Analiza skutków restrukturyzacji i modernizacji branży budowlanej dla rynku pracy w Wielkopolsce

Transkrypt

1 Człowiek najlepsza inwestycja! Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Analiza skutków restrukturyzacji i modernizacji branży budowlanej dla rynku pracy w Wielkopolsce Instytut Naukowo-Badawczy im. Zygmunta Wojciechowskiego Poznao, 12 sierpnia 2011 r. Raport przygotowany na potrzeby projektu POKL Analiza skutków restrukturyzacji i modernizacji branż dla rynku pracy w Wielkopolsce

2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 2 STRESZCZENIE WYNIKÓW I REKOMENDACJE 6 BRANŻA BUDOWLANA INFORMACJE PODSTAWOWE.. 20 EWALUACJA SYTUACJI GOSPODARCZEJ Sytuacja Wielkopolski Sytuacja branży budowlanej Sytuacja przedsiębiorstwa Czynniki wzrostu i zahamowania dla branży budowlanej Podsumowanie 47 RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA BRANŻY BUDOWLANEJ Pojęcie restrukturyzacji i modernizacji Restrukturyzacja i modernizcja w branży 52 3.Działania wspierające procesy restrukturyzacji i modernizacji Inwestycje w branży Podsumowanie 65 RYNEK PRACY OPINIE PODMIOTÓW I UWARUNKOWANIA INSTYTUCJONALNE Informacje o rynku pracy Współpraca na rynku pracy Podusmowanie 92 OUTPLACEMENT DOŚWIADCZENIA, PRZEKONANIA, OCZEKIWANIA Zwolnienia grupowe i monitorowane Doświadczenia, oczekiwania i przekonania na temat outplacementu Podsumowanie 106 PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE 108 ANEKS METODOLOICZNY 125 1

3 WPROWADZENIE Raport powstał w ramach badania Analiza restrukturyzacji i modernizacji branż dla rynku pracy w Wielkopolsce. Badania zostały zrealizowane przez Instytut Zachodni w ramach projektu PO KL w okresie od grudnia 2010 roku do lipca 2011 roku. Głównym celem badawczym było dostarczenie wiedzy na temat dynamiki rynku pracy w kontekście modernizacji i restrukturyzacji branż. Szczegółowym problemem była diagnoza postaw pracodawców oraz pracowników w zakresie przemian gospodarki regionalnej (Wielkopolski, branży oraz przedsiębiorstwa) oraz zmian na rynku pracy. Badania obejmowały kilka etapów: 1. Desk Research ( ; zgromadzenie informacji na temat modernizacji i restrukturyzacji w wybranych branżach Wielkopolski) 2. Badania ilościowe ( ) a) Badania z kadrą zarządzającą objęły następujące zagadnienia: opinie kadry na temat kondycji gospodarki regionu, badanie postaw/opinii pracodawców wobec przemian gospodarczych, rolę inwestycji w kształtowaniu zmian gospodarczych w opinii kadry zarządzającej, wiedzę o outplacemencie, postawy wobec outplacementu, plany dotyczące zatrudnieo/zwolnieo, zapotrzebowanie na kadrę / jaka kadra będzie potrzebna. b) Badania z pracownikami objęły następujące zagadnienia: subiektywną ocenę kondycji branży budowlanej i przedsiębiorstwa oraz perspektywy, gotowośd pracowników do przekwalifikowania się, uczestniczenia w szkoleniach i innych działaniach z zakresu kształcenia ustawicznego, badanie postaw wobec możliwości migracji zawodowej oraz subiektywną ocenę przyszłości zatrudnienia. c) Badania przedstawicieli kadry zarządzającej przedsiębiorstw łaocucha wartości dodanej branż w województwie wielkopolskim dotyczyły: opinii sieci na temat kondycji gospodarki regionu, osadzenie branży w realiach i dynamice zmiany gospodarczej (sieci), roli inwestycji w kształtowaniu zmian gospodarczych w opinii sieci, identyfikacji przez sieci czynników wzrostu lub stagnacji w ramach branż. 3. Badania jakościowe ( ) 2

4 a) Badania przeprowadzono z przedstawicielami kadry zarządzającej przedsiębiorstw wybranych branż. Badania objęły analizę roli kadry zarządzającej w kontekście restrukturyzacji i modernizacji branż. Szczegółowo zagadnienia dotyczyły: kondycji gospodarczej Wielkopolski, branży, postaw wobec zmian na rynku pracy, procesów restrukturyzacji i modernizacji przedsiębiorstwa, współpracy z instytucjami otoczenia biznesu oraz opinii i wiedzy na temat stosowania outplacementu. b) Badaniami objęto przedstawicieli instytucji oświatowych działających w Wielkopolsce. Analiza objęła oferty szkół wyższych i zawodowych w zakresie ich dostosowania do zmian zachodzących w restrukturyzujących się branżach. Wypowiedzi dotyczyły strategii szkół różnych poziomów nauczania wobec przemian gospodarki i zmian na rynku pracy, preferowanego sposobu pozyskiwania informacji dotyczących zapotrzebowania na absolwentów określonych szkół i kierunków kształcenia z uwzględnieniem profili branżowych, a także oceny jakości współpracy z przedsiębiorcami i instytucjami regulującymi rynek pracy w Wielkopolsce. c) Badaniami objęto przedstawicieli bądź osoby zatrudnione w instytucjach współpracujących z przedsiębiorstwami (instytucje partnerstwa lokalnego, m.in. ARiMR, WUP, PUP, klastry, izby gospodarcze). Analiza dotyczyła działania partnerstw lokalnych w wybranych branżach. W badaniach zastosowano triangulację danych dane zebrano za pomocą kilku metod badawczych: wywiady, ankiety oraz desk research, zarówno metod jakościowych, jak i ilościowych. Analiza obejmuje zatem dane ilościowe i jakościowe. Raport obejmuje wyniki badania przeprowadzonego wśród kadry zarządzającej oraz pracowników przedsiębiorstw branży budowlanej oraz przedstawicieli kadry zarządzającej przedsiębiorstw z łaocucha wartości dodanej tejże branży. Poza tym wykorzystano różne badania m.in. GUS, Ministerstwa Gospodarki, PMR Research oraz informacje ekonomistów i analityków rynku na temat branży budowlanej w Polsce i w Wielkopolsce w interpretacji danych. 3

5 STRESZCZENIE WYNIKÓW I REKOMENDACJE Budownictwo należy do największych sektorów działalności w Europie. Cechą charakterystyczną budownictwa jest to, że w sektorze tym dominują małe przedsiębiorstwa. Według danych GUS budownictwo było najszybciej rozwijającą się branżą przemysłu w pierwszym kwartale 2011 roku. Ponadto, o 8% wzrosło także zatrudnienie w branży budowlanej i średnio o 4% wzrosła płaca w budownictwie. Pozytywnym trendem jest większa liczba pozwoleo na budowę oraz liczba budów rozpoczętych, negatywnym jest słabsza płynnośd finansowa firm branży budowlanej. Ogólny klimat koniunktury w budownictwie w lipcu oceniany jest pozytywnie, chod nieco gorzej niż w ubiegłym miesiącu i przed rokiem. Budownictwo znajduje się na trzecim miejscu pod względem liczby podmiotów działających w Wielkopolsce, po działalności usługowej oraz przetwórstwie przemysłowym. W Wielkopolsce najwięcej, aż (95,9%) stanowią mikroprzedsiębiorstwa (zatrudniające do 9 osób), następnie małe przedsiębiorstwa (od zatrudnionych) 1779, w grupie średnich przedsiębiorstw (od ) jest 210 podmiotów, a najmniej 12 przedsiębiorstw tej branży zatrudnia powyżej 250 osób i zalicza się do przedsiębiorstw dużych. Obecna kondycja gospodarcza Wielkopolski została oceniona pozytywnie przez większośd respondentów zarówno w badaniach jakościowych, jak i ilościowych. W badaniach jakościowych przedstawiciele kadry zarządzającej wskazali na potencjał gospodarczy regionu, podkreślając jego atuty: infrastrukturę, zaplecze produkcyjne i kadrowe, zasoby oraz bliskośd do zachodniej granicy kraju. W opinii przedstawicieli instytucji partnerstw lokalnych Wielkopolska jest regionem prężnie się rozwijającym o stabilnej sytuacji gospodarczej oraz stałym napływie kapitału. Jednakże, warto zaznaczyd, że w badaniach jakościowych interlokutorzy z branży budowlanej najsłabiej spośród przedstawicieli różnych branż ocenili kondycję gospodarczą Wielkopolski. Swe odpowiedzi uzasadniali spadającą liczbą zamówieo. W badaniach ilościowych, zarówno kadra zarządzająca przedsiębiorstw branży budowlanej, jak i kadra przedsiębiorstw współpracujących w większości oceniała kondycję gospodarczą regionu jako dobrą. Ponad 1/3 badanych przedsiębiorstw branży budowlanej oceniła kondycję gospodarczą jako złą. Najgorzej sytuację w Wielkopolsce ocenili badani z 4

6 podregionów pilskiego, leszczyoskiego i kaliskiego (ponad 40% wskazao). Natomiast jedynie 2% badanych z przedsiębiorstw kooperujących ma taką opinię na temat kondycji Wielkopolski. Co ciekawe, współpraca przedsiębiorstw z łaocucha wartości dodanej z Instytucjami Otoczenia Biznesu nie wpływa zasadniczo na ocenę kondycji gospodarczej tak Wielkopolski, jak i branży budowlanej większośd badanych uważa, że sytuacja gospodarcza w obu obszarach jest dobra. Chod warto dodad, że nieco lepiej oceniają kondycję województwa te przedsiębiorstwa, które współpracującą z instytucjami otoczenia biznesu (76% do 70%). W porównaniu do sytuacji gospodarczej Wielkopolski sprzed 2 lat, większośd badanych w obu grupach uznała, że kondycja gospodarcza Wielkopolski się pogorszyła. Najbardziej pesymistyczne oceny wyrazili badani przedstawiciele kadry zarządzającej przedsiębiorstw budowlanych z podregionu pilskiego, chod warto dodad, że we wszystkich podregionach Wielkopolski przeważały oceny negatywne kondycji gospodarczej regionu. Przy czym, badana kadra przedsiębiorstw budowlanych była bardziej krytyczna niż badani z przedsiębiorstw współpracujących (48% w stosunku do 39%). W opinii około ¼ badanych sytuacja gospodarcza jest na tym samym poziomie, co dwa lata temu. Z kolei co piąty badany z przedsiębiorstw budowlanych oraz co czwarty z przedsiębiorstw kooperujących z branżą zauważył poprawę kondycji gospodarczej w odniesieniu do 2 ostatnich lat. Oceny przyszłej (w ciągu najbliższych dwóch lat) kondycji gospodarczej Wielkopolski są optymistyczne prawie połowa badanych uważa, że sytuacja się polepszy. Około 1/3 badanych twierdzi, że sytuacja gospodarcza Wielkopolski pozostanie bez zmian. Przy czym taką opinię wyraziło 35% badanych przedstawicieli przedsiębiorstw budowlanych z podregionu leszczyoskiego i kaliskiego. Jedynie co siódmy badany z przedsiębiorstw branży budowlanej i co piąty z przedsiębiorstw współpracujących z branżą respondent sądzi, iż kondycja gospodarcza w regionie się pogorszy. W badaniach jakościowych kierownictwo firm budowlanych wyraziło sceptycyzm co do potencjału ich branży, uzasadniając to spadającą liczbą zamówieo. Branża budowlana boi się również odpływu pracowników. W badaniach ilościowych oceny kondycji branży budowlanej w obu badanych grupach kadr zarządzających są optymistyczne ponad połowa badanych sądzi, że kondycja branży jest dobra. Znaczne zróżnicowanie opinii wystąpiło w odpowiedzi kondycja gospodarcza branży budowlanej jest zła uważa tak 30% badanych z przedsiębiorstw branży budowlanej 5

7 (największy udział wskazao w podregionach pilskim, leszczyoskim oraz kaliskim) oraz jedynie 4% badanych z przedsiębiorstw współpracujących z branżą. Porównanie kondycji gospodarczej branży budowlanej do stanu sprzed dwóch lat jest raczej pesymistyczne w opinii kadry zarządzającej przedsiębiorstw branży budowlanej (prawie połowa badanych). Co czwarty badany uważa, że sytuacja w jego branży nie zmieniła się, a jedynie co szósty twierdzi, że poprawiła się w porównaniu do stanu sprzed dwóch lat. Ponad 40% badanych przedstawicieli kadry przedsiębiorstw budowlanych w podregionie konioskim zauważyło poprawę kondycji branży. Z kolei odpowiedzi przedstawicieli kadry przedsiębiorstw współpracujących z branżą rozłożyły się bardziej równomiernie. 30% badanych sądzi, iż sytuacja się pogorszyła, a co czwarty badany uważa, że sytuacja poprawiła się bądź nie zmieniła w porównaniu do stanu sprzed 2 lat. Prawie połowa badanych pracowników przedsiębiorstw branży budowlanej uważa, że kondycja gospodarcza branży nie zmieniła się w porównaniu do tej sprzed 2 lat. Co czwarty badany uważa, że sytuacja się pogorszyła w branży. Odsetek tych, którzy sądzą, iż sytuacja w branży się poprawiła wynosi 13%. Prognozy kondycji gospodarczej branży budowlanej na najbliższe 2 lata są raczej optymistyczne ponad 40% wskazao dla odpowiedzi poprawi się w grupie kadry zarządzającej. Jedynie, co czwarty badany pracownik uważa, że sytuacja w branży się poprawi, a 40% uważa, że się nie zmieni. Podobnie, bo około 18% badanych z trzech grup sądzi, iż sytuacja gospodarcza branży pogorszy się w następnych dwóch latach. W przypadku prognoz branży budowlanej opinie interlokutorów w badaniach jakościowych były podzielone. Przeważały jednak zdania pesymistyczne. W badaniach ilościowych w opinii ponad połowy badanych przedstawicieli kadry zarządzającej obecna kondycja gospodarcza ich przedsiębiorstwa jest oceniana pozytywnie. Prawie 30% badanych oceniło obecny stan przedsiębiorstwa jako zły (największy udział wskazao w podregionach pilskim, kaliskim i leszczyoskim). W porównaniu z sytuacją gospodarczą sprzed dwóch lat, badani przedstawiciele kadry zarządzającej uznali, że sytuacja ich przedsiębiorstwa się pogorszyła (prawie połowa badanych). Jedynie, co piąty badany pracownik tak sądzi. Co czwarty badany przedstawiciel kadry zarządzającej oraz prawie połowa badanych pracowników uważają, że sytuacja gospodarcza przedsiębiorstwa jest taka sama jak dwa lata temu. Prognozy dotyczące kondycji gospodarczej przedsiębiorstwa są raczej optymistyczne prawie połowa badanych przedstawicieli kadry oraz co trzeci badany 6

8 pracownik sądzą, że sytuacja poprawi się w ciągu następnych dwóch lat. Około jednej trzeciej badanych w obu grupach uważa, że sytuacja przedsiębiorstwa w najbliższych dwóch latach pozostanie na tym samym poziomie. Stagnację prognozują, najczęściej badani przedstawiciele kierownictwa przedsiębiorstw budowlanych z podregionów poznaoskiego i pilskiego. Więcej, w porównaniu do kadry zarządzającej, pracowników uważa, że sytuacja przedsiębiorstwa się pogorszy. Badani przedstawiciele kadry zarządzającej przedsiębiorstw branży budowlanej oraz przedsiębiorstw współpracujących z branżą wskazali właśnie budownictwo jako jedną z branż, która będą się rozwijad w Wielkopolsce. Spośród czynników przemian procesów modernizacyjnych i restrukturyzacyjnych branży budowlanej, ceny surowców/materiałów w branży(64%), a także konkurencja w branży (55%) mają tendencję wzrostową. Na trzecim miejscu uplasował się popyt na produkty/usługi w branży (48%). Według badanych dostęp do wykwalifikowanych pracowników w branży zmaleje(41%). Badana kadra zarządzająca przedsiębiorstw branży budowlanej oraz kadry zarządzającej przedsiębiorstw współpracujących z branżą uważa, że branża budowlana się modernizuje, a w mniejszym stopniu restrukturyzuje. Według badao jedynie 1/3 przedsiębiorstw z branży budowlanej przechodzi restrukturyzację, znacznie więcej aż 70 % przedsiębiorstw przechodzi modernizację. Z kolei w opinii większości badanych przedstawicieli managementu przedsiębiorstw współpracujących (niecałe 80%) przedsiębiorstwa branży budowlanej modernizują się, mniej przedsiębiorstw przechodzi restrukturyzację (61% wskazao). Restrukturyzacja w badanych przedsiębiorstwach dotyczyła przede wszystkim systemu organizacji przedsiębiorstwa, oferty produktowej i technologii. Dwa ostatnie obszary były także najczęściej modernizowane w badanych przedsiębiorstwach. Większośd badanych przedsiębiorstw branży budowlanej modernizuje się (70%), z czego najwięcej tych przedsiębiorstw prowadzi działalnośd w podregionach pilskim, kaliskim i poznaoskim, a najmniej w podregionie leszczyoskim. Z punktu widzenia wieku przedsiębiorstwa jedynie przedsiębiorstwa istniejące cztery lub pięd lat na rynku nie modernizują się. Co więcej, ¾ mikroprzedsiębiorstw i przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 10 pracowników przechodzi modernizację. Jedynie 1/3 przedsiębiorstw z branży budowlanej się restrukturyzuje (najwięcej 60% w podregionach pilskim i leszczyoskim). Co więcej, restrukturyzują się przedsiębiorstwa działające na rynku do trzech lat, natomiast te 7

9 działające ponad cztery lata nie restrukturyzują się. Głównymi czynnikami zmian (restrukturyzacja i modernizacja) wprowadzanych w przedsiębiorstwach są w opinii badanych przedstawicieli managementu przedsiębiorstw współpracujących z branżą budowlaną, po pierwsze konkurencja (ok. 90%) oraz klienci (ponad 80%). W badaniach jakościowych zdania są podzielone, jeśli chodzi o wskazanie branż, które wymagają szczególnej pomocy w zakresie restrukturyzacji. Wśród branż, które potrzebują wsparcia wymienione zostało budownictwo. Chociaż trzech rozmówców uważa, że budownictwo nie wymaga szczególnej pomocy w zakresie restrukturyzacji. W badaniach ilościowych respondenci wymienili zmiany, które powinny byd wprowadzone oraz kto powinien byd za to odpowiedzialny, aby poprawid kondycję gospodarczą branży budowlanej. Dla co trzeciego badanego istotne zmiany powinny zaistnied w systemie prawnym i podatkowym. W opinii co trzeciego badanego powinny zostad wprowadzone również udogodnienia administracyjne. Co dziesiąty respondent, z kolei, twierdzi, że kredyty powinny byd bardziej dostępne dla przedsiębiorców. Wśród podmiotów, które powinny te zmiany wprowadzad czy byd za nie odpowiedzialne największą ilośd wskazao uzyskali przedstawiciele władzy paostwowej i samorządowej. Połowa badanych przedsiębiorstw budowlanych nie planuje inwestycji w najbliższych dwunastu miesiącach. Nieco mniej, prawie połowa badanych przedsiębiorstw z branży budowlanej (45%) planuje inwestowad w najbliższym roku. Najwięcej przedsiębiorstw, które planują inwestycje w najbliższym roku, prowadzi działalnośd gospodarczą w Poznaniu (ponad 60%) i w podregionie kaliskim (połowa badanych przedsiębiorstw). W większości regionów badanego województwa przedsiębiorstwa nie planują inwestycji w ciągu roku, przy czym w podregionie pilskim dotyczy to wszystkich badanych przedsiębiorstw z branży budowlanej. Większośd firm planujących inwestycje zatrudnia ponad 10 pracowników. Natomiast według badanych z przedsiębiorstw współpracujących z branżą, aż 70% przedsiębiorstw branży budowlanej ma takie plany na najbliższe dwanaście miesięcy. W opinii badanych przedsiębiorstwa najczęściej zamierzają inwestowad w sprzęt/ rozbudowę firmy oraz w usprawnienie lub rozwój usługi. Ponad 60% zamierza inwestowad także w nowe technologie. Większośd przedsiębiorstw (prawie ¾) posiadających plany inwestycyjne na najbliższy rok planuje również zwiększyd zatrudnienie. Jednocześnie firmy, które jeszcze nie znają swoich planów inwestycyjnych nie planują również zatrudnid pracowników w ciągu roku. Ponadto, 8

10 brak planów inwestycyjnych łączy się z brakiem planów zwiększenia liczby pracowników w firmie. Prawie połowa badanych przedsiębiorstw w branży budowlanej planuje zwiększyd zatrudnienie w najbliższym roku (największy udział wskazao w podregionach poznaoskim i konioskim). Warto jednak zaznaczyd, że niewiele mniej prawie 42% badanych nie zamierza zwiększad zatrudnienia (największy odsetek w podregionach pilskim, leszczyoskim oraz kaliskim). Co dziesiąte badane przedsiębiorstwo jeszcze nie zna planów dotyczących zatrudnienia na najbliższy rok. W opinii badanych przedstawicieli kierownictwa przedsiębiorstw kooperujących z branżą zatrudnienie w budownictwie pozostanie na tym samym poziomie (niecałe 48% wskazao). Prawie co trzeci badany twierdzi, że w branży budowlanej będą zatrudniani pracownicy. Wśród głównych powodów zwiększenia zatrudnienia wskazano: rozwój działalności firmy (20%), zwiększone zapotrzebowanie na usługi/produkty (18%) oraz rozwój branży (14%). Z kolei prawie co piąty przedstawiciel kadry zarządzającej przedsiębiorstw kooperujących sądzi, że zatrudnienie spadnie. Do najważniejszych przyczyn zaliczono: pogorszenie możliwości finansowych (84%) oraz zmniejszenie sprzedaży (82%) w przedsiębiorstwach branży budowlanej. Do najbardziej poszukiwanych pracowników w branży budowlanej należą pracownicy fizyczni (61%). Co piąte przedsiębiorstwo poszukuje również specjalistów zajmujących się serwisem i instalacjami. W przeważającej większości (ponad 80%) kadra przedsiębiorstw współpracujących wskazała, że najbardziej poszukiwanymi pracownikami w branży budowlanej będzie wysoko wykwalifikowana kadra techniczna oraz pracownicy fizyczni. Ponad połowa badanych (52%) przedsiębiorstw branży budowlanej w ciągu ostatnich 2 lat nie zwalniała pracowników. Nieco mniej wskazao (48%) uzyskały te przedsiębiorstwa, które zwolniły pracowników w ostatnich dwóch latach. Prawie połowa przedsiębiorstw zwolniła poniżej pięciu osób, a niecałe 45% firm zwolniło do dziesięciu osób w ciągu dwóch lat. Co ciekawe, przedsiębiorstwa, które zwolniły pracowników w ciągu ostatnich dwóch lat mają plany zwiększenia zatrudnienia w najbliższym roku (56% wskazao). Najwięcej pracowników zostało zwolnionych bez względu na przyczyny w Poznaniu oraz w podregionach leszczyoskim, kaliskim oraz konioskim. Najczęstszymi przyczynami zwolnieo było rozwiązanie umowy przez samego pracownika (ponad 40%) oraz pogorszenie możliwości finansowych firmy (niecałe 40%). Następną w kolejności przyczyną było zmniejszenie sprzedaży. 9

11 Ważnym zagadnieniem z punktu widzenia efektywności i jakości wykonywanej pracy jest poczucie stabilizacji i pewności zatrudnienia. Ponad 30% badanych pracowników nie jest w stanie powiedzied, jakie jest prawdopodobieostwo utraty pracy bądź zwolnienia z pracy. Niecałe 30% badanych uważa, z kolei, że prawdopodobieostwo utraty bądź zwolnienia z pracy jest niewielkie. Jedynie co piętnasty badany obawia się o swoją posadę, a co piąty sądzi, że szansa na to, aby stracił pracę lub został zwolniony jest duża. Do najważniejszych przyczyn utraty bądź zwolnienia z pracy badani zaliczyli zmniejszenie sprzedaży (84%) oraz nowe inwestycje ograniczające zapotrzebowanie na pracę (78%). Na trzecim miejscu uplasowało się pogorszenie możliwości finansowych firmy (ponad 70%). W opinii badanych pracowników najbardziej zagrożonym zwolnieniami działem w firmie jest dział produkcji (ponad ¾ wskazao). Prawie połowa badanych uważa, że zwolnienia obejmą dział sprzedaży. Zapytano także respondentów, jakie mają szanse znaleźd podobną pracę pod względem świadczeo oraz zarobków. Co ciekawe odpowiedzi dla trzech kategorii: raczej duża szansa, raczej mała szansa i trudno powiedzied rozłożyły się prawie równomiernie (różnica dwóch punktów procentowych). Co czwarty badany sądzi, że szansa na znalezienie takiej pracy jest duża, a z drugiej strony także co czwarty badany uważa, że szansa jest raczej mała. Najwięcej (ponad 28%) respondentów nie wie, jakie mają szansę na znalezienie podobnej pracy. Badani udzielili odpowiedzi na pytanie, jakie działania podjęliby w przypadku utraty pracy. Największy udział wskazao (45%) uzyskała odpowiedź raczej tak dla uczestnictwa w szkoleniach umożliwiających przekwalifikowanie się. Badani zdecydowaliby się również na uczestnictwo w szkoleniach ułatwiających zakładanie własnej firmy (ponad 37%). Poza tym, respondenci chcieliby także uzyskad wysoką odprawę, gdyby stracili pracę. Najmniej chętnie respondenci uczestniczyliby w spotkaniach z doradcą zawodowym oraz zgodziliby się na znalezienie nowej pracy przez obecnego pracodawcę. Z kolei w opinii co trzeciego badanego, pracodawca planujący zwolnienia w swojej firmie powinien zorganizowad zajęcia z doradcą zawodowym. Niecałe 30% oczekuje również wysokiej dodatkowej odprawy za zwolnienie z pracy. Ponadto respondenci bardzo chętnie uczestniczyliby w kursach doszkalających, przekwalifikowujących i ponad połowa badanych (zsumowane odpowiedzi tak ) uważa, że pracodawca powinien takie kursy zorganizowad. Większośd respondentów uznała, że obecny poziom dochodów raczej nie pozwala im zaspokoid bieżących potrzeb (41%). Gdy zsumujemy odpowiedzi raczej nie i 10

12 zdecydowanie nie okaże się, że prawie 60% badanych nie zarabia tyle, aby zaspokoid bieżące potrzeby. Jedynie co piąty respondent sądzi, że jego bieżące potrzeby są raczej zaspokajane (ponad 20%). Co ciekawe, ponad 14% badanych nie jest w stanie określid, czy zarobki wystarczają na zaspokojenie ich bieżących potrzeb. Ponadto ponad połowa badanych stwierdziła, że ich wynagrodzenie nie jest do kooca adekwatne do nakładu pracy, kwalifikacji itp. otrzymują więc nieco mniej niż zasługują. Co więcej 27% badanych sądzi, że ich pensja jest znacząco niższa niż powinna byd. Jedynie, co piąty respondent uważa, że jego pensja jest mniej więcej na odpowiednim poziomie. Z kolei odsetek tych, którzy sądzą, że zarabiają więcej niż zasługują jest minimalny i wynosi 0,8% (tak twierdzi trzech badanych). Ocena zaspokojenia potrzeb i subiektywna ocena wysokości zarobków są raczej mało optymistyczne. Spośród badanych co trzeci mieszczący się w przedziale ponad 5000 złotych netto uważa, że jego zarobki zdecydowanie i raczej wystarczają na zaspokajanie bieżących potrzeb. Większośd badanych pracowników zarabiających w przedziałach , oraz złotych netto uważają, że ich zarobki nie zaspokajają bieżących potrzeb. Połowa badanych zarabiających poniżej 1000 złotych netto uważa, że ich wynagrodzenie nie wystarcza na bieżące wydatki. Najciekawszą kategorią badanych są ci, którzy zarabiają w przedziale pomiędzy 4000 a 4999 złotych na rękę najczęstszą odpowiedzią było trudno powiedzied (ponad 40%). Osoby te nie są w stanie jednoznacznie odpowiedzied, czy ich dochody wystarczają na zaspokajanie ich potrzeb czy nie. ¾ badanych zarabiających w przedziale 5000 złotych netto stwierdziło, że ich wynagrodzenie jest mniej więcej adekwatne do tego, co oni oferują pracodawcy. Pozostała częśd badanych (z przedziałów poniżej 5000 złotych netto) uważa, że otrzymywane wynagrodzenie jest nieco niższe niż zasługują. Co ciekawe, jeden badany z przedziału złotych netto sądzi, iż otrzymuje nieco więcej niż zasługuje. Więcej badanych jest zainteresowanych udziałem w szkoleniach bezpłatnych niż płatnych. Ponad połowa respondentów uczestniczyłaby w szkoleniach bezpłatnych (zsumowane odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak ). Z kolei ponad 60% badanych nie jest zainteresowanych uczestnictwem w szkoleniach, za które musieliby zapłacid (zsumowane odpowiedzi zdecydowanie nie oraz raczej nie ). Co więcej, badani chętniej uczestniczyliby w szkoleniach grupowych niż w indywidualnych. Na ten ostatni rodzaj szkoleo zdecydowałby się prawie co trzeci badany (zsumowane odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak ). 11

13 Natomiast udziałem w szkoleniach zbiorowych zainteresowane jest ponad 40% respondentów. Co trzeci badany jest także zainteresowany udziałem w szkoleniach dotyczących kompetencji: miękkich (zarządzanie czasem, motywacja, komunikacja itp.) oraz twardych (specjalistyczna wiedza zawodowa, nauka języka obcego). Jednakże, więcej chętnych (trzykrotnie) uczestniczyłoby w szkoleniach twardych. Dodatkowo, 35% respondentów nie jest w stanie odpowiedzied, czy chcieliby uczestniczyd w tych szkoleniach. Staż pracy jest najsilniej skorelowany z chęcią udziału we wszystkich wymienionych w badaniu szkoleniach. Więcej badanych ze stażem ponad 3 lata jest zainteresowanych szkoleniami w porównaniu do osób z krótszym stażem pracy. Ponad połowa badanych z krótkim stażem pracy nie jest w stanie odpowiedzied, czy chcieliby uczestniczyd w tych szkoleniach. Ponad połowa respondentów (zsumowane odpowiedzi tak ) zmieniłaby zawód, natomiast na migrację zarobkową zdecydowałby się jedynie co czwarty badany. Co trzeci badany nie zmieniłby miejsca zamieszkania w celu podjęcia pracy. Ogólnie ponad 60% badanych (zliczając odpowiedzi nie ) nie migrowałoby w celach zarobkowych. Większośd badanych (ponad 84%) gotowa jest zmienid miejsce zamieszkania (w obrębie województwa i kraju) nie wyjeżdżając za granicę. Tylko 42% badanych opuściłoby Polskę w celach zarobkowych. Staż pracy jest najsilniej skorelowany z migracją zarobkową oraz migracją zawodową. Ponad połowa badanych (zsumowane odpowiedzi nie ) ze stażem ponad 3 lata nie wyjechaliby w celach zarobkowych. Z kolei 1/3 badanych z krótszym stażem nie jest w stanie odpowiedzied, czy zdecydowaliby się zmienid miejsce zamieszkania w celach zarobkowych. Ponad 30% badanych z krótszym stażem pracy zdecydowałoby się na migrację zawodową. Prawie 40% badanych pracujących ponad 3 lata również uwzględnia zmianę zawodu. Jednocześnie, co piąty badany bez względu na długośd stażu pracy nie zmieniłby zawodu. Badania jakościowe wykazały, że zdecydowana większośd badanych szkół współpracuje z przedsiębiorstwami w realizacji zadao programowych. Najczęściej współpraca ta dotyczy organizacji praktyk zawodowych oraz praktycznej nauki zawodu realizowanej w ramach programu zajęd szkolnych. Współpraca z przedsiębiorstwami powinna się rozwijad szczególnie w zakresie przepływu informacji, dofinansowania, określania profilu zawodowego poszukiwanych pracowników, a także modelowania programów nauczania i organizacji zajęd praktycznych. Monitorowanie zapotrzebowania na kadry, monitoring 12

14 rynku pracy wydaje się byd jednym z istotniejszych warunków poprawy dostosowania oferty edukacyjnej do wymogów branży, szczególnie rozwojowych dla danego regionu czy podregionu. Doświadczenia w zakresie zwolnieo grupowych oraz monitorowanych w badanych przedsiębiorstwach są niewielkie. W badanych przedsiębiorstwach branży budowlanej jedynie 2 firmy z regionu poznaoskiego przeprowadziły zwolnienia grupowe. Z kolei zwolnienia monitorowane dotyczą jedynie 7 przypadków w badanej próbie (pięd firm z regionu konioskiego i dwie firmy z kaliskiego). Podobny stan wiedzy na temat zwolnieo monitorowanych jest w badanej grupie kadry zarządzającej przedsiębiorstw współpracujących z branżą. Spośród badanych respondentów jedynie 36 podmiotów spotkało się z pojęciem zwolnieo monitorowanych. Natomiast tylko jedno przedsiębiorstwo przeprowadziło zwolnienia monitorowane z powodów zmniejszenia sprzedaży oraz pogorszenia możliwości finansowych firmy. Wśród tych 36 podmiotów, tylko 11 przedsiębiorstw zna inne firmy, które przeprowadziły ten rodzaj zwolnieo. Głównymi powodami również były: zmniejszenie sprzedaży oraz pogorszenie możliwości finansowych firmy. Co więcej tylko dziewięd przedsiębiorstw stosowało różne techniki pomocy pracownikom zwalnianym. Najczęściej stosowaną techniką była pomoc w poszukiwaniu ofert pracy i stanowiła prawie ¾ wskazao. Kolejnymi technikami, wskazywanymi były: pomoc w pisaniu CV i listów motywacyjnych, pomoc w założeniu własnej działalności gospodarczej, a także wsparcie finansowe. W badanej grupie pracowników przedsiębiorstw branży budowlanej tylko siedem osób (1,8%) z 390 respondentów było objętych programem pomocy związanym ze zwolnieniami monitorowanymi. Pomoc ta polegała na: rozmowie z psychologiem (2 badanych), pomocy zorganizowanej przez instytucję powołaną do tego (1 osoba) oraz otrzymaniem większej odprawy (1 osoba). Co ważne, przeważająca liczba respondentów z dwóch badanych grup kadry zarządzającej nie ma żadnych skojarzeo z pojęciem outplacement. Pozostałe odpowiedzi, z kolei, nie są zgodne z definicją. Jedynie czterej badani przedstawiciele kierownictwa przedsiębiorstw współpracujących z branżą skojarzyły outplacement z pojęciem zwolnieo monitorowanych. Wszyscy badani respondenci zostali zapytani, czy byliby skłonni zastosowad techniki pomocy osobom zwalnianym i jakie byłyby to techniki. Ponad połowa (60%) przedsiębiorstw zastosowałaby techniki pomocy pracownikom zwalnianym. Najczęstszą motywacją 13

15 stosowania technik pomocy były względy moralne, chęd pomocy innym (70% wskazao). Co szósty respondent jako powód podał poczucie odpowiedzialności za sytuację pracownika. Do najczęściej wskazywanych technik pomocy należałyby: pomoc w poszukiwaniu ofert pracy (ta technika jest również najczęściej stosowana w badanych przedsiębiorstwach), pomoc w organizacji kursów przekwalifikowujących, pomoc w założeniu własnej działalności gospodarczej, a także pomoc w pisaniu listów motywacyjnych i CV. W badaniach jakościowych przedstawiciele PUP wskazali na to, że we wszystkich Urzędach Pracy schemat postępowania w przypadku zwolnieo monitorowanych jest podobny: najpierw pracodawcy zawiadamiają Urząd o planowanych zwolnieniach (najczęściej drogą pisemną lub osobiście), następnie Urząd inicjuje spotkanie ze zwalnianymi pracownikami na terenie przedsiębiorstwa i przedstawia możliwe formy wsparcia w poszukiwaniu nowej pracy. Najczęściej wymienianymi technikami, które miały na celu pomóc zwalnianym pracownikom były: szkolenia, kursy przekwalifikowujące, pomoc doradcy zawodowego (np. w jaki sposób napisad CV), wskazówki, w jaki sposób założyd własną działalnośd, dofinansowanie założenia własnej działalności, organizowanie punktów konsultacyjnych pośredników pracy, zajęcia z autoprezentacji. 14

16 Rekomendacje: Obszar Szczegółowe zadanie Opis problemu Rekomendacja Rynek pracy Poczucie stabilizacji i pewności zatrudnienia Według badao 30% badanych obawia się o swoją posadę oraz nie jest w stanie oszacowad prawdopodobieostwa utraty pracy lub zwolnienia. Poczucie niepewności wpływa na efektywnośd i jakośd pracy. Zmiana atmosfery w przedsiębiorstwie: informowanie pracowników o kondycji przedsiębiorstwa, planach zwolnienia i zatrudniania (wprowadzenie otwartej polityki kadrowej) Zawieranie z pracownikami umów na czas nieokreślony Podmiot realizujący: przedsiębiorstwo Uczestnictwo w szkoleniach Ponad połowa badanych uczestniczyłaby w szkoleniach zawodowych bezpłatnych, a 60% nie chciałoby uczestniczyd w szkoleniach płatnych Więcej badanych brałoby udział w szkoleniach grupowych Co trzeci badany zainteresowany jest szkoleniami kompetencyjnymi, w szczególności twardymi (nauka języka obcego, dotyczące wiedzy zawodowej) Diagnoza zapotrzebowania na szkolenia wśród pracowników Wspieranie pracowników w uczestniczeniu w szkoleniach (w tym zachęcanie, finansowanie, organizacja) Współpraca przedsiębiorstwa i instytucji partnerstw lokalnych, w szczególności PUP, WUP w zakresie diagnozy zapotrzebowania oraz organizacji szkoleo Podmiot realizujący: przedsiębiorstwo, instytucje otoczenia biznesu, urzędy pracy Szkolenia umożliwiające przekwalifikowanie się/migracja zawodowa Według badao 45% pracowników jest zainteresowanych udziałem w szkoleniach przekwalifikowujących. Ponad połowa badanych zdecydowałaby się na migrację zawodową Diagnoza zapotrzebowania szkoleo analiza rynku pracy w zakresie zawodów deficytowych Podmiot realizujący: urzędy pracy 15

17 Brak wykwalifikowanych pracowników na rynku pracy w branży budowlanej Diagnoza zapotrzebowania na określone zawody przeprowadzona przez urzędy pracy i instytucje edukacyjne we współpracy z przedsiębiorstwem Współpraca między przedsiębiorstwami a instytucjami edukacyjnymi w zakresie przepływu informacji, dofinansowania, określania profilu zawodowego poszukiwanych pracowników, modelowania programów nauczania i organizacji zajęd praktycznych. Zakładanie przyzakładowych szkół zawodowych we współpracy z istniejącymi na rynku szkołami Podmiot realizujący: instytucje edukacyjne, przedsiębiorstwo, urzędy pracy Outplacement Definiowanie outplacementu Brak poprawnych skojarzeo z outplacementem w przypadku większości badanych Ogólnopolska akcja informacyjna dotycząca outplacementu propagowanie idei stosowania technik pomocy zwalnianym pracownikom Podmiot realizujący: instytucje partnerstw lokalnych, w szczególności urzędy pracy Techniki pomocowe zwalnianym pracownikom Informowanie zwalnianych pracowników o możliwych formach wsparcia w poszukiwaniu nowej pracy Diagnoza najefektywniejszych technik pomocy pracownikom 16

18 zwalnianym (przynoszą wymierne efekty i pozwalają zwalnianym osobom szybko znaleźd nową pracę) oraz stosowanie tych technik Podmiot realizujący: urzędy pracy, przedsiębiorstwo 17

19 BRANŻA BUDOWLANA PODSTAWOWE INFORMACJE Niniejszy rozdział zawiera podstawowe informacje na temat kondycji gospodarczej branży budowlanej w Wielkopolsce. Charakterystyka branży oparta jest na danych pochodzących m.in. z badao GUS, badao przeprowadzanych na zlecenie Ministerstwa Gospodarki oraz na wypowiedziach ekonomistów i analityków rynku dotyczących sytuacji w branży budowlanej. Branża budowlana według PK 2007 to sekcja F, obejmująca roboty ogólnobudowlane i specjalistyczne w zakresie budownictwa i prac inżynierii lądowej i wodnej, które polegają na budowie (tzn. wznoszeniu obiektu budowlanego w określonym miejscu, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie obiektu budowlanego) oraz obejmują prace polegające na przebudowie, remoncie, rozbiórce lub montażu obiektu budowlanego, włączając montaż budowli z elementów prefabrykowanych oraz konstrukcji o charakterze stałym lub tymczasowym. W niniejszej Sekcji mieści się także realizacja projektów budowlanych na własny rachunek, obejmujących przedsięwzięcia finansowe, techniczne i rzeczowe w celu przygotowania budowy lub budowy budynków czy obiektów inżynierii lądowej i wodnej do sprzedaży. Budownictwo obejmuje: 41. roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków 42. roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej 43. roboty budowlane specjalistyczne. Budownictwo należy do największych sektorów działalności w Europie. Jest to sektor zdominowany przez małe przedsiębiorstwa ok. 42% pracowników było zatrudnionych w przedsiębiorstwach zatrudniających poniżej 10 pracowników, 15% w przedsiębiorstwach liczących do 19 pracowników, a kolejne 16% w przedsiębiorstwach liczących do 49 zatrudnionych. Ogółem 73% pracowników zatrudnionych było w małych przedsiębiorstwach działających na terenie Unii Europejskiej w 2006 roku 1. Przedsiębiorstwa branży budowlanej w Polsce to również w znacznej części (ok. 70%) mikro- i małe przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 50 pracowników. Cechą charakterystyczną budownictwa jest to, że w sektorze tym dominują małe przedsiębiorstwa. 1 Raport Europejskiej Fundacji na Rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy Restrukturyzacja w sektorze budowlanym, 18

20 Rozwój sytuacji na rynku budowlanym odzwierciedla ogólną kondycję gospodarczą. W roku 2010 prognozowano, iż wkład budownictwa do PKB w roku następnym będzie ponad dwa razy wyższy niż w 2010 i wyniesie 8,3% 2. Rola budownictwa w generowaniu PKB rośnie głównie dzięki projektom infrastrukturalnym związanym z Euro Jednakże za dwa lata firmy budowlane mogą odnotowad spadek dynamiki kontraktów w związku z zakooczeniem Euro Według Radosława Cholewioskiego, Głównego Ekonomisty Noble Bank, w budownictwie może nastąpid wtedy wyraźnie spowolnienie. Podobnie jak było w przypadku załamania sprzedaży detalicznej po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej 3. Na specyfikę branży budowlanej składa się również jej znaczna sezonowośd aktywności. Od kooca roku 2008 przedsiębiorstwa mierzą się z licznymi trudnościami, takimi jak: zmniejszenie popytu, utrudnienia w dostępie do finansowania zewnętrznego czy też ogólna niepewnośd na rynkach międzynarodowych. Pomimo to branża budowlana ma raczej optymistyczne perspektywy, ale występuje w niej ryzyko zastępowania krajowych pracowników taoszymi imigrantami, dużą rolę odgrywa sezonowośd działalności, w koocu jak sugerują statystyki wysoka jest w branży upadłośd firm 4. Sytuacja na rynku budowlanym jest dośd specyficzna wahania koniunkturalne obserwowane są od transformacji systemowej w Polsce. W latach budownictwo przeżywało rozwój, by od sierpnia 1999 roku do lutego 2004 znaleźd się w recesji. Kolejna fala wzrostu przypadła na lata od marca 2004 do listopada 2008 roku. Załamanie rynku pod koniec 2008 roku spowodowane było światowym kryzysem gospodarczym, którego konsekwencje odczuwalne są do dziś. Dopiero w ostatnich miesiącach 2009 roku i na początku 2010 roku został zauważony wzrost inwestycji mieszkaniowych. Chod warto dodad, że liczba nowych mieszkao wprowadzonych na rynek była większa niż sprzedaż. W 2009 roku upadłośd ogłosiło 80 spółek z branży budowlanej, dla porównania rok wcześniej zbankrutowały 62 podmioty. Kłopoty z płynnością finansową miały przede wszystkim mniejsze firmy podwykonawcze oraz zaopatrujące je hurtownie budowlane. Najwięcej bankructw było w firmach 2 Prognozy Instytutu Badao nad Gospodarką Rynkową. 3 D. Czerwioska, Budownictwo przyspiesza, 4 Badania Dun&Bradstreet, Rzeczpospolita 2010, września. 19

21 zatrudniających średnio do 25 osób 5. W roku 2009 w branży budowlanej odnotowano spadek liczby nowo zarejestrowanych firm oraz wzrost liczby wyrejestrowanych firm (nie jest to jednoznaczne z upadłością firmy) 6. Zatory płatnicze są poważnym problemem i jedną z głównych barier prowadzenia działalności w branży budowlanej. Dotyczą one szczególnie podwykonawców, którzy odpowiedzialni są za faktyczne prowadzenie prac, a niestety, znajdują się na samym koocu łaocucha płatności. Niektórzy inwestorzy i wykonawcy znaleźli sposoby na unikanie zobowiązao wynikających z nowelizacji ustawy, która reguluje gwarancję zapłaty. Mogą oni oczekiwad od inwestora (a także generalnego wykonawcy/wykonawcy) udzielenia gwarancji zapłaty za wykonaną usługę. Jej istotą jest zabezpieczenie terminowej zapłaty wynagrodzenia ustalonego w umowie, np. w postaci gwarancji bankowej, gwarancji ubezpieczeniowej, akredytywy bankowej albo poręczenia banku udzielonego na zlecenie inwestora 7. Przedsiębiorstwa branży budowlanej w różny sposób starają się radzid sobie z konsekwencjami światowego kryzysu gospodarczego. W raporcie na temat kondycji branży budowlanej na przełomie 2009/2010 roku czytamy: Firmy walcząc ze skutkami kryzysu zaczynają jednak głównie od cięcia kosztów. Optymalizują je (mniej wydatków, oszczędności, racjonalizacja), ograniczają koszty związane z płacami (zwolnienia i cięcia płac), ale równie często łamią się pod presją konkurencji i klientów i zmniejszają marże. Potwierdziły te wyniki firmy obecne na naszej Konferencji: podjęte przez nie działania to właśnie optymalizacja kosztów w postaci obniżania premii czy zakupu nowego sprzętu, umożliwiającego wyeliminowanie podwykonawców 8. 5 Po ciężkim roku dla branży budowlanej w 2010 wcale nie będzie lepiej, , _wcale.html 6 Raport Ministerstwa Gospodarki Przedsiębiorczośd w Polsce, Warszawa Czy gwarancja zapłaty skutecznie chroni podwykonawców w branży budowlanej? 8 Raport Budujesz-Kupujesz.pl Kondycja branży budowlanej 2009/2010. Kryzys gospodarczy i jego wpływ na rynek budowlany. Badania zostały przeprowadzone na próbie 500 przedsiębiorstw branży budowlanej, w tym na 250 firm wykonawczych oraz 250 firm produkujących materiały budowlane za pomocą kwestionariusza 20

22 Według danych GUS, budownictwo było najszybciej rozwijającą się branżą przemysłu w pierwszym kwartale 2011 roku. Należy dodad, że GUS bada jedynie przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 10 pracowników, a mikroprzedsiębiorstwa, które mają znaczący udział w tworzeniu przychodów dla budownictwa (ok. 33%), są pomijane. Tempo wzrostu w branży wyniosło 12,6%. Przyspieszenie związane było z realizacją inwestycji infrastrukturalnych związanych z Euro 2012 oraz z budownictwem mieszkaniowym. W pierwszym półroczu 2011 roku mniej budowało się mieszkao o 13% w porównaniu z rokiem ubiegłym i aż o 27% w porównaniu z rokiem Pod koniec pierwszego kwartału od marca 2011 roku zauważalny jest wzrost liczby wydanych pozwoleo na budowlę mieszkao (o 7% więcej niż przed rokiem). Przy czym więcej mieszkao oddali inwestorzy indywidualni (o 3% więcej w odniesieniu do 2010 roku), natomiast deweloperzy o 25% mniej niż w 2010 roku, a spółdzielnie mieszkaniowe o 60% mniej niż w ubiegłym roku 9. Według wstępnych danych produkcja budowlano-montażowa (w cenach stałych), obejmująca roboty o charakterze inwestycyjnym i remontowym, zrealizowana na terenie kraju przez przedsiębiorstwa budowlane o liczbie pracujących powyżej 9 osób, była w czerwcu br. wyższa o 17,0% niż przed rokiem i o 17,6% w porównaniu z majem br. Po wyeliminowaniu wpływu czynników o charakterze sezonowym produkcja budowlano-montażowa ukształtowała się na poziomie wyższym o 15,3% niż w analogicznym miesiącu ub. roku i o 0,4% w porównaniu z majem br. W porównaniu z czerwcem ub. roku wzrost produkcji wystąpił w przedsiębiorstwach, których podstawowym rodzajem działalności są roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej o 40,2% i roboty budowlane specjalistyczne o 22,8%. Spadek odnotowano natomiast w podmiotach wykonujących głównie roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków o 3,8% 10. wywiadu telefonicznego CATI (37% stanowiły mikroprzedsiębiorstwa, 39% małe przedsiębiorstwa, 21% średnie i 3% duże), 9 Badania GUS Budownictwo mieszkaniowe w okresie I VI.2011 r., PUBL_pbs_budown_mieszkan_1-6m_2011.pdf 10 Badania GUS Dynamika produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej w czerwcu 2011 r., 21

23 Ponadto w styczniu tego roku produkcja przedsiębiorstw zatrudniających do 9 osób była o prawie 70% niższa w porównaniu z grudniem 2010 roku 11. Ponadto o 8% wzrosło także zatrudnienie w branży budowlanej i średnio o 4% wzrosła płaca w budownictwie. Pozytywnym trendem jest większa liczba pozwoleo na budowę oraz liczba budów rozpoczętych, negatywnym słabsza płynnośd finansowa firm branży budowlanej. W czerwcu 2011 roku kondycja gospodarcza branży budowlanej została określona jako stabilna, ale przy m.in. mniejszych obrotach niż przed kryzysem. Odrodziły się inwestycje mieszkaniowe w obiekty handlowe, logistyczne oraz inwestycje produkcyjne. Warto jednakże zaznaczyd, że pogorszeniu uległa płynnośd finansowa samorządów ok. 76% wartości należności otrzymują firmy wykonawcze w szczycie sezonu 12. Wykres 1. Ogólny klimat koniunktury w budownictwie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania GUS. Ogólny klimat koniunktury w budownictwie w lipcu oceniany jest pozytywnie, chod nieco gorzej niż w ubiegłym miesiącu i przed rokiem. Wpływ na to mają mniej optymistyczne od formułowanych w czerwcu prognozy portfela zamówieo, produkcji budowlano-montażowej i sytuacji finansowej, a także aktualne oceny portfela zamówieo. Bieżąca sytuacja finansowa oceniana jest mniej 11 Dane GUS, 12 W polskiej branży budowlanej panuje stabilizacja, , 22

24 niekorzystnie niż w ubiegłym miesiącu. Utrzymują się optymistyczne oceny produkcji budowlano- -montażowej 13. Do najważniejszych barier w prowadzeniu działalności przedsiębiorcy zaliczyli koszty zatrudnienia (wyższe niż w lipcu 2010 roku), konkurencję na rynku (niższą niż w lipcu 2010 roku). W porównaniu z lipcem ubiegłego roku najbardziej wzrosło znaczenie bariery związanej z kosztami materiałów, a najbardziej spadło znaczenie bariery związanej z niedostatecznym popytem. Warto dodad, że jedynie 4,5% badanych przedsiębiorców nie odczuwa żadnych barier w prowadzeniu bieżącej działalności budowlano-montażowej 14. Badania 15 z marca 2011 roku pokazują, że 60% firm wykonawczych patrzy w przyszłośd optymistycznie pod kątem robót ogólnobudowlanych na terenie Polski. 38% uważało, że ten rok będzie podobny pod względem kontraktów do roku ubiegłego. Co ciekawe, 1/4 badanych przewidywała wzrost liczby zamówieo. Identycznie 1/4 badanych prognozowała spadek liczby zamówieo w tym roku. Natomiast 12% respondentów nie było w stanie udzielid odpowiedzi na temat prognoz. Ożywienie w roku 2011 związane jest z intensywną realizacją wcześniej zawartych kontraktów. Jednakże długoterminowe perspektywy dla budownictwa powinny byd formułowane z dystansem, co związane jest z topniejącym źródłem finansowania inwestycji publicznych. Przedsiębiorstwa branży budowlanej w Wielkopolsce według Bazy Jednostek Statystycznych w ujęciu sekcji i działów PKD oraz wielkości przedsiębiorstw z 2010 roku liczą podmiotów w woj. wielkopolskim. Szczegółowo struktura przedsiębiorstw przedstawia się następująco: 13 Badania GUS, s Ibidem, s Badania przeprowadzone przez Centrum Badao i Analiz Rynku. 23

25 Tabela 1. Struktura przedsiębiorstw branży budowlanej w Wielkopolsce Zatrudnienie Liczba podmiotów Procent podmiotów 0-9 pracowników , pracowników , pracowników 210 0,43 Powyżej 250 pracowników 12 0,03 Ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badao. W Wielkopolsce najwięcej firm, bo aż (95,9%), to mikroprzedsiębiorstwa (zatrudniające do 9 osób), następnie małe przedsiębiorstwa (od zatrudnionych) 1779, w grupie średnich przedsiębiorstw (od ) jest 210 podmiotów, a najmniej 12 przedsiębiorstw tej branży zatrudnia powyżej 250 osób i zalicza się do przedsiębiorstw dużych. Budownictwo znajduje się na trzecim miejscu pod względem liczby podmiotów działających w Wielkopolsce, po działalności usługowej oraz przetwórstwie przemysłowym. Najistotniejsze pod względem liczby podmiotów sekcje rozkładają się tak samo w podregionach województwa: w Poznaniu, podregionie poznaoskim, konioskim, kaliskim, leszczyoskim, pilskim jak dla całej Wielkopolski. W ciągu minionych pięciu lat zauważono wzrost o 25% liczby podmiotów zajmujących się działalnością budowlaną. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w roku 2008 w całej Wielkopolsce wyniosły mln zł, co dało średnio 3675 zł na mieszkaoca. Największy udział wartościowy w inwestycjach miały podmioty z sektora przemysł i budownictwo, objęły one bowiem 55,7% wszystkich nakładów. Wskazywałoby to na rozwój przede wszystkim usług o niezbyt dużych wymaganiach inwestycyjnych. Warto jednak dodad, że w województwie wielkopolskim budownictwo zalicza się do branż przyszłościowych obok produkcji pojazdów samochodowych oraz informatyki Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, Poznao 2009, s

26 EWALUACJA SYTUACJI GOSPODARCZEJ Do najważniejszych obszarów badawczych należało poznanie opinii respondentów na temat kondycji gospodarczej Wielkopolski, branży budowlanej oraz przedsiębiorstwa. Respondentami byli przedstawiciele kadry zarządzającej przedsiębiorstw branży budowlanej oraz przedstawiciele kadry zarządzającej przedsiębiorstw łaocucha wartości dodanej branży budowlanej. Uzyskane dane opierają się na subiektywnych, ale wiarygodnych opiniach osób, które mają decydujący wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Badania zostały przeprowadzone także wśród pracowników przedsiębiorstw branży budowlanej. Ich opinie są również subiektywne, ale istotne, gdyż wszelkie wahania koniunkturalne w regionie, branży budowlanej oraz przedsiębiorstwie oddziałują bezpośrednio na ich sytuację życiową. 1. Sytuacja Wielkopolski Ocena sytuacji gospodarczej Wielkopolski jest istotna z punktu widzenia przyszłych inwestycji, ale także z punktu widzenia podmiotów już prowadzących działalnośd gospodarczą, co z kolei przekłada się na obecną i przyszłą kondycję branż. Według Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych do atutów województwa wielkopolskiego należą: duża aktywnośd inwestycyjna gmin [ ] wysoka wydajnośd przemysłu zróżnicowana struktura ekonomiczna [ ] rozwinięta infrastruktura techniczna i system usług dla biznesu relatywnie niski koszt pracy, wynikający z faktu, iż przeciętne wynagrodzenie w regionie stanowi 91% średniego krajowego wynagrodzenia [brutto] potencjał ludzki, wysoka jakośd rynku pracy wyrażająca się dużą podażą wykwalifikowanych pracowników posługujących się językami obcymi [ ] największy w kraju areał ziemi rolnej oraz wysoka jakośd regionalnych produktów rolnych 17. Powyższe wskaźniki świadczą o atrakcyjności regionu. Teoretycznie świadomośd czy znajomośd takich atutów powinna wpływad na ocenę kondycji gospodarczej regionu. 17 Wielkopolska syntetyczny obraz regionu, publikowany przez Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych, s