Fundacja po DRUGIE. Warszawa, 2015

Transkrypt

1 Fundacja po DRUGIE Warszawa, 2015

2 Nie daj się złapać w sieci. to projekt edukacyjny realizowany przez Fundację po DRUGIE od r. do r. Głównym celem działania było przybliżenie młodzieży przebywającej w placówkach resocjalizacyjnych problematyki związanej z korzystaniem z Internetu. Cele szczegółowe, jakie stały przed nami to m.in.: określenie, jakie potrzeby młodzież w wieku lat realizuje za pośrednictwem Internetu; upowszechnienie sposobów korzystania z Internetu ograniczających narażenie na agresję, seksualizację oraz sposoby radzenia sobie z tymi zjawiskami; edukacja w zakresie konsekwencji korzystania z pornografii; edukacja w zakresie konsekwencji związanych z innymi destrukcyjnymi treściami i społecznościami; edukacja w zakresie niebezpieczeństw związanych z zawieraniem znajomości przez Internet; przedstawienie sposobów zapobiegania dostępowi osób trzecich do kont na portalach, kont pocztowych, komunikatorów itp.; edukacja z zakresu konsekwencji własnych zachowań niepożądanych i niezgodnych z prawem: zarówno w zakresie osobistym, społecznym, jak i karnym. Działania w ramach projektu zostały podzielone na pięć części: 1) Przeprowadzenie rozpoznania dotyczącego korzystania przez młodzież z placówek resocjalizacyjnych z Internetu 2) Opracowanie programu warsztatów dotyczących bezpieczeństwa w sieci 3) Przeprowadzenie warsztatów w placówkach resocjalizacyjnych 4) Przygotowanie wspólnie z uczestnikami warsztatów publikacji - komiksu uwzględniającej różne aspekty funkcjonowania w sieci 5) Konferencja Nie daj się złapać w SIECI interwencja i prewencja

3 Na przełomie października i listopada 2014 roku FpD przeprowadziła badania ankietowe wśród wychowanek i wychowanków placówek resocjalizacyjnych, które miały na celu znalezienie odpowiedzi na pytania: w jakim zakresie młodzież z placówek resocjalizacyjnych korzysta z Internetu w czasie pobytu w placówce; w jakim zakresie wychowanki i wychowankowie placówek resocjalizacyjnych korzystają z Internetu poza placówką; jak kształtują się potrzeby i oczekiwania dziewcząt i chłopców przebywających w placówkach resocjalizacyjnych w zakresie korzystania z Internetu poszukiwane treści, tworzenie własnych przekazów; jaka i czy jest świadomość zagrożeń związanych z korzystaniem z Internetu. W badaniu wzięło udział 165 osób (48 dziewcząt i 117 chłopców) przebywających w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych - 62 osoby oraz zakładach poprawczych osoby, w wieku od 13 do 20 lat. Uzyskane wyniki pokazały, że bez wątpienia-pomimo, iż przebywanie w ośrodku o charakterze izolacyjnym znacznie ogranicza dostęp młodzieży do Internetu, - jest on ważnym źródłem komunikacji ze światem (zarówno w kontekście odbioru jak i tworzenia treści). Zdecydowanie najważniejszą funkcją Internetu wg badanych jest funkcja rozrywkowa, co zapewne jest związane również z niskimi, nierozbudzonymi potrzebami poznawczymi grupy. Zachowania podejmowane w sieci przez wychowanki i wychowanków placówek resocjalizacyjnych nie zawsze są dyktowane rozsądkiem i wiedzą na temat zagrożeń z tego wynikających młodzież nie zabezpiecza swoich danych, w sposób lekkomyślny publikuje zdjęcia i intymne informacje na swój temat. Jest ufna i nie stawia granic w sposób, który pozwoliłby uchronić ją przed zagrożeniami. Dodatkowo niepokojący jest fakt związany z szerzeniem przez młodzież treści obraźliwych, oceniających (zwykle przekraczających granice dobrego smaku, wulgarnych) i dalej brak jakiejkolwiek świadomości wynikających z takich zachowań konsekwencji 1 1 Szczegółowe wyniki badań Młodzież w SIECI

4 Wyniki rozpoznania określenie potrzeb, barier, poziomu świadomości były podstawą do stworzenia przez zespół FpD dziewięciogodzinnego programu edukacyjnego pt. Nie daj się złapać w SIECI, poruszającego następujące zagadnienia: Blok I Dlaczego w ogóle mówimy o Internecie? Po co jest Internet? Co możemy dzięki niemu zyskać? Jak usprawnia komunikację, życie itp.? Czy przez Internet też możemy coś stracić jakie są główne zagrożenia? Mój wizerunek online? Spotkanie w relau z cyber-znajomymi? Blok II Phishing, pharming, spam, czyli na co jesteśmy narażeni w sieci - nielegalne uzyskiwanie danych mające na celu wyłudzanie poufnych informacji osobistych; jak temu zapobiec? Czy nadmiar informacji prowadzi do infoholizmu? Uzależnienie od Internetu Mowa nienawiści niechciane i nieodpowiednie treści w sieci prezentujące m.in. przemoc, pornografię; rasizm Blok III i ksenofobię; nawołujące do popełnienia przestępstw; zachęcające do prostytucji lub hazardu, promujące narkotyki oraz inne używki, elementy psychomanipulacji jak np. namawiające do przystąpienia do sekty, treści propagujące anoreksję i bulimię, zachęcające do popełnienia samobójstwa itp.

5 Do udziału w zajęciach, opartych na stworzonych scenariuszach, została zaproszona 50-osobowa grupa młodzieży przebywającej w Zakładzie Poprawczym i Schronisku dla Nieletnich w Koronowie, Zakładzie Poprawczym w Studzieńcu, Zakładzie Poprawczym w Witkowie oraz Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Woli Rowskiej. Podczas warsztatów - które zostały zrealizowane w pierwszym kwartale 2015 roku młodzież starała się lepiej zrozumieć wirtualną rzeczywistość. Prowadzący zajęcia koncentrowali się zarówno na kształtowaniu właściwych postaw w sieci wśród nastolatków, promowaniu zachowań, na które warto zwracać uwagę podczas surfowania po sieci (m.in. nieudostępnianie swoich danych nieznanym osobom, chronienie haseł, nieumawianie się z nieznajomymi sam na sam, ochronę swoją prywatność), jak i budowaniu właściwych postaw społecznych wobec innych użytkowników Internetu szacunku do odmiennych zwyczajów i poglądów, właściwego sposobu wyrażania własnej opinii, radzenia sobie z i zapobiegania hejtowi w sieci. Zajęcia z dziewczętami i chłopcami miały zarówno charakter grupowy, jak i indywidualny. Praca opierała się na takich zadaniach i ćwiczeniach, które pozwalały uczestniczkom i uczestnikom nabyć umiejętności samodzielnego oceniania sytuacji i nazywania pewnych zachowań czy treści. Nastolatkowie bez problemu wskazywali zagrożenia, na jakie są narażeni użytkownicy Internetu, w ich wypowiedziach pojawiało się m.in. uzależnienie, pedofilia, brak znajomych w realnym świecie, niebezpieczne znajomości z sieci, rozpowszechnianie wirusów, duża ilość traconego czasu przed monitorem, trafianie na niewłaściwe strony itp., Internet to nie tylko zło-poza minusami udało się również znaleźć zalety tego medium: szybka komunikacja ze znajomymi, dostęp do wielu informacji, robienie zakupów, możliwość słuchania muzyki i oglądania filmów, wyrażanie siebie poprzez promowanie własnej twórczości. W trakcie zajęć pojawiały się różne wątpliwości: jak na przykład w kwestii pornografii, czy też udostępniania numeru telefonu nowo poznanym wirtualnym znajomym. Zastanawiano się jak kreować własny wizerunek w sieci, co warto zachować dla siebie, a o czym otwarcie pisać. W rozmowach o zagrożeniach nie zabrakło zagadnień związanych z kradzieżą danych. Zjawiskami, z którymi zapoznano młodzież były m.in. phishing, nierzetelne oferty handlowe, czy zakupy w nieistniejących sklepach internetowych. Grupy pracowały nad regulaminami pozwalającymi na ochronę swoich danych osobowych, dokonywanych transakcji, czy innych tajemnic. Tematem, któremu poświęcono

6 znaczną część czasu podczas warsztatów była cyberprzemoc większość uczestników nie znała samego pojęcia, ale bardzo dobrze radziła sobie ze wskazywaniem drogą dedukcji - różnych jej form. Podczas rozmów nie zabrakło przykładów z życia nastolatków lub życia ich znajomych. Szczególnie istotne wydały się zagadnienia związane z obecnością i aktywnością młodzieży na różnych portalach (facebook.pl; ask.fm). Wspólnie zastanawiano się, od czego można się uzależnić w kontekście Internetu i komputera, jak korzystać z tego medium, aby nie stać się jego niewolnikiem, oraz jak powinno wyglądać życie współczesnych młodych ludzi. Rozmawiano o tym, jak rozpoznać u siebie uzależnienie (koncentracja szczególnie na pierwszych symptomach), jaki jest jego wpływ na życie osoby uzależnionej i jej rodziny, jak wygląda proces terapii i zdrowienia. Dużym wyzwaniem dla młodzieży było zmierzenie się z własnymi poglądami w ramach bloku poświęconego mowie nienawiści. Mowa nienawiści obejmuje wszelkie formy ekspresji, które szerzą, propagują czy usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy nienawiści bazujące na nietolerancji m.in.: nietolerancję wyrażającą się w agresywnym nacjonalizmie i etnocentryzmie, dyskryminację i wrogość wobec mniejszości, imigrantów i ludzi o imigranckim pochodzeniu (definicja Rady Europy). Ta część warsztatów do łatwych nie należała. Po pierwsze wprowadzono wiele nowych pojęć, a każde omawiane zagadnienie wymagało dłuższego omówienia. Po drugie wymagała konfrontacji z szeregiem powszechnych stereotypów. W każdej grupie pojawiały się osoby, które odznaczały się głęboką niechęcią wobec wszystkiego i wszystkich co inne. Nie brakowało negatywnych emocji w rozmowach na temat osób o innym niż biały kolorze skóry czy nieheteroseksualnej orientacji seksualnej. Czasem trudno było o zrozumienie i akceptację, nie brakowało zaś uprzedzeń, szablonowego myślenia, czy też dopasowywania swoich poglądów do większości grupy (szczególnie wśród chłopców). W indywidualnych rozmowach jednak pojawiały się refleksje. Co istotne z wypowiedzi uczestniczek i uczestników wynika, że w głębi rozumieją sens przekazu, który został do nich skierowany, ale posiadają dużą trudność w przełożeniu go na grunt ich własnych postaw i zachowań. Każde zajęcia były podsumowywane krótkimi ankietami, z których wynika, że młodzież była zadowolona z udziału w projekcie. W pisemnych wypowiedziach większość wskazała na swoje duże zaangażowanie, potrzebę dialogu i rozmowy. Często powtarzało się, że warsztaty dały do myślenia, pokazały jak bezpiecznie korzystać z Internetu, nauczyły, żeby uważać, co robię podczas korzystania z Internetu, można się dowiedzieć przydatnych rzeczy o zagrożeniach w Internecie Realizowane działania pokazują, że niezwykle ważne jest prowadzenia działań edukacyjnych z zakresu bezpieczeństwa w Internecie wśród wychowanek i wychowanków placówek resocjalizacyjnych. Kierowana do młodzieży oferta edukacyjna powinna zwracać uwagę przede wszystkim na

7 zagadnienia podnoszące świadomość dotyczącą zagrożeń i konsekwencji wynikających z korzystania z Internetu oraz mowy nienawiści, jednocześnie powinna uwzględniać rozbudzanie nowych potrzeb związanych z użytkowaniem sieci przez młodzież. Po części teoretycznej młodzież pod kierunkiem redaktora i grafika stworzyła komiks - ilustrowany przewodnik - który zawierał najważniejsze informacje z zakresu bezpiecznego korzystania z sieci. Młodzież przygotowała szereg historii, które mają na celu budowanie świadomych postaw wobec wirtualnej rzeczywistości. Dziewczęta i chłopcy w publikacji przestrzegają m.in. przed: uzależnieniem od komputera, oszustwem internetowym, udostępnianiem haseł, naciąganiem na drogie smsy, wyłudzaniem danych, znajomością internetową, niedochowywaniem tajemnic, stronami o samobójstwach, zakupem niedozwolonych rzeczy jak np. dopalacze, mową nienawiści (podszywaniem się, zastraszaniem, pomawianiem, obrażaniem itd.). Komiks został przekazany do placówek resocjalizacyjnych na terenie całej Polski. Działania prowadzone w ramach projektu pozwoliły przybliżyć młodzieży przebywającej w placówkach resocjalizacyjnych, jakie korzyści i zagrożenia wiążą się z korzystaniem z Internetu. Podczas warsztatów dziewczęta i chłopcy dowiedzieli się, czym jest cyberprzemoc, jak się przed nią chronić i jak na nią reagować. Dzięki zajęciom nastolatkowie potrafią ocenić własne zachowania w sieci pod kątem ich szkodliwości zarówno dla własnego wizerunku, jak i otoczenia. Zdobyli wiedzę o konsekwencjach osobistych, prawnych i społecznych, jakie niosą za sobą niepożądane zachowani w sieci. Wiedzą, na co trzeba szczególnie uważać, poznając nową osobę. Co zrobić, aby nie wpaść w pułapkę internetowych znajomości. Są świadomi, na co zwracać uwagę, aby nie paść ofiarą phisingu i pharmingu. Znają sposoby chronienia dostępu do własnych kont na forach i portalach społecznościach, kont pocztowych, komunikatorów itp. Wiedzą, jakie są podstawowe symptomy patologicznego używania Internetu, jak je rozpoznawać, kiedy reagować. Znają także miejsca gdzie warto szukać pomocy w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa online.

8 Podsumowaniem działań prowadzonych w ramach projektu była zorganizowana (w czerwcu 2015 roku) przez Fundację po DRUGIE i Zakład Kryminologii Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego konferencja dla praktyków pracujących z młodzieżą (kadr ośrodków resocjalizacyjnych, socjalizacyjnych, opiekuńczo-wychowawczych) i teoretyków. Spotkanie umożliwiło szerokie omówienie zagadnień związanych z zagrożeniami i ryzykownymi zachowaniami podejmowanymi w czasie korzystania z Internetu, stanowiło płaszczyznę do wymiany dobrych praktyk z zakresu profilaktyki obejmującej zachowania w sieci i pozwoliło przyjrzeć się rozwiązaniom prawnym i praktyce ich stosowania. Dwa dni prelekcji i warsztatów przybliżyły zagadnienia związane z zagrożeniami wynikającymi z niewłaściwego korzystania z Internetu zarówno w kontekście popełnianych przestępstw i ich ofiar, jak i w wymiarze społecznym uzależnienia. Omawiano zachowania dzieci i młodzieży w sieci, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb wychowanków placówek resocjalizacyjnych, a także przybliżono zagadnienia edukacji i profilaktyki zachowań w sieci. Nie zabrakło również zagadnień dotyczących mowy nienawiści w kontekście sytuacji prawnej i faktycznej. Poruszone zostały tematy przeciwdziałania temu zjawisku w sieci, uwrażliwiania młodzieży na niewłaściwe zachowania i ochronę jednostek przed pokrzywdzeniem. Projekt współfinansowany ze środków The Velux Foundations w ramach programu Bezpieczne dzieciństwo Fundacji Dzieci Niczyje.