Wpływ systemu rooming-in na długość karmienia piersią

Transkrypt

1 GinPolMedProject 4 (46) 2017: ARTYKUŁ ORYGINALNY Wpływ systemu rooming-in na długość karmienia Bogumiła Kiełbratowska 1 (ABCDEF), Urszula Sioma-Markowska 2 (E), Dymitr Żukowski 1 (EF), Krzysztof Preis 1 (E) 1 Klinika Położnictwa, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2 Zakład Pielęgniarstwa w Ginekologii i Położnictwie Katedry Zdrowia Kobiety, Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice STRESZCZENIE WKŁAD AUTORÓW: (A) Projekt badania (B) Zbieranie Danych (C) Analiza Statystyczna (D) Interpretacja Danych (E) Przygotowanie Rękopisu (F) Gromadzenie Piśmiennictwa (G) Gromadzenie Funduszy Wstęp. Karmienie naturalne to fizjologiczny proces, który ukształtował się ewolucyjnie w celu harmonijnego rozwoju człowieka. Przez wiele tysiącleci karmienie umożliwiało podtrzymanie życia i istnienie rodzaju ludzkiego. Celem pracy jest ocena wpływu opieki nad matką i dzieckiem w systemie rooming-in na długość czasu karmienia. Materiał i metody. W badaniach ankietowych uczestniczyło 858 kobiet po porodzie z pięciu szpitali województwa pomorskiego. Do badania zakwalifikowano kobiety z ciąży donoszonej, z noworodkami bez zaburzeń w przebiegu okresu noworodkowego, z masą urodzeniową od 2500g, wypisane ze szpitala do 15. doby pobytu po porodzie. Wyniki. Systemem rooming-in objęto matki i noworodki po porodzie drogami natury w 89,2%, drogą cięcia cesarskiego w 56,1%, po porodzie zabiegowym w 83,33%. Zastosowanie systemu rooming-in było istotnie zależne od sposobu odbywanego porodu. Czas trwania ciąży i masa urodzeniowa nie wpływały istotnie na wspólny pobyt matki i noworodka w systemie rooming-in. Oddzielenie matki i dziecka na czas dłuższy niż godzinę w ciągu doby wpływa istotnie na czas wyłącznego karmienia (p=0,004). Wnioski. Zastosowanie systemu rooming-in ma istotny wpływ na długość karmienia, a wspólny pobyt matki i dziecka zależy od sposobu odbycia porodu. Stosowanie procedur medycznych, zalecanych w programie 10 Kroków do Udanego Karmienia Piersią, korzystnie wpływa na długość okresu karmienia naturalnego. Poród drogą cięcia cesarskiego zdecydowanie ogranicza możliwość wspólnego przebywania matce i dziecku na wspólnej sali. Słowa kluczowe: systemu rooming-in; karmienie naturalne; noworodek; matka; karmienie Adres do korespondencji: Bogumiła Kiełbratowska Klinika Położnictwa, Gdański Uniwersytet Medyczny ul. Kliniczna 1a, Gdańsk Tel.: (45), fax: kielbrat@wp.pl Liczba słów: 1372 Tabele: 1 Ryciny: 4 Piśmiennictwo: 17 Received: Accepted: Published: WSTĘP W latach siedemdziesiątych wczesne i długie kontakty matki z noworodkiem nie uważano za ważne. Po porodzie noworodka szybko przenoszono na oddział adaptacyjny w celu dokonania pomiarów i badania przez neonatologa. Matka mogła tylko przez chwilę zobaczyć swoje dziecko. Na podstawie badań stwierdzono, że takie procedury są niekorzystne i należy je zmienić [1]. W celu poprawy systemu opieki nad noworodkiem i matką utworzono oddziały wspólne dla matki i dziecka tzw. rooming in (system: matka-dziecko) [2]. Rooming in jest systemem opieki po porodzie, który zapewnia stałe przebywanie noworodka z matką. Umożliwia on matce łagodne wdrażanie się w rolę matki pod opieką personelu medycznego, dając jej poczucie bezpieczeństwa. Ciągła obecność matki z noworodkiem często nie jest łatwa, szczególnie, gdy kobiety są wyczerpane po przedłużającym się porodzie, albo po rozległym nacięciu i szyciu krocza [2-4]. W świetle danych literaturowych pozytywny wpływ sytemu rooming-in dotyczy całej populacji kobiet i jest niezależny od szerokości geograficznej. Przebywanie matki z noworodkiem w systemie roming in pozytywnie oddziałuje nie tylko na przebieg laktacji, ale korzystnie wpływa także na uzyskanie odpowiedniej ilości pokarmu oraz szybkość reagowania na potrzeby noworodka. Oddzielanie noworodków od matek utrudnia matkom możliwość karmienia dziecka na żądanie i może stwarzać trudności w karmieniu. MATERIAŁ I METODY Charakterystyka badanej grupy W badaniach uczestniczyło 858 kobiet po porodzie z pięciu szpitali województwa pomorskiego. Badaniami objęto kobiety, które urodziły w okresie pomiędzy sierpniem 2014 roku a marcem 2015 roku. Do badania zakwalifiko- 58

2 B. Kiełbratowska et al. Wpływ systemu rooming-in na długość karmienia wano kobiety z ciąży donoszonej, z noworodkami bez zaburzeń w przebiegu okresu noworodkowego, z masą urodzeniową od 2500g, wypisane ze szpitala do 15 doby po porodzie. Organizacja badań W pierwszej kolejności rozprowadzono 1000 kwestionariuszy ankiet wśród losowo wybranych kobiet. Uzyskano 898 zwrotów, w tym 858 prawidłowo wypełnionych kwestionariuszy oraz 40 wypełnionych częściowo. Złożenie podpisu na wypełnianym kwestionariuszu ankiety przez pacjentki szpitala było jednocześnie zgodą na uczestnictwo w prowadzonym badaniu. W pracy wykorzystano informacje o procedurach w okresie okołoporodowym, uzyskane z ankiety, która zawierała pytania dotyczące czasu trwania ciąży, porodu oraz procedur szpitalnych w czasie pobytu w szpitalu. Na przeprowadzenie badań uzyskano pisemną zgodę Komisji Bioetycznej do Spraw Badań Naukowych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Uwarunkowania wspólnego pobytu matki i dziecka Zastosowanie systemu rooming-in ma na celu umożliwienie matce i dziecku przebywanie razem w pokoju od urodzenia przez cały pobyt w szpitalu. Dopuszcza się oddzielenie noworodka od matki na procedury medyczne na czas nie dłuższy niż 1 godzina w ciągu doby. Noworodek pozostaje z matką, o ile pozwala na to stan zdrowia obojga. Prowadzenie obserwacji zdrowego noworodka nie uzasadnia oddzielenia dziecka od matki. System matka z dzieckiem nie polega na zastąpieniu opieki pielęgniarskiej przez opiekę nad dzieckiem sprawowaną przez matkę w połogu [2]. System rooming-in jest stosowany w szpitalach, w których przeprowadzono badanie. Taką procedurę medyczną zastosowano wobec 78% badanych noworodków i matek, gdy czas oddzielenia wynosił do 1 godziny. WYNIKI Stwierdzono, że zastosowanie systemu roomingin było istotnie zależne od sposobu odbywanego porodu. Systemem rooming-in objęto matki i noworodki po porodzie drogami natury w 89,2%, drogą cięcia cesarskiego w 56,1%, a po porodzie zabiegowym w 83,33%. Przebieg porodu, krotność porodu i miejsce odbycia porodu istotnie wpływały na wspólny pobyt na sali rooming-in, natomiast nie stwierdzono takiej zależności w przypadku czasu trwania ciąży i masy urodzeniowej noworodka (tab. 1.). Oddzielenie matki od noworodka wynoszące więcej niż 1. godzinę nie miało wpływu na całkowity czas karmienia w porównaniu do grupy matek nieoddzielanych od swoich noworodków. Średnia długość karmienia dla matek, których noworodki były oddzielane więcej niż 1. godzinę wynosiła 6,7 miesiąca vs. 7,4 miesiąca dla matek przebywających ciągle ze swoimi noworodkami (ryc. 2.) Stwierdzono, że oddzielenie matki i dziecka na dłużej niż godzinę w ciągu doby wpływa istotnie statystycznie na czas wyłącznego karmienia p=0,004 (test U Manna-Whitney a). Przy oddzieleniu matek od noworodków do 1. godziny, długość wyłącznego karmienia wynosiła średnio 3,9 miesiąca, a przy oddzielaniu na dłużej, niż 1. godzinę średni czas wyłącznego karmienia wynosił 3,2 miesiąca (ryc.3.). Stwierdzono zależność między sposobem odbycia porodu, a wspólnym pobytem na sali w oddziale położniczo-noworodkowym (p<0,0001, test chi-kwadrat). Po porodzie, odbywającym się w tradycyjny sposób na wspólnej sali było 89% matek i noworodków. Po porodzie poprzez cięcie cesarskie 56% noworodków było razem z matką. Po porodzie zabiegowym 83% noworodków przebywało cały czas z matką. Po porodzie do wody 93% noworodków było cały czas z matką. Porody wertykalne stanowiły 1% porodów i w tej gru- Tab. 1. Przebywanie noworodka z matką uwarunkowane innymi czynnikami Pobyt matki i dziecka na wspólnej sali R Spearman Poziom p Przebieg porodu 0, , Krotność porodu -0, , Masa urodzeniowa noworodka -0, , Miejsce porodu -0, , Czas trwania ciąży (Hbd) -0, ,

3 GinPolMedProject 4 (46) 2017: pie wszystkie noworodki przebywały razem z matką. W analizie średniego czasu karmienia w zależności od przebiegu porodu uzyskano wyniki na granicy istotności statystycznej, w nieparametrycznej analizie wariancji Kruskala- Wallisa nie uzyskano znamienności statystycznej stwierdzonych różnic, jednak w teście mediany stwierdzono p=0,04. Wobec sprzeczności wyników nie odrzucono hipotezy o istotności różnic średnich czasów karmienia w tych grupach. Stwierdzono występowanie istotnych różnic dla czasu długości wyłącznego karmienia w zależności od rodzaju porodu p=0,03 (ANOVA Kruskala-Wallisa) i p=0,009 w teście mediany. Średni czas karmienia nie różnił się statystycznie w poszczególnych szpitalach (p=0,76 Ryc. 2. Zależność między czasem oddzielenia noworodka od matki a całkowitym okresem karmienia Ryc. 3. Zależność między czasem oddzielenia noworodka od matki a okresem wyłącznego karmienia 60

4 B. Kiełbratowska et al. Wpływ systemu rooming-in na długość karmienia ANOVA Kruskala-Wallisa), natomiast średni czas wyłącznego karmienia różnił się (p=0,003 ANOVA Kruskala-Wallisa). Najdłuższy średni czas wyłącznego karmienia zaobserwowano w szpitalach realizujących program 10 kroków do udanego karmienia. DYSKUSJA Następstwa wczesnego i szeroko pojętego kontaktu matki z noworodkiem przedstawiano w wielu pracach [5-9]. Zastosowanie systemu rooming in sprawia, że przebieg okresu adaptacyjnego jest korzystniejszy dla noworodka. Ryc. 4. Zależność między sposobem odbycia porodu a okresem karmienia Ryc. 5. Zależność między sposobem odbycia porodu a okresem wyłącznego karmienia 61

5 GinPolMedProject 4 (46) 2017: U noworodków pozostających przy matce rzadziej pojawiają się objawy żółtaczki [10], ponadto obserwuje się szybszy przyrost masy ciała [11]. W badaniu Leander G. i wsp podzielono noworodki na dwie grupy podczas leczenia. Jedną grupę noworodków oddzielono od matek, umożliwiając matkom odwiedzanie dzieci, w drugiej grupie zastosowano leczenie fototerapią w pomieszczeniu, gdzie przebywała matka. Wykazano, że noworodki izolowane od matki były znacząco rzadziej karmione [12]. Prace badawcze wykazały, że wdrożenie systemu rooming in, jest także czynnikiem wpływającym na zmniejszenie ilości infekcji u noworodków [10,13,14]. Niektórzy autorzy uważają, że wspólne przebywanie matki i dziecka daje tylko krótkotrwałe korzyści w karmieniu, jeżeli wraz z tym nie ma odpowiedniej edukacji, instruktażu oraz pomocy. Obserwacje badaczy meksykańskich wskazują, że w grupie matek przebywających w szpitalu, gdzie panował system oddzielenia noworodka od matki, w porównaniu z grupą matek, gdzie stosowano system rooming in, a matki edukowano w zakresie karmienia, wskaźniki wyłącznego karmienia były znamiennie wyższe niż w grupie, w której noworodki były oddzielane od matek. Jednakże w cztery miesiące po porodzie znamienna różnica statystyczna pozostała tylko dla grupy, w której oprócz systemu rooming in zastosowano dodatkowo instruktaż w zakresie laktacji [15]. Podobne wyniki uzyskano w badaniach przeprowadzonych w Nikaragui. Stwierdzono, że dłużej karmią matki, które przebywają ze swoimi dziećmi w systemie rooming in i dodatkowo są edukowane w zakresie karmienia, natomiast matki, które oddzielano od noworodków, mimo uzyskiwanych informacji w zakresie karmienia naturalnego, zdecydowanie krócej karmiły w porównaniu do grupy będącej w systemie rooming in. System rooming-in ma korzystny wpływ na rozwój laktacji i na podejmowanie karmienia noworodków oraz pozytywnie wpływa na więź matki z dzieckiem. Świadczą o tym obserwacje matek przebywających razem z dziećmi więcej, niż 8 godzin w ciągu doby. Stwierdzono, że w takiej sytuacji rzadziej występują zaniedbywania noworodków przez matki [16], a także wytwarza się silniejszy związek między matką i noworodkiem. Wprowadzenie systemu rooming in w tajlandzkim szpitalu spowodowało zmniejszenie wskaźnika porzucanych przez rodziców noworodków [17]. Wyniki różnych publikacji wskazują, iż pozytywny wpływ sytemu rooming-in dotyczy całej populacji kobiet i jest niezależny od szerokości geograficznej. Przebywanie matki z noworodkiem w systemie roming in pozytywnie oddziałuje nie tylko na przebieg laktacji, ale korzystnie wpływa także na uzyskanie odpowiedniej ilości pokarmu oraz szybkość reagowania na potrzeby noworodka. Oddzielanie noworodków od matek utrudnia matkom możliwość karmienia dziecka na żądanie i może stwarzać trudności w karmieniu. W jednym z badań [16] umożliwiono matkom rozszerzony kontakt z noworodkami niedługo po porodzie, dłużej niż umożliwiały to reguły szpitalne. Badania dowiodły, że kobiety, którym pozwolono na bardziej uczuciowe zachowania względem noworodka, polegające na dotykaniu, przewijaniu, obserwowaniu pozostawały w takim stanie uczuciowym dłużej. Stwierdzono także, że te matki wykazują mniejsze skłonności do pozostawiania swych dzieci pod opieką innych osób. WNIOSKI Zastosowanie systemu rooming-in istotnie wpływa na długość karmienia, a wspólny pobyt matki i dziecka zależy od sposobu odbycia porodu. Oddzielenie matki i dziecka na dłuższy czas niż godzinę w ciągu doby wpływa istotnie na czas wyłącznego karmienia. Poród drogą cięcia cesarskiego zdecydowanie ogranicza możliwość wspólnego przebywania matce i dziecku na sali. Stosowanie procedur medycznych, zalecanych w programie 10 Kroków do Udanego Karmienia Piersią, korzystnie wpływa na długość okresu karmienia naturalnego. 1. Newton ER. Karmienie złoty standard. Med Prakt Gin i Poł 2005;2: Oslislo A, Kamiński K. Rooming-in: nowa jakość w położnictwie i neonatologii. Gin Pol 2000;71: Kowalewski W. Karmienie -wybór czy obowiązek? Łódź: Pro-med. 1993; 9-11: Mikiel-Kostyra K. Odległe skutki zdrowotne sposobu żywienia niemowląt. Med Wieku Rozw 2003;4: American Academy of Pediatrics: Karmienie i mlekiem kobiecym. Med Prakt-Gin i Poł 2006; 1: Blaymore Bier JA et al. Comparison of skin to skin with standard contact in low birth weight infants who are breast fed. Arch Ped Adol Med 1996;7: Gray L et al. Skin-to-skin contact is analgesic in healthy newborns. Pediatrics 2000; 105: Mazur J, Mikiel Kostyra K. Wpływ praktyk szpitalnych na zmiany masy ciała noworodków. Med Wieku Rozw 1998;2: Thomson ME et al. The importance of immediate postnatal contact: its effect on breastfeeding. Can Fam Phys 1979; 25: PIŚMIENNICTWO 62

6 B. Kiełbratowska et al. Wpływ systemu rooming-in na długość karmienia 10. Mapata S. et al. A study comparing rooming-in with separate nursing. Pediat Indones 1988;28: Yamauchi Y et al. The relationship between rooming-in/ not rooming-in and breast-feeding variables. Acta Pediatric Scand 1990; 79: Leander G et al. Hospital routines in infants with hyperbilirubinemia influence the duration of breastfeeding. Acta Paediatr Scand 1986;75: Sosa R. et al. The effect of early mother-infant contact on breast feeding, infection and growth. In: Ciba Foundation Symposium No. (new series): Breastfeeding and the mother. Amsterdam. The Netherlands, Elsevier Publishing Co. 1976: Suradi R. Rooming-in for babies born by caesarean section in Dr Cipto Mangunkusumo general Hospital Jakarta. Pediatric Indones 1988;28: Perez-Escamlla R et al. Effect of the maternity ward system on the lactation of low-income Urban Mexicam women. Early Hum Dev 1992; 31: O Connor S et al. Reduced incidence of parenting inadequacy following rooming-in. Pediatrics 1980; 66: Buranasian B. The efects of rooming-in on the success of breastfeeding and the decline in abandonment of children. Asia Pac J Public Health 1991, 5,