Uwagi zespołu realizującego

Transkrypt

1 Uwagi zespołu realizującego projekt KIK/25 pt. Ochrona różnorodności gatunkowej cennych przyrodniczo siedlisk na użytkach rolnych na obszarach Natura 2000 w woj. lubelskim do projektu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Autorzy uwag: Kamila Brzezińska (ITP Falenty), Hubert Piórkowski (ITP Falenty), Paulina Dzierża (ITP Falenty), Jarosław Krogulec (OTOP), Bernadetta Wołczuk (OTOP), Jarosław Stalenga (IUNG-PIB), Beata Feledyn-Szewczyk (IUNG-PIB), Marzena Stańska (UPH Siedlce), Izabela Hajdamowicz (UPH Siedlce) Uwagi do pkt Poddziałanie: Płatności w ramach zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych 1. Zlikwidować degresywność Zaproponowany limit powierzchniowy i restrykcyjna degresywność w programie rolnośrodowiskowo-klimatycznym (Prsk) stanowią bardzo wysokie zagrożenie dla realizacji celu 4A Odtwarzanie ochrona i wzbogacanie różnorodności biologicznej, w tym na obszarach Natura 2000 i obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami, oraz rolnictwa o wysokiej wartości przyrodniczej, a także stanu europejskich krajobrazów. Degresywność nie ma żadnego uzasadnienia związanego z ochroną siedlisk i gatunków, a generowane przez nią oszczędności będą niewspółmierne w porównaniu ze stratami przyrodniczymi. Degresywność spowoduje utrudnienia i ekonomiczną nieopłacalność użytkowania na największych obszarowo obiektach z cennymi siedliskami przyrodniczymi oraz w głównych ostojach rzadkich ptaków łąkowych w Polsce, m.in. w dolinach rzecznych, na obszarach górskich, Parkach Narodowych i dużych powierzchniowo ostojach Natura Działania rolne mają tym większy efekt na siedliska cenne przyrodniczo im większy i bardziej zwarty jest obszar działań. Należy się spodziewać rezygnacji dużych i średnich gospodarstw z działań rolnośrodowiskowych i ukierunkowania ich produkcji na rynkowo opłacalną gospodarkę intensywną. Trzeba podkreślić, że w większości przypadków zamiana ekstensywnie użytkowanego, cennego przyrodniczo TUZ na grunt orny lub na intensywnie użytkowaną łąkę lub pastwisko wiąże się z bezpowrotną stratą jego wysokiej wartości przyrodniczej. W pozostałych przypadkach zabiegi restytucyjne, mające na celu przywrócenie cennych siedlisk przyrodniczych są niezwykle kosztowne. Ponadto wprowadzenie tak drastycznej degresywności prawdopodobnie skutecznie zrazi większość rolników do inwestowania w działalność rolnośrodowiskową, jako niepewną i niestabilną. W wielu przypadkach znaczący spadek opłacalności produkcji na trwałych użytkach zielonych może spowodować całkowite zaprzestanie użytkowania, co będzie prowadzić do degradacji wielu cennych siedlisk. Należy się również spodziewać pojawienia się sytuacji sztucznego dzielenia gospodarstw w celu uzyskania pełnej płatności. Założenie, iż poprzez wprowadzenie zaostrzonej degresywności uda się zwiększyć dostępność i jednocześnie zoptymalizować rozkład przestrzenny pakietów przyrodniczych nie jest zasadne. Głównym czynnikiem decydującym o większym udziale pakietów przyrodniczych w danym regionie, oprócz oczywistych obiektywnych uwarunkowań przyrodniczych (obecność cennych przyrodniczo siedlisk) jest dobrze rozwinięta sieć współpracy rolnika z doradcą rolnośrodowiskowym, a także dostępność dyspozycyjnego i współpracującego z doradcą eksperta przyrodnika. W regionach gdzie, współpraca doradców z rolnikami jest

2 słabo rozwinięta, lub doradcy (z różnych powodów) nie przekazują rolnikom informacji o pakietach przyrodniczych, skala ich wdrażania jest niewielka. 2. Znacznie poszerzyć zakres pakietu 5 wdrażanego poza obszarami Natura 2000 Niezwykle istotne jest, aby pakiet 4 Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 miał swój dokładny odpowiednik poza obszarami Natura 2000, ponieważ w celu skutecznej realizacji priorytetu 4 konieczne jest kontynuowanie ochrony cennych siedlisk i gatunków ptaków zarówno na obszarach Natura 2000, jak i poza nimi. Należy podkreślić, iż ograniczenie ochrony siedlisk lęgowych ptaków tylko do Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 nie zapewni skutecznej ochrony populacji rzadkich gatunków ptaków w Polsce. Obszary te stanowią jedynie 17,82% powierzchni kraju, w tym znaczną część zajmują tereny leśne i przybrzeżne wody Bałtyku. Wykluczenie 82,12% terytorium kraju z realizacji wariantu ptasiego będzie miało negatywny wpływ na losy ptaków krajobrazu rolniczego. Aktualnie we wszystkich krajach członkowskich UE Komisja Europejska wymaga stosowania jako jednego ze wskaźników stanu środowiska wskaźnika liczebności pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego znanego jako Farmland Bird Index. W trakcie ostatnich pięciu lat notuje się silny spadek liczebności ptaków z tej grupy, który w 2013 roku osiągnął najniższy poziom w historii badań. Jego wartość wyniosła 0,82 czyli prawie 20% mniej niż w roku bazowym ( FBI jest traktowany jako wskaźnik stanu "zdrowia" ekosystemów użytkowanych rolniczo, stanowiących ok. 60% powierzchni naszego kraju. Stąd też wyłączenie ze wsparcia ponad 82% powierzchni Polski uniemożliwi zahamowanie tendencji spadkowej ptaków krajobrazu rolniczego. Konieczne jest zatem chronienie stanowisk siedlisk lęgowych ptaków również poza siecią Natura 2000, gdyż zmniejszenie liczebności lub zanik stanowisk poza obszarami Natura 2000 będzie bezpośrednio negatywnie wpływał na stan zachowania gatunku w obrębie OSO. 3. Wydzielić podwarianty w Pakiecie 4 Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 Projekt PROW nie zawiera opisu kluczowych zagadnień odnośnie planowanej ochrony siedlisk lęgowych ptaków, tj. listy gatunków ptaków których siedliska lęgowe będą wspierane w Prsk oraz proponowanych wymogów użytkowania. Uważamy, że zagadnienia te powinny obowiązkowo zostać poddane konsultacjom społecznym oraz konsultacjom z Komisją Europejską. Podkreślamy, że poszczególne gatunki ptaków łąkowych wymagają zróżnicowanych sposobów użytkowania ich terenów lęgowych, dostosowanych do biologii poszczególnych gatunków. W związku z powyższym proponujemy podzielenie pakietu 4 na pięć następujących podwariantów umożliwiających odpowiednią ochronę wybranych gatunków ptaków krajobrazu rolniczego: 1. Podwariant wodniczowy, 2. Podwariant dubeltowy, 3. Podwariant rycykowy, 4. Podwariant derkaczowy, 5. Podwariant - zachowanie krajobrazu rolniczego i związanych z nim siedlisk przyrodniczych terenów podgórskich i górskich. Zwracamy uwagę na konieczność utrzymania derkacza jako gatunku parasolowego dla ochrony rozległych obszarów łąkowych zarówno w dolinach rzecznych jak i w obszarach górskich. Celem podwariantu derkaczowego jest utrzymanie otwartego krajobrazu rolnego w miejscach, gdzie niska opłacalność gospodarowania prowadzi do porzucenia użytkowania (polany śródleśne, równiny nadmorskie, łąki pogórza). Ponadto dla zachowania krajobrazu rolniczego i związanych z nim siedlisk przyrodniczych terenów podgórskich i górskich konieczne jest wprowadzenie podwariantu 5. Celem jego wdrożenia jest zachowanie mozaikowości krajobrazu rolniczego i związanych z nim typowych siedlisk przyrodniczych (między innymi

3 górskich bogatych gatunkowo łąk świeżych i pastwisk) oraz zapewnienie bazy pokarmowej dla ptaków drapieżnych (głównie orlika krzykliwego i orła przedniego). 4. Przywrócić wariant szuwary wielkoturzycowe w pakietach 4 i 5 Szuwary wielkoturzycowe (regularnie użytkowane) są bardzo ważnym biotopem lęgowym zagrożonych gatunków ptaków (m.in. wodniczki). Wariant obejmuje należące do Magnocaricion siedliska priorytetowe określane według klasyfikacji Natura 2000 jako torfowiska nakredowe (7210) oraz szuwary wielkoturzycowe, które nie zostały przyjęte na listę siedlisk Natura Do tego wariantu należy dodać utrzymanie szuwaru kłociowego, który wymaga specjalnego użytkowania rolnego. 5. Rozszerzyć zakres wdrażania wariantu Ekstensywne użytkowanie W projekcie PROW wprowadzono wariant Ekstensywne użytkowanie z wymogami użytkowania podobnymi do pakietu 3 w PRS , niezrozumiałe jest jednak dlaczego ma on być dostępny tylko na obszarach OSO Natura Ekstensywne użytkowanie jest potrzebne w celu zachowania wysokiej wartości przyrodniczej TUZ zarówno na obszarach OSO, jak i SOO Natura 2000, a także poza obszarami Natura Szczególnie istotne jest umożliwienie wdrażania wariantu Ekstensywne użytkowanie na terenach naturalnie zalewanych i łąkach z okresowo wysokim poziomem wód gruntowych położonych poza obszarami Natura 2000, w celu promowania utrzymywania ekstensywnych TUZ na obszarach o dużym znaczeniu retencyjnym, co wychodzi naprzeciw celom stawianym przez Ramową Dyrektywę Wodną. Na obszarach tych w okresie zalewu lub wysokiego poziomu wód gruntowych rolnik powinien być zobowiązany do zachowania wysokiego stanu wód, przy jednoczesnym zwolnieniu z obowiązku użytkowania kośnego lub pastwiskowego w tym okresie. Aby uniknąć zbyt powszechnego wdrażania wariantu Ekstensywne użytkowanie kosztem pozostałych wariantów pakietu 4 i 5 lepiej dostosowanych do potrzeb ochrony poszczególnych cennych siedlisk i gatunków, płatność w wariancie Ekstensywnym powinna być znacząco niższa niż w pozostałych wariantach. 6. Uszczegółowić opisy i wymagania pakietów 4 i Uwzględnić w celach pakietów 4 i 5 ochronę rzadkich gatunków motyli łąkowych W projekcie PROW nie wskazano, że pakiety 4 i 5 powinny mieć na celu również ochronę rzadkich gatunków motyli łąkowych, które wymagają ochrony czynnej, a koszenie łąk jest najlepszą metodą ich ochrony, m.in. modraszka telejusa, modraszka nausitousa, modraszka alkona, przeplatki aurinii i czerwończyka fioletka. Wymienione gatunki motyli są objęte w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, a 4 z nich chronione są również w ramach Dyrektywy Siedliskowej Uwzględnić w wymaganiach pakietów 4 i 5 problem rozprzestrzeniania się gatunków inwazyjnych Obecne zapisy wymogów w poszczególnych wariantach pakietów 4 i 5 Prsk nie uwzględniają problemu rozprzestrzeniania się gatunków inwazyjnych. Inwazja gatunków obcych geograficznie oraz rodzimych gatunków ekspansywnych stanowi obecnie jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla cennych przyrodniczo muraw, łąk i mokradeł. W związku z powyższym, konieczne jest uwzględnienie w wymogach Prsk na lata działań ukierunkowanych na eliminację gatunków inwazyjnych Dopuścić możliwość przyznania płatności do gruntów nie spełniających definicji TUZ W opisie pakietów 4 i 5 wskazano, że płatność w tych wariantach przyznawana jest do TUZ (str. 156 i 158.) W przypadku ochrony torfowisk konieczne jest dopuszczenie przyznania płatności również do gruntów nie spełniających definicji TUZ, na których zostanie stwierdzone występowanie cennych siedlisk torfowiskowych chronionych na mocy Dyrektywy Siedliskowej.

4 6.4. Zracjonalizować koszty transakcyjne wykonywania dokumentacji przyrodniczej. Wyższe koszty transakcyjne wykonania dokumentacji przyrodniczej powinny być uwzględnione w każdym przypadku kiedy do opracowania kompletnej dokumentacji niezbędne jest wykonanie rozpoznania terenowego, tj. przy braku PZO/PO lub jeśli zapisy PZO/PO nie precyzują zasięgu występowania cennego siedliska przyrodniczego i występowania cennych gatunków ptaków lub nie zawierają informacji o aktualnym stanie zachowania siedliska i zaleceniach nt. wymogów jego użytkowania. 6.5 Doprecyzować wymogi dotyczące wywozu skoszonej biomasy Sugeruje się wprowadzenie dla pakietów 4 i 5 jednoznacznych zapisów podkreślających obowiązek ostatecznego wywiezienia skoszonej biomasy poza działkę również w przypadku ułożenia jej w stogi, brogi lub pryzmy. Biomasa zebrana w stogi, brogi lub pryzmy powinna zostać wywieziona z działki nie później niż do 1 marca kolejnego roku. 6.6 Zwiększyć maksymalną dopuszczalną obsadę w wariancie Ekstensywne użytkowanie W wariancie Ekstensywne użytkowanie proponujemy zwiększyć maksymalną dopuszczalną obsadę w użytkowaniu kośno pastwiskowym do 1 DJP/ha. Zaplanowana obecnie maksymalna obsada - 0,3 DJP jest zbyt niska. Nie znajduje ona uzasadnienia przyrodniczego, a należy się spodziewać, że będzie stanowić istotne ograniczenie dla rolników wypasających zwierzęta. Przy użytkowaniu pastwiskowym w tym wariancie powinien obowiązywać wymóg corocznego wykaszania niedojadów. Proponujemy aby wydłużyć termin dopuszczalnego koszenia niedojadów na miesiące lipiec październik. 7. Przywrócić do programu rolno-środowiskowo-klimatycznego pakiet Strefy buforowe i miedze śródpolne Pakiet Strefy buforowe i miedze śródpolne był uwzględniony w projekcie PROW na II etapie konsultacji publicznych. W/w pakiet powinien być komplementarny względem norm GEAC w zakresie stref buforowych oraz do utrzymania obszarów proekologicznych (EFA) i wspierać zarówno utrzymanie istniejących, szerokich stref buforowych i miedz śródpolnych, jak i zakładanie nowych, w tym pasów położonych wzdłuż cieków, zbiorników wodnych, lasów lub skarp, remiz śródpolnych, miedz śródpolnych i miedz z roślinnością segetalną. Pakiet ten w bezpośredni sposób będzie realizował wszystkie cele szczegółowe priorytetu 4. Strefy buforowe i miedze śródpolne stanowią kluczowe elementy decydujące o walorach krajobrazowych i różnorodności gatunków wśród pól uprawnych. Decydują o zwiększeniu: liczebności owadów zapylających i innych bezkręgowców, zapewnieniu korzystnych warunków lęgowych, żerowiskowych dla awifauny związanej z polami uprawnymi. Mają również znaczenie w ograniczaniu zanieczyszczeń spływających do wód z obszarów użytkowanych rolniczo oraz zmniejszaniu erozji gleby. Uwagi do pkt Działanie Rolnictwo ekologiczne 1. Zlikwidować lub znacząco złagodzić degresywność Rolnictwo ekologiczne oprócz produkcji żywności wysokiej jakości realizuje w równym stopniu szereg różnych celów środowiskowych i idealnie wpisuje się w główne cele WPR związane z ochroną środowiska, a w szczególności w: 4A) Odtwarzanie, ochronę i wzbogacanie różnorodności biologicznej, w tym na obszarach Natura 2000 i obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami, oraz rolnictwa o wysokiej wartości przyrodniczej, a także stanu europejskich krajobrazów; 4B) Poprawę gospodarki wodnej, w tym nawożenia i stosowania pestycydów; 4C) Zapobieganie erozji gleby i poprawę gospodarowania glebą. Średnia powierzchnia UR w gospodarstwie ekologicznym w Polsce w ostatnich latach wnosiła ok. 25 ha, i była kilka razy większa niż średnia dla wszystkich gospodarstw w Polsce. Struktura obszarowa gospodarstw ekologicznych wskazuje na znaczący udział w tym systemie gospodarstw średnich i dużych. Należy podkreślić, iż gospodarstwa o średniej powierzchni powyżej 50 ha zajmowały ponad 50% ekologicznych użytków rolnych w Polsce.

5 Podobnie jak i w pakietach przyrodniczych działania rolne w rolnictwie ekologicznym mają tym większy efekt środowiskowy i ochronny im większy i bardziej zwarty jest obszar działań. Natomiast zainteresowanie rolnictwem ekologicznym wśród najmniejszych gospodarstw jest niewielkie i systematycznie się zmniejsza. Wynika to przede wszystkim z wysokich kosztów kontroli gospodarstwa oraz dużych wymagań formalno-organizacyjnych stawianych wszystkim gospodarstwom niezależnie od wielkości. A zatem wprowadzenie zaostrzonej degresywności może znacząco zmniejszyć powierzchnię gruntów użytkowanych ekologicznie, co wpłynie negatywnie na stan i jakość środowiska przyrodniczego na obszarach wiejskich w Polsce. Dotychczasowe doświadczenia z wdrażania degresywności w rolnictwie ekologicznym wskazują, iż główne przesłanki za jej wprowadzeniem tj. dążenie do rozszerzenia zasięgu wdrażania tego pakietu na poziomie całego kraju, a nie ograniczanie go jedynie do gospodarstw o dużych powierzchniach, a także zminimalizowanie potencjalnych nadużyć i zapewnienie szerokiego i równego dostępu do płatności zostały osiągnięte tylko w niewielkim stopniu. Wynika to przede wszystkim z powszechnej praktyki sztucznego dzielenia dużych gospodarstw na mniejsze w celu otrzymania pełnej płatności do ha. Zaostrzenie degresywności w nowym PROW może spotęgować to zjawisko. Należy też oczekiwać, iż pewna grupa rolników niezainteresowanych dzieleniem gospodarstwa na mniejsze zrezygnuje z powodu zaostrzonej degresywności z udziału w tym Działaniu, wśród nich może być wiele gospodarstw nastawionych na produkcję towarową. Zaostrzona degresywność wpłynie bardzo negatywnie na rozwój krajowego rynku żywności ekologicznej. Ekologiczna produkcja towarowa w całej Unii Europejskiej prowadzona jest głównie w dużych gospodarstwach, dla których dopłaty do powierzchni są bardzo istotną składową przychodów warunkującą opłacalność całej produkcji ekologicznej. W Polsce dodatkowo towarowe gospodarstwa ekologiczne uzyskują dużo mniejszą premię cenową za swoje produkty niż gospodarstwa ekologiczne w krajach Europy Zachodniej. Uzyskiwana premia cenowa nie zawsze jest w stanie zrekompensować spadki wydajności w tym systemie produkcji. W efekcie wiele dużych towarowych gospodarstw ekologicznych może zrezygnować z udziału w tym systemie co spowoduje zwiększenie się i tak dużego udziału produktów importowanych w krajowym rynku żywności ekologicznej. Zaostrzona degresywność powinna być zachowana jedynie w przypadku upraw sadowniczych i jagodowych, przynajmniej z 3 powodów: 1. W warunkach polskiego rolnictwa zdecydowana większość towarowych ekologicznych sadów i plantacji jagodowych nie przekracza 10 ha, a zatem zaproponowana degresywność nie powinna wykluczyć większości gospodarstw z dostępu do pełnej płatności do tego rodzaju upraw; 2. Dochody uzyskiwane z dużych, większych niż 10 ha, towarowych ekologicznych sadów i plantacji jagodowych są na tyle wysokie, że dopłaty nie powinny mieć tu większego znaczenia. 3. Zaproponowane rozwiązanie ograniczy praktyki stosowane obecnie przez nieuczciwych producentów. Uwagi do pkt. 8. Plan finansowy Niezrozumiałe i alarmujące jest znaczące zmniejszenie budżetu PROW względem PROW Odnośnie działań które mają realizować priorytet 4 zwraca uwagę drastyczne obniżenie środków zaplanowanych na Program rolno-środowiskowo-klimatyczny (Prsk), zwłaszcza, że zakres tych działań został poszerzony o aspekty klimatyczne. Przy tak dużym ograniczeniu środków na Prsk (920 mln EU) nie znajduje uzasadnienia merytorycznego zaplanowanie znacznie wyższego budżetu na Płatności ONW (2300 mln EU). Biorąc pod uwagę przewidywane znaczenie działań dla realizacji celu 4A Odtwarzanie, ochrona i wzbogacanie różnorodności biologicznej, w tym na obszarach Natura 2000 i obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami, oraz rolnictwa o wysokiej wartości przyrodniczej, a także stanu europejskich krajobrazów, w nowym PROW powinny być promowane przede wszystkim Program rolno-środowiskowo-klimatyczny oraz Rolnictwo ekologiczne, jako narzędzia specjalistyczne, dedykowane ochronie różnorodności biologicznej. Kluczowe znaczenie dla osiągniecia założonego celu ma wdrażanie pakietu 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 oraz pakietu 5. Cenne siedliska poza obszarami Natura Natomiast Płatności dla obszarów ONW, w zaproponowanym w projekcie PROW brzmieniu będą miały bardzo ograniczoną skuteczność w zakresie

6 realizacji celu szczegółowego 4A, gdyż działanie to ma być dostępne niezależnie od wartości przyrodniczej działek rolnych, a ponadto w ogóle nie precyzuje wymogów użytkowania. W wyniku niewłaściwego użytkowania rolniczego wdrażanie działania ONW może wręcz stwarzać zagrożenie dla różnorodności biologicznej.