Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ II ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 DOBROSTAN I ZDROWIE Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie University School of Physical Education, Cracow, Poland EWA DYBIŃSKA Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych Healthy lifestyle and interest physical activity in students opinions from selected Cracow schools Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek, ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu Dr Wojciech Oczko Słowa kluczowe: czas wolny, styl życia, aktywność ruchowa, młodzież Keywords: leisure, lifestyle, physical activity, youth Od najdawniejszych lat zdrowie stanowi jeden z ważniejszych przedmiotów zainteresowania człowieka. Zainteresowanie to zwykle wzrasta w obliczu zagrażającej choroby. Zdrowie zależy zarówno od zewnętrznych jak i wewnętrznych czynników. Jest jednym z ważniejszych elementów mających wpływ na harmonijny rozwój ludzi, jego rolę w życiu społecznym oraz osiąganie wyznaczonych celów. Do najważniejszych czynników warunkujących pole zdrowia można zaliczyć [9]: styl życia człowieka (5 6), środowisko społeczne (2 25), medycyna naprawcza (1 2), czynniki genetyczne (5-15), środowisko fizyczne (5 15) Zachowania zdrowotne i styl życia to słowa kluczowe promocji zdrowia. Według Światowej Organizacji Zdrowia, styl życia jest takim sposobem życia, który jest wypadkową indywidualnych wzorów zachowań i warunkami życia zdeterminowanymi czynnikami społecznymi, ekologicznymi oraz kulturowymi [11].

2 3 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie Na styl życia człowieka składa się między innymi zespół zachowań wyznaczających jego sposób życia. Styl życia uważany jest za główny czynnik w procesie krzewienia zdrowia. Chodzi tu o taki styl, którego dominującą rolą jest rekreacja ruchowa, połączona ze zdrowym odżywianiem i rozkładem zajęć. Podaje się, że wpływ stylu życia na stan zdrowia wynosi 6, jednak styl życia ma wpływ nie tylko na stan zdrowia, ale też na jakość całego życia człowieka [5]. Kształtowanie pro zdrowotnego stylu życia powinno opierać się na dwóch podstawowych elementach [1]: stworzenie takich warunków, aby proponowany styl życia mógł być realizowany przez społeczeństwo przy jak najniższych kosztach, uświadamianie, zachęcanie i przekonywanie społeczeństwa do życia w sposób sprzyjający zdrowiu. Zachowania zdrowotne kształtują się od wczesnego dzieciństwa pod wpływem różnych wzorców osobowych w domu, przedszkolu, szkole, wśród rówieśników, pod wpływem reklam itp. Wiek dziecięcy i młodzieńczy w znacznym stopniu decyduje o stylu życia i zachowaniach zdrowotnych dorosłych [21]. Według Skommera zachowania zdrowotne to te, które człowiek podejmuje w dziedzinach zdrowia, niezależnie od tego czy podejmowane są one w sposób świadomy czy nie [19]. Pojęcie zachowania zdrowotne jest różnie interpretowane i różne są podziały zachowań zdrowotnych. Można je podzielić na pro zdrowotne i anty zdrowotne [19]: pro zdrowotne pozytywne, czyli sprzyjające zdrowiu, a wiec racjonalne żywienie, utrzymanie higieny osobistej, zachowanie bezpieczeństwa oraz odpowiednia aktywność fizyczna, antyzdrowotne czyli wszystkie negatywne czynniki takie jak: palenie tytoniu, spożywanie alkoholu itp. Ryzyko dla zdrowia mogą stanowić tez niedostatki zachowań pro zdrowotnych. Zachowania pro zdrowotne stanowią większa skalę problemów. Do nich należą między innymi: sposób odżywiania się, higiena, warunki pracy i odpoczynku, jak tez unikanie zagrożeń tj. szkodliwe używki czy nałogi. Wszystkie zachowania sprzyjające zdrowiu uwarunkowane są kulturowo. Spośród wielu propozycji trzeba umieć wybierać wzory właściwe, a odrzucać niekorzystne. Zachowania takie nie mogą się obejść bez analizy motywacji, bez kształtowania swoich przekonań, czuwania nad swoim rozwojem przez edukację zdrowotną jako główną część promocji zdrowia, jak też poprawy zdrowia całego społeczeństwa. Ważne jest też, że rekreacja ruchowa jest niezwykle istotnym, ale tylko jednym z wielu elementów sposobu zachowania zdrowia. Najlepszym sposobem promowania zdrowego stylu życia jest aktywność ruchowa i sport. Aktywność fizyczna jest niezbędnym elementem zdrowego stylu życia...ruch działa na układ krążenia nawet wtedy, gdy aktywuje tylko niektóre grupy mięśni lub części naszego ciała [6, s. 181]. Według Narodowego Instytutu Zdrowia, najlepszy jest codzienny 3 minutowy trening. Grabowski H. [8] zaleca natomiast stosowanie reguły 3x3x13, czyli wykonywanie ćwiczeń minimum trzy razy w tygodniu po 3 minut przy tętnie 13. Do ćwiczeń fizycznych można zaliczyć nie

3 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych tylko ćwiczenia gimnastyczne, ale także i spacer czy też pracę w domu, ogrodzie, czyli wszystko to co wprawia mięśnie w ruch. Systematyczna aktywność ruchowa działa pozytywnie na wszystkie partie ciała człowieka poczynając od procesów myślowych, przez skórę, kości, mięśnie, krew a kończąc na sercu, płucach i przewodzie pokarmowym [7]. Dobra kondycja fizyczna jak podaje Gracz, Sankowski [6] to najlepsza broń w walce z chorobami, a pocenie się podczas wysiłku, hartuje i oczyszcza organizm. Już w starożytności Arystoteles stwierdził, że bezruch jest największym wrogiem człowieka, gdyż prowadzi to do wielu niekorzystnych zmian w jego organizmie, jednocześnie wpływając negatywnie na zdrowie co potwierdza wielu chorób spowodowanych właśnie niską aktywnością ruchową. Można tu wymienić takie choroby jak niewydolność grzbietu, dyskopatię, wady postawy ale także i cukrzycę oraz choroby układu krążenia [1]. Aktywność fizyczna jest jedną z podstawowych potrzeb w każdym okresie życia człowieka oraz jednym z warunków zdrowego stylu życia. Szczególnego znaczenia nabiera aktywność fizyczna w okresie dzieciństwie i młodości, bowiem jest ona niezbędna dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychomotorycznego młodego organizmu. Uaktywnienie ruchowe dziecka wpływa nie tylko na rozwój motoryczny, ale i pozostałe sfery rozwoju oraz funkcjonowania organizmu. Regularna aktywność fizyczna powoduje szereg korzystnych efektów związanych z funkcjonowaniem układów sercowo-naczyniowego, kostno ruchowego, oddechowego oraz nerwowego, co w konsekwencji powoduje zmiany pozytywne w zakresie zdrowia człowieka [4, 14]. Aktywność ruchowa ma korzystny wpływ na wiele właściwości nie tylko fizjologicznych, ale i odpornościowych, adaptacyjnych, a także na prawidłowy przebieg szeregu procesów metabolicznych i hormonalnych rosnącego ustroju. Wpływa przede wszystkim na mineralizację kośćca, powoduje zwiększenie się masy aktywnych tkanek ustroju i zmniejszenie się tkanki tłuszczowej, co ma istotne znaczenie w profilaktyce otyłości zjawiska narastającego również w populacji w wieku rozwojowym. W sferze społecznej i psychicznej pomaga uzyskać szereg cech, które są niezbędne w życiu dorosłego człowieka, takie jak równowaga emocjonalna, hart psychiczny, odporność na stresy, umiejętność psychicznej adaptacji do zmieniających się warunków. Poza tym kształtuje poczucie odpowiedzialności, zdyscyplinowania, wytrwałość w pokonywaniu trudności, sprzyja także przyswajaniu norm społecznych [2, 16]. Kuński i Janiszewski 1999 [13 ] zauważają, że nawet krótkotrwałe ograniczenie aktywności może powodować niekorzystne zmiany w stanie zdrowia. Aktywność ruchowa odpowiednia do możliwości człowieka polepsza jego zdrowie. Szczególnie nauczyciele wychowania fizycznego, obok rodziny i szkoły, mają największy wpływ na zainteresowanie młodzieży sportem. Stanowią oni wzór dla podopiecznych, a swoja pasją do sportu są w stanie wpłynąć na wzrost zainteresowania u nich. Zainteresowania sportowe mogą być również rozwijane poprzez pozytywne przeżycia związane z ciekawymi ćwiczeniami, kształtującymi określone nawyki i sprawności fizyczne podczas lekcji wychowania fizycznego, a także zajęć pozalekcyjnych. 31

4 32 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie W aktywności fizycznej mieści się aprobata dla ludzkiej fizyczności, a także środki do jej pożądanego doskonalenia. Każdy, kto ćwiczy, może osiągnąć widoczne rezultaty w strukturze i wyglądzie swojego ciała, a to może być dobrym nośnikiem zdrowej psychiki. Otwartość i powszechna dostępność do dóbr kulturowych, która cechuje współczesne cywilizacje, prowadzi do szerokiego upowszechnienia różnorodnych form aktywności i ekspresji ruchowej [3]. Bardzo ważne jest włączenie społeczeństwa w ogólny proces edukacji prozdrowotnej i ukształtowanie zdrowego stylu życia [15]. Należy także eksponować rolę aktywności ruchowej jako jednego z najważniejszych składników zdrowego stylu życia [Przysiężna 23]. Zatem ogromny wpływ na zdrowie człowieka ma styl jego życia. Dlatego należy szkodliwy styl życia człowieka przekształcić na styl prozdrowotny. Każdy człowiek jest odpowiedzialny za własne zdrowie, dlatego powinien zdobywać informacje o tym, co szkodzi jego zdrowiu, a co pomaga w jego poprawie. Celem niniejszej pracy jest próba oceny postaw uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych wobec prozdrowotnego stylu życia oraz zainteresowań aktywnością fizyczną w wolnym czasie, jako czynnika warunkującego pole zdrowia we wszystkich etapach życia człowieka. Pytania badawcze sformułowano następująco: Jaki jest poziom wiedzy uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych i ich opinie na temat zdrowego stylu życia? Jakie jest zainteresowanie badanej młodzieży aktywnością ruchową w kontekście wdrażania prozdrowotnego stylu życia? MATERIAŁ I METODA Badania realizowane były na przełomie kwietnia i maja 212 roku. W badaniach wzięła udział młodzież z wybranych losowo 3 szkół ponadgimnazjalnych Krakowa. Badaniami objęto przedstawicieli młodzieży szkolnej, będącej w wieku od roku życia, w liczbie 2 osób, w tym 85 dziewcząt oraz 115 chłopców. W niniejszej pracy jako podstawową metodę badawczą przyjęto sondaż diagnostyczny, z zastosowaniem narzędzia badawczego jakim był kwestionariusz ankiety. Skonstruowany on został przez autorkę pracy. Opracowując ankietę uwzględniono obowiązujące normy, zasady i wskazówki polecane przy tworzeniu tego typu narzędzia badawczego przez Stupnickiego [2]. Po skonstruowaniu kwestionariusza przystąpiono do badań. Starano się, aby ankieta dostosowana była do poziomu intelektualnego badanej młodzieży. Po dokonaniu poprawek przystąpiono do badań. Wcześniej zostały dokonane badania pilotażowe w celu standaryzacji ankiety wśród osobników, stanowiących 1 populacji. Badania przeprowadzono w celu uzyskania informacji na temat prozdrowotnego stylu życia oraz zainteresowań aktywnością fizyczną w wolnym czasie, młodzieży z wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych. Ankieta była anonimowa i zawierała 35 pytań. Problematyka zawarta w ankiecie dotyczyła następujących zagadnień:

5 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych metryczki badanych danych osobniczych i społeczno-środowiskowych, oceny prowadzonego stylu życia przez badanych, sposobu odżywiania się i zachowań higienicznych młodzieży, aktywności rekreacyjnej uprawianej poza szkołą, oraz czasu przeznaczonego na uprawianie aktywności ruchowej w wolnym czasie, form aktywności ruchowej uprawianych przez dziewczęta i chłopców wybranych szkół ponadgimnazjalnych. Większość zamieszczonych pytań była pytaniami zamkniętymi, ale też występowały pytania otwarte z możliwością udzielenia własnej odpowiedzi. W kilku przypadkach można było wybrać więcej niż jedną odpowiedź. Ankiety przeprowadzone były w różnych terminach metoda audytoryjną. Po wybraniu i wylosowaniu osób rozdano respondentom ankiety do wypełnienia. Osoby biorące udział w badaniach zostały poinformowane o celu przeprowadzonych badań oraz udzielono im krótkiej instrukcji dotyczącej sposobu wypełnienia kwestionariusza ankiety. Młodzież odpowiadała na pytania kolejno według własnych opinii. Zebrane dane uzyskane podczas badania ankietowego zostały uporządkowane tematycznie, posegregowane i poddane analizie statystycznej i opisowej. Podstawą opracowania materiału badawczego było określenie częstości odpowiedzi na poszczególne pytania wyrażonych za pomocą wartości liczbowych i procentowych. Obliczeń dokonano za pomocą programu Microsoft Office Excel 27, a wyniki przedstawiono w tabelach i zilustrowano wykresami. WYNIKI BADAŃ Na wstępie dokonano charakterystyki osobniczej oraz społeczno-środowiskowej grupy objętej obserwacjami, którą stanowili reprezentanci młodzieży ponadgimnazjalnej Krakowa. Tabela I. Płeć badanej populacji Płeć N 85 42, ,5 Suma 2 1, 33

6 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie ,5 57,5 Rycina 1. Płeć badanej populacji Z powyższych danych zawartych w tab. I i na ryc. 1 można stwierdzić, że obserwacjami objętych było 2 uczniów uczęszczających do wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych, w tym 42,5 badanych stanowiły dziewczęta natomiast 57,5 chłopcy, zatem przewagę badanych stanowili uczniowie. Tabela II. Wiek badanej młodzieży Wiek Suma N N N 17 lat 24 28, , , 18 lat 33 38, , ,5 19 lat 28 32, , ,5 Suma 85 1, 115 1, 2 1, ,82 36,52 32,95 28,23 27,83 17 lat 18 lat 19 lat 35,65 Rycina 2. Wiek badanej młodzieży 34

7 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych Analizując wiek badanych (tab. II, ryc. 2) można zauważyć, iż badani, zarówno dziewczęta jak i chłopcy, mieścili się w przedziale od 17 do 19 roku życia, a liczebności w poszczególnych trzech kategoriach wiekowych były zbliżone (od 33, do 34,5). Zainteresowania badanej młodzieży aktywnością ruchową w wolnym czasie Tabela III. Podejmowanie aktywności ruchowej w odniesieniu do płci Podejmowanie aktywności ruchowej Suma w wolnym czasie N N N Tak 69 81, , , Nie 16 18, , , Suma 85 1, 115 1, 2 1, ,18 84, ,82 15,65 Tak Nie Rycina 3. Podejmowanie aktywności ruchowej w odniesieniu do płci Jak wynika z powyższych wartości zawartych w tab. III i na rycinie 3 można stwierdzić że, zdecydowana większość dziewcząt 81,18 jak i chłopców 84,35 uprawia aktywność ruchową w wolnym czasie, a tylko niewielki odsetek uczennic 18,82 oraz uczniów 15,65 nie podejmuje rekreacji. 35

8 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie Tabela IV. Formy podejmowania aktywności ruchowej w odniesieniu do płci Formy podejmowania (69) (97) aktywności ruchowej w odniesieniu do płci N - 69 N -97 Piłka siatkowa 23 33, ,8 Piłka ręczna 6 8, ,59 Piłka koszykowa 11 15, ,53 Kajakarstwo, 1 1,3 Pływanie 12 17, ,87 Alpinizm, 1 1,3 Sztuki walki 1 1,45 8 8,25 Tenis ziemny 7 1,14 3 3,9 Tenis stołowy 5 7, ,49 Łucznictwo 1 1,45, Saneczkarstwo 2 2,9 3 3,9 Narciarstwo 2 2,9 6 6,19 Piłka nożna 7 1, ,63 Lekkoatletyka 3 4,35 2 2,6 Gimnastyka 16 23,19 1 1,31 Kulturystyka, 15 15,44 Chodzenie po górach 3 4, 4 4,12 Jazda konna 7 1,14 3 3,9 Jazda rowerem 27 39, ,77 Taniec towarzyski 2 28,99 4 4,12 Łyżwiarstwo 5 7,25 1 1,3 *suma odpowiedzi nie równa się 1, ponieważ ankietowani udzielili więcej niż jednej odpowiedzi 36

9 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych Piłka siatkowa Piłka ręczna Piłka koszykowa Kajakarstwo Pływanie Alpinizm Sztuki walki Tenis ziemny Tenis stołowy Łucznictwo Saneczkarstwo Narciarstwo Piłka nożna Lekkoatletyka Gimnastyka Kulturystyka Chodzenie po górach Jazda konna Jazda rowerem Taniec towarzyski Łyżwiarstwo 33,33 36,8 8,7 19,59 15,94 17,53 1,3 17,39 29,87 1,3 1,45 8,25 1,14 3,9 7,25 16,49 1,45 2,9 3,9 2,9 6,19 1,14 4,35 2,6 23,19 1,31 15,44 4 4,12 1,14 3,9 39,13 25,77 28,99 4,12 7,25 1,3 87,63 Rycina 4. Formy podejmowania aktywności ruchowej w odniesieniu do płci Z danych przedstawionych w tab. IV i na rycinie 4 można zauważyć, że najchętniej uprawianą formą aktywności ruchowej przez dziewczęta jest jazda na rowerze 39,13, piłka siatkowa 33,33, taniec towarzyski 28,99 oraz w znacznie mniej- 37

10 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie szym stopniu gimnastyka (23,19), pływanie (17,39) czy tenis ziemny (1,14) oraz jazda konna (1,14). Najczęstszą formą aktywności ruchowej uprawianą w wolnym czasie przez chłopców okazała się zdecydowanie piłka nożna 87,63, a następnie piłka siatkowa 36,8, pływanie 28,87 oraz jazda na rowerze 25,77. Znacznie mniejszym zainteresowaniem cieszą się takie dyscypliny jak piłka ręczna (19,59), piłka koszykowa (17,53), tenis stołowy (16,49) czy kulturystyka (15,46). Najrzadziej natomiast chłopcy uprawiają jazdę konną i tenis ziemny (po 3,9), czy alpinizm, łyżwiarstwo i kajakarstwo (po 1,3). Tabela V. Korzyści wynikające z uprawiania aktywności ruchowej (w opiniach badanych) Korzyści Suma wynikające z uprawiania N N N aktywności ruchowej Tak 64 92, , ,95 Nie 5 7, , ,5 Suma ,75 84, ,25 15,46 Tak Nie Rycina 5. Korzyści wynikające z uprawiania aktywności ruchowej (w opiniach badanych) Przedstawione w tab. V i na rycinie 5 dane wskazują, iż zdecydowana większość badanej młodzieży, nieco więcej chłopców (92,75) aniżeli dziewcząt (87,95), uprawiających aktywność ruchową, dostrzega widoczne korzyści z niej płynące. Natomiast tylko niewielki odsetek badanych (12,5) uważa, że aktywność ruchowa nie przynosi im żadnych korzyści. 38

11 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych Tabela VI. Najistotniejsze efekty aktywności ruchowej w opiniach badanych Efekty uprawiania aktywności ruchowej N -64 N - 82 Jestem bardzo szczęśliwy będąc zarazem zmęczony 13 2,3 2 24,39 Czuję zmęczenie po ćwiczeniach lecz szybko się regeneruje 8 12,5 2 24,39 Zawsze czuję się świetnie 15 23, ,7 Czujesz się odprężony, zrelaksowany 17 26, ,27 Poprawa samopoczucia psychicznego 25 39, ,17 Poprawa sprawności fizycznej i umiejętności ruchowych 24 37, ,88 Ogólna poprawa zdrowia 34 53, ,34 *suma odpowiedzi nie równa się 1, ponieważ ankietowani udzielili więcej niż jednej odpowiedzi Jestem bardzo szczęśliwy będąc zarazem zmęczony ,3 24,39 Czuję zmęczenie po ćwiczeniach lecz szybko się regeneruje 12,5 24,39 Zawsze czuję się świetnie Czujesz się odprężony, zrelaksowany Poprawa samopoczucia psychicznego Poprawa sprawności fizycznej i umiejętności ruchowych 23,44 17,7 26,56 29,27 39,6 31,17 37,5 54,88 Ogólna poprawa zdrowia 53,13 46,34 Rycina 6. Najistotniejsze efekty aktywności ruchowej w opiniach badanych Ankietowani wyrażając opinię o korzyściach wynikających z uprawiania aktywności ruchowej w wolnym czasie (tab. VI, ryc. 6) różnili się biorąc, pod uwagę częstotliwość wypowiedzi, w zależności od płci. Najistotniejszym efektem w uprawia- 39

12 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie niu aktywności ruchowej, dla większości dziewcząt okazała się ogólna poprawa zdrowia 53,13, w mniejszym stopniu poprawa samopoczucia psychicznego 39,6 oraz poprawa sprawności fizycznej i umiejętności ruchowych 37,5; natomiast chłopcy wskazali głównie na poprawę sprawności fizycznej i umiejętności ruchowych 54,88, oraz w mniejszym stopniu na ogólną poprawę zdrowia (46,34), oraz poprawę samopoczucia psychicznego (31,17). Tabela VII. Motywy podejmowania aktywności ruchowej według badanych w odniesieniu do płci Motywy podejmowania aktywności ruchowej N -64 N - 82 Emocjonalne - umożliwia realizację własnego,,ja 38 59, ,5 Utylitarne- sposób na spędzanie czasu 33 51, ,8 Społeczne - rozwijanie kontaktów towarzyskich 37 57, ,41 Hedonistyczne przyjemnościowe, uatrakcyjnianie życia 37 57, ,63 Estetyczne - możliwość utraty masy ciała, zapobieganie otyłości, 48 75, 6 73,17 kształtowanie sylwetki ciała Zdrowotne hartowanie, usprawnianie i rozwijanie ciała *suma odpowiedzi nie równa się 1, ponieważ ankietowani udzielili więcej niż jednej odpowiedzi Emocjonalne - umożliwia realizację własnego,,ja Utylitarne- sposób na spędzanie czasu Społeczne - rozwijanie kontaktów towarzyskich Hedonistyczne przyjemnościowe, uatrakcyjnianie życia Estetyczne - możliwość utraty masy ciała, zapobieganie otyłości, kształtowanie Zdrowotne hartowanie, usprawnianie i rozwijanie ciała ,38 78,5 1 51,56 57,8 63,41 57,81 64, ,17 87,8 1 Rycina 7. Motywy podejmowania aktywności ruchowej według badanych w odniesieniu do płci 4

13 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych Na podstawie danych zawartych w tab. VII i na rycinie 7 można stwierdzić, iż badani w zdecydowanej większości podejmując aktywność ruchową w wolnym czasie kierują się motywami wyrażanymi w wielorakich aspektach, bowiem wszystkie wymieniane motywy: emocjonalne, utylitarne, społeczne, hedonistyczne, estetyczne oraz zdrowotne wskazywane były przez zdecydowaną większość badanych (powyżej 51,), zarówno przez dziewczęta jak i chłopców. Najważniejszym motywem dla przedstawicieli obu płci okazał się w 1 aspekt zdrowotny aktywności ruchowej. Kolejno istotnymi były też motywy utylitarne zwłaszcza dla chłopców (87,8), oraz emocjonalne (78,5) i estetyczne w szczególności dla dziewcząt (75,). STYL ŻYCIA W OPINIACH ANKIETOWANYCH Kolejno dokonano analiz dotyczących samooceny stanu zdrowia oraz stylu życia w opiniach ankietowanych. Tabela VIII. Samoocena stanu zdrowia Ocena zdrowia Badani Bardzo dobrze Dobrze Źle Razem N N N N 29 25, ,82 8 6, , 13 15, ,64 6 7,5 85 1, Razem 42 21, , 14 7, 2 1, 8 77,64 67, ,29 25,21 7,5 6,95 1 Bardzo dobrze Dobrze Źle Rycina 8. Samoocena stanu zdrowia 41

14 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie Ankietowani wyrażając opinię o swoim stanie zdrowia (tab. VIII, ryc. 8) w zdecydowanej większości (72,) stwierdzili, że oceniają je dobrze, częściej dziewczęta 77,64 aniżeli chłopcy 67,82. Znacznie mniej badanych oceniło swój stan zdrowia bardzo dobrze (więcej chłopców 25,21 niż dziewcząt 15,29). Z ogółu badanych jedynie 7, uczniów uważało, że ich stan zdrowia jest zły. Tabela IX. Styl życia badanych Styl życia Badani Zdrowy Umiarkowanie zdrowy Zdecydowanie niezdrowy Razem N N N N 24 27, ,96 3 3, , ,8 6 7, Razem 7 41, , 9 5, ,79 68, ,58 35, ,41 3,45 1 Zdrowy Umiarkowanie zdrowy Zdecydowanie niezdrowy Rycina 9. Styl życia badanych Zdecydowana większość respondentów wyraziła opinie (tab. IX, ryc. 9), iż prowadzi umiarkowanie zdrowy (53) lub zdrowy styl życia (41,66). Istnieje jednak w tym względzie widoczne zróżnicowanie między płciowe. Większość badanych dziewcząt uważa swój styl życia za zdrowy (56,79), natomiast wśród chłopców zdecydowana większość z nich deklaruje umiarkowanie zdrowy styl życia (68,96). Zdecydowanie niezdrowy tryb życia prowadzi niewielki odsetek uczniów 5,34. 42

15 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych SPOSÓB ODŻYWIANIA I NAWYKI HIGIENICZNE JAKO KOMPONENTY ZDROWEGO STYLU ŻYCIA BADANEJ MŁODZIEŻY Tabela X. Pierwsze i drugie śniadanie spożywane przez uczniów Sposób odżywiania się Badani Tak zawsze Czasami Nie Razem N N N N I śniadanie w domu 76 45, , , II śniadanie w szkole ,6 3 17, , , ,24 34,52 17,85 2,24 Tak zawsze Czasami Nie 6,55 I śniadanie w domu II śniadanie w szkole Rycina 1. Pierwsze i drugie śniadanie spożywane przez uczniów Z danych zawartych w tab. X i na rycinie 1 wynika, iż najwięcej ankietowanych (45,24) zjada zawsze I śniadanie w domu, natomiast czasami w 34,52. Nie spożywa I śniadania blisko 1/5 respondentów (2,24). Z kolei II śniadanie zdecydowana większość młodzieży spożywa w szkole (75,6). Tylko niewielki odsetek uczniów (6,55) nie spożywa drugiego śniadania w szkole. Tabela XI. Deklarowanie spożywania urozmaiconych posiłków pod względem odżywczym przez badanych Zróżnicowanie posiłku pod względem odżywczym Badani Tak Różnie bywa Nie Razem N N N N 58 66, ,88 3 3, , ,27 2 2, Razem 16 63, ,93 5 2,

16 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie ,67 59,26 38,27 29,88 3,45 Tak Różnie bywa Nie 2,47 Rycina 11. Deklarowanie przez badanych spożywania urozmaiconych i wartościowych posiłków pod względem odżywczym Zdecydowana większość, więcej dziewcząt (66,67) aniżeli i chłopców (59,26) (tab. XI, ryc. 11) deklarowało, iż spożywa posiłki urozmaicone i wartościowe pod względem odżywczym. Z kolei więcej chłopców (38,27) niż dziewcząt (29,88) wyrażało, iż nie zawsze posiłki te są wartościowe. Tylko niewielki odsetek 3 ogółu badanych nie spożywa odżywczych posiłków. Tabela XII. Stosowanie diety bogatej w owoce i warzywa przez uczniów Dieta bogata w owoce i warzywa Badani Tak codziennie Tak, ale nie codziennie Nie Razem N N N N 21 24, ,41 3 3, , ,9 6 7, Razem 53 31, ,1 9 5,

17 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych 8 53,9 72, , ,14 2 7,4 3,45 Tak codziennie Tak, ale nie codziennie Nie Rycina 12. Stosowanie diety bogatej w owoce i warzywa przez uczniów Ponad połowa młodzieży (63,1) deklaruje, iż (tab. XII, ryc. 12) spożywa owoce i warzywa, z tym, że nie codziennie. Większość dziewcząt (39,51), aniżeli chłopców (24,14) wyraża, iż stosuje dietę bogatą w warzywa i owoce codziennie. Tabela XIII. Liczba spożywanych posiłków przez młodzież w ciągu dnia Posiłki w ciągu dnia Badani 1 2 posiłki 3 4 posiłki Więcej Razem N N N N 16 18, , , , , , Razem 27 16, ,1 35 2,

18 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie ,52 6,49 18,39 13,58 16,9 1 2 posiłki 3 4 posiłki Więcej 25,93 Rycina 13. Liczba spożywanych posiłków przez młodzież w ciągu dnia Analizują liczbę spożywanych przez respondentów posiłków (tab. XIII, ryc. 13) stwierdza się, iż zdecydowana większość uczniów, zarówno dziewcząt jak i chłopców, (63,1) jada od 3 4 posiłków dziennie, co jest ilością najbardziej odpowiednią. Niemała grupa uczniów (16,7) jada jedynie 1 lub 2 posiłki na dzień przez co albo niedojada, lub spożywa nadmierne ilości naraz. W grupie badanych 2,83 uczniów zadeklarowało, iż spożywa więcej niż 4 posiłki dziennie, w tym większość stanowili chłopcy (25,93) aniżeli dziewczęta (16,9). Tabela XIV. Posiłki typu fast food w diecie uczniów Posiłki fast food w diecie Badani Często Rzadko Wcale Razem N N N N 12 13,79 7 8,46 5 5, ,5 65 8,25 3 3, Razem 25 14, ,36 8 4,

19 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych ,46 8,25 13,79 16,5 5,75 Często Rzadko Wcale 3,7 Rycina 14. Posiłki typu fast food w diecie uczniów Dane zawarte w tabeli XIV i na rycinie 14 przedstawiają jednoznacznie, iż zdecydowana większość ok. 8 młodzieży obu płci rzadko spożywa posiłki typu fast food. Posiłki tego typu jadało często, co siódma z dziewcząt i co szósty chłopiec. Tylko niewielki odsetek respondentów 4,76 podało, iż w ogóle nie jada posiłków tego typu. Tabela XV. Częstotliwość spożywania słodyczy wśród uczniów Częstotliwość spożywania słodyczy Badani W ogóle Kilka razy Codziennie dużo Codziennie niewiele nie jadam w tygodniu Razem słodyczy N N N N N 3 3, , ,78 5 5, , , , Razem 26 15, , ,88 5 2,

20 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie ,2 28,39 28,39 36,78 43, ,45 5,75 Codziennie dużo Codziennie niewiele Kilka razy w tygodniu W ogóle nie jadam słodyczy Rycina 15. Częstotliwość spożywania słodyczy wśród uczniów Jak wynika z danych zawartych w tab. XV i na rycinie 15 codziennie dużo słodyczy spożywa (15,47) respondentów, w tym głównie chłopcy (28,39), dziewczęta w minimalnym wymiarze (3,45). Z kolei codziennie ale niewiele (54) spożywa słodyczy więcej dziewcząt niż chłopców (28,39). Żaden z chłopców nie wyklucza ze swojej diety słodyczy, natomiast czyni to 5,75 dziewcząt. Tabela XVI. Codzienne mycie całego ciała Mycie całego ciała Razem Badani Tak Nie N N N 76 87, , ,12 8 9, Razem , , ,12 87, ,88 12,64 Tak Nie Rycina 16. Codzienne mycie całego ciała 48

21 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych Dane zawarte w tab. XVI i ryc. 16 przedstawiają, iż zdecydowana większość badanych (88,69), z w tym nieco więcej dziewcząt (9,12) aniżeli chłopców(87,36), dba o higienę osobistą w zakresie codziennego mycia całego ciała. Blisko12 respondentów deklarowało, iż nie robi tego codziennie. Tabela XVII. Codzienna zmiana bielizny osobistej wśród uczniów Zmiana bielizny osobistej Razem Tak Nie Badani N N N ,83 5 6, Razem ,2 5 2, , ,17 Tak Nie Rycina 17. Codzienna zmiana bielizny osobistej wśród uczniów Analizując dane zawarte w tab. XVII i ryc. 17 zauważa się, iż zmiany bielizny osobistej dokonuje 97,2 ogółu (w tym dziewczęta 1). Z ogółu badanych tylko 2,98 chłopców deklarowało, iż nie zmienia bielizny codziennie. Tabela XVIII. Zmiana stroju sportowego po lekcji wychowania fizycznego Zmiana stroju sportowego po lekcji W F Tak zawsze Czasami Nie Razem Badani N N N N ,6 4 4, Razem ,62 4 2,

22 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie , ,94 Tak zawsze Czasami Nie Rycina 18. Zmiana stroju sportowego po lekcji Wychowania Fizycznego Zdecydowana większość ankietowanej młodzieży (97,62, w tym 1 dziewcząt) wyrażało zdanie (tab. XVIII, ryc. 18), iż zmienia sportowy strój po lekcji wychowania fizycznego. Jedynie 2,38 badanych (głównie chłopców) zmienia czasami strój sportowy po odbytej lekcji tylko czasami. Tabela XIX. Mycie rąk przez uczniów po skorzystaniu z toalety Mycie rąk po korzystaniu z toalety Badani Tak zawsze Rzadko Nie Nigdy Razem N N N N 72 82, , , , Razem , , ,76 82,72 17,24 17,28 Tak zawsze Rzadko Nie Nigdy Rycina 19. Mycie rąk przez uczniów po skorzystaniu z toalety 5

23 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych Zdecydowana większość badanych, zarówno dziewcząt (82,76) jak i chłopców (82,72) wyraziło (tab. XIX, ryc. 19), iż zawsze myje ręce po wyjściu z toalety, natomiast 17 (bez względu na płeć) czyni to rzadko. DYSKUSJA Zdrowie jest największą wartością w życiu człowieka. Niemiecki filozof Schopenhauer wyraził, iż największym szaleństwem człowieka jest zaniedbać zdrowie z powodu innego celu w życiu. Zdrowie oznacza według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) nie tylko brak choroby czy kalectwa lecz jest przede wszystkim pełnią fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu człowieka. Zdrowie można określić jako wartość, dzięki której jednostka lub grupa z jednej strony mogą realizować swoje aspiracje i potrzebę satysfakcji, a z drugiej strony zmieniać się lub radzić sobie ze środowiskiem [12]. Zatem pod pojęciem pełnego zdrowia należy rozumieć dobrostan ogólny (wellness), czyli zarówno stan szczęśliwego, harmonijnego życia obejmujący nie tylko sferę fizyczną organizmu, ale również intelektualną, uczuciową, społeczną i duchową. Dokonując sondażu wśród ankietowanych na temat ich opinii o własnym stanie zdrowia za bardzo dobry uważano dobrostan ogólny organizmu, a więc zarówno fizyczny dobra sprawność fizyczna, wygląd, samopoczucie, czynny wypoczynek, odporność na napięcia psychiczne i infekcje, jak i stan zdrowia zadawalająca waga ciała, dobra przemiana materii, brak chorób, właściwa higiena fizyczna i psychiczna, dobre odżywianie, sen; oraz osiągnięcia w szkole satysfakcja z wyników w nauce, postawa twórcza, przezwyciężanie napięcia psychicznego; aż wreszcie powiązania z innymi dobre kontakty z rówieśnikami, asertywność, zadawalające stosunki rodzinne. Otrzymane wyniki pozwoliły stwierdzić, iż stan dobrostanu ogólnego (pełnego zdrowia) wyraża jedna czwarta chłopców (25,21) i zaledwie 15,29 dziewcząt. Jednakże przeważająca większość respondentów 72 określiła swój stan zdrowia jako dobry, a tylko niewielki odsetek badanych 7 jako zły. Styl życia w rozumieniu prozdrowotnym oznacza.. te działania jednostek, które służą utrzymaniu i polepszaniu stanu swojego zdrowia i zapobieganiu chorobom [17]. Składają się nań następujące działania: właściwe odżywianie, unikanie alkoholu i nikotyny, nawyki higieniczno zdrowotne, aktywność fizyczna oraz unikanie permanentnego stresu [21]. Badania wykazały, iż młodzież w zakresie racjonalnego odżywiania prezentuje pozytywne nawyki - ponad 6 spożywa 3 4 posiłki dziennie zróżnicowane pod względem odżywczym przestrzegając diety bogatej w warzywa i owoce. Młodzież w większości deklarowała dbałość o nawyki higieniczno-zdrowotne w postaci dbałości o ciało (codzienne mycie ciała ponad 87, zmiana bielizny ponad 93 i mycie rąk ponad 82 badanych). Uprawianie aktywności fizycznej w wolnym czasie deklarowało 81,18 dziewcząt i 84,35 chłopców. Najczęściej uprawianą formą aktywności ruchowej przez dziewczęta okazała się jazda na rowerze 39,13, piłka siatkowa 33,33, taniec towarzyski 28,99, natomiast przez chłopców zdecydowanie piłka nożna 51

24 52 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie 87,63, a następnie piłka siatkowa 36,8, pływanie 28,87 oraz jazda na rowerze 25,77. Najistotniejszym efektem w uprawianiu aktywności ruchowej, dla większości dziewcząt okazała się ogólna poprawa zdrowia 53,13, poprawa samopoczucia psychicznego 39,6 oraz poprawa sprawności fizycznej i umiejętności ruchowych 37,5; natomiast chłopcy wskazali głównie na poprawę sprawności fizycznej i umiejętności ruchowych 54,88, oraz w mniejszym stopniu na ogólną poprawę zdrowia (46,34), oraz poprawę samopoczucia psychicznego (31,17). Najważniejszym motywem skłaniających badanych do uprawiania aktywności ruchowej w wolnym czasie okazał się w 1, zarówno dla dziewcząt jak i chłopców, aspekt zdrowotny oraz motywy utylitarne zwłaszcza dla chłopców (87,8), czy emocjonalne (78,5) i estetyczne w szczególności dla dziewcząt (75,). WNIOSKI Na podstawie przeprowadzonych badań dotyczących próby oceny postaw uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych wobec prozdrowotnego stylu życia oraz zainteresowań aktywnością fizyczną w wolnym czasie, można sformułować następujące uogólnienia: 1. W samoocenie badanych uczniów, wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych, ich styl okazał się dla większości dziewcząt zdrowy, natomiast chłopców umiarkowanie zdrowy. 2. Istnieje podobieństwo w zachowaniach prozdrowotnych między dziewczętami a chłopcami w zakresie dbałości o higienę osobistą, sposobu odżywiania, zróżnicowanej pod względem odżywczym diety czy częstości spożywania posiłków typu fast food. 3. Zdecydowana większość badanej młodzieży ponad 8 zarówno chłopców jak i dziewcząt uprawia aktywność fizyczną w wolnym czasie. W ciągu tygodnia młodzież przeznacza na ćwiczenia fizyczne najczęściej powyżej 3 godzin, w tym większą aktywność wykazują chłopcy aniżeli dziewczęta. 4. Formy ruchowe jakie uprawiają ankietowani w wolnym czasie oraz miejsce do ćwiczeń okazały się czynnikami różnicującymi badanych, ponieważ dziewczęta najczęściej preferowały jazdę na rowerze, zaś chłopcy piłkę nożną. 5. Najistotniejszym efektem w uprawianiu aktywności ruchowej, dla większości badanej młodzieży okazała się ogólna poprawa zdrowia oraz poprawa sprawności fizycznej i umiejętności ruchowych. 6. Motywy jakimi kierują się badani podejmując aktywność ruchową w wolnym czasie nie okazały się zmienną różnicującą badanych, bowiem zarówno dziewczęta jak i chłopcy najczęściej wskazywali na aspekt zdrowotny. 7. Dokonane obserwacje pozwoliły stwierdzić, iż badana młodzież z wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych, zarówno dziewczęta jak i chłopcy, prezentuje pozytywne postawy wobec prozdrowotnego stylu życia oraz zainteresowań kulturą fizyczną.

25 Ewa Dybińska Prozdrowotny styl życia oraz zainteresowania aktywnością ruchową w opiniach uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych PIŚMIENNICTWO 1. Bielski J.: Życie jest ruchem. Agencja, Promo-Lider. Warszawa Czabański B.: Kształcenie psychomotoryczne, AWF Wrocław Czerwiński J.: Aktywność fizyczna potrzebą twórczego życia, OSW Olsztyn Drabik J.: Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej w społeczeństwie, cz. I, AWF Gdańsk Hodan B.: O problematyce stylu życia i jego optymalizacji, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne; 22/ Gracz J., Sankowski T.: Psychologia w rekreacji i turystyce. AWF Poznań Grabowski H.: Teoria Fizycznej Edukacji, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa Grabowski H.: Co koniecznie trzeba wiedzieć o wychowaniu fizycznym. Impuls Kraków Karski J. B.: Praktyka i teoria promocji zdrowia wybrane zagadnienia; CeDe- Wu Sp. z.o.o.; Warszawa 23; Wydanie I. 1. Kowalski M.: Promocja zdrowia uczeń i szkoła, [w:] A. Malinowski, J. Tatarczuk, R. Asienkiewicz; (red. naukowa) Ontogeneza i promocja zdrowia w aspekcie medycyny, antropologii i wychowania fizycznego; Uniwersytet Zielonogórski; Zielona Góra Kulmatycki L., Supiński J.: Styl życia i zdrowie Polaków na tle krajów UE analiza porównawcza; Vol. XL, Suppl. XVI; N3; Lublin 25; s Kuński H.: Promowanie zdrowia. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź Kuński H., Janiszewski M.: Medycyna aktywności ruchowej dla pedagogów, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź Łobożewicz T.: Wolańska T. Rekreacja i turystyka w rodzinie, T.I. Biblioteka PTNKF, Warszawa Maszczak T.: Promocja zdrowia jako globalne wyzwanie edukacyjne, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 22/ Osiński W.: Zarys teorii wychowania fizycznego, AWF Poznań, Ostrowska A.: Prozdrowotne style życia, [w:] Domański H., A. Rychard (red.) O stylach życia Polaków, Warszawa Przysiężna B.: Kultura fizyczna a styl życia. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. 23/1. 53

26 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/214 Dobrostan i zdrowie 19. Skommer J.: Promocja zdrowia, [w:] J. T. Marcinkowski (red); Podstawy higien, Volumed, Wrocław 1997, s Stupnicki R.: Analiza i prezentacja danych ankietowych, AWF Warszawa Wojnarowska B., Mazur J., Szymańska M.: Zachowania zdrowotne młodzieży - raport WHO, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne 2/4. STRESZCZENIE Celem pracy była próba oceny postaw uczniów wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych wobec prozdrowotnego stylu życia oraz zainteresowań aktywnością fizyczną w wolnym czasie, jako czynnika warunkującego pole zdrowia na wszystkich etapach życia człowieka. W badaniach zastosowano sondaż kwestionariusz ankiety. Badaniami objęto przedstawicieli młodzieży szkolnej, będącej w wieku od roku życia, w liczbie 2 osób, w tym 85 dziewcząt oraz 115 chłopców. Ankieta dotyczyła następujących zagadnień: oceny prowadzonego stylu życia przez badanych, sposobu odżywiania się i zachowań higienicznych młodzieży oraz częstotliwości i form uprawiania aktywności ruchowej w wolnym czasie. Dokonane obserwacje pozwoliły stwierdzić, iż badana młodzież, zarówno dziewczęta jak i chłopcy, z wybranych krakowskich szkół ponadgimnazjalnych w zdecydowanej większości prezentuje pozytywne postawy wobec prozdrowotnego stylu życia oraz w ponad 8 uprawia aktywność fizyczną w wolnym czasie. ABSTRACT The aim of this study was to assess the student s attitudes, from selected schools, to a healthy lifestyle and interests of physical activity in their free time, as a factor condition for health field at all stages of human life. The study used a questionnaire survey. The study included representatives from school students which were aged between years old. The survey was attended by 2 persons, including 85 girls and 115 boys. The survey concerned the following issues: assessing their lifestyles by respondents, diet and hygiene behaviors of youth and the frequency and forms of practicing physical activity in their free time. Carried observations allow to state that the test youth, both girls and boys, from selected secondary schools in Cracow vast majority presents a positive attitude towards a healthy lifestyle and more than 8 cultivated physical activity in their free time. Artykuł zawiera 3622 znaków ze spacjami + grafika 54