How prematurity of children affects mental functioning of their parents?

Transkrypt

1 How prematurity of children affects mental functioning of their parents? Jak wcześniactwo dzieci wpływa na psychiczne funkcjonowanie ich rodziców? Magdalena Gruszczyńska, Gabriela Sierpień-Wójcik, Monika Bąk-Sosnowska, Małgorzata Perlak Keywords: prematurity, Neonatal Intensive Care Unit (NICU), parents, emotional, psychological Słowa kluczowe: wcześniactwo, OITN, rodzice, emocje, psychologiczny Zakład Psychologii, Katedra Filozofii i Nauk Humanistycznych, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Magdalena Gruszczyńska, MS Monika Bąk-Sosnowska, PhD Klinika Neonatologii, Oddział Intensywnej Terapii Noworodka, Szpital Uniwersytecki w Krakowie Gabriela Sierpień-Wójcik, MS Centrum Dydaktyki i Symulacji Medycznej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Małgorzata Perlak, MS CORRESPONDENCE ADDRESS: mgr Magdalena Gruszczyńska Zakład Psychologii Katedra Filozofii i Nauk Humanistycznych Śląski Uniwersytet Medyczny ul. Medyków Katowice tel.: mgruszczynska@sum.edu.pl RECEIVED: ACCEPTED: Abstract: Background. Premature birth is a traumatic event for both the new baby and the parents. Abrupt termination of pregnancy turns an adaptation period of waiting for a child into the anxious preoccupation about his health and life. Aim. To evaluate the level of anxiety of parents, whose children were hospitalized in the Neonatal Intensive Care Unit (NICU), due to prematurity. Material and methods. We studied parents of premature infants, treated in the NICU. Most of the respondents were women (53.47%), persons aged years (48.51%), residents of large cities (39.6%), and persons with higher level of education (63.37%). The Inventory of State-Trait Anxiety STAI C.D. Spielberger and the proprietary study questionnaire were used. Results. In the study group, an average level of the trait of anxiety (5 sten), and high levels of the state of anxiety (7 sten) have been shown. Statistically significant differences in the intensity of the state of anxiety (p<0.001), and the trait of anxiety (p<0.01), depending on the gender of the respondents, have been observed. In addition, differences in the level of anxiety of parents, depending on their involvement in the child care (p<0.05), and the possibility of Kangaroo Care (p<0.01) have been reported. Furthermore, significant differences with regard to feelings of guilt and responsibility of parents (p<0.05), as well as a sense of loss and helplessness (p<0.05), depending on their age have been noted. Statistically significant differences in the level of fear (p<0.05), confusion and helplessness (p<0.05), and a sense of injustice and resentment (p<0.001), depending on the course of the first meeting with their child have been shown. Similarly, differences in the sense of grievance and resentment of parents, depending on the amount of information provided about the child s health condition (p<0.05) have also been shown. Conclusions. Both parents experienced anxiety in a situation of premature birth, but the level of fear was higher in mothers. Parents, who were involved in the care of their child, and who obtained comprehensive and understandable information about the child s health, experienced lower levels of anxiety. Streszczenie: Wstęp. Poród przedwczesny jest wydarzeniem traumatycznym zarówno dla nowo narodzonego dziecka, jak i dla rodziców. Nagłe przerwanie ciąży zamienia okres adaptacyjnego oczekiwania na dziecko w czas niepokoju o jego zdrowie i życie. Cel pracy. Ocena poziomu lęku rodziców, których dzieci przebywają w oddziale ITN z powodu wcześniactwa. Materiał i metoda. Zbadano rodziców noworodków przedwcześnie urodzonych, przebywających na oddziale ITN. Większość badanych stanowiły kobiety (53,47%), osoby między r.ż. (48,51%), mieszkańcy dużych miast (39,6%), osoby z wyższym wykształceniem (63,37%). Zastosowano Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI C.D. Spielbergera oraz ankietę własnego autorstwa. Wyniki. W badanej grupie wykazano przeciętny poziom lęku jako cechy (5 sten), ale wysoki poziom lęku jako stanu (7 sten). Zaobserwowano różnice w natężeniu lęku-stanu (p<0,001) oraz lęku-cechy (p<0,01), w zależności od płci badanych. Wykazano także różnice w poziomie stanu lęku rodziców, w zależności od angażowania się w opiekę nad dzieckiem (p<0,05) oraz możliwości kangurowania dziecka (p<0,01). Zaobserwowano ponadto różnice dotyczące poczucia winy i odpowiedzialności rodziców (p<0,05) oraz poczucia zagubienia i bezradności (p<0,05), w zależności od ich wieku. Wykazano różnice dotyczące poziomu przerażenia (p<0,05), zagubienia i bezradności (p<0,05) oraz poczucia krzywdy i rozżalenia (p<0,001), w zależności od przebiegu pierwszego spotkania z dzieckiem. Wykazano również różnice dotyczące poczucia krzywdy i rozżalenia rodziców, w zależności od ilości przekazywanych informacji na temat stanu zdrowia dziecka (p<0,05). Wnioski. Oboje rodzice doświadczają lęku w sytuacji narodzin wcześniaka, jednak poziom lęku jest wyższy u matek. Niższego poziomu lęku doświadczają rodzice angażowani w opiekę nad dzieckiem oraz uzyskujący obszerne i zrozumiałe informacje na temat stanu zdrowia dziecka. (Probl Med Rodz 2014;1-2(45-46):7 12) PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, October 2014, VOL. XVI, No

2 Wprowadzenie Przyjście na świat długo oczekiwanego potomka jest czasem wyjątkowym. To moment, w którym mogą urzeczywistnić się marzenia, oczekiwania i wyobrażenia, które rodzą się na długo przed spodziewanym terminem porodu. Rodzice oczekują przede wszystkim zdrowego potomstwa. Spodziewają się przeżywać najpiękniejsze emocje, wyobrażają sobie, jak ich dziecko będzie wyglądało i jakie będzie. Ich plany i marzenia rozłożone są na całe dziewięć miesięcy, które powinna trwać ciąża. Niejednokrotnie marzenia i oczekiwania zostają gwałtownie zweryfikowane w wyniku przedwczesnego porodu. Rodzice, często zupełnie nieprzygotowani zarówno technicznie, jak i przede wszystkim emocjonalnie, zostają postawieni w sytuacji, która zmusza ich do zaakceptowania nowej, zazwyczaj przerażającej rzeczywistości, związanej z porodem przedwczesnym. Dzieci przedwcześnie urodzone, ze względu na swoją niedojrzałość, wymagają odmiennego traktowania niż noworodki donoszone. Ich leczenie odbywa się w oddziałach Intensywnej Terapii Noworodka (ITN) i trwa kilka tygodni, a nawet miesięcy. Otoczenie ITN, specjalistyczna aparatura, zespół medyczny, atmosfera ciągłej mobilizacji wywołują często u rodziców poczucie przerażenia, bezradności oraz lęk. Potrzeba ratowania życia i zdrowia dziecka powoduje, że nie może ono przebywać ze swoją mamą. Powyższa sytuacja wymusza na rodzicach niejednokrotnie rolę biernego obserwatora, potęgując zazwyczaj przeżywanie negatywnych emocji. Duża ilość często niezrozumiałych informacji ze strony personelu medycznego powoduje uruchamianie mechanizmów obronnych, zniekształcających informację tak, aby nie odbierała nadziei na zdrowie i życie dziecka 1. Obserwowanie tego, co dzieje się wokół dziecka, przy jednoczesnym braku możliwości ulżenia mu w cierpieniu sprawia, iż w rodzicach narastają negatywne emocje. Poród przedwczesny jest wydarzeniem traumatycznym zarówno dla rodziców, jak i nowo narodzonego dziecka. Nagłe zakończenie ciąży zamienia okres adaptacyjnego oczekiwania na dziecko w czas lęku o jego zdrowie i życie. Rodzice mogą doświadczać sprzecznych, trudnych emocji, takich jak lęk, bezradność, poczucie winy, złość, krzywda 2. Rodzice są niejednokrotnie konfrontowani z wiedzą, że przedwczesny poród stwarza i zwiększa ryzyko wystąpienia u dziecka poważnych powikłań medycznych i zaburzeń rozwojowych. Takie postawienie sprawy zazwyczaj powoduje narastanie poczucia winy i lęku o zdrowie i życie dziecka. Jak podkreślają Łuczak-Wawrzyniak i inni, obserwacja zachowań rodziców dzieci hospitalizowanych w Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka (OITN) wskazuje, że ich reakcje emocjonalne oraz zachowanie są porównywalne z reakcjami na katastrofę 3. Długoterminowa obserwacja ich dalszego życia pokazuje, że skutki zaistniałej sytuacji widoczne są wiele lat, od chwili wypisania dziecka do domu. Zespół stresu pourazowego (PTSD) istnieje u prawie połowy matek wcześniaków, co rzutuje na ograniczoną zdolność i wydolność funkcjonowania w roli matki, w relacji z własnym dzieckiem i otoczeniem, w którym żyje 4-7. Wydaje się, że podstawową komponentą złożonej sytuacji emocjonalnej, jakiej doświadczają rodzice dzieci przedwcześnie urodzonych, jest lęk. Celem przeprowadzonego badania własnego była zatem ocena poziomu lęku u rodziców dzieci przebywających w oddziale ITN z powodu wcześniactwa. Grupa badana Badania zostały przeprowadzone w krakowskim Szpitalu Uniwersyteckim, w Oddziale Klinicznym Kliniki Neonatologii, w okresie od maja do grudnia 2011 roku. Do badania włączono rodziców 120 kolejnych wcześniaków, które zostały przyjęte na OITN. W przypadku każdego noworodka udział w badaniu brał tylko jeden rodzic, po zadeklarowaniu zgody. Badania były dobrowolne i w pełni anonimowe. Respondenci byli ustnie informowani o sposobie wypełniania ankiety i kwestionariuszy. Zwrotnie otrzymano poprawnie wypełnionych kwestionariuszy, które włączono do dalszej analizy. Materiał i metody W przeprowadzonym badaniu zastosowano Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI C.D. Spielbergera oraz ankietę własnego autorstwa. Kwestionariusz STAI składa się z dwóch podskal: STAI-X1 badającej lęk, jako przejściowy i uwarunkowany sytuacyjnie stan jednostki (badani określają, jak czują się w danej chwili) oraz STAI-X2, która mierzy lęk jako cechę (względnie stałą właściwość danej osoby). Każda z podskal składa się z 20 pytań, na które osoba badana odpowiada, zakreślając jedną z czterech skategoryzowanych odpowiedzi. Wartości punktowe dla poszczególnych części kwestionariusza wahać się mogą od 20 do 80 punktów. Wynik surowy zamieniany jest odpowiednio na wartość w 10-punktowej skali stenowej. Wynik 1 4 sten interpretowany jest jako niski, a wynik 7 10 sten to wynik wysoki. Ankieta własna została stworzona na potrzeby prowadzonego badania. Składała się z 18 pytań, które dotyczyły m.in.: danych demograficznych, przeszłości położniczej, przebiegu ciąży, czasu i przebiegu pierwszego spotkania z noworodkiem, reakcji i emocji wywołanych obecnością dziecka w oddziale ITN, działań personelu medycznego. Pytania miały charakter otwarty i zamknięty, jedno- i wielokrotnego wyboru. Analiza statystyczna Dane uzyskane w badaniu zostały opracowane za pomocą pakietu statystycznego STATISTICA We wszystkich analizach statystycznych do obliczeń przyjęty został poziom istotności statystycznej α=0,05. Zgodność rozkładu z normalnym sprawdzono za pomocą testu Kołmogorowa-Smirnowa. Z uwagi na fakt, iż większość rozkładów nie miała charakteru normalnego, przyjęto zasadę stosowania testów nieparametrycznych. Zastosowano statystyki opisowe oraz testy statystyczne: test Kruskala-Wallisa, test U Manna- -Whitneya oraz test zgodności chi-kwadrat. Wyniki Charakterystyka grupy badanej Największą grupę badanych (48,51%) stanowiły osoby mieszczące się w przedziale wiekowym lat, zdecydowanie najmniejszą (6,93%) osoby powyżej 40. roku życia. Respondenci w przedziale wiekowym lat stanowili 44,55% badanych. Większa część badanej grupy to kobiety (53,47%). Najliczniejszą grupę respondentów (39,6%) stanowili mieszkańcy miast powyżej 100 tys., najmniej liczną (24,75%) mieszkańcy wsi. Mieszkańcy miasteczek do 100 tys. to 35,64% badanych. Badani posiadający wykształcenie 8 PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, October 2014, VOL. XVI, No. 1-2

3 wyższe stanowili 63,37%. Zdecydowanie najmniej liczna grupa to osoby z wykształceniem podstawowym (0,99%) oraz zawodowym (7,92%). Wykształcenie średnie posiadało 27,72% respondentów. Analiza danych z kwestionariusza STAI wykazała, że ogólny poziom lęku jako cechy mieścił się na poziomie średnim (5 sten), co oznacza, że badani charakteryzują się na ogół przeciętnym poziomem lęku. Jednak poziom lęku jako stanu w badanej grupie wyniósł 7. Świadczy to o wysokim poziomie lęku w aktualnej sytuacji życiowej badanych. Na podstawie analizy zależności między zmiennymi można stwierdzić, że istnieją istotne statystycznie różnice w natężeniu lęku-stanu oraz lęku-cechy u matek i ojców wcześniaków. W obu przypadkach wyniki są istotnie wyższe u matek (Tabela I). Istotne statystycznie różnice wykazano również w poziomie odczuwanego przez rodziców lęku, w zależności od stopniowego angażowania się w opiekę nad dzieckiem. Gdy personel angażował rodziców w opiekę, poziom stanu lęku był niższy (Tabela II). Wykazano istotne statystycznie różnice dotyczące stanu lęku doświadczanego przez rodziców, w zależności od możliwości kangurowania dziecka. Gdy personel umożliwiał rodzicom kangurowanie, poziom stanu lęku był niższy (Tabela III). Tabela I. Natężenie lęku u matek i ojców wcześniaków Płeć N Średnia ranga Suma rang U Manna- -Whitneya W Wilcoxona Z p* STAI-X1 Kobieta Mężczyzna ,15 32, , ,00 397, ,000 6,034 0,000 STAI-X2 Kobieta Mężczyzna ,26 41, , ,00 823, ,000 3,073 0,000 *Istotność asymptotyczna (dwustronna) Tabela II. Angażowanie się w opiekę nad dzieckiem a poziom stanu lęku rodziców N Średnia ranga Suma rang U Manna- -Whitneya W Wilcoxona Z p* STAI-X1 Tak Nie ,97 44, , ,50 958, ,500-2,014 0,044 * Zależność asymptotyczna (dwustronna) Tabela III. Możliwość kangurowania a poziom stanu lęku u rodziców N Średnia ranga Suma rang U Manna- -Whitneya W Wilcoxona Z p* STAI-X1 Tak Nie ,09 41, , ,50 811, ,500-3,200 0,001 * Zależność asymptotyczna (dwustronna) PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, October 2014, VOL. XVI, No

4 W badaniu wykazano ponadto istotne statystycznie różnice pomiędzy nasileniem poczucia winy i odpowiedzialności (χ2=6,117; p<0,05), zagubienia i bezradności (χ2=7,496; p<0,05) w zależności od wieku rodziców. Poziom wszystkich wymienionych odczuć był wyższy u rodziców w przedziale wieku lat niż u rodziców w innych kategoriach wiekowych. Wykazano również istotny statystycznie związek pomiędzy przebiegiem pierwszego spotkania rodziców z dzieckiem a nasileniem następujących emocji: przerażenia (χ2=5,127; p<0,05), poczucia krzywdy i rozżalenia (χ2=12,358; p<0,001) oraz poczucia zagubienia i bezradności (χ2=3,714; p<0,05). Nasilenie wymienionych emocji było istotnie wyższe u rodziców, których pierwsze spotkanie z dzieckiem polegało tylko na zobaczeniu go, w porównaniu z rodzicami, którzy mogli nawiązać ze swoim dzieckiem bliższą relację. Jednocześnie wykazano istotny statystycznie związek pomiędzy ilością przekazywanych przez personel medyczny informacji na temat stanu zdrowia dziecka a poczuciem krzywdy i rozżalenia rodziców (χ2=5,491; p<0,05). Rodzice, którzy otrzymali mniej informacji, mieli większe poczucie krzywdy i rozżalenia niż rodzice, którzy otrzymali więcej informacji. Ilość i jakość przekazywanych informacji miała również istotny związek z poczuciem spokoju rodziców i ich przekonaniem, że dziecko jest pod dobrą opieką (χ2=6,135; p<0,05). Rodzice, którzy otrzymali mniej informacji, rzadziej mieli poczucie spokoju, że dziecko znajduje się pod dobrą opieką. Dyskusja Po narodzinach wcześniaka cała uwaga i troska otoczenia skierowana jest na niego. Potrzeby rodziców schodzą na dalszy plan. Skonfrontowanie wyobrażeń o dziecku oraz zaakceptowanie faktu, że przyszło ono na świat wcześniej, niż było to przewidziane, wywołuje wiele skrajnych emocji. Rodzicom towarzyszą często cierpienie, lęk, bezradność, złość, poczucie winy i krzywdy. W badaniach własnych wykazano, iż rodzice doświadczają dużego poziomu lęku, który w tej sytuacji odnosi się do lęku o zdrowie i życie własnego dziecka. Jednocześnie większy poziom lęku można zauważyć u matek dzieci urodzonych przedwcześnie, co można tłumaczyć faktem, iż w dużej mierze obwiniają siebie za zaistniałą sytuację. Kobieta oczekująca potomstwa jest często mocno skupiona na sobie, na dbaniu o swój stan zdrowia, aby jeszcze nienarodzone dziecko rozwijało się prawidłowo. W sytuacji gdy życie i zdrowie jej dziecka jest zagrożone, poziom lęku znacznie może wzrastać. Podobne wyniki uzyskała w swoich badaniach Pukas 8, a także Łuczak-Wawrzyniak i inni 3. Poziom lęku u rodziców wcześniaków był w tych badaniach również wysoki, przy czym znacznie wyższy u matek niż u ojców. Doktor Charles Spielberger w swojej koncepcji lęku wyróżnia lęk jako stan i lęk jako cechę. Stan lęku charakteryzuje się świadomym odczuciem, któremu towarzyszą objawy fizjologiczno-behawioralne. Jego właściwością jest duża zmienność, zależna od oddziaływania różnego rodzaju zagrażających czynników. Natomiast lęk wynikający z dotychczasowych doświadczeń jednostki, to lęk-cecha. Ważne w dalszej dyskusji wydają się uzyskane wyniki dotyczące poziomu lęku jako stanu, w zależności od możliwości kangurowania dziecka oraz stopniowego angażowania rodziców w czynności pielęgnacyjne. Istotnym aspektem aktywnego uczestnictwa w opiece nad ich potomstwem jest wytworzenie przekonania, że pomagają swojemu dziecku. Stopniowe angażowanie rodziców, to m.in. pomoc i umożliwienie naturalnego karmienia, czynności higieniczne. Żywienie noworodka niedojrzałego początkowo odbywa się za pomocą sondy. W czasie gdy karmienie piersią jest jeszcze niemożliwe, mama może regularnie odciągać pokarm i dostarczać go na oddział, by mógł być podawany dziecku. Działanie takie może przynieść mamie uczucie zadowolenia oraz poczucie spełnienia obowiązku macierzyńskiego, co wzmacnia jej pozycję w roli matki. Badania własne wskazują, iż poziom stanu lęku u rodziców, których personel medyczny angażował w opiekę nad dzieckiem, był znacznie niższy w porównaniu z rodzicami, którzy zostali pozbawieni takiej możliwości. Stworzenie tej możliwości jest szczególnie ważne, gdyż rodzice przez czynności pielęgnacyjne mogą mieć poczucie wpływu na rozwój swojego dziecka, a dzięki bliskości i dotykowi utożsamić się z rolą rodzica. Poczucie wpływu na rozwój dziecka może znacznie przyczynić się do zmniejszenia lęku o jego stan. Kontakt rodziców z dzieckiem jest niezmiernie ważny, nie tylko z uwagi na potrzeby rodziców, ale przede wszystkim dla prawidłowego rozwoju wcześniaka. Sochacka i Pirogowicz zwracają uwagę, iż skrócenie okresu ciąży może zakłócać rozwój więzi emocjonalnej między rodzicami a dzieckiem 9. Niezmiernie istotna jest więc pomoc w tworzeniu się tej więzi. Jest to możliwe m.in. dzięki pierwszemu, bardzo wczesnemu kontaktowi rodziców z nowo narodzonym potomstwem. W sytuacji porodu przedwczesnego taki kontakt jest często niemożliwy lub znacznie ograniczony. Ważne wydaje się, aby zespoły pracujące w oddziałach ITN umożliwiały rodzicom jak najczęstszy i jednocześnie bezpieczny kontakt z ich dziećmi. Może to być możliwe dzięki umieszczeniu noworodka w inkubatorze transportowym, pozwalającym na zastosowanie wsparcia oddechowego już na sali porodowej. Kolejną ważną praktyką mogącą przyczynić się do nawiązania bliskości rodziców z dzieckiem jest od dawna stosowany na świecie i coraz częściej praktykowany w polskich szpitalach sposób terapii zwany potocznie kangurowanie (ang. Kangaroo Mother Care). Metoda ta polega na ułożeniu dziecka bezpośrednio na klatce piersiowej mamy lub taty, ciało do ciała. Wymaga jednocześnie przyjęcia przez rodzica pozycji półleżącej. Przytulanie dzieci metodą kangura powinno stać się integralną częścią opieki nad noworodkiem z niską masą urodzeniową. Poza poprawieniem stanu psychicznego rodziców, którzy przytulając dziecko, mogą w końcu urzeczywistnić marzenia z czasu ciąży, wpływają także na fizyczny i psychiczny rozwój noworodka 10. Na podstawie dostępnych badań można wymienić następujące pozytywne aspekty stosowania metody kangurowania: wzmacnia więź między matką i dzieckiem, obniża częstość występowania matczynych epizodów depresji poporodowej, polepsza parametry fizjologiczne dziecka (poziom glukozy, temperaturę ciała, częstość oddechów, utlenowanie krwi) oraz obniża ból u dzieci poddawanych bolesnym i inwazyjnym procedurom, w znaczącym stopniu wpływa na zapoczątkowanie karmienia piersią oraz przedłuża okres efektywnego, wyłącznego karmienia naturalnego, wywiera pozytywny wpływ na rozwój psychoruchowy dziecka oraz jego kontakt z rodzicami PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, October 2014, VOL. XVI, No. 1-2

5 Wyniki badań własnych dotyczące przebiegu obecnej ciąży oraz negatywnej przeszłości położniczej i ich wpływu na poziom lęku sugerują, że emocje związane z bieżącą sytuacją walki o zdrowie i życie dziecka są tak silne, że zagłuszają wcześniejsze doświadczenia. Nie wykazano bowiem zależności między przebiegiem ciąży i przeszłością położniczą a poziomem lęku u rodziców. W niniejszym badaniu wykazano jednocześnie istotne statystycznie różnice dotyczące poczucia winy i odpowiedzialności rodziców, jak również poczucia zagubienia i bezradności, w zależności od ich wieku. Najczęściej emocje te przeżywane były przez rodziców w przedziale wieku lat. Można zatem wnioskować, iż rodzice w różnym wieku inaczej przeżywają sytuację przedwczesnego porodu. W niniejszym badaniu nie wykazano korelacji między wiekiem rodziców a negatywną przeszłością położniczą. Można by pokusić się o hipotezę, iż ta grupa rodziców to osoby długo starające się o dziecko lub późno decydujące się na potomstwo. Mając na uwadze zagrożenia, jakie niesie ze sobą późne macierzyństwo, przeżywanie powyższych emocji może być w tej grupie uzasadnione. Hipoteza ta wymaga jednak dodatkowych badań. Ważne jest również podkreślenie, iż ta grupa stanowiła najbardziej liczną spośród wszystkich osób badanych. Istotnym aspektem przeżywania zaistniałej sytuacji jest pierwszy kontakt rodziców z dzieckiem. Obraz, jaki zobaczą rodzice i forma kontaktu na długo zapadną im w pamięć. Kochman i Bogdanowicz wskazują, iż najczęściej wymienianymi przyczynami niepokoju i obaw matki był widok dziecka podłączonego do dużej ilości urządzeń 18. Widok ten kontrastował z maleńkim i kruchym ciałem dziecka. W badaniu własnym wykazano wpływ jakości pierwszego spotkania z dzieckiem na uczucie przerażenia, zagubienia, bezradności oraz poczucie krzywdy i rozżalenia. W sytuacji gdy pierwszy kontakt polegał jedynie na pokazaniu dziecka bez możliwości dotknięcia, pogłaskania czy pobycia przy nim, powyższe emocje występowały częściej. Jak wskazywano wcześniej, jakość wczesnego kontaktu, możliwość opieki oraz kangurowania znacznie wpływa na poziom odczuwanego lęku. W sytuacji gdy rodzice zamiast radości z narodzin doświadczają emocji skrajnie negatywnych, każdy, nawet najmniejszy kontakt z dzieckiem może spowodować zmniejszenie natężenia tych emocji. Jak wskazują w swych badaniach Jopek, Gadzinowska-Szczucińska i Szczapa, największym źródłem stresu i negatywnych emocji jest dla rodziców brak możliwości osobistej pomocy dziecku i ochrony go przed bólem oraz brak możliwości przytulenia i opieki nad dzieckiem 19. Wskazani autorzy wykazali także, iż istotną kwestią jest problem z identyfikacją opiekunów z rolą rodzica. Sytuacja dziecka leczonego w oddziale ITN znacznie ogranicza tę rolę, która często utożsamiana jest z osobami, które chronią swoje dziecko oraz dają mu poczucie bezpieczeństwa poprzez głaskanie i przytulanie. Do bardzo podobnych wniosków doszli Guillaume, Michelin i inni, zwracając uwagę na znaczenie jakości pierwszego kontaktu z dzieckiem i dużą rolę personelu medycznego w umożliwieniu tego kontaktu 20. Niezmiernie istotna dla właściwego stanu psychicznego rodziców jest odpowiednia komunikacja interpersonalna. Matki i ojcowie dzieci przedwcześnie urodzonych są szczególnie wrażliwi na informacje dotyczące ich dziecka, są wyczuleni na niuanse słowne. Jak wykazano w badaniach własnych, rodzice, którym przekazywano jedynie ogólnikowe informacje dotyczące stanu ich dziecka, częściej mieli obawy, czy ich dziecko jest pod dobrą opieką. Duże znaczenie w procesie komunikacji ma prostota używanego języka, która osłabia negatywne emocje. W badaniach Łuczak-Wawrzyniak wskazano, iż dla większości rodziców ważne jest, aby używany język był zrozumiały, pozbawiony medycznego żargonu 3. Rodzice, rozumiejąc kierowane w ich stronę komunikaty, czują się spokojniejsi i mają większą pewność, że ich dziecko ma właściwą opiekę. O znaczeniu działań personelu medycznego pisze wielu autorów. Pukas zwraca uwagę, że konieczne jest intensywne wsparcie psychiczne rodziców przez personel medyczny 8. Łuczak-Wawrzyniak podkreśla, że otoczenie profesjonalną opieką nie tylko noworodka, ale i jego rodziców jest formą prewencji zaburzeń u dziecka w sferze emocjonalnej, poznawczej i społecznej 3. Jopek na podstawie wyników swoich badań sugeruje, że poziom stresu rodziców wcześniaków można obniżyć przez wyjaśnianie istoty choroby, aktualnego stanu zdrowia dziecka oraz większe włączanie rodziców w opiekę pielęgniarską nad dzieckiem 19. Podsumowując, dla zapewnienia jak najlepszej pomocy dzieciom przedwcześnie urodzonym należy dołożyć wszelkich starań, aby na oddziale stworzyć rodzicom warunki przyjazne, określić zasady współpracy oraz ich rolę w procesie terapeutycznym. Wnioski Oboje rodzice doświadczają lęku w sytuacji narodzin wcześniaka, jednak poziom lęku jest wyższy u matek. Niższego poziomu lęku doświadczają rodzice angażowani w opiekę nad dzieckiem oraz uzyskujący obszerne i zrozumiałe informacje na temat stanu zdrowia dziecka. Istotną kwestią wydaje się zapewnienie bliskości dzieciom i ich rodzicom poprzez m.in. umożliwienie kangurowania, angażowanie w opiekę nad dzieckiem oraz konkretne i częste informowanie rodziców o stanie zdrowia ich dziecka. References: 1. Łuczak-Wawrzyniak J. Matka wcześniaka sytuacja psychologiczna i społeczna w trakcie pobytu dziecka w szpitalu i po opuszczeniu oddziału noworodkowego. Ginekol Prakt 2009;17(1): Kmita G. Wczesna interwencja psychologiczna wobec dzieci urodzonych przedwcześnie i ich rodzin w warunkach oddziału intensywnej opieki noworodkowej i patologii noworodka [w:] Kmita G, Kaczmarek T (red.). Wczesna interwencja. Miejsce psychologa w opiece nad małym dzieckiem i jego rodziną. Zeszyty Sekcji Psychologii Klinicznej Dziecka 2004;2: Łuczak-Wawrzyniak J, Czarnecka M, Konofalska N, Bukowska A, Gadzinowski J. Holistyczna koncepcja opieki nad wcześniakiem lub (i) dzieckiem chorym pacjentem Oddziału Intensywnej Terapii Noworodka i jego rodzicami. Perinatol Neonatol Ginekol 2010;3(1): Feldman R, Eidelman AI. Maternal postpartum behavior and the emergence of infant-mother and infant-father synchrony in preterm and full-term infants: the role of neonatal vagal tone. Dev Psychobiol 2007;3: Holditch-Davis D, Bartlett TR, Blickman AL, Miles MS. Posttraumatic stress symptoms in mothers of premature infants. JOGNN 2003;32: Jotzo M, Poets ChF. Helping parents cope with the trauma of premature birth: An evaluation of traumapreventive psychological intervention. Pediatrics 2005;4: Miles MS, Holditch-Davis D, Schwartz TA, Scher M. Depressive symptoms in mothers of prematurely born infants. J Dev Behav Pediatr 2007;1: Pukas A, Suda W, Kwiatkowska-Gruca M, Behrendt J, Godula-Stuglik U. Poziom lęku u rodziców noworodków leczonych w oddziale intensywnej terapii a wsparcie ze strony rodziny i personelu medycznego. Pediatr Pol 2010;84(4): Sochocka L, Pirogowicz I. Jakość życia noworodków urodzonych przedwcześnie rola personelu medycznego i rodziny. Fam Med Prim Care Rev 2006;8(2): Kornacka MK. Przegląd aktualnych badań, wpływ bliskiego kontaktu (skóra do skóry) dziecka z matką PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, October 2014, VOL. XVI, No

6 krótko po porodzie a późniejsze zachowanie noworodka. Med Prakt 2004;6(36): Anderson GC, Chiu SH, Dombrowski MA et al. Mother-newborn contact in a randomized trial of kangaroo (skin-to-skin) care. JOGNN 2003;32: Dalbye R, Calais E, Berg M. Mothers experiences of skin-to-skin care of healthy full-term newborns a phenomenology study. Sexual & Reprod Healthcare 2011;2(3): Castral TC, Warnock F, Leite AM et al. The effects of skin-to-skin contact during acute pain in preterm newborns. Eur J Pain 2008;12: Kostandy RR, Ludington-Hoe SM, Cong X et al. Kangaroo care (skin contact) reduces crying response to pain in preterm neonates: pilot results. Pain Manag Nurs 2008;9(2): Sousa Freire NB, Santos Garcia JB, Lamy ZC. Evaluation of analgesic effect of skin-to-skin contact compared to oral glucose in preterm neonates. Pain 2008;139: Carfoot S, Williamson P, Dickson R. A randomized controlled trial in the north of England examining the effects of skin-to-skin care on breast feeding. Midwifery 2005;21: Goldstein Ferber S, Makhoul IR. The effect of skinto-skin contact (Kangaroo Care) shortly after birth on the neurobehavioral responses of the term newborn: a randomized, controlled trial. Pediatrics 2004;113(4): Kochman D, Bogdanowicz A. Problemy rodziców dzieci urodzonych przedwcześnie. J Exp Mar Biol Ecol 2010;85(1): Jopek A, Gadzinowska-Szczucińska J, Szczapa T. Ocena percepcji stresu odczuwanego przez rodziców dzieci hospitalizowanych w Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka. Ginekol Pol 2009;80: Guillaume S, Michelin N, Amrani E et al. Parents expectations of staff in the early bonding process with their premature in the intensive care setting: a qualitative multicenter study with 60 parents. BMC Pediatr 2013;13: PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, October 2014, VOL. XVI, No. 1-2