń technicznych w zakresie dostosowania oprzyrządowania maszyn do potrzeb osób niepełnosprawnych (kontrolą objęto łącznie 197 maszyn, które oceniono pod względem dostosowania), Z ustaleń inspektorów pracy wynika, że podstawowymi przyczynami stwierdzonych nieprawidłowości są: niedostateczna znajomość przepisów prawa, w tym bhp przez pracodawców i osoby średniego nadzoru, brak właściwego nadzoru nad przestrzeganiem przepisów bhp, bagatelizowanie przez kierownictwo zakładu oraz samych pracowników zagrożeń dla zdrowia i życia, związanych głównie z eksploatacją maszyn i urządzeń oraz niewiedza o sposobach ograniczania ryzyka zawodowego. Ponadto pracodawcy jako przyczyny naruszeń prawa podali pogarszającą się sytuację finansową spowodowaną trwającym kryzysem ekonomicznym, a także błędną interpretację przez służby kadrowe niektórych przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych, głównie w zakresie czasu pracy i urlopów wypoczynkowych. Okręgowy Inspektor Pracy w Bydgoszczy jako członek Kapituły Regionalnej Konkursu dla Pracodawców Wrażliwych Społecznie LODOŁAMACZE 2012 wziął udział w posiedzeniu, podczas którego zaproponował do nagrody jeden z zakładów, który posiada status zakładu pracy chronionej. W wyniku kontroli przeprowadzonej w zakładzie przystosowującym stanowisko pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej, w trakcie której inspektor pracy stwierdził, że urządzenia będące przedmiotem refundacji nie są oznakowane znakiem CE, wystosowano pismo do powiatowego urzędu pracy wnosząc o informowanie pracodawców ubiegających się o dofinansowanie, o wymogu wyposażania stanowisk pracy w sprzęt spełniający zasadnicze wymagania. W ramach działań prewencyjnych pracownicy okręgu udzielali również wielu porad (ustnych, pisemnych, telefonicznych, emaliowych) dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych. Do działań prewencyjnych zaliczyć można również udzielanie porad prawnych i technicznych w trakcie kontroli. W 2012r. inspektorzy pracy udzielili 409 porad prawnych i 617 porad dotyczących technicznego bezpieczeństwa pracy. 93

98 Działania inspektorów pracy przyczyniły się do osiągnięcia szczególnych efektów wynikających z realizacji decyzji i wniosków. W wyniku kontroli wydane zostały 464 decyzje, w tym wstrzymujące prace oraz eksploatację maszyn 14 decyzji, a także skierowano do pracodawców 142 wnioski i 71 poleceń. W porównaniu do roku 2011 wydano na jedną kontrolę o 20% mniej decyzji i 60% mniej wniosków. Powyższy stan pozwala uznać, że poprawił się stan przestrzegania przepisów prawa pracy w zakładach zatrudniających pracowników niepełnosprawnych. Realizacja decyzji i wniosków inspektorów pracy przyniosła znaczące efekty. Dotyczą one między innymi poprawy stanu technicznego obiektów i pomieszczeń pracy, likwidacji barier architektonicznych, wyposażenia i zapewnienia odpowiedniej wymiany powietrza w pomieszczeniach pracy i higieniczno sanitarnych. Wzrósł poziom bezpieczeństwa pracy przy użytkowanych maszynach i urządzeniach w związku z wyposażeniem maszyn w urządzenia ochronne, zapewnieniem skutecznej ochrony przed skutkami dotyku bezpośredniego, wyposażeniem pracownikom w odzież i obuwie robocze. Wyniki kontroli przeprowadzonych w roku 2012 wskazują na potrzebę kontynuowania kontroli w zakładach zatrudniających pracowników niepełnosprawnych. Ponadto celowym jest przeprowadzenie kontroli w zakładach, które utraciły status zakładu pracy chronionej. Większość zakładów, w celu zachowania zakładowego funduszu rehabilitacji i wydatkowania niewykorzystanych środków tego funduszu oraz zwolnienia z obowiązku wpłaty do PFRON, zobowiązała się zatrudniać co najmniej 15 osób w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz osiągnięcia wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych co najmniej 25%. Kontrole miałyby na celu sprawdzenie, czy pracodawcy nadal przestrzegają przepisy dot. zatrudniania osób niepełnosprawnych, zwłaszcza, że nie będą już objęci kontrolami okresowymi co 3 lata. 12. LEGALNOŚĆ ZATRUDNIENIA A. Legalność zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich W Okręgowym Inspektoracie Pracy w Bydgoszczy w 2012r. przeprowadzono 1858 kontroli w 1737 podmiotach. W 2012r. skoncentrowano się na kontrolach w branżach szczególnie narażonych na wystąpienie niepożądanych zjawisk w zakresie zatrudniania pracowników. Kontrole legalności zatrudnienia w wybranych branżach budownictwo usługi transportowe gastronomia i usługi hotelowe rolnictwo handel w galeriach handlowych firmy ochroniarskie przeprowadzki Liczba kontroli Najistotniejsze nieprawidłowości stwierdzone podczas kontroli legalności zatrudnienia % podmiotów, w których stwierdzono nieprawidłowości nieterminowe zgłaszanie pracowników do ubezpieczenia społecznego nieopłacanie składek na fundusz pracy 16% 17% brak potwierdzenia na piśmie umowy o pracę niezgodność rodzaju i treści umowy z faktycznie wykonywaną pracą 6% 6% 94