Tekst jako obiekt zainteresowań lingwistyki. Gatunkowe wzorce w

Transkrypt

1 Tekst jako obiekt zainteresowań lingwistyki. Gatunkowe wzorce wypowiedzi Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

2 1 Wokół pojęcia tekstu 2 3

3 Pojęcie tekstu definicja Jerzego Bartmińskiego i Stanisławy Niebrzegowskiej-Bartmińskiej Tekst ponadzdaniowa jednostka językowa, makroznak samodzielny komunikacyjnie, który: ma swój podmiot (nadawcę); ma rozpoznawalną intencję umożliwiającą jego interpretację; ma określone nacechowanie stylistyczne i gatunkowe; poddaje się całościowej interpretacji; wykazuje integralność strukturalną oraz spójność semantyczną; podlega wewnętrznemu podziałowi semantycznemu, a w wypadku tekstów dłuższych także logicznemu i kompozycyjnemu.

4 Tekstem propozycja Jerzego Bartmińskiego Tekstem wzorzec tekstu: jest rodzajem reprezentacji tekstu, schematem pojęciowym obejmującym zbiór tekstów określonego typu; ma podłoże w kategoriach i regułach kognitywnych; należy zarówno do poziomu langue, jak i do poziomu normy społecznej w rozumieniu Eugenio Cos» eriu (konwencjonalnego sposobu realizacji systemu), a przejawia się na poziomie parole; dotyczy różnych aspektów tekstu: logicznego, kompozycyjnego, tematycznego i intencjonalnego; jest uzależniony od odmiany, stylu i gatunku mowy; jest znany użytkownikom języka, którzy są zorientowani na wzorzec w trakcie budowania i odbioru komunikatu.

5 Dyskurs w ujęciu Teuna van Dijka Dyskurs zdarzenie komunikacyjne, mówione lub pisane, oparte na następujących składnikach: kto używa danej formy językowej, jak, dlaczego i kiedy. Wymiary dyskursu: użycie języka, przekazywanie wiedzy i idei, interakcja.

6 Hipertekst wielotekst nielinearny Hipertekst wielowymiarowy kompleks tekstów (wg Rolanda Barthesa leksji jednostek lektury ) złożony z segmentów łączonych dowolnie przez czytelnika w każdorazowym akcie odbioru.

7 Pojęcie spójności Wokół pojęcia tekstu Kohezja, spójność linearna (strukturalna). Koherencja, spójność semantyczna (globalna).

8 Mechanizmy spójności (kohezji) tekstu 1. Jedność nadawcy i jedność odbiorcy korelacja wszystkich wyrażeń okazjonalnych (ja, ty, tu, teraz... ). 2. Jedność tematyczna (przedmiotowa) i nadrzędny cel komunikacyjny.

9 Mechanizmy spójności (kohezji) tekstu cd. 3. Tematyzacja tematy kolejnych zdań powtarzają część informacji zawartej już w zdaniach poprzednich redundancja informacji. Przykład 1.: Piotr znalazł zbłąkanego psa. Pies był bardzo wychudzony. Przykład 2.: W pokoju stała choinka. Drzewko sięgało sufitu. Przykład 3.: Janek czyta Cyberiadę Lema. Fantastyka bardzo mu odpowiada. Przykład 4.: Kasia złamała nogę. Gips założono jej na pogotowiu.

10 Mechanizmy spójności (kohezji) tekstu cd. 4. Relacje izotopiczne (anaforyczne) relacje wyrażeń tożsamych lub powiązanych referencjalnie. Przykład 1.: Janek pojechał w góry. [Janek] będzie chodził na długie wycieczki. Przykład 2.: Piotr kupił komputer. To pochłonęło wszystkie jego oszczędności. Przykład 3.: Wczoraj spotkałam kierownika. Szef zlecił mi załatwienie pewnej delikatnej sprawy. Przykład 4.: Na obrazie przedstawiony został Tadeusz Kościuszko. Malarz bardzo się starał oddać fizjonomię Naczelnika.

11 Koherencja tekstu jako zadanie interpretacyjne przykład Która godzina? Tak, jestem szczęśliwa, i brak mi tylko dzwoneczka u szyi, który by brzęczał nad tobą, gdy śpisz. Więc nie słyszałaś burzy? Murem targnął wiatr, wieża ziewnęła jak lew, wielką bramą na skrzypiących zawiasach. Jak to, zapomniałeś? Miałam na sobie zwykłą szarą suknię spinaną na ramieniu. I natychmiast potem niebo pękło w stubłysku. Jakże mogłam wejść, przecież nie byłeś sam. Ujrzałem nagle kolory sprzed istnienia wzroku. Szkoda, że nie możesz mi przyrzec. [... ] (Wisława Szymborska Na wieży Babel)

12 Wyznaczniki delimitacji tekstu 1. Sygnały fatyczne na początku i na końcu tekstu. Przykłady: zwroty do adresata, powitania, formuły finalne w listach, słowa wstępne, epilogi, posłowia. 2. Metatekstowe ramy tekstu. Przykłady: tytuły, wstępy, wyrażenia typu: Zacznę od... ; Tu kończy się historia... ; Koniec i bomba, a kto czytał, ten trąba! 3. Wypowiedzenia czysto rematyczne na początku tekstu. Przykłady: Była sobie raz królewna... ; Żył raz pewien młody szewczyk... ; Był sad.

13 Wyznaczniki delimitacji tekstu cd. 4. Brak wykładników określoności w początkowej partii tekstu. Przykłady: *Człowiek ten... ; *Wtedy Delimitatory związane z pisemną/ustną postacią tekstu. Przykłady: pauzy, zmiany tempa, znaki typograficzne (winiety, wyróżnienia liter inicjalnych itp.). 6. Konwencje charakterystyczne dla poszczególnych gatunków. Przykład: konwencje fabularne powieści.

14 Podważanie zasadności konwencji delimitacyjnych koncepcja dzieła otwartego Tekst nie wymaga ani nie potrzebuje zewnętrznej granicy po to, aby uzyskać i utrzymać swą tożsamość jako tekst. (Wojciech Kalaga Mgławice dyskursu)

15 Michał Bachtin i gatunki mowy [... ] odlewamy naszą mowę w formę określonych gatunków [... ]. Te formy dane są nam tak, jak dany nam jest język ojczysty.

16 Gatunki mowy przykłady epos powieść artykuł traktat podanie wywiad ogłoszenie SMS wykład rozmowa...

17 Gatunki prymarne i wtórne, pochodne 1. Gatunki powstałe w naturalnych sytuacjach społeczno-komunikacyjnych. Przykłady: rozmowa, testament, modlitwa, życzenia świąteczne. 2. Gatunki powstałe przez przekształcenie prymarnych. Przykłady: artykuł list, powieść opowieść.

18 Gatunki proste i złożone 1. Gatunki odpowiadające typom aktów illokucyjnych. Przykłady: prośba, pytanie, ślubowanie. 2. Gatunki będące skonwencjonalizowanymi zespołami aktów mowy. Przykłady: rozmowa, referat, .

19 Czynniki konstytuujące strukturę gatunkową tekstu aspekt strukturalny architektonika (kompozycja) tekstu, jego podział, sposób rozpoczęcia i zakończenia, układ treści aspekt pragmatyczny nadawca i odbiorca, cel komunikacyjny, kontekst życiowy gatunku (prymarne zastosowanie komunikacyjne); typ przekazu (ustny/pisemny), sfera komunikacyjna (od rodzinnej do narodowej, od prywatnej do oficjalnej itd.) aspekt poznawczy: tematyka i sposób jej przedstawiania (perspektywa, punkt widzenia, hierarchia wartości i inne składniki obrazu świata) aspekt stylistyczny - zastosowane środki językowe

20 Czynniki konstytuujące strukturę gatunkową tekstu aspekt strukturalny architektonika (kompozycja) tekstu, jego podział, sposób rozpoczęcia i zakończenia, układ treści aspekt pragmatyczny nadawca i odbiorca, cel komunikacyjny, kontekst życiowy gatunku (prymarne zastosowanie komunikacyjne); typ przekazu (ustny/pisemny), sfera komunikacyjna (od rodzinnej do narodowej, od prywatnej do oficjalnej itd.) aspekt poznawczy: tematyka i sposób jej przedstawiania (perspektywa, punkt widzenia, hierarchia wartości i inne składniki obrazu świata) aspekt stylistyczny - zastosowane środki językowe

21 Czynniki konstytuujące strukturę gatunkową tekstu aspekt strukturalny architektonika (kompozycja) tekstu, jego podział, sposób rozpoczęcia i zakończenia, układ treści aspekt pragmatyczny nadawca i odbiorca, cel komunikacyjny, kontekst życiowy gatunku (prymarne zastosowanie komunikacyjne); typ przekazu (ustny/pisemny), sfera komunikacyjna (od rodzinnej do narodowej, od prywatnej do oficjalnej itd.) aspekt poznawczy: tematyka i sposób jej przedstawiania (perspektywa, punkt widzenia, hierarchia wartości i inne składniki obrazu świata) aspekt stylistyczny - zastosowane środki językowe

22 Czynniki konstytuujące strukturę gatunkową tekstu aspekt strukturalny architektonika (kompozycja) tekstu, jego podział, sposób rozpoczęcia i zakończenia, układ treści aspekt pragmatyczny nadawca i odbiorca, cel komunikacyjny, kontekst życiowy gatunku (prymarne zastosowanie komunikacyjne); typ przekazu (ustny/pisemny), sfera komunikacyjna (od rodzinnej do narodowej, od prywatnej do oficjalnej itd.) aspekt poznawczy: tematyka i sposób jej przedstawiania (perspektywa, punkt widzenia, hierarchia wartości i inne składniki obrazu świata) aspekt stylistyczny - zastosowane środki językowe

23 Czynniki konstytuujące strukturę gatunkową tekstu aspekt strukturalny architektonika (kompozycja) tekstu, jego podział, sposób rozpoczęcia i zakończenia, układ treści aspekt pragmatyczny nadawca i odbiorca, cel komunikacyjny, kontekst życiowy gatunku (prymarne zastosowanie komunikacyjne); typ przekazu (ustny/pisemny), sfera komunikacyjna (od rodzinnej do narodowej, od prywatnej do oficjalnej itd.) aspekt poznawczy: tematyka i sposób jej przedstawiania (perspektywa, punkt widzenia, hierarchia wartości i inne składniki obrazu świata) aspekt stylistyczny - zastosowane środki językowe

24 Opis genre ów mowy Anny Wierzbickiej przykład rozmowa Mówię... ; mówię to, bo chcę, żebyśmy mówili różne rzeczy jeden do drugiego; sądzę, że i ty chcesz, żebyśmy mówili różne rzeczy jeden do drugiego.

25 Kulturowe zróżnicowanie gatunków mowy kawał a. chcę powiedzieć ci coś w rodzaju rzeczy, jakie wielu ludzi mówi do siebie b. mówię: można wiedzieć X; c. myślę, że wiesz, że to nie jest prawda d. mówię to, bo chcę, żebyś się śmiał e. myślę, że wiesz, że kiedy to mówię, to chcę, żebyś pomyślał o czymś, czego nie mówię f. myślę, że kiedy pomyślisz o tym, będziesz się śmiał g. myślę, że obydwaj będziemy czuli coś dobrego z tego powodu h. myślę, że mogę ci to powiedzieć, bo i ty, i ja myślimy to samo o rzeczach tego rodzaju i czujemy to samo, kiedy myślimy o nich joke a. ( ) b. mówię: można wiedzieć X; c. myślę, że wiesz, że to nie jest prawda d. mówię to, bo chcę, żebyś się śmiał e. ( ) f. ( ) g. myślę, że obydwaj będziemy czuli coś dobrego z tego powodu h. ( )

26 Kulturowe zróżnicowanie gatunków mowy gatunki występujące tylko w niektórych kulturach angielskie small talk dozens w Blac English hebrajskie dugri...

27 Wokół pojęcia tekstu Przemiany gatunków przykład

28 Nowe gatunki mowy przykłady post napis na ubraniu mem sylabus (karta przedmiotu) haul (zakupowy) coming-out...

29 jako dyscyplina naukowa teoria tekstu lingwistyka tekstu tekstologia lingwistyczna

30 Tekstologia i jej działy propozycja Jerzego Bartmińskiego 1 tekstologia teoretyczna (teoria tekstu) 2 tekstologia opisowa 3 tekstologia stosowana edytorstwo systematyka przetwarzanie

31 Dziękuję za uwagę :) Temat następnego wykładu: Język jako nośnik kultury i interpretator świata zagadnienia etnolingwistyki Zapraszam!