Monetaryzm i koncepcja naturalnej stopy bezrobocia. Milton Friedman i Edmund Phelps

Transkrypt

1 Monetaryzm i koncepcja naturalnej stopy bezrobocia Milton Friedman i Edmund Phelps

2 Milton Friedman Affiliation at the time of the award: University of Chicago, Chicago, IL, USA Prize motivation: "for his achievements in the fields of consumption analysis, monetary history and theory and for his demonstration of the complexity of stabilization policy" Field: macroeconomics

3 Edmund S. Phelps, ur The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2006 Affiliation at the time of the award: Columbia University, New York, NY, USA Prize motivation: "for his analysis of intertemporal tradeoffs in macroeconomic policy" Field: macroeconomics Contribution: Deepened our understanding of the relation between short-run and long-run effects of macroeconomic policy.

4 Co to jest monetaryzm? Nowa wersja ilościowej teorii pieniądza Wolnorynkowa ideologia Szkoła makroekonomii, która akcentuje: Neutralność pieniądza z perspektywy długookresowej; Oddziaływanie pieniądza w okresie krótkim; Znaczenie rozróżnienia realnej i nominalnej stopy procentowej; Rolę podaży pieniądza i znaczenie polityki pieniężnej; Szkodliwość aktywnej polityki fiskalnej; Szkodliwość inflacji;

5 Ważniejsze dzieła Friedmana: Studies in the Quantity Theory of Money, 1956 A Theory of Consumption Function, 1957 Capitalism and Freedom, 1962 A Monetary History of the United States ( z A. Schwartz), 1963 Free to Choose ( z Rose Friedman), 1980

6 Friedman po polsku M. Belka, Doktryna ekonomiczna Miltona Friedmana, PWN, 1986

7 Wizję optymalnego systemu społecznego, zwłaszcza roli państwa w gospodarce przedstawił w pracy Kapitalizm i wolność oraz Wolny wybór. Za podstawowe wartości uznał wolność, efektywność ekonomiczną i równość szans. Na płaszczyźnie politycznej rewolucja monetarystyczna oznaczała powrót do ideałów klasycznego liberalizmu do systemu wolnorynkowego kapitalizmu z ograniczoną rolą państwa w gospodarce.

8 Na płaszczyźnie teoretyczno-empirycznej monetaryzm Friedmana można sprowadzić do następujących tez: Zmiany podaży pieniądza są głównym czynnikiem wyjaśniającym zmiany poziomu nominalnego dochodu. Popyt na pieniądz jest stabilny. Nadmiar pieniądza jednostki przeznaczają raczej na zakup dóbr niż papierów wartościowych. Nadmierna podaż pieniądza jest przyczyną inflacji( pieniężna teoria inflacji). W długim okresie nie ma wymienności między bezrobociem a inflacją. Krzywa Phillipsa w długim okresie jest pionowa, wyznacza ją naturalna stopa bezrobocia. (teoria naturalnej stopy bezrobocia). Bilans płatniczy jest zjawiskiem pieniężnym.

9 Na podstawie powyższych tez Friedman sformułował postulaty dotyczące polityki ekonomicznej: Polityka monetarna jest efektywniejsza od polityki fiskalnej. Polityka ekonomiczna powinna być oparta na zasadach. Głównym motywem polityki monetarnej powinno być dążenie do utrzymaniu stabilności cen, a to jest możliwe poprzez kontrolę podaży pieniądza.

10 Ilościowa teoria pieniądza jako punkt wyjścia monetaryzmu Równanie wymiany M - ilość pieniądza MV =PT V - szybkość obiegu pieniądza P przeciętny poziom cen T wolumen transakcji Zał: 1. Stały wolumen transakcji ( zależy od czynników realnych, a nie zmiennych równania 2. Stała szybkość obiegu pieniądza 3. Pieniądz czynnikiem egzogenicznym, tzn. M jest zmienną niezależną. Zatem P = MV/T

11 Teoria pieniądza: czy pieniądz jest tylko zasłoną procesów realnych? Teoria ilościowa Teoria D. Hume a ( ) Równanie Fishera ( ) gdzie M x V = P x Q M ilość pieniądza w obiegu V Szybkość obiegu P ogólny poziom cen Q ilość dóbr wytworzonych w roku Szkoła austriacka M wpływa nie tylko na P, ale także na V i Q Wpływ M polega nie tylko na generowaniu wzrostu cen, ale także na wywoływaniu stanów nierównowagi strukturalnej. Milton Friedman Zał: Q = const V = const M zmienną niezależną zatem P = MV/Q

12 F. Hayek: pieniądz nie jest neutralny Pieniądz jako czynnik endogeniczny, który nie poddaje się pełnej kontroli władz monetarnych. Utopijność postulatu stałej podaży pieniądza Krytyka idei zmiennej podaży pieniądza i postulatu stabilności cen Postulat stałej podaży pieniądza wówczas większa szansa, że pieniądz nie będzie wprowadzał do gospodarki dodatkowej niepewności Krytyka inflacji Od pełnej akceptacji monopolu państwa na emisję pieniądza do postulatu urynkowienia pieniądza System pieniężny jako odwrócona piramida Kredyty udzielane poza bankami Kredyty banków komercyjnych Kredyty banku centralnego Baza gotówkowa

13 Teoria dochodu nominalnego M. Friedmana Zmiany podaży pieniądza powodują opóźnione w czasie zmiany aktywności gospodarczej mierzonej wielkością dochodu nominalnego. Nie potrafimy jednak określić, jak wpływ pieniądza rozkłada się między poziom cen i poziom dochodu realnego. MV PY Y dochód realny PY dochód nominalny W okresie krótkim: M P Podaż pieniądza kształtuje dochód nominalny zarówno w krótkim, jak i w długim okresie, natomiast wpływ na dochód realny w okresie długim zanika. Z punktu widzenia długiego okresu podaż pieniądza decyduje o poziomie cen, wzrost podaży pieniądza prowadzi do inflacji. Y W okresie długim: M P Y

14 Mechanizm transmisji Podmioty gospodarcze starają się maksymalizować dochód z posiadanego portfela aktywów. Równowaga portfela aktywów występuje wówczas, gdy jego struktura zapewnia wyrównanie krańcowej rentowności różnych form aktywów. Wzrost podaży pieniądza zakłóca równowagę portfela. Nadwyżkowe ilości pieniądza inwestowane są najpierw w aktywa finansowe (obligacje i akcje). W miarę wzrostu kursów papierów wartościowych przedmiotem zainteresowania stają się aktywa niefinansowe: dobra kapitałowe i dobra konsumpcyjne trwałego użytku. To jest właśnie szczególny sposób wpływu na rynek towarowy, który wynika stąd, że Friedman traktuje aktywa finansowe i rzeczowe jako dość bliskie substytuty.

15 Stopa bezrobocia i inflacji Stopa bezrobocia Stopa inflacji Stopa bezrobocia Stopa inflacji Francja 2,00 5,00 5,7 11,2 Niemcy 2,5 2,7 4,1 4,9 Wielka Brytania Europa (12) Zachodnia 2,8 4,6 7,0 10,2 2,6 4,3 6,0 11,2 USA 4,6 2,7 7,4 8,2 Źródło:A. Maddison, World Economy, t. 1, OECD 2006, s. 136.

16 Spory wokół krzywej Phillipsa W 1958 roku Nowozelandczyk Alban Phillips opublikował artykuł, w którym przedstawił swoje wyniki badań dotyczących stopy bezrobocia i stopy wzrostu płac nominalnych Wielkiej Brytanii w latach Związek między bezrobociem i wzrostem płac nominalnych wyraził za pomocą równania i krzywej, która od jego nazwiska nazwana została krzywą Phillipsa.

17 Procentowa zmiana plac nominalnych Klasyczna krzywa Phillipsa 5,5 % Stopa bezrobocia

18 Krzywa Phillipsa ma nachylenie ujemne, co oznacza, że gdy bezrobocie jest niskie płace nominalne wykazują tendencję rosnącą. Z badań Phillipsa wynikało, że w Wielkiej Brytanii płace wykazywały tendencje wzrostową przy stopie bezrobocia nieco poniżej 5,5%, czyli przed osiągnięciem pełnego zatrudnienia.

19 W roku 1960 P. A. Samuelson i R. M. Solow wysunęli tezę o istnieniu funkcyjnej zależności między tempem wzrostu płac nominalnych, a tempem wzrostu cen, i na tej podstawie przedstawili krzywą Phillipsa jako ujemną zależność między stopą bezrobocia a stopą inflacji: niemożliwe jest pełne zatrudnienie bez inflacji ale w polityce makroekonomicznej można wybierać między wyższą inflacją i niskim bezrobociem z jednej strony, a niższą inflacją i wyższym bezrobocie z drugiej.

20 Polityka ekonomiczna oparta na krzywej Phillipsa Krzywa Phillipsa przedstawia zbiór możliwych kombinacji bezrobocia i inflacji ( karta dań dla polityków) Wniosek: Polityka łatwego pieniądza może być środkiem zmniejszania bezrobocia

21 Stagflacja i nowa interpretacja Krzywej Phillipsa E. S. Phelps i M. Friedman prowadzili niezależnie badania, które doprowadziły do nowego ujęcia związku między bezrobociem, a inflacją. Nowa koncepcja oparta była na: (1) rozróżnieniu krótkookresowych i długookresowych skutków nieprzewidzianych zmian nominalnego popytu, (2) rozróżnieniu wielkości nominalnych i realnych oraz (3) hipotezie oczekiwań adaptacyjnych - jednostki kierują się płacami realnymi i tylko przejściowo (nieoczekiwana inflacja) ulegają iluzji pieniężnej.

22 Stopa inflacji Pionowa krzywa Phillipsa P e =3 P e =0 P e =6 6 D E 3 B C U n =2 A U n =4 Stopa bezrobocia

23 Naturalna stopa bezrobocia i neutralność pieniądza Substytucyjność między inflacją a bezrobociem ma charakter krótkookresowy i jest efektem nieprzewidzianych zmian globalnego popytu nominalnego ( nieoczekiwanej inflacji bądź deflacji). W krótkim okresie możliwy jest pod wpływem impulsów pieniężnych przejściowy wzrost zatrudnienia. W długim okresie krzywa Phillipsa przybiera postać linii pionowej przecinającej oś rzędnych w punkcie Un. Obrazuje to fakt, iż jednostki z czasem dostosowują swoje oczekiwania do wielkości realnych i bezrobocie wraca do poziomu naturalnego. Z perspektywy długiego okresu pieniądz jest neutralny.

24 Stopa bezrobocia i inflacji Stopa bezrobocia Stopa inflacji Stopa bezrobocia Stopa inflacji Francja 2,00 5,00 5,7 11,2 Niemcy 2,5 2,7 4,1 4,9 Wielka Brytania Europa (12) Zachodnia 2,8 4,6 7,0 10,2 2,6 4,3 6,0 11,2 USA 4,6 2,7 7,4 8,2 Źródło:A. Maddison, World Economy, t. 1, OECD 2006, s. 136.

25 Stopa bezrobocia i udział bezrobocia długookresowego* Kraj Stopa bezrobocia Stopa bezrobocia Francja 10,0 8,9 31,7 Niemcy 6,6 8,6 46,6 W. Brytania 9,7 5,1 22,8 Strefa euro 9,8 8,5 42,8 Japonia 2,2 5,4 29,7 USA 7,5 5,8 8,5 Kanada 11,2 7,7 9,3 Polska 13,3 19,9 48,4 Udział bezrobocia długookres * World Development Indicator 2005, World Bank, Washington 2005, s

26 Co to jest naturalna stopa bezrobocia? Stopa równowagi B* Jeżeli B > B*, to poziom cen obniża się Jeżeli B < B*, to rośnie poziom cen

27 Od czego zależy naturalna stopa bezrobocia? - różne punkty widzenia Zachowań podmiotów gospodarczych Czynników realnych, a nie pieniężnych Struktury popytu, a nie globalnego popytu

28 Czynniki określające zachowania na rynku pracy Koszty rotacji pracowników System zasiłków i prawo pracy Siła związków zawodowych Udział długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych Informacja o rynku pracy, efektywność usług pośrednictwa pracy Mobilność zawodowa, kwalifikacyjna i przestrzenna pracowników

29 Jak wysoka jest naturalna stopa bezrobocia? USA - wrzesień 2006: stopa faktyczna 4,6%, Naturalna 4,5-5,0%, 5,25% (oceny ekspertów) Źródło: M. Mandel, Why Edmund Phelps Economic Theory Matters, Business Week Online

30 Naturalna i faktyczna stopa bezrobocia w USA

31 Faktyczna (BF) i naturalna (NB) stopa bezrobocia w Polsce BF 14 14,4 13,3 12, ,5 13,9 16 BN 13 13,3 11,3 9,5 8,5 7,4-12,7 Źródło: E. Kwiatkowski, Strukturalne determinanty naturalnej stopy bezrobocia, Konferencja Naukowa NBP, Falenty 2002

32 Friedman: Centralne znaczenie polityki pieniężnej polityka pieniężna jest bardzo ważna, ale jej cele muszą być ograniczone Należy dążyć do: tworzenia ram funkcjonowania gospodarki służących minimalizowaniu wahań cen i stabilizacji oczekiwań podmiotów gospodarczych niedopuszczenia do sytuacji, w której pieniądz stałby się poważnym źródłem wstrząsów gospodarczych

33 Monetary rule Okres, który upływa od impulsu pieniężnego do efektu w sferze realnej jest zmienny i trudny do oszacowania. Z tego względu dyskrecjonalna polityka monetarna jest nieskuteczna. Najbardziej obiecująca, a zarazem najmniej szkodliwa, jest polityka monetarna oparta na zasadzie stałej stopy wzrostu podaży pieniądza, zgodnej z długookresową stopą wzrostu gospodarczego. Stała stopa wzrostu podaży pieniądza miała być zasadą, która pozwoli wyeliminować podstawowe źródło niestabilności gospodarczej, czyli wahania podaży pieniądza. Idealne rozwiązanie widział Friedman w nadaniu monetary rule rangi prawa konstytucyjnego. Stała stopa wzrostu podaży pieniądza ma być instrumentem, który umożliwi stabilny wzrost gospodarczy wzrost przy stabilnych cenach i naturalnej stopie bezrobocia.

34 Rola państwa w gospodarce Postulaty Friedmana dotyczące funkcji państwa wynikają z dwu fundamentalnych założeń: Najwyższą wartością jest wolność jednostki. Wolny rynek gwarantuje efektywną gospodarkę i najlepsze zaspokojenie potrzeb jednostki.

35 Friedman opowiada się zdecydowanie za koncepcją państwa minimalnego i formułuje dwie ogólne zasady dotyczące działania państwa: Zakres działania rządu musi być ograniczony. Głównym zadaniem rządu jest ochrona wolności przed wrogami zewnętrznymi i przed innymi obywatelami. Ponadto państwo umożliwia wspólne przedsięwzięcia, które byłyby zbyt trudne bądź zbyt kosztowne dla jednostki. Władza powinna być zdecentralizowana, raczej na poziomie okręgu, a nie stanu, czy całego kraju.

36 Projekt radykalnej reformy socjalnej Krytyka państwa dobrobytu: programy socjalne realizowane w ramach tej polityki powodują marnotrawstwo i są nieskuteczne Remedia: - ujemny podatek dochodowy, - zniesienie systemu obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych, - pełna prywatyzacja szkolnictwa.

37 E. Phelps: Jaki kapitalizm, jaka polityka? Model wolnej przedsiębiorczości kontra model korporacjonistyczny (liczne odwołania do F. Hayeka) Polityka pieniężna nie może być narzędziem zwalczania bezrobocia. Twarda polityka pieniężna to inwestycja w niską inflację. Inwestycje w edukację. Im wyższe wykształcenie, tym większa zdolność do innowacji i przyjmowania wysokich technologii Problem wykluczenia; postulat subsydiowania płac.

38 Spór o prawo Say a Stanowisko ekonomistów klasycznych

39 Say, Ricardo Nie pieniądz, lecz produkcja jest źródłem popytu Podstawowym problemem jest produkcja, a nie sprzedaż i dostarczanie pieniędzy Mechanizmy gospodarki rynkowej zapewniają realizację wytworzonej produkcji Zgodność interesów -ludzie wzajemnie tworzą dla siebie popyt Malthus, Sismondi Immanentną cechą gospodarki kapitalistycznej jest sprzeczność między produkcją a konsumpcją (nadprodukcja) Jest problem sprzedaży Przyczyną jest niedostateczny popyt, co jest konsekwencją stosunków podziału i nadmiernego oszczędzania Sprzeczności interesów

40 Argumenty Saya to produkcja stwarza popyt na produkty (...). Sama okoliczność stworzenia produktu kreuje popyt na inne produkty. Zdolność tworzenia zapotrzebowania na dobra i usługi, które tworzą inni wynika z przychodu uzyskanego dzięki własnej produkcji. Bogactwo powstaje z produkcji, nie z konsumpcji. Zdolność jednostki do tworzenia popytu na żywność, ubrania i schronienie wynika z produktywności jej pracy. Im większa ta produktywność, tym większy popyt tworzy ta jednostka. Błąd tych, którzy w braku pieniędzy widzą problem, wynika z tego, że w pierwszej fazie produkcja zamieniana jest na pieniądze. Wkrótce okazuje się, że wszyscy potrzebują innych dóbr. Ilość pieniędzy jest zawsze wystarczająca do wzajemnej wymiany, gdy są dobra.

41 Przyczyny kryzysu wg E. Phelpsa Krótkookresowa perspektywa w korporacjach i przejęcia Akcje w rękach funduszy, a nie gospodarstw domowych; presja zarządów funduszy na krótkookresowe zyski System patentowania został zakorkowany Prezesi firm zdają sobie też sprawę, że w obliczu zmian demograficznych, wielkiej fali odejść na emerytury, utrzymanie socjalnych programów rządowych dla emerytów będzie wymagało dużo wyższych podatków. Obserwujemy coraz większą polityzację gospodarki; duża część popytu jest pod kontrolą rządu. Coraz mniejsza część gospodarki jest otwarta na decyzje spontaniczne. Decyzje i działania w biznesie są coraz luźniej związane z ich konsekwencjami. Teraz, gdy ktoś poniesie stratę, może udać się do rządu i dostać pomoc finansową. w ciągu ostatnich dekad w Stanach Zjednoczonych następowała konsekwentna dewaluacja pracy. Wcześniej nikt nie wyobrażał sobie, że można żyć bez pracy. Teraz są ludzie, którzy tak się próbują ustawić. Zob. K. Nędzyński, Jak przywrócić gospodarce wigor? oraz wywiady z E. Phelpsem, wybrane adresy poniżej: Gazety Zarabianie_jest.html